ئىككى كۈن ئىچىدىلا دۆلەت ئىچىدىكى ئاخبارات ۋاسىتىلىرى ئەنگلىيىدىن كەلگەن مۇنداق بىر خەۋەرنى بەس-بەستە خەۋەر قىلىشتى: «شىمالىي ئېرلاندىيىنىڭ ئۇلىستېر ئۇنىۋېرسىتېتىدىكى بىر پسىخولوگىيە پروفېسسورى بىلەن فىنلاندىيىنىڭ تېمپېر ئۇنىۋېرسىتېتىدىكى بىر سىياسىي پەنلەر پروفېسسورىنىڭ يەر شارىدىكى ھەرقايسى دۆلەت خەلقلىرىنىڭ ئەقىل بۆلۈنمىسى ئۈستىدە ئېلىپ بارغان تەتقىقاتىدىن ئىسپاتلىنىشىچە، جۇڭگو، سىنگاپور، كورىيە ۋە ياپونىيىلىكلەرنىڭ ئەقىل بۆلۈنمىسى ئەڭ يۇقىرى بولۇپ، ئوتتۇرا ھېساب بىلەن 105 كە يېتىدىكەن».
ھەرقايسى ئاخبارات ۋاسىتىلىرى بۇ خەۋەرنى ئېلان قىلغاندا، خەۋەرنىڭ تېمىسىنى توختىماي ئۆزگەرتىپ تۇردى. 2003-يىل 11-ئاينىڭ 18-كۈنىگە كەلگەندە بىر مەشھۇر تور پونكىتى تېمىنى: «ئەنگلىيە مۇتەخەسسىسلىرىنىڭ ئەڭ يېڭى تەتقىقات نەتىجىسىدىن بايقىلىشىچە، جۇڭگولۇقلارنىڭ ئەقىل بۆلۈنمىسى يەرشارى بويىچە ئەڭ يۇقىرى ئىكەن» دەپ ئۆزگەرتتى.
ئىلگىرىمۇ بىز بىلىپ-بىلمەي نۇرغۇن «ئەپسانە»لەرنى توقۇپ چىققانىدۇق. مەسىلەن، «جۇڭگونىڭ قەدىمكى مەدەنىيىتى دۇنيا بويىچە ئەڭ پارلاق»، «ئامېرىكا قۇرۇقلۇق ئارمىيە ئوفېتسىرلار مەكتىپى لېي فېڭدىن ئۆگەنمەكتە»، «جۇڭگو ئوتتۇرا-باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرىنىڭ ماتېماتىكىلىق ھېسابلاش ۋە ئانالىز سەۋىيىسى دۇنيا بويىچە بىرىنچى ئورۇندا تۇرىدۇ»، «ھاۋا بوشلۇقىدا جۇڭگونىڭ سەددىچىن سېپىلىنى كۆرگىلى بولىدۇ» دېگەندەك. مانا بۇ «ئەپسانىلەر» بارا-بارا بىر مىلياردتىن ئارتۇق خەلقنىڭ «ئومۇمىي ساۋاتى»غا ئايلىنىپ، ئۇلار مىللىي ئىپتىخارلىق تۇيغۇسىنىڭ پەيدا بولۇشىدىكى سەۋەبكە ئايلىنىپ قالدى.
تارىخشۇناسلارنىڭ ئېيتىشىچە، جۇڭخۇا مەدەنىيىتى بىرنەچچە دەۋر باسقۇچىدىلا دۇنيانىڭ ئىلغار سەۋىيىسىگە يېتەلىگەن. بىزنىڭ مەدەنىيەت تارىخىمىز مىسىر قاتارلىق جايلارنىڭكىدىن مىڭ يىلدىن ئۈچ مىڭ يىلغىچە قىسقا ئىكەن. بىر قىسىم »خېلىلا سالماق» مۇخبىرلارنىڭ تەكشۈرۈپ تەتقىق قىلىشىچە، »ئامېرىكا قۇرۇقلۇق ئارمىيە ئوفېتسىرلار مەكتىپى لېي فېڭدىن ئۆگەنمەكتە»، »جۇڭگولۇق ئوقۇغۇچىلارنىڭ ماتېماتىكىلىق ھېسابلاش ۋە ئانالىز سەۋىيىسى دۇنيا بويىچە بىرىنچى ئورۇندا تۇرىدۇ» دېگەندەكلەرنىڭ ھەممىسى پەقەت جۇڭگولۇقلارنىڭ »ئارزۇسىلا» ئىكەن، خالاس. »ھاۋا بوشلۇقىدا سەددىچىننى كۆرگىلى بولىدۇ» دېگەن گەپكە كەلسەك، ياڭ لىۋېي بۇ گەپنىڭ ساختىلىقىنى ئىسپاتلىدى. ئەمما بۇ ئىش ئۆز دۆلىتى ۋە مىللىتىنى قىزغىن سۆيىدىغان جۇڭگولۇقلارنىڭ ھېسسىياتىغا قىلچە تەسىر كۆرسەتمىدى.
چەت ئەللىك پروفېسسورلارنىڭ «ئەقىل بۆلۈنمىسى نەزەرىيىسى»نىڭ ئۆزىدىلا مانا مەن دەپ چېنىپ قالىدىغان يەرلەر ناھايىتى كۆپ: جۇڭگونىڭ نوپۇسى ئامېرىكىنىڭكىدىن بەش ھەسسە كۆپ. شۇنداق بولغانىكەن، ئۇلارنىڭ ئەقىل بۆلۈنمىسىمۇ ئامېرىكىلىقلارنىڭكىدىن %5 ئەتراپىدا كۆپ بولىدۇ، دېگەن گەپ. ئەمما جۇڭگو ئىقتىسادىنىڭ ئومۇمىي مىقدارى نېمە ئۈچۈن ئاران ئامېرىكىنىڭ ئوندىن بىرىگە توغرا كېلىدۇ؟ ئەجىبا شەرقىي ئاسىيا مىللەتلىرىنىڭ ئەقىل بۆلۈنمىسى شۇنچە يۇقىرى بولسا يەنە نېمە ئۈچۈن 100 يىلدىن بۇيان تەسىرى ئەڭ زور بولغان كەشپىياتلارنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمى غەربتىن كېلىدۇ؟ شۇڭا يۇقىرىدا ئېيتىلغان ئەقىل بۆلۈنمىسى تەتقىقاتىنىڭ يېڭى نەتىجىلىرىگە قارىتا بىز گۇمانىي پوزىتسىيىدە بولماي تۇرالمايمىز.
ۋۇ جېڭليەننىڭ «تۈزۈم تېخنىكىدىنمۇ مۇھىم» دەيدىغان بىر مەشھۇر سۆزى بار. بۇ يەكۈننى ئوخشاشلا ئىجتىمائىي تەرەققىيات جەھەتكىمۇ تەتبىقلىغىلى بولىدۇ. مۇنداقچە قىلىپ ئېيتقاندا، بىرەر دۆلەت ۋە مىللەتكە نىسبەتەن ئەڭ مۇھىم يادرولۇق رىقابەت كۈچى تۈزۈمدىكى رىقابەت كۈچىدۇر، ئۇنىڭدىن قالسىلا مەبلەغ، تېخنىكا، ئىختىساس ئىگىلىرى قاتارلىق ئامىللار تۇرىدۇ. خەلقنىڭ ئەقىل بۆلۈنمىسى ئامىلىغا كەلسەك، ئۇ كۆپ ھاللاردا ئانچە ئېتىبارغا ئېلىنىپ كەتمەيدۇ.
تۈرلۈك «ئەپسانىلەر» ئۈزلۈكسىز پەيدا بولۇپ تۇرسىمۇ، ئۇنىڭدا ئەكس ئەتكىنى قىسمەن كىشىلەرنىڭ يوشۇرۇن ئېڭىدىنلا ئىبارەت بولۇپ، ئۇلار دۆلەت ۋە مىللەتنىڭ بىر كېچىدىلا روناق تېپىپ قەد كۆتۈرۈپ، پۈتكۈل يەر شارىنىڭ ھۆرمىتىگە ئېرىشىشىنى ئارزۇ قىلىدۇ. بىراق ئۇلار شۇ گۈزەل ئارزۇلارنى قىلغاندا، تەڭرىنىڭ قانداقتۇر بىر مىللەتكە ئالاھىدە ئىلتىپات ئاتا قىلمايدىغانلىقىنى؛ مىللەتنى گۈللەندۈرۈشتىن ئىبارەت ئۇلۇغۋار ئىشنى ئۆزىمىزنىڭ جاپاغا چىداپ قىلچە بوشاشماي تىرىشچانلىق كۆرسىتىشىمىز ئارقىلىقلا ئىشقا ئاشۇرغىلى بولىدىغانلىقىنى ئۇنتۇپ قالغان بولۇشى مۇمكىن.
(خەنزۇچە »شېنجېن سودا گېزىتى»نىڭ 3002-يىل 11-ئاينىڭ 91-كۈنىدىكى سانىدىن ئۆمەرجان ھەسەن بوزقىر تەرجىمە قىلدى)