دوپپا ھەققىدە ئاساسى چۈشەنچە

دوپپا –ئۇيغۇرلرنىڭ ئەنئەنىۋى مىللى باش كىيىمى.

دوپپا - ئۇيغۇرلرنىڭ ئستىتىك قارىشىدا ئەكىس ئەتكەن تەبىئەت گۈزەللىكىنىڭ ئوبرازى. ئۇيغۇرلار بوستانلىق مەدەنىيتىگە قەدەم قويۇپ، شەھەرلىششكە يۈزلەنگەندىن تارتىپلا ماددى ۋە مەدەنىۋى تۇرمۇشنىڭ سۈپەتلىك بولۇشىغا كۆپ تىرىشقان. جۇملىدىن كىيىم - كىچەك مەدەنىيتىدە تاشقى كۆرۈنۈشكە، يارىشىمچانلىققا ئەھمىيەت بەرگەن. ھەرخىل مىللەتلەر، ھەرخىل كەسىپ، ھەر خىل ئىھتىياج تۈپەيلىدىن ئوخشىمىغان باش كىيىمىنى كىيىشىدۇ. ھەرقانداق باش كىيىمى ئىجتىمائى ئالاقىدە ئەڭ تىز ۋە بىۋاستە كۆزگە تاشلىنىدىغان ئالاھىدىلىككە ئىگە. بۇگۇنكى دۇنيادا باش كىيىمى –بەزىدە كەسىپكە ۋەكىللىك قىلسا، بەزىدە ئىجتىمائى ئورۇنغا ۋەكىللىك قىلىدۇ. لىكىن ئۆزگىچە مىللى مەنىگە ۋە ئەنئەنىگە ۋەكىللىك قىلالايدىغان، ھەرقانداق ياشتىكى كىشىنىڭ كىيىشگە ماس كىلىدىغان، ئوبرازلىق سەنئەت تۇيغۇسى بىرەلەيدىغان، تەبىئەت بىلەن زىچ باغلنغان ئستىتىك زوق بىرەلەيدىغان باش كىيىمى بۈگۈنكى مەدەنىيەت ئالىمىدە كۆپ بولمىسا كېرەك. بادام، چىمەن قاتارلىق دوپپىلار - ئەمگەكچان، تەبىئەت ۋە گۇزەللىكنى قىزغىن سۆيىدىغان ئۇيغۇرخەلقىنىڭ ئىجادىيتى. كەڭرى كەتكەن ياۋرو - ئاسىيا يايلىقىدا ياشاپ كەلگەن بارچە تۈركى خەلقلەر، شۇنداقلا ئۇلارنىڭ خوشنىسى بولغان تاجىكلار، ئىسرائىلىيە يەھۇدىيلىرى ھەممىسى مەلۇم ئوخشاشلىققا ئىگە بولغان باش كىيمى كىيدۇ.
مۇتەخەسىسلەر، تارىخشۇناسلار تارىم بوستانلىقىدا كىيىپ كەلگەن بادام ۋە چىمەن، چەككەن دوپپىلىرىنىڭ ئۇيغۇر خەلقىنىڭ قول - ھۈنەر سەنئىتىنڭ نەتىجىسى ئىكەنلىكىنى مۇئەييەنلەشتۇرۇپ كەلدى.
ئۇيغۇر دوپپىسىغا ئىگە بولۇش، بوۋا - مومىلىرىمىزدىن قالغان بۇ ئىسىل مەدەنىيەتنى داۋام ئەتتۈرۈش، بۇلارنى تۇرمۇشىمىزدا گەۋدىلەندۇرۈش –بىز ئىز ئىزلىگۈچىلەرنىڭ زۆرۈر ئشى. ئۇيغۇر دوپپىسى - ئۇيغۇرلرنىڭ مەدەنىيەت كىملىكىدۇر. ئۇ كۆركەملىكى، ئەپلىكلىكى، مىللى جەلىبكارلىقى بىلەن ئۇيغۇرلارنىڭلا ئەمەس، بەلكى مەملىكىتمىزدە ياشاۋاتقان قىرىنداش مىللەتلەردىن خەنزۇلارنىڭ ۋە باشقا ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭ شۇنداقلا ھەرساھە چەتئەللىك دوستلرنىڭ ياقتۇرۇشىغا ئىرىشىپ كەلمەكتە. دوپپا كەيگەنلەر – كەيمىگەنلەرنى ھەۋەستە قالدۇرۇپ كەلمەكتە.
دوپپا –ئۇيغۇرلارنىڭ ھەم مىللى ھەم دىنى باش كىيىمى بولۇش سۇپىتدە ئەنئەنىگە ۋەكىللىك قىلىش بىلەن بىرگە كىشگە ئىللىق كەيپىيات، يىقىملىق تۇيغۇ بەخش ئىتىدۇ. ئۇ ئۇيغۇر خەلقىنىڭ كىيىنىش ئستىتىك ئىڭنى ئەكىس ئەتتۇرىدۇ. قەدىمكى دەۋىرلەردىن ئىزچىل كىيىلىپ كەلگەن بۇ باش كىيىم ئەلۋەتتە نۆۋەتتىمۇ كىيىشكە ماس كېلىدۇ.
ئۇ زامانىۋى ھەم كىلاسسىك مەدەنىيەتكە ئورتاق ۋەكىللىك قىلالايدۇ.
دوپپا مۇئەييەن چەكلىك سورۇنلاردىلا ئەمەس، باشقا كۈندىلىك تۇرمۇش بىلەن باغلانغان ھەرقانداق مەدەنى، ئاممىۋى ۋە ئىجتىمائى سورۇنلاردا كىيىشكە ماس كىلىدۇ. دوپپا –قانداقتۇر بىر سىنىپ ياكى بىردەرىجىگە ئەمەس، بەلكى ئورتاقلىق ۋە باراۋەرلىككە، خۇراپاتلىققا ئەمەس،  مەدەنىيلىككە، ئارقىدا قىلىشقا ئەمەس –مەزمۇت قەدەم تاشلشقا، يىتىم قىلىشقا ئەمەس بىرلىككە، ئەۋلاتلارغا ئەنئەنە ئۇزۇلۇپ قىلىشى ئەمەس داۋاملىششقا، ۋارسلىق قىلىشقا ۋەكىللىك قىلىدۇ.
ناخشا ئۇسۇلغا ماھىرلىقى بىلەن داڭلىق بولغان ئۇيغۇر مىللىتى ئۇزۇن تارىخىقا ۋە بارلىق مەدەنىيەتكە ئىگە. ئۇلارنىڭ تۇرمۇشىنىڭ ھەممە يېرىدە قول ھۈنەرۋەنچىلىك بۇيۇملىرىنى ئۇچراتقىلى بولىدۇ. دوپپا بۇلارنىڭ ئىچىدىكى تىپىك قول ھۈنەرۋەنچىلىك بۇيۇمىدىن ئىبارەت. تەڭرىتاغنىڭ جەنۇبىدا ياكى
شىمالىدا بولسۇن، ئەر - ئايال، قىرى - ياش بولسۇن، مەيلى قىش ياكى باھار - ياز بولسۇن، ئۇيغۇر خەلق ئاممىسى دوپپا كىيىشكە ئادەتلەنگەن. ئۇ تۇرمۇشتا كەم بولسا بولمايدىغان تۇرمۇش بۇيۇمى بولۇپ قالماستىن بەلكى بىر خىل كۈچلۈك مىللى تۈسكە ئىگە قول ھۈنەرۋەنچىلىك بۇيۇمى.
دوپپا - ئۇيغۇرلارنىڭ گۈلتاجى بولۇش سۈپىتى بىلەن ئۇيغۇر كىيىم - كىچەك مەدەنىيىتىدە ئەزەلدىن مۇھىم تۇرۇندا تۇرۇپ كەلگەن. ھەر قىتىم ھېيىت ئايەم، توي - تۆكۈنلەردە، كۆڭۈل ئىچىش سورۇنلىرىدا بولسۇن ۋە ياكى ئۇرۇق تۇققانلار ئۇچرىشىشى بولسۇن كىشىلەرنىڭ ھەممىسى بۇ خىل نەپىس ئىشلەنگەن دوپپىنى كىيىپ ياسىنىدۇ. ئالاقە سورۇنلىرى، يىغىلىش ھەتتا دوپپا ئوتتۇرىسىدىكى گۈلى قېنىق سۇس رەڭدە، ئاكتىپ ئىقتىسادى ئايلىنىشنى ۋۇجۇتقا چقىرىدۇ.