نامەلۇم كىملىك سەپرائىي

saprayi

	نامەلۇم كىملىك ئاپتورى :سەپرائىي ئاپتۇر ئىلاۋىسى: 1.ئۇشبۇ ئەسەر ئاپتورنىڭ رۇخسىتىسىز مىسرانىم مۇنبىرى،سالونى ۋە باشلاي سالونىدىن باشقا ھەرقانداق مۇنبەر،سالۇن،توربەتلەردە كۆچۈرۈپ چاپلاشقا بولمايدۇ. 2.‹قەۋرە ئىزدەشخاتىرسى›رومانىنى ئۇزۇندىن بۇيان ساقلاپ، مىنى ئىزچىل قوللاپ كەلگەن مۇنبەرداشلارغا رەھمەت ئىيتىش يۈزىسىدىن بۇ ئەسەرنى تولۇق يوللاشقا كاپالەتلىك قىلىمەن.كىتاپ قولۇڭلارغا تىگىپ بولغۇچە،ئىچ-پۇشۇقىڭلارنى چىقىرىشقا سۇندۇم. 1-ئۈچ چىشلىق موماي   كەپتەرلىك ناھىيسى.خوتەك يىزىسى.غوجاملار كەنتى.   رىۋايەتلەردە ئىيتىلىشىچە،بۇ كەنىتتە بۇرۇن كاتتا غوجىلار ياشىغان بولۇپ،ئۇلار ئەۋلادمۇ ئەۋلاد مۇشۇ يەردە تۇرۇپ،ھازىرغىچەداۋاملىشىپ كەلگەنمىش.شۇڭا ھىلىھەم بۇ كەنىتتىكى مۇتلەق كۆپ قىسىم كىشىلەرنىڭ ئىسىمىنىڭ ئالدىغا خوجا كىلىدۇ.تولۇقسىز بىرىنجى سىنىپقا ئەمدىلا چىققان خوجائابدۇل ئەخەتمۇ مۇشۇ خوجىلارنىڭ ئەۋلادى بولىشى مۇمكىن.   خوجا ئابدۇل ئەخەت كەنىتتىن 9كىلومىتىر يولنى بىسىپ،باشلانغۇچتا بىرگە ئوقۇپ، تەلىيىگە بىر سىنىپقا بۆلۈنۈپ قالغان غوجا سىيىت ۋە غوجا موللاق بىلەن كۈندە يىزىلىق ئوتتۇرا مەكتەپكە يول ئالاتتى.بۈگۈن ئوقۇش باشلىغان 2-ھەپتە ئىدى.ئۇنىڭ دەسلەپكى ھىتىرقاش،كۆنەلمەسلىك تۇيغۇلىرىمۇ بارغانسىرى يوقۇلۇپ،ھازىر بۇ مەكتەپكە خلىلا كۆنۈپ قالغان ئىدى.ئۇلار بۈگۈن مەكتەپكە ئاز قالغان بىرجايدا،چاچلىرى پاخىيىپ كەتكەن،كىيىملىرى جۇلجۇل بىرموماينى كۆرۈپ قالدى. -قارا ئانىڭغا!ساراڭكەن! -توۋا دىگىنە،كىشىنى تەڭ كۆرمىگۈلۈك! -نېرىراق ماڭىلى جۇمۇياخشىسى....    ئۇلار شۇنداق دىيىشىپ،مومايدىن داجىپ ماڭدى.موماي ئۇلار بىلەن قېرىشقاندەك،بارغانسىرى ئۇلار تەرەپكە يىقىنلاپ كىلىپ،ئۈچەيلەنگە تەپسىلىي بىر قارىۋەتكەندىن كىيىن،غوجا ئابدۇل ئەخەتكە قاراپ ئېغىزنى يوغان ئېچىپ كۈلۈپ كەتتى.موماينىڭ ئېغىزىدا پەقەت ئۈچ تاللا ساپسىرىق چىشى قالغاچقا،كۈلسە تېخىمۇ غەيرى كۆرۈنەتتى.ئۇلار تېخىمۇ قورقۇپ كىتىشتى.ئۈچەيلەننىڭ ئارىسىدىن يۈرىكى چوڭراق،ئادەتتىمۇ كەپسىزرەك غوجا سىيىت مۇشتۇمىنى تۈگۈپ تۇرۇپ مۇمايغا ھۈرپەيدى.موماي خېلى ئۇزاق كۈلگەندىن كىيىن،غوجا ئابدۇل ئەخەتكە قاراپ سۆزلىدى. -سەن ئۆزۈڭنىڭ كىملىكىنى بىلەمسەن؟ -خا-خا-خا..... -پىخ-پىخ-پىخ....    بايىلا قورقۇمسىراپ تۇرغان بالىلار،موماينىڭباشقىلارغا گەپ قىلماي،غوجا ئابدۇل ئەخەتتىن سۇئال سورىغانلىقىنى كۆرۈپ،كۈلۈپ كېتىشتى. -نى...نىمىگەكۈلىشىسەن؟ھە؟!نىمىگە كۈلىشىسەن؟    خوجا ئابدۇل ئەخەت ئوڭايسىزلىنىپ،دوسىتلىرىغاھومايدى. -ھېي،موماڭ سەندىن سۇئال سوراۋاتىدۇ ئەنە. -نىمانداق بىزنىڭ قىشىمىزغا كىلىدىكى دىسەم،ئەسلى سىنىڭ موماڭكەندە.... -ئىشىڭنى قىلىشە!ئىككڭنىڭ موماڭدۇ تايىنلىق!    خوجا ئابدۇل ئەخەت شۇنداق دەپلا مەكتەپتەرەپكە قاراپ يۈگۈردى.باشقا ئىككەيلەنمۇ بىرنىمىلەرنى دەپ ئۇنى زاڭلىقئىتىپ،يۈگۈرۈپ مېڭىشتى.موماينىڭ ئاۋازى ئۇلارنىڭ ئارقىسىدىن يەنە ئاڭلاندى. -ھەي!سەن ئۆزۈڭنىڭ كىملىكىنى بىلەمسەن! دەرسخانا.ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىسى ھاياجان بىلەن دەرس سۆزلىمەكتە.غوجا ئابدۇل ئەخەت بولسا،كۆزلىرىنى زاڭلىق ئۇچقۇنى چاقناپ تۇرغان غوجا سىيىت بىلەن غوجا موللاقتىن قاچۇرغاچ،ھېلىقى موماينى ئويلاۋاتاتتى.قانچە ئويلاپمۇ بۇ موماي بىلەن ئۆزىنىڭ بىرەر تونۇشلىقى بارلىقىنى ئەسلىيەلمىدى.بىرقانچە سائەت دەرستىن كىيىن،ئۇ بۇ ئىشلارنى تامامەن ئۇنتۇپ،مەكتەپ ھاياتىغا سىڭىپ كەتتى. مەكتەپتىن قايتىش ۋاقتى.ئۈچەيلەن بوغچىسىنى ئارتىشىپ،ھەرخىل پاراڭلار بىلەن يولغاچىقتى.ئويلىمىغان يەردىن كەنىتكە قايرىلىدىغان چىغىر يولنىڭ ئالدىدا ھېلىقى غەيرى موماي پەيدا بولۇپ قالدى.غوجا سىيىت دەرھال غوجا ئابدۇل ئەخەتكە ھۇجۇمنى باشلىدى. -قارىغىنە،موماڭيەنە سىنى ساقلاپ تۇرۇپتۇ! -ماڭە بىرىپسالام قىل!    غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ كەيپى ئۇچتى.دوستلىرىغا گەپ قىلماي،قاپىقىنى تۈرۈپ ئۆتۈپ كەتمەكچى بولغاندا،موماي ئۇنىڭ ئالدىنى توسىلىپ،ئەتىگەندىكى غەيرى كۈلكىسى بىلەن سۇئالنى قايتىلىدى. -سەن ئۆزۈڭنىڭ كىملىكىڭنى بىلەمسەن؟ غوجا ئابدۇلئەخەت قورقۇمسىراپ تۇرۇپ،مومايغا ھومايدى.موماي يەنە سۇئالنى قايتىلىدى. -سەندىن سورىدىم.ئۆزۈڭنىڭ كىملىكىڭنى بىلەمسەن؟   غوجا سىيىت بىلەن غوجا موللاق يەنە پاراققىدەكۈلۈپ كىتىشتى.غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ كەيپى راستىنلا ئۇچتى. -بىلىمەن!مەن غوجا مەخمۇتنىڭ ئوغلى غوجا ئابدۇل ئەخەت! -ياق،سەن ئۇئەمەس! -مەن شۇ! -ئەمەس!    موماي خۇددى كىچىك بالىدەك ئۇنىڭ بىلەن تاكالللىشىپ قالدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت ئاچچىقىنى زورىغا بىسىۋىلىپ،مومايغاچۈشەندۈردى. -ئاچا،سىلە زادى نىمە دىمەكچى.مەن خوجا ئابدۇل ئەخەت بولىمەن.سىلە ئادەمنى خاتا تونۇپ قاپلا. -ياق!سەن خوجائابدۇل ئەخەت ئەمەس! -مەن ھازىر دىدىم.مەن شۇ خوجا ئابدۇل ئەخەت! -ئىسىت....سەن ئەمەس.سەن خوجا ئابدۇل ئەخەت ئەمەس!ھەي..... موماي قاتتىق ئەپسۇسلانغان ئادەمدەك بىشىنى چايقاپ،خۇرسىنىپ قويدى.خوجا ئابدۇل ئەخەت بۇموماينىڭ ساراڭ ئىكەنلىكىنى جەزىملەشتۈرگەندىن كىيىن،موماينى يانغا بىرلا ئىتتىرىپ،يۈگۈرەپ ماڭدى.يۈگۈرگەچ ئۇ موماينىڭ ئارقىسىدىن كەلگەن-كەلمىگەنلىكىگە قاراپ قويدى.دوسىتىلىرى ئۇنىڭ ئارقىسىدىن‹سەن خوجا ئابدۇل ئەخەت ئەمەس،ئابدۇل خوجائەخەت!›،‹سەن كىملىكىڭنى بىلەمسەن،بىلمىسەڭ داداڭدىن سورا!›....دىيىشىپ يۈگۈرەپ ئۇنىڭغا يىتىشىۋالدى.يول بويى غوجا ئابدۇل ئەخەت دوسىتلىرى بىلەن تىللىىشپ،قىزىرىشىپ كەلدى.ئۆيىگە قايتىپ كەلگەندىن كىيىن،تاماقمۇ يىگۈسى كەلمەي،ئۆزىنى كارىۋاتقا تاشلىدى. -تاماق يىۋال بالام! ئانىسىنىڭ قايتا-قايتا زورلىشى بىلەن،ئۇ تاماق يىيىش ئۈچۈن دالان ئۆيگە چىقتى.تاماق يىگەچ بىردىنلا دادىسىدىن سورىدى: -دادا،بىرگەپ سورىسام ئاچچىقىڭىز كىلەمدۇ؟ -سوراۋەر. -مومام ئۆلۈپ كەتكىنى قانچە يىل بولدى؟ -ھەي.....بەش يىل بولۇپ بىر ئاي ئاشتى.قانداق،بۇنى سوراپ قالدىڭغۇ؟ -ھە...مۇنداقلا سوراپ قويدۇم.بىزنىڭ نېرۋىسى ئاجىز باشقا تۇققىنىمىز بارمۇ؟ -يوق.قانداق دەيسەن؟ -يېشى چوڭ،چاچلىرى پاخپىيىپ كەتكەن،ئېغىزىدا ئۈچ تاللا چىشى بار. -ۋاي نىمىلەرنى دەيدىغانسەن بالام؟!مىجەزىڭ يوقمۇيە؟    دادىسى قولىنى ئۇنىڭ پىشانىسىگە قويۇپ باقتى. -ئۇنداقتا مىنىڭ بۇرۇن باشقا ئىسمىم بارمىتى؟ -ھەي،ساقمۇسەن ياكى شامال دارىپ قالدىمۇ؟!نىمە بولدى؟پەلىپەتىشلا بىرنىمە دەيسىنا بۈگۈن؟ دادىسىنىڭ قاپاقلىرىنىڭ سەل تۈرۈلۈپ قالغانلىقىنى كۆرگەن غوجا ئابدۇل ئەخەت جىممىدە بولۇپقالدى.چۈنكى ئۇ دادىسىدىن بەكلا ئەيمىنەتتى.ئۇ دادىسىنىڭ يەنە كوچىلاپ سوراپ قېلىشىدىن ئەنسىرەپ،تامىقىنى تىز-تىز يەپ،ئۆزى ياتىدىغان ئۆيگە كىرىۋالدى. -قويغا ھەلەپ ئىتىپ بولۇپ ئاندىن تاپشۇرۇق ئىشلە!    دادىسىنىڭ ئاۋازىنى ئاڭلىغان غوجا ئابدۇلئەخەت،ئۆيدىن يۈگۈرگەندەك چىقىپ كەتتى.ئۇ چىقىپ كەتكەندىن كىيىن دادىسى ئانىسىدىن سورىدى: -تاماقنى قولۇڭنى يۇيۇپ ئىتىۋاتقانسەن ھە؟ -ۋىيى!توۋا قىلدىم.بۇ نىمە دىگەنلىرى ئەمدى؟ -غوجا ئابدۇلئەخەت بۈگۈن بىرقىسمىلا سۆزلەپ يۈرۈيدۇ،مەنمۇ چۈشۈمنى ئانچە ئېسىمگە ئالالمايدىغان بولۇپ قالدىم.شۇڭا دەيمەن. -ۋاي مەن ئۆلەي!ھەرقايسىڭنىڭ كىرىنى يۇيۇپ،تامىقىمنى ئېتىپ،تاھارەت بىلەن ياشاپ كەلدىم.ئەمدى ماڭا نىمە ئاھانەت بۇ؟!مەن قاراپ تۇرۇپ ئۆز ئائىلەمگە مەينەت تاماق ئىتەرمەنمۇ؟!مەن سىلىدىن ئالامىغان بىرەر ئۆچۈم بارمۇيە،ھەرقىتىم بىرەر ئىش بولسىلا مەندىن كۆرىلا،مەن خۇددى...... ئانىسى تۇمۇچۇقتەك سايراپ،بىرتەرەپتىن يىغلاپ،بىر تەرەپتىن دادىسىغا كايىپ كەتتى.دادىسى خىجىل بولۇپ ئۇنىڭ گىپىنى بۆلدى. -ۋاي بولدى قىلە!ئازراق گەپ بولسىلا مۇشۇنداق سۆزلەپ كىتىدىكەنسەن،خۇلۇم-خۇشنىلار ئۆيدە بىرەرئىش بولغان ئوخشايدۇ دەپ قالمىسۇن يەنە! -ئۆزلىرى ماڭا ئاھانەت قىلىپ يەنە..... -ھەي...تۈنۈگۈن بازاردىن يىگەن تاماقنىڭ ئىشى بولىشى مۇمكىن.بۇندىن كىيىن سىرىتتىن زادى تاماق يىمىسەك بولغۇدەك جۇمۇ! -ۋىيى؟ھەپتىدەبىرقىتىم بولىدىغان بازاردا،يىگەن نەچچە زىخى كاۋاپ بىلەن پولو زىيان قىلىپ كىتەرمۇ؟!شۇلارمۇ قولىنى يۇيۇپ تاماق ئىتىدىغان خەقلەر... -ۋاي بولدى.ساڭا گەپ قىلمىدىم.    دادىسى ئاپىسىغا گەپ تېپىپ بىرەلمەي چاپىنىنى قولتۇقلاپ سىرتقا چىقىپ كەتتى.غوجا ئابدۇل ئەخەت قويغا ھەلەپنى ئېتىپ بولۇپ،ئىشىك ئالدىدا تۇرۇپ،ئۆي ئىچىدىكى غەۋغانى ئاڭلاپ ئۆيگە كىرەلمەي تۇرغان ئىدى.ئىشىك ئالدىدا دادىسى بىلەن دوقۇرۇشۇپ قېلىپ،خۇددى گۇناھ ئۆتكۈزگەن ئادەمدەك،بېشىنى تۆۋەن قىلىپ تۇردى،دادىسى ئۇنىڭغا بىرنى ئالىيىپ قويۇپ‹ياتقان يېرىڭنى سىيرىپ-سۈپۈرۈپ ياتارسەن ھە!›دەپ قويۇپ كىتىپ قالدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت بىشنى كولدۇرما لىڭشىغاندەك لىڭشىتىپ،ئۆيگە كىرىپ كەتتى. ئۆيگە كىرگەندىن كىيىن،دادىسى تەكشۈرۈپ كىرىپ قالىدىغاندەك،ياتىدىغان جايىنى پاكىز قېقىشتۇرۇپ،رەتلەپ قويدى،ئاندىن كۆڭلىدە‹ھەرنىمە بولسا دادامغا ھېلىقى ساراڭ موماينىڭ گىپىنى دىمەپتىمەن،بولمىسا ئىش باركەنتۇق›دەپ ئويلاپ قالدى.تاپشۇرۇقىنى ئىشلەپ بولۇپ،خېلى ئۇزۇنغىچە ھېلىقى ئۈچ تاللا چىشى بار ساراڭ موماينى ئويلاپ تەستە ئۇخلاپ قالدى.................. داۋامى جىددى تەييارلىنىۋاتىدۇ،ئىنكاس شەكلىدە يوللىنىدۇ!

چراق

	ياخشى باشلىنىش بوپتۇ بۇمۇ. داۋامىغا قىززىقىۋاتىمەن.

qiqakkiz

	بىر قارىسا موماي ساراڭ ئەمەستەكلا بىلىنىدىكەن   . داۋامىغا قىزىقىۋاتىمەن .

saprayi

	2-خىجىللىق    غوجا ئابدۇل ئەخەت ئەتىسى ئادەتتىكىدىن خېلى بۇرۇن ئورنىدىن قوپۇپ،ناشتا قىلمايلا مەكتەپكە يول ئالدى.چۈنكى ئۇنىڭ ئۆزىنى زاڭلىق قىلىدىغان دوستلىرى بىلەن بىللە ماڭغۇسى،ھېلىقى ساراڭ مومايغا يەنە ئۇچراپ قالغۇسى يوق ئىدى.يول بويى ئالدى-كەينىگە قاراپ،نۇرغۇن خىياللارنى سۈرۈپ ماڭدى.‹بۇندىن كىيىن غوجا سىيىت،غوجا موللاق بىلەن مەكتەپكە بىللە ماڭمايمەن!مىنى زاڭلىق ئېتىپ كەتكىنىنى قارا ئۇلارنىڭ!ئويلىساملا ئاچچىقىم كىلىدۇ.خىھ!ئالتىنجى سىنىپتا ئوقۇۋاتقاندا غوجا سىيىپ ئىشتىنىغا سىيىپ قويغاندىمۇ مەن ئۇنى زاڭلىق ئەتمىگەن،غوجا موللاق پاقىدىن قورقۇپ ھوشىدىن كەتكەندىمۇ زاڭلىق ئەتمىگەن!ئۇلار ھەجەپ بىر ساراڭ موماينى ماڭا سۇۋاپ،زاڭلىق ئېتىپ كەتتى دىسە......›    ئۇ مۇشۇنداق خىياللار بىلەن مەكتەپكە يىقىنلاپ قالغىنىنىمۇ سەزمەي قالدى.مەكتەپ دەرۋازىسى كۆرۈنگەندىن كىيىن،چوڭقۇر بىرنى تىنىۋىتىپ،مەكتەپكە قاراپ قەدىمىنى تىزلەتتى. -سەن ئۆزۈڭنىڭ كىملىكىنى بىلەمسەن؟!    ئۇ ئاڭلاشنى زادىلا خالىمايدىغان ئاۋاز،ئۇنىڭ ئارقىسىدىنلا ئاڭلاندى.غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ كەيپىياتى بىراقلا نۆلگە چۈشۈپ،قاپىقىنى تۈرۈپ،ئارقىسىغا ئۆرۈلدى.يەنە شۇ غەيرى موماي! -خىم! غوجا ئابدۇل ئەخەت ئۇنىڭغا جاۋاپ بەرمەي مەكتەپ تەرەپكە قاراپ ماڭدى.موماي يۈگۈرەپ كىلىپ ئۇنىڭ ئوڭ قولىنىڭ بېغىشىدىن تۇتىۋالدى. -ھەي!سەن ئۆزۈڭنىڭ كىملىكىنى بىلەمسەن؟! -مىنى قويىۋەت،ساراڭ! -ھا-ھا-ھا!ساراڭ دىگەن سەن! -قويىۋەت دىدىم! -سۇئالىمغا جاۋاپ بەر،ئاندىن قويىۋىتىمەن.سەن ئۆزۈڭنىڭ كىملىكىڭنى بىلەمسەن؟! -ئاپلا دەيمەن...ھەي ساراڭ!مەن دىگەن خوجا ئابدۇل ئەخەت! -ئەمەس!سەن ھەرگىز غوجا ئابدۇل ئەخەت ئەمەس! -ئىشىڭنى قىل!   غوجا ئابدۇل ئەخەت بىرلا يۇلقۇنۇپ،قولىنى موماينىڭ قولىدىن ئاجرىتىۋالدى.موماي يەنە ئۇنى تۇتماقچى بولىۋىدى،غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ غەزىپى كىلىپ،ئۇنى قاتتىق ئىتتىرۋەتتى.ئورۇق موماي،خۇددى قۇرۇق تاغاردەك ئارقىغا يىقىلىپ،بىرقانچىنى دومىلاپ توختىدى.موماي ئىنجىقلاپ تۇرۇپ يەنە شۇ سۇئالنى قايتىلاۋاتاتتى. -سەن...ئۇف...سەن ئۆزۈڭنىڭ....كىملىكىنى بىلەمسەن؟!    غوجا ئابدۇل ئەخەت ئۆزىنىڭ سەل ئاشۇرۋەتكەنلىكىنى ھىس قىلىپ،موماينى يۆلىمەكچى بولغان ئىدى،لىكىن موماينىڭ يەنە شۇ سۇئالنى قايتىلىغانلىقىنى ئاڭلاپ،بۇ خىيالىدىن يالتىيىپ،مەكتەپ كىرىپ كەتتى.... 2-سائەتلىك دەرستىن كىيىنكى گىمناستىكا ۋاقتى. -ھەي،ئەتىگەم نىمانداق سەھەر ماڭدىڭ ئاداش؟ -ئۆيۈڭنىڭ ئالدىدا خىلى ساقلىساق چىقمىدىڭ.ئۆيگە كىرسەك سىنى كەتكىلى بىر سائەتىتىن ئاشتى دەيدۇ ئاناڭ. غوجا ئابدۇل ئەخەت دوستلىرىنىڭ سۇئاللىرىنى جاۋاپسىز قويۇپ سىنىپقا قاراپ ماڭدى.غوجا سىيىت ئۇنىڭغا يىتىشىپ،قولىنى ئۇنىڭ مۈرىسىگە ئارتماقچى بولدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت ئۇنىڭ قولىنى قوپاللىق بىلەن سىلكىۋەتتى.غوجا سىيىت قېلىنلىق بىلەن يەنە ئۇنىڭغا يىپىشىۋالدى.غوجا موللاقمۇ ھەم..... -ھەرقايسىڭدەك دوستلارنى كۆرمەپتىكەنمەن.بىر ساراڭ موماينى ماڭ سۇۋاپ ھەجەپ زاڭلىق ئېتىپ كىتشتىڭا؟ -خاپۇمما،خاپۇمما ئاداش،چاقچاق ئۇ دىگەن.. -شۇنداق،موللاق توغرا دەيدۇ.چاقچاق قىلىپ قويغان بىز. -قويىشە ئۇنداق چاقچاقلىرىڭنى! -بىز ناماقۇل.مۇنداق قىلايلى.ئەمدى ئۇ ساراڭ موماي يەنە ئۇچراپ قالسا،بىر بىرلىشىپ ئۇنىڭ قاتتىق دەككىسىنى بىرەيلى،قانداق؟ -شۇنداق قىلايلى!موللاقتا رەگەتكە بار.كەچتە ئۆيگە قايىتقاندا ئۇنىڭغا تەمىنى بىر تىتىىتىپ،بىزنى كۆرسە نېرى قاچىدىغان قىلىۋىتەيلى!   شۇنداق قىلىپ،غوجا ئابدۇل ئەخەت ئۇلار بىلەن ئەپلىشىپ قالغان بولدى.سىنىپقا كىرگەندىن كىيىن،غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ كەيپىياتى بارغانسىرى كۆتۈرلۈپ،نورمال ھالىتىگە قايتىشقا باشلىدى.لىكىن بەشىنجى سائەتلىك دەرستە،ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىسىنىڭ دەرس مەزمۇنىغا بىرلەشتۈرۈپ بەرگەن تەربىيسى ئۇنىڭ خىيالىنى يەنە شۇ مومايغا يۆتكەپ قويدى. -ساۋاقداشلار.شۇنداق بىر توپ كىشىلەر بار.ئۇلار قويغان-تۇتقىنىنى بىلمەيدۇ،قالايمىقان سۆزلەيدۇ،تاماقنى چىچىپ يەيدۇ،تۇرۇپ يىغلايدۇ،تۇرۇپ كۈلىدۇ،كىيىمنى رەتسىز كىيىدۇ،ئۇلار كىمدۇ؟ -بوۋاق! -جىڭلاۋيۈەندىكى ساراڭلار!(كەنىتلەردە ئىگە-چاقىسىز ياكى ئەقلى-ھۇشى جايىدا ئەمەس كىشىلەرنى باقىدىغان جاي) -مىنىڭ ئۇكام!    ئوقوغۇچىلار ھەرخىل جاۋاپلارنى بېرىشتى.ئوقۇتقۇچى سۈرلۈك ھالدا جىڭلاۋيۈەندىكى ساراڭلار دىگەن ئوقوغۇچىغا تىكىلدى. -سەن دەپ باقە،جىڭلاۋيۈندىكى ئادەملەرنىڭ ھەممىسى ساراڭمۇ؟ -ئاساسەن....ئاساسەن شۇنداقراق.   ئوقوغۇچى خاتا گەپ قىلىپ قويغانلىقىنى ھىس قىلىپ،دۇدۇقلاپ قالدى. -ئۇلار نىمىشقا ساراڭ بولۇپ قالغاندۇ؟ -.......   ئوقوغۇچى بىشىنى تۆۋەن سىلىپ گەپ قىلالمىدى. -قېنى ئولتۇرغىن.ساۋاقداشلار.ئۇلار دەل ياشانغانلار!ياشانغانلار خۇددى بوۋاققا،ئۇكاڭلارغا ئوخشاپ قالىدۇ.ئۇلار سىلەر بىلەن مۇناسىۋەتسىز بولغاچقا مۇشۇنداق بىپەرۋا قارايسىلەر،ھەتتا ھاقارەتلەپ تىللايسىلەر! ئوقۇتقۇچى ئاخىرقى جۈملىنى دىگەندە ھېلىقى ئوقوغۇچىغا قاراپ قويدى.ئوغۇچىنىڭ بىشنى تېخىمۇ تۆۋەنگە چۈشۈپ كەتتى.ئوقۇتقۇچى سۆزىنى داۋام قىلدى. -ئويلاپ بېقىڭلار.ئەگەر شۇلار سىلەرنىڭ ئاتا-ئاناڭلار،بوۋا-موماڭلار بولغان بولسا قانداق قىلاتتىڭلار؟! سىنىپ ئىچى تىمتاسلىققا چۆمدى. -ئاتا-ئاناڭلارمۇ بىركۈنلەردە شۇنداق قېرىپ كىتىدۇ،شۇنداق دىۋەڭ بولۇپ قالىدۇ،سىلەرمۇ قېرىيسىلەر،سىلەرمۇ شۇنداق بولۇپ قالىسىلەر،ئەگەر ھەممە ئادەملەر قېرىغانلار بىلەن كارى بولماي،ئۇلارنى خارلاپ يۈرسە سىلەرچە كىيىن بىز قانداق كۈنلەرگە قالارمىز؟! غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ يۈزى ئوتتەك قىززىپ كەتتى.‹مۇئەللىم ئەتىگەن مىنىڭ ھېلىقى موماينى ئىتىتىرۋەتكەنلىكىمنى كۆرۈپ قالدىمۇ نىمە؟›دەپ خۇدۈكسىرەپ قالدى.لىكىن ئوقۇتقۇچى ئۇنىڭغا قاراپمۇ قويمىغاندىن كىيىن،ئۇنىڭ يۈرىكى جايىغا چۈشتى.قوڭغۇراق چىلىندى. -قالغىنىنى ئۆزۈڭلار ئويلاپ بىقىپ،كىلەر سائەتتە ئويلىغىنىڭلارنى ماڭا ئىيتىپ بېرىڭلار،دەرستىن چۈشۈڭلار! -رەھمەت مۇئەللىم!    غوجا ئابدۇل ئەخەت دەرستىن چۈشۈپ تاكى مەكتەپتىن قايتىش ۋاقتى بولغۇچە،كۆڭلى غەش يۈردى.ئۇ ئۆزىنىڭ ئەتىگەن ھەقىقەتەن خاتا قىلغانلىقىنى،موماي گەرچە ئۇنىڭدىن بىمەنە سۇئال سوراپ تۇرىۋالغان بولسىمۇ،باشقا زىيان ئىلىپ كەلمىگەنلىنى ئويلىغانسىرى ئىچى سىقىلىپ كەتتى.مەكتەپ دەرۋازىسىدىن دوسىتلىرى بىلەن چىقىپ، مەكتەپتىن ئەللىك مىتىر يىراقلىقتىكى تامغا يۆلىنىپ ئولتۇرغان موماينى كۆردى. -موللاق!ئەنە ئۇ موماي،رەگەتكىنى تەييارلا! -ماقۇل.قارا ھە غوجا ئابدۇل ئەخەت،سىنىڭ ئەنتىڭنى قانداق ئالىمەنكىن.... -توختا!    غوجا ئابدۇل ئەخەت قولى بىلەن غوجا موللاقنىڭ رەگەتكىسىنى پەسكە باستى.موماي ئاقساپ مېڭىپ ئۇلارنىڭ ئالدىغا كەلدى.ئاندىن زورىغا كۈلۈپ تۇرۇپ يەنە شۇ سۇئالنى سورىدى. -سەن ئۆزۈڭنىڭ كىملىكىنى بىلەمسەن؟! -مىنى كەچۈرسىلە ئاچا.ئەتىگەن مەن خاتا قىپتىمەن. -ھەي خوجا ئابدۇل ئەخەت،نىمە دەۋاتىسەن! -توۋا....    دوسىتلىرى ئۇنىڭ مومايدىن كەچۈرۈم سورىغانلىقىنى كۆرۈپ ھاڭ-تاڭ قالدى. -ئۇ موھىم ئەمەس،موھىمى سەن ئۆزۈڭنىڭ كىملىكنى بىلىش-بىلمەسلىكتە!   غوجا ئابدۇل ئەخەت گەپ قىلماي يىنىدىن پۇرلىشىپ كەتكەن بەش سوملۇق پۇلدىن بىرنى ئىلىپ،مومايغا تۇتقۇزۇپ قويۇپ،ئارقا-ئالدىغا قارىماي كىتىپ قالدى.دوستلىرى ھوشىنى يىغىپ ئۇنىڭ ئارقىدىن يۈگۈرۈشتى،موماي پۇلنى چىڭ سىقىمدىغىنىچە يەنە شۇ سۇئالنى ۋارقىراپ قالدى: -قاچما!سەن ئۆزۈڭنىڭ كىملىكىنى بىلەمسەن دەۋاتىمەن،ھەي.قاچما دەيمەن!......                                                    3-كۆنۈش   كۈنلەر شۇ تەرەققىدە ئۆتمەكتە ئىدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت بەزىدە كۈندە مەكتەپ ئەتراپىدا ئۇ موماينى ئۇچرىتىپ قالاتتى.موماي بۇرۇنقىدەكلا ‹كىملىكىڭنى بىلەمسەن؟›دەپ سورايىتتى.غوجا ئابدۇل ئەخەت كەيپىياتى ياخشى چاغلاردا گەپ-سۆز قىلماي،كۈلۈپ قويۇپ يىراقلاپ كىتەتتى،مومايمۇ ئۇنىڭغا بەك يېپىشۋالماي،بېشىنى چايقاپ،قاتتىق ئەپسۇسلانغان ھالەتتە قالاتتى.كەيپىياتى ناچارراق چاغلاردا ‹مەن غوجا ئابدۇل ئەخەت ›دەپلا ئالدى-ئارقىغا قارىماي كىتىپ قالاتتى.بەزىدە موماي نەچچە كۈندە بىر قېتىم پەيدا بولاتتى،ئەھۋال يەنە تەكرارلىناتتى.    غوجا ئابدۇل ئەخەت بۇ ئىشلارغا،كونكىرىت قىلىپ ئېيىتقاندا مومايغا ۋە ئۇنىڭ سۇئالىغا كۆنۈپ قالدى.نەچچە قېتىم مومايدىن‹ئۇنداق بولسا مەن كىم؟›دەپ سورىغۇسى كەلگەن بولسىمۇ،تۇرۇپلا بۇنداق سوراشنىڭ،ئۆزىنىڭ كىملىكىنى بىلىپ تۇرۇپ،بىر نېرۋىسىدىن ئاداشقان مومايدىن ‹مەن كىم؟›دەپ سوراشنىڭ بىمەنە بىر ئىش ئىكەنلىكىنى ھىس قىلىپ،بۇ خىيالىدىن يالتىياتتى.   بىر كۈنى غوجا ئابدۇل ئەخەت ئۆزى تولىمۇ چوڭ كۆرىدىغان پىشقەدەم بىر ئوقۇتقۇچىسىدىن سورىدى. -مۇئەللىم.ئەگەر بىرسى مەندىن ‹سەن ئۆزۈڭنىڭ كىملىكىنى بىلەمسەن؟›دەپ سوراپ قالسا،نىمە دەپ جاۋاپ بېرىشىم كىرەك؟ -مەن غوجا ئابدۇل ئەخەت دەيسەندە! -ياق سەن ئۇ ئەمەس دەپ تۇرىۋالسىچۇ؟ -ھا-ھا-ھا!    ئوقۇتقۇچى كۈلۈپ كەتتى.بىردەم ئويلانغاندىن كىيىن،جاۋاپ بەردى. -مەن ئۇيغۇر ئوغلى دە،ياكى مەن ۋەتەننىڭ كەلگۈسى،مەن ئەتىكى قۇياش دە،ۋەياكى مەن .....    ئوقۇتقۇچى ئۇنىڭغا نۇرغۇن جاۋاپلارنى ئېيتىپ بەردى.غوجا ئابدۇل ئەخەت ئۇنىڭغا تەشەككۇر ئېيتىپ قايتىپ كەتتى.ئۇنىڭ كۆڭلىدە سان پەيدا بولغان ئىدى.   ئەتىسى موماي بىلەن دوقۇرشۇپ قالغاندا موماي ئۇنىڭدىن سۇئال سوراشتىن بۇرۇن،ئۆزى ئاۋال ئېغىز ئاچتى. -مەن غوجا ئابدۇل ئەخەت! -ياق! -مەن مىللەتنىڭ كەلگۈسى! -ياق! -مەن ۋەتەننىڭ كىلەچىكى! -ياق! -مەن ئەتىكى قۇياش! -ياق! -مەن كەلگۈسىدىكى ئالىم،دوكتۇر،ئىنژىنىر..... -ياق!    غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ئىچى سىقىلىپ كەتتى. -دىسىلە ئۇنداق بولسا،مەن كىم؟ -سەن بۇ سۇئالنى بۇرۇنلا سورىشىڭ كىرەك ئىدى،ھازىر ساڭا ئېىيتىپ بەرمەيمەن،ئۆزۈڭ ئويلان كالۋا!خا-خا-خا!    موماي ئېچىلىپ كۈلۈپ قويۇپ،ئارقىغا ئۆرۈلۈپ كېتىپ قالدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت ئۆزىنىڭ بىر نېرۋىسى ئاجىز موماي تەرىپىدىن ئەخمەق قىلىنغانلىقىنى چوڭقۇر ھىس قىلىپ،غۇژژىدە بولۇپ تۇرۇپ قالدى.تولۇقسىز 2-يىللىققا چىققان بىر ئوقوغۇچى بولۇش سۈپىتى بىلەن،ئۆزىنىڭ مۇشۇنداق ئەخمەق قىلىنغانلىقى ئۇنىڭ بەك كۆڭلىگە كەلدى ۋە بۇندىن كىيىن،مومايغا قەتتىي گەپ قىلماسلىق،پەرۋا قىلماسلىق قارارىغا كەلدى....    ئەتىسىدىن باشلاپ ئۇ موماينى كۆرسىلا بىشىنى رەسمىيەت يۈزىسىدىن يىنىك لىڭشىتىپ قويۇپلا ئۆتۈپ كىتىدىغان بولدى.مومايمۇ ئۇنىڭ بىلەن قېرىشقاندەك،ئۇنىڭدىن كونا سۇئالنى سورىماي،بىشىنى چايقاپ،ئەپسۇسلانغان قىياپەتتە كىتىدىغان بولۇپ قالغان ئىدى.كۆڭلىدە ‹چوقۇم يەنە سۇئال سورايدۇ،مەن گەپ قىلماي ئۆتۈپ كىتىمەن›دەپ ئويلىغان غوجا ئابدۇل ئەخەت،موماينىڭ بۇنداق قىلىشدىن سەل ھەيران قالدى.لىكىن غوجا ئابدۇل ئەخەت موماي بىر كۈنى ئەمەس بىركۈنى شۇ سۇئالنى يەنە سورايدۇ دەپ ئويلاپ،ئۆزىگە تەسەللى بەردى.    ئەتىسى موماي مەكتەپ ئەتراپىدا پەيدا بولمىدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت ئانچە پەرۋا قىلىپ كەتمىدى،ئۇنىڭ ئەتىسى پەيدا بولمىدى،ئۇنىڭ ئەتىسىمۇ......ساق ئون كۈنگىچە موماينىڭ قارىسىنى كۆرمىگەن غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ئىچى بىرخىل تىتىلداشقا باشلىدى.ئۇ ئۆزىنىڭ نىمىشقا مۇنداق ئىچى تىتىلدايدىغانلىقىنىنىڭ سەۋەبىنى تاپالمىدى.ئۇ ھازىرقى يېشىدا،دۇنيادا ‹كۆنۈش›دەيدىغان بىرخىل ھىسىياتنىڭ بارلىقىنى،مەيلى سىزنىڭ مەلۇم شەيئىنى ياقتۇرۇش-ياقتۇرماسلىقىڭىزدىن قەتئىي نەزەر،كۈندە كۆز ئالدىڭىزدا تۇرۇپ،بىردىنلا يوقاپ كەتسە،قوبۇل قىلىشنىڭ تەسلىكىنى بەك چوڭقۇر چۈشىنىپ يىتەلمەيىتتى....    ئۇ كۈندە مەكتەپنىڭ ئەتراپىدىكى جايلارغا،بۇلۇڭلارغا،كەنتىگە قايرىلىدىغان كىچىك يوللارنىڭ پۇشقاقلىرىغا قاراپ ماڭىدىغان بولۇپ قالدى.غوجا سىيىت بىلەن غوجا موللاق ئۇنىڭ بۇنداق بولۇپ قالغانلىقىدىن ھەيران قالدى. -بىرنىمە ئىزدەۋاتامسەن نىمە؟ -پۇلۇڭ چۈشۈپ قالمىغاندۇ؟    دوستلىرىنىڭ سۇئاللىرىغا ئۇ بىشىنى چايقاش ئارقىلىق جاۋاپ قايتۇرۇراتتى ياكى‹توشقان بارمىكى دەپ قاراۋاتىمەن›دەپ قوياتتى.چۈنكى ئۇ دوستلىرىغا ئۆزىنىڭ موماينى ئىزدەۋاتقانلىقىنى دىيشىنى خالىمايتى ھەم ئۆزىنىڭمۇ موماينى ئىزدەۋاتقانلىقىنى تەن ئېلىشنى خالىمايتى. بىر ئايدىن كىيىن غوجا ئابدۇل ئەخەت زادىلا بەرداشلىق بىرەلمەي قالدى.ئۇ ئاۋال مەكتەپنىڭ ئامانلىقىنى قوغداپ كۈندە مەكتەپ ئالدىدا ئولتۇردىغان ئورۇق بوۋايدىن سورىدى: -ئاكا،مەكتەپ ئەتراپىدا پات-پات پەيدا بولۇپ قالدىغان بىر موماي بولىدىغان،يېقىندىن بۇيان كۆرلىمۇ؟ -ھە،سەن ھېلىقى ساراڭ موماينى دەمسەن،ياق،ئۇزۇن بولدى كۆرمىدىمغۇ. -ھە....ئۇ قەيەرگە كەتكەندۇ؟ -مەن نىمە بىلەي.ساراڭ دىگەننىڭ ئايىقىدا غالتىكى بار بولىدۇ.ھېلى ئۇيەردە،ھېلى بۇيەردە يۈرۈيدۇ،بۇرۇنمۇ مۇشۇنداق ئادەملەردىن بىرقانچىسى بولغان.ئۇلارمۇ مۇشۇنداق ئىدى،كىيىن بىراقلا يوقالدى. -بىراقلا يوقالدى دىگەنلىرى نىمە گەپ ئەمدى؟ -نىمە گەپ بولاتتى،بىر بوۋاي بار ئىدى،ئۇ ماشىنىغا سوقۇلۇپ ئۆلۈپ كەتتى.يەنە بىر موماي بار ئىدى،ئۇ قىشتا توڭلاپ ئۆلۈپ قالدى.بەلكىم بۇمۇ بىريەردە سۇغا چۈشۈپ ئۆلۈپ قالغاندۇ ياكى ئاچلىقتىن بىرنىمە بولغاندۇ.....    غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ قاتتىق غەزىپى كەلدى.بوۋاينىڭ گەپلىرى خۇددى ئۇ موماينىڭ ئۆلىمىنى تىلەۋاتقاندەك،تىلىگەندىمۇ خۇددى بىرەر ئىت ياكى مۈشۈكنىڭ ئۆلۈمى بىلەن باراۋەر كۆرۈۋاتقاندەك تۇراتتى،غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ قاپاقلىرى تۈرۈلۈپ،مۇشتلىرى تۈگۈلۈشكە باشلىدى.بوۋاي ئۇنىڭ چىرايىدىكى ئۆزگۈرۈشىگىمۇ دىققەت قىلماي،قايسى يىلى بىر ساراڭنىڭ ئۆلۈپ قىلىپ،ئىگە چىقماي،جەسىتى تالادا نەچچە كۈن تۇرۇپ قالغانلىقىنى،يەنە قايسىدۇر بىر يىلى يەنە بىر ساراڭنىڭ ئۆزىگە ئوت قويۇپ كۆيۈپ كەتكەنلىكىنى سۆزلەۋاتاتتى.غوجا ئابدۇل ئەخەت بۇ قوغدىغۇچى بوۋاينى ئۇرۇپ سىلىشىدىن ئەنسىرەپ،ئارقىغا ئۆرۈلۈپلا كىتىپ قالدى....    ئۆيگە قايىتقاندىن كىيىن،ئۇنىڭ ئۇزاققىچە ئۇيقۇسى كەلمىدى.ئويلىماي دىگەنسىرى موماينىڭ ھەرخىل ھالەتتە ئۆلۈپ قالغان قىياپىتى ئۇنىڭ كۆز ئالدىغا كىلىۋالاتتى.تۇرۇپلا ئۆز-ئۆزىگە‹ئۆلسە-ئۆلمەمدۇ!›دەپ قوياتتىيۇ،يەنە بىردەمدىن كىيىن،ئىچى مۈشۈك تاتىلىغاندەك بىئارام بولۇپ كىتەتتى.ئۇخلاپ قالغاندىن كىيىنمۇ تولا قارا بېسىپ،نەچچە قېتىم ئويغۇنۇپ كەتتى.   ئەتىسى كۆزلىرى قىزارغان،مەيۇس ھالدا،مەكتەپكە ماڭىدىغان 9كىلومىتىر مۇساپىنىڭ ھەممە جايلىرىغا سەپسىلىپ قاراپ ماڭدى.موماي يەنىلا كۆرۈنمەيىتتى.غوجا ئابدۇل ئەخەت ئۈمۈدسىزلىنىشكە باشلىدى.ئېغىر قەدەملىرىنى سۆرەپ،مەكتەپكە قاراپ ماڭدى. -ئۆزۈڭنىڭ كىملىكىنى بىلدىڭمۇ؟!    ئارقا تەرەپتىن غوجا ئابدۇل ئەخەت دەسلەپتە بەك بىزار بولغان،كىيىن قايتا ئاڭلاشقا تولىمۇ تەلمۈرگەن ئاۋاز ئاڭلاندى.ئۇ ھاياجانلىنىپ دەرھال ئارقىسىغا ئۆرۈلدى.موماي يەنە پەيدا بولۇپ قالغان ئىدى. -گەپ قىلە؟كىملىكىڭنى بىلدىڭمۇ؟!....                          4-باپ ئەندىشە -ئاچا،يوقاپ كەتلىغۇ؟ -ھە؟! مەن تاغدىن سۇئال سورىسام سەن باغدىن گەپ قىلىسەنغۇ؟ -مەن تېخى سىلىنى… -تاشقى پىلانىتقا چىقىپ كەتتىمىكىن دىگەنمۇ؟خا-خا! مىنى بىرقانچە ئادەم سۈرەتلىك مەلئۇن تۇتۇپ كەتكەن،مىڭ بىر مۇشەققەتتە قۇتۇلدۇم! -ئادەم سۈرەتلىك مەلئۇن؟! -ئۇنىڭ بىلەن كارىڭ بولمىسۇن،ئۆزۈڭنىڭ كىملىكىنى بىلدىڭمۇ؟ كونا گەپلەر يەنە باشلاندى،ئەمما خوجا ئابدۇل ئەخەت بۈگۈن زىنھار رەنجىمىدى،ئەكسىچە موماي بىلەن "مەن شۇ!"،"سەن ئەمەس" دىگەن تاكاللىشىش بىرەر سائەت داۋاملىشىپ،ئۆزىنىڭ دەرسكە كېچىكىپ قالغانلىقىنىمۇ سەزمەي قالدى… بىرقانچە كۈن شۇنداق نورمال ئۆتتى، كىيىن غوجا ئابدۇل ئەخەت ئەندىشە قىلىشقا باشلىدى،چۈنكى موماي ئۇنىڭ ئۆيىنىڭ ئەتراپىدا پەيدا بولىدىغان بولىۋالدى. -ئاچا،بۇ ئىشلىرى سەل چەكتىن ئېشىپ كەتتى،بۇنداق ئۆينىڭ ئەتراپىغا كىلىۋالسىلا، دادام-ئانام  نىمە دەپ قالىدۇ؟ ئۇلار مىنى ھەرگىز  كۆرەلمەيدۇ،مىنى پەقەت سەنلا كۆرەلەيسەن! -چاقچاق قىلمىسلا،ئىشقىلىپ مەن دەپ قويدۇم،دادامنىڭ ئاچچىقى بەك يامان ئادەم،سىلىگە قاتتىق تىگىپ قويسا مەندىن رەنجىمىسلە! غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ تەھتىدلىرى  مومايغا  قىلچە كار قىلمىدى ،قېرىشقاندەك ئۇنىڭ ئاتا-ئانىسىمۇ موماينى  زادى كۆرمىگەندەك قىلاتتى. غوجا ئابدۇل  ئەخەت  موماينىڭ "مىنى سەندىن باشقا ھىچكىم  كۆرەلمەيدۇ "دىگەن گىپىنى  ئەسلەپ  قالدى  . -غوجا موللاق،ئاۋۇ  موماينى  كۆردۈڭمۇ؟ -كۆردۈم، كۆزۈم قارىغۇ بولمىسا  كۆرمەي  قالاتتىممۇ ! -غوجا  سىيىت  ،سەنچۇ؟ -كۆرمەي دىسەممۇ  كۆرۈنۈپلا  تۇرىدىغۇ  بۇ ساراڭ كۈندە. ئۇنىڭ ئۈستىگە  يېقىندىن بېرى  بىزنىڭ  مەھەللە  ئەتراپىدا يۈرۈيدىغۇ … دوستلىرىنىڭ  گىپىنى  ئاڭلىغاندىن  كىيىن،غوجا  ئابدۇل  ئەخەتنىڭ  كۆڭلى  جايىغا  چۈشتى،لىكىن ئۇزۇن  ئۆتمەي  ئۇنىڭ  ئەندىشىسى  كۈچىيىپ  كەتتى! ئۇ  كۈنى كەچتە  غوجا  ئابدۇل  ئەخەت  ئىسسىقتىن  ئۇيقۇسى  كەلمەي ،دەرىزە تەرەپكە قاراپ  خىيال سۈرۈپ  ياتاتتى ،دەرىزە  يىنىك چىكىلدى .ئۇ  بېشىنى  كۆتۈرۈپ بىردەم  ئۆرە  تۇردى،دەرىزە  يەنە  بىر قېتىم  يىنىك  چىكىلگەندىن  كىيىن، ئۆزىنىڭ  خاتا  ئاڭلاپ قالمىغانلىقىنى  جەزىملەشتۈرۈپ،دەرىزە تۈۋىگە  يېقىنلاشتى : -كىمۇ ؟ -كىملىكىڭنى  بىلدىڭمۇ ؟ -دەرىزە سىرتىدا  پاخپاقباش  موماينىڭ سىماسى  پەيدا بولدى . -توۋا قىلدىم توۋا، نىمە  بالاغا قالدىم مەن… -مەن ساڭا ياخشى  نىيەت بىلەن ئۆزۈڭنىڭ  كىملىكىنى  بىلدۈرۈپ قوياي دەۋاتىمەن ! -ئوبدان ئاچا، نىمە گەپ  بولسا ئەتە دىيىشەيلى،بولامدۇ؟  -ياق، مەن بۈگۈن  سىنى ئېسىڭگە  كەلتۈرۈپ قوياي خوجا  ئابدۇل  ئەخەت  ئامالسىز  قالدى ،كۆڭلىدە ئۇنىڭ گىپىنى  ئاڭلىۋىتىپ  يولغا  سىلىۋەتمەكچى بولدى : -ھە بوپتۇ، دىسىلە قېنى مەن كىم ؟ -دەرىزىگە يىىقىنراق كەل ئەمىسە، ئاڭلىيالماي  قالما يەنە ! غوجا  ئابدۇل  ئەخەت دەرىزىگە  يىقىن كەلدى ،موماي  ئاۋازىنى  چىقارماي تۇرۇپ، ئېغىزىنى  لىڭشىتىشقا  باشلىدى ،ئۇ سۆزنى زادىلا ئاڭلىيالمىدى . -ئاچا، مەن ئاڭلىيالمىدىم،ئۈنلۈكرەك دىسىلە ! -ھۇ كالۋا!سىنىڭ كىملىكىڭنى باشقىلار بىلىپ قالسا بولمايدۇ، شۇڭا ئېغىزىمنىڭ شەكلىگە دىققەت قىل! موماي ئاۋازىنى تېشىغا چىقارماي ،ناھايىتى ئاستا ھالدا، ئېغىزىنى گەپ قىلغان ھالەتتە  مىدىرلاتتى .غوجا  ئابدۇل ئەخەت ئۇنىڭ ئېغىز شەكلىدىن ئۆزىنى بىرنىمە باتۇر دىگەنلىكىنىلا  پەرق قىلالىدى . -بىلدىڭمۇ ؟ -چىن تۆمۈر باتۇر ! -خاتا ! -چاقماق باتۇر! -خاتا ! -ئۇچقۇر باتۇر! -خاتا! -ئۇنداق بولسا  نىمە؟ -ھۇ قاپاقباش! مەن بايا دەپ بولدۇم، ئەمدى دىمەيمەن ! -دىمىسىلە  ئىشلىرىنى قىلسىلا!مەن ئۇخلايمەن ! -سەن دىيەلمىسەڭ مەن كەتمەيمەن! -دادامنى چاقىرىمەن! -خا-خا!پەرۋايىم پەلەك،ئۇ مىنى كۆرەلمەيدۇ! غوجا  ئابدۇل ئەخەتنىڭ سەۋىر قاچىسى توشتى. -دادا! -ھە؟! نىمە ئۆندەرەيسەن يېرىم كىچىدە! -دەرىزە تۈۋىدە بىرسى تۇرىدۇ! -نىمە؟  !!! بىردەم تاراق-تۇرۇقتىن كىيىن، چىراق يېقىلىپ ،دادىسى كىرىپ كەلدى . -قېنى؟ -ئەنە! غوجا  ئابدۇل ئەخەت دەرىزە سىرتىدىكى موماينى كۆرسەتتى .دادىسى غىل-پال بىر سىمانى كۆرگەندەك بولۇپ، دەرھال سىرىتقا  يۈگۈرۈپ  چىقتى،غوجا ئابدۇل ئەخەت  دادىسىنىڭ مومايغا قاتتىق تېگىپ قىلىشىدىن ئەنسىرەپ ،قولچىراقنى ئېلىپ،دادىسىنىڭ ئارقىسىدىن بىللە چىقتى .ئەپسۇس، موماي ھىچ يەردە كۆرۈنمەيىتتى .دادىسى ئۆينىڭ ئالدى-ئارقىنى تولۇق بىرنى ئايلىنىپمۇ ھىچكىمنى تاپالماي  ھەيران  قالدى.بىردەم  ئويلانغاندىن كىيىن،غوجا ئابدۇل ئەخەتكە ‹قايتىپ ئۇخلا،ھېچ ئىش يوق!›دىدى. -سىزچۇ دادا؟ -مەن سەل تۇرۇپ ئۇخلايمەن،كىرىپ كىتىۋەر! -ھە....ماقۇل.      غوجا ئابدۇل ئەخەت يوتقانغا كىرىپ يىتىپ.موماينىڭ شۇنچە تېزلا غايىپ بولغانلىقىدىن ھەيران قالدى.موماينىڭ ئاشۇ  تۇرقى،ئاشۇ يېشىدا ئۇنىڭ بۇنداق تېز قېچىپ كىتەلىشى مۇمكىن ئەمەس ئىدى.مۆكۈۋالدىمۇ دىسە دادىسى ھويلا،ئۆينىڭ ئالدى-كەينى ھەممە يەرنى تەكشۈرگەن ئىدى.ئۇ ئويلىغانسىرى قورۇقتى،سىرىتتىكى دادىسىدىن ئەنسىرەپ قالدى.ياخشى يېرى دادىسى قايتىپ كىرىپ،ئىشىكنى تاقىۋەتكەندىن كىيىن،غوجا ئابدۇل ئەخەتتىن‹بىز بىلەن بىللە ياتامسەن يا؟›دەپ سورىدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت‹بولدى.يالغۇز يېتىۋىرەي›دەپ جاۋاپ بەردى.دادىسى ئۇنىڭغا بىرھازا قاراپ تۇرغاندىن كىيىن چىقىپ كەتتى... -تىك،تىك،تىك....    دادىسى كىرىپ كىتىپ ئۇزۇن ئۆتمەيلا،دەرىزە يەنە ينىك چىكىلدى.غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ يۈرىكى قورقۇنۇچتا قاتتىق سېلىپ كەتتى.يوتقاندىن بېشىنى چىقىرىپ ،ئاينىڭ غۇۋا يورىقىدا موماينىڭ پاخپاق بېشىنى كۆرۈپ نىمە قىلارىنى بىلەلمەي قالدى.دەرىزە چېكىلىۋەردى.غوجا ئابدۇل ئەخەت بەرداشلىق بېرەلمەي،يەنە دەرىزە تۈۋىگە باردى. -مەن دىدىمغۇ،داداڭنى چاقىرساڭمۇ بىكار دەپ،خا-خا-خا! -سەن....سىلە زادى نىمە قىلماقچى؟ -مەن؟!مەن ھېچنىمە قىلمايمەن،پەقەت ساڭا ياردەم قىلاي دىدىم. -قانداق ياردەم قىلماقچى؟ -ئۆزۈڭنىڭ كىملىكىڭنى بىلدۈرۈپ قويماقچى.     يەنە شۇ گەپ.غوجا ئابدۇل ئەخەت بۇ مومايدىن راستىنلا قورقۇپ قالدى.دەرىزە سىرتىدىكى بۇ موماي،غوجا ئابدۇل ئەخەت بۇرۇن مۇنداقلا ئىتتىرىپ قويسا نەچچىنى دومىلاپ كەتكەن موماي شۇمۇ؟!ئۇ بۇنى جەزىم قىلالمايىتتى.كۆڭلىگە كەلمىگەن خىياللار كىلىپ،ئۇنى تېخىمۇ سۈر بىسىشقا باشلىدى.موماينىڭ گەپلىرى ئۇنىڭ قۇلىقىغا كىرمەيۋاتاتتى. -ھەي!شۇنچە گەپ قىلسام بۇتتەك قاراپ تۇرىسەنغۇ؟بولدىلا،بۈگۈن مۇشۇ يەرگىچە بولسۇن!     موماينىڭ بېشى دەرىزە سىرتىدىن غايىپ بولدى.غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ يۈرىكى سەل ئورنىغا چۈشۈپ،دەككە-دۈككە ئىچىدە يوتقانغا كىرىۋالدى......   5- ئازادلىققا چىقىش شۇنىڭدىن باشلاپ،موماي كۈندۈزى ئانچە كۆرۈنمەي،كېچىسى تولا پەيدا بولىدىغان بولىۋالدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت بۇ قورقۇنۇچلۇق موماينى ئەسلىگىنىگە،يوقاپ كەتكەندە كۆرۈشكە تەلمۈرگىنىگە يۈزمىڭ پۇشايمان قىلدى،لىكىن ھازىر پۇشايمان قىلسىمۇ ئەسلىگە كەلمەيدىغاندەك قىلاتتى. كېچىدە دەرىزە تۈۋىدە پەيدا بولىۋالىدىغان مومايدىن قورقۇپ،بىزار بولۇپ قىلمىغان ئامالى قالمىدى.بىرقانچە كۈن چوپچوڭلا بولۇپ قالغاندا ئاتا-ئانىسى بار ئۆيگە كىرىپ يىتىۋالدى،بەزىدە ياتلىق بولۇپ چىقىپ كەتكەن ئاچا-ئاكىلىرىنىڭ ئۆيىدە قونۇپ قالدى.لىكىن ئۇ قەيەرگىلا بېرىۋالسۇن،موماي خۇددى جىندەك شۇ ئۆي،شۇ جايدا پەيدا بولۇپ قالاتتى،ھەممىدىن ئۇنى قورقۇتىۋەتكەن بىر قىتىملىقى شۇكى،ئۇ چوڭ ئاچىسىنىڭ دەرىزى يوق،ئەڭ ئىچىدىكى بىر ئۆيدە ئۇخلاۋاتقىنىدا،يىراقتىن موماينىڭ‹سەن كىملىكىڭنى بىلەمسەن؟›دىگەن ئاۋازى ئاڭلاندى.ئۇ دىرىڭڭىدە چۆچۈپ ئويغۇنۇپ،ئەتراپىغا بىر قارىۋىتىپ، چۈشۈمكەن دەپ ئويلاپ خاتىرجەم بولۇپ ئەمدى يېتىشىغا،موماينىڭ ئاۋازى يەنە ئاڭلاندى. ئۇ ئەتراپىغا قارىدى.موماي كۆرۈنمەيىتتى.ئۇ يەنە پەسكويغا چۈشۈپ،بېشىنى قويىشىغا يەنە ئاۋاز ئاڭلاندى.قايتا-قايتا ئاڭلاندى.غوجا ئابدۇل ئەخەت ئاخىرى ئاۋازنىڭ ئۈستى تەرىپىدىن ئاڭلانغانلىقىنى بىلىپ،بېشىنى كۆتۈرۈپ تورۇسقا قارىدى.ئايدىڭ يورۇقىدا تۈڭلۈكتىن ساپسىرىق ئۈچ تال چىشىنى چىقىرىپ كۈلۈپ تۇرغان موماينىڭ بېشىنى كۆرۈپ،پۇت-قولىدا جان قالمىدى.... ھەپتە ئۆتكەندىن كىيىن،غوجا ئابدۇل ئەخەت كېچىسى ئۇخلىيالمايدىغان،كۈندۈزى سىنىپتا ئۇخلاپ قالىدىغان بولۇپ قالدى،سىنىپ مەسئۇلى ئۇنىڭ كۈنسىرى ئورۇقلاپ كىتىۋاتقان چىرايى ۋە چىكىنىۋاتقان ئۆگۈنۈش نەتىجىسى قاراپ،ئۇنىڭ بىلەن بىرقانچە قېتىم سۆھبەت ئىلىپ بارغان بولسىمۇ،ئۈنۈمى بولمىدى.سىنىپ مەسئۇلى ئاخىرى،ئۇنىڭ دادىسىنى چاقىرىپ كىلىپ سۆھبەتلىىشىكە مەجبۇر بولدى. -بولغان ئەھۋال يۇقارقىدەك غوجا مەخمۇتكا،بالا بۇنداق بولىۋەرسە چاتاق چىقىدۇ.ئۆيدە بىرەر ئىش بولمىغاندۇ؟ -ۋاي ياق مۇئەللىم،ئۆيدە نىمە ئىش بولماقچى ئىدى؟مەنمۇ ئۇنىڭ بۇنداق بولۇپ قالغانلىقىدىن ھەيران قالدىم.ئوڭشىلىپ قالار دەپتىمەن،ھەي..... -ئۇنىڭ بىلەن پاراڭلىشىپ باقسىلا ئاكا،ئەڭ ياخشىسى دوختۇرخانىغا ئاپىرىپ بىر تەكشۈرتۈپ باقسىلا ياخشىراقمىكىن دەيمەن. -شۇنداق قىلاي،سىلىنىمۇ ئاۋارە قىلدىم مۇئەللىم. -ياق،شۇنداق بولسۇن ئەمىسە....    دادىسى غوجا ئابدۇل ئەخەتنى زورلاپ يىزىلىق شىپاخانىغا ئىلىپ باردى،دوختۇرلار تۈرلۈك تەكشۈرۈشلەردىن كىيىن،ئۇنىڭدا ھىچقانداق كىسەل يوقلىقىنى،پەقەت قاتتىق ئۇيقۇسىزلىق ۋە ئەندىشە قاپلىۋالغانلىقىنى،بىرقانچە كۈن ئوبدان كۈتىنىپ،ئارام ئالسا ياخشىلىنىپ كىتىدىغانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويدى.ئۇلار ئۆيگە قايتىپ كەتتى. -بالام،ساڭا زادى نىمە بولدى دەيمەن؟ -ھىچنىمە.... -بالام.....سەن مىنىڭ يۈرەك پارەم.ئاچاڭ-ئاكىلىرىڭنى مەن تۈزۈك ئوقۇتماي دىھقان قىلىۋەتىتىم،لىكىن سىنى جىنىم كەتسىمۇ،قانچىلىك ئوقۇساڭ شۇنچىلىك ئوقۇتماقچى.سەن بۇنداق ھالەتتە تۇرساڭ مەن قانداق خاتىرجەم بولالايمەن؟! -مەن....مەن... -قانداق گەپ بولسا دەۋەر بالام،قورقما،داداڭ ھاياتلا بولىدىكەن ھەرقانداق ئىش بولسا خاتىرجەم بولغىن! -بىرسىگە كۆيۈپ قالدىڭمۇ يا بالام؟    ئاپىسى تۇيۇقسىز گەپ قىستۇردى. -ماڭە تولا ئىلەشتۈرمەي،چىقىپ تامىقىڭنى ئەت!    ئاپىسى بىرنىمىلەرنى غودۇراپ چىقىپ كەتتى.غوجا ئابدۇل ئەخەت بۇ ئىشلارنى دادىسىغا دىيىش-دىمەسلىك توغرىسىدا ئىككىلىنىپ قالدى.دەي دىسە،دادىسىنىڭ ئىشەنمەسلىكىدىن ئەنسىرەيىتتى.دىمەي دىسە ئاتا-ئانىسىنىڭ بۇنداق غەم يەپ يۈرىشىنى خالىمايتى. -ھەي....بولدىلا،كاللاڭدىن ئۆتكەندە دەرسەن،ئوبدان ئارام ئال بالام.... دادىسى يوغانلا بولۇپ قالغان غوجا ئابدۇل ئەخەتنى خۇددى ئۇ كىچىك چاغلىرىدىكىدەك باغرىغا چىڭ بىسىپ،بىشىنى سىيلاپ قويۇپ ئۆيدىن چىقىپ كىتىشكە تەمشەلدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت زادىلا چىدىيالماي پاڭڭىدە يىغلاپ سالدى. -دادا...جىنىم دادا....بۇ مۇنداق ئىش..ھۈ...ھۈ... -ئالدىرىماي سۆزلە بالام،ئۆزۈڭنى بىسىۋال..    غوجا ئابدۇل ئەخەت يىغىسىنى توختاتقاندىن كىيىن،بولغان ئىشلارنى بىر-بىرلەپ سۆزلەپ بەردى،دادىسى ھەيرانۇھەس قالدى. -مۇنداق دە!ئۆتكەن يىل ‹مومام قاچان تۈگەپ كەتكەن،ساراڭ تۇققىنىمىز بارمىتى،مىنىڭ باشقا ئىسمىم بارمىتى ›دىگەن گەپلەرنى بىكارغا قىلماپتىكەنسەن دە! -شۇنداق. -ئۇ موماي كۈندە كىلەمدۇ؟ -ياق،بەزىدە كەلمەيدۇ. -كۈندۈزى كىلەمدۇ؟ -بەزىدە كىلىدۇ. -ھە.....خاتىرجەم بول.بۈگۈن ئىككىمىز بىللە ئۇخلايلى بالام.ئۇ كەچتە يەنە كەلسە ھەرقانچە يەتتە باشلىق يالماۋۇز بولسىمۇ كۇكۇلىسىدىن تارتىپ چىقىمەن ئۇنى..... غوجا ئابدۇل ئەخەت دادىسنىڭ موخۇرەك ئارىلاش تىنىقى ئارىسىدا ئۇزۇندىن بۇيانقى تۇنجى قىتىملىق خاتىرجەم ئۇيقۇسىنى ئۇخلىدى.موماي ئۇ كۈنى كىچە كەلمىدى.ئەتىسى غوجا ئابدۇل ئەخەت روھلۇق ئورنىدىن تۇردى. -ئوبدان قوپتۇڭمۇ بالام؟ -ئوبدان قوپتۇم دادا. -ماڭە مەكتەپكە بارايلى. -بارايلى؟!سەنمۇ بارامسەن؟ -ھەئە.ھېلىقى موماينى بىر كۆرەي دەيمەن. -ماقۇل.    غوجا ئابدۇل ئەخەت دادىسىنىڭ موتوسىكىلىتىغا چىقىپ مەكتەپ ماڭدى.ئۇلار مەكتەپ ئالدىغا كەلگەندە،موماي مەكتەپكە يېقىن بىر جايدىكى تامنىڭ بۇلۇڭىدا ئۈچ تال چىشىنى چىقىرىپ كۈلۈپ ئولتۇراتتى. -ئاشۇ شۇ دادا!ئاشۇ موماي شۇ! دادىسى موماينىڭ يىنىغا موتوسىكىلىتىنى بوراندەك ھەيدەپ،قاتتىق تورمۇزلاپ توختاتتى.توزىغان توپىدىن موماي قېقىلىپ يۆتىلىپ كەتتى.دادىسى مومايغا تەپسىلىي سەپسالغاندىن كىيىن،غوجا ئابدۇل ئەخەتتىن ئاستا سورىدى: -بالام،خاتالىشىپ قالمىغانسەن،مۇشۇ موماي راست شۇمۇ؟ -دەل شۇ دادا،خاتاسى يوق! -ھىم...ماقۇل.    دادىسى توختىماي يۆتىلىپ كۆزىدىن ياش قۇيۇلۇپ كەتكەن موماينىڭ ئالدىغا كىلىپ،ئوڭ قولىنى كۆكسىگە ئىلىپ سالام بەردى. -ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم ئاچا! -ۋە...ئۆھۈ-ئۆھۈ...ئەلەيكۇم ئەسسالام.... -سىلە مىنىڭ بالامنى توناملا؟ -نىمە؟! -ئاۋۇ بالا مىنىڭ ئوغلۇم بولىدۇ،شۇ بالىنى توناملا دەيمەن؟ -تونۇمايمەن. -ئوبدان قاراپ باقسىلا. -كۆزۈم تازا ئېنىق كۆرمەيدۇ،ماڭا يىقىنراق كەلسۇن. -بۇياققا كىلە بالام.    غوجا ئابدۇل ئەخەت موماينىڭ بۇنداق دىيشىنى زادىلا خىيالىغا كەلتۈرمىگەن ئىدى.گاڭگىراپ تۇرۇپ موماينىڭ ئالدىغا كەلدى. -ۋۇي!سەنمىتىڭ.مەن ئۇنى تونۇيمەن.ئۇ مىنىڭ ئاكام!    غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ مېڭىسدىن تۈتۈن چىقىپ كەتتى. -ئاچا،تۈزۈك گەپ قىلسىلا. -ئۇ دەل مىنىڭ ئاكامنىڭ نەق ئۆزى! -ئۇنداقتا مەنچۇ؟ -سەن...سەن مىنىڭ سىڭلىم! -ئاۋۇ كىشىچۇ؟    دادىسى مەكتەپ ئالدىدا ئولتۇرغان قوغدىغۇچى بوۋاينى كۆرسەتتى. -ئۇ؟!ئېنق كۆرەلمىدىم.لىكىن كۈپتىدىن قارىغاندا ئۇ مىنىڭ ئوغلۇمغا ئوخشاپ تۇرىدۇ.... دادىسى بىشىنى چايقاپ قويۇپ.غوجا ئابدۇل ئەخەتكە قارىدى.خوجا ئابدۇل ئەخەت بىرخىل ئۇۋالچىلىققا ئۇچرىغان ئادەمدەك نىمە دىيىشىنى بىلەلمەي ئۆپكىدەك ئىسىلىپ كەتتى.دادىسى قولىنى موماينى ئۇرغاندەك قىياپەتتە مومايغا تەڭلىۋىدى،موماي لاغىلداپ تىتىرەپ يىقىلىپ چۈشتى.دادىسى ئاسا بىرىپ موماينى يۆلەپ تۇرغۇزدى ۋە ئەپۇ سوراپ قېتىپ تۇرۇپ قالغان غوجا ئابدۇل ئەخەتنى تارتىپ موتوغا چىقاردى.موتونى ئوت ئالدۇرۇپ بولغاندىن كىيىن مومايغا سىلىق ھالدا مۇنداق دەپ قويدى: -ئاچا،بالام سىلىدىن بەك قورقۇپ كىتىپ كىسەل بولۇپ قالدى.ئەمدى ئۇنى ئاۋارە قىلمىسىلا..... دادىسى ئۇنى مەكتەپنىڭ ئىچىگە ئەكىرىپ قويدى.ئاندىن گەپ-سۆز قىلماي موتونى ھەيدەپ قايتىپ كەتتى. غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ئۆيى.دادىسى ئاپىسىغا ئەھۋال چۈشەندۈرىۋاتاتتى. -كۆردۈم ئۇ موماينى.نېرۋىسى ئاجىزراق بىر تىجىمەلكەن. -توۋا..ئۇ باخشى ياكى جىنكەش ئەمەستۇ؟ -ياق.مەن ئۇنى سىناپ كۆردۈم. -ئۇنداقتا بالام نىمىشقا دەرىزىدىن پەيدا بولۇپ يوقاپ كەتتى،تۈڭلۈكتىن مارىدى....دەيدۇ؟ -مىنىڭچە خوجا ئابدۇل ئەخەت بەك قورقۇپ كىتىپتۇ.شۇڭا كۆزىگە شۇنداق كۆرىنىپ كەتكەن گەپ.ئۇ موماي ئۆگزىگە يامىشىپ تۈڭلۈكتىن ماراش ئەمەس،يولنىمۇ ئاران ماڭىدىكەن. -ھە....ئەمدى قانداق قىلىمىز؟ -بىرنەچچە كۈن ئۇ مەن بىلەن يىتىپ تۇرسۇن.ئوڭشىلىپ قالار... -مەيلى،ئىگەكىم شۇنداق بولار.. غوجا ئابدۇل ئەخەت مەكتەپتىن قايتىپ كەلگەندىن كىيىن،بوقچىسىنى تاشلاپلا دادىسنىڭ ئالدىغا كەلدى. -دادا،ئۇ يالغان ئىيتىدۇ،ئۇ...ئۇ پۈتۈنلەي خۇپسەن بولىۋالدى! -ھە،بىلدىم.ساڭا ئىشىنىمەن بالام.ئەمدى خاتىرجەم بول.مەن ئۇنى يىغىشتۇرۇپ بولدۇم. -ھە؟!ئۇنى....ئۇنى ئۇرمىغانسىز؟ -ئۇنىڭ بىلەن كارىڭ بولمىسۇن.خاتىرجەم ئىشىڭنى قىلىۋەر! غوجا ئابدۇل ئەخەت بىر تۇرۇپ دادىسىنىڭ ئۇ مومايغا ئالدىنىپ كېتىشىدىن ئەنسىرىسە،يەنە بىر تەرەپتىن ئاچچىقى يامان دادىسىنىڭ موماينى ئۇرۇپ بىرنىمە قىلىپ قويۇشىدىن ئەنسىرەپ قالغان ئىدى.چۈنكى،موماي گەرچە كىچە-كۈندۈز ئۇنى تەشۋىكە سىلىپ قورقۇتقان بولسىمۇ،ھازىرغىچە ئۇنىڭغا ھىچقانداق زىيان-زەخمەت يەتكۈزمىگە ئىدى. راس دادىسى  ئۇرۇپ قوغلىۋەتتىمۇ ياكى بۇرۇنقىدەك يوقاپ كىتىدىغان مەزگىلى كەلدىمۇ ئەيتاۋۇر موماي غايىپ بولدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت نەچچە ھەپتىدىن كىيىن تولۇق ئەسلىگە كىلىپ،بۇرۇنقى ھالىتىگە قايىتتى.قىش يىقىنلاپ قالغان ئىدى......                                    6-باپ   غەيرى كىسەل موماي شۇ يوقاپ كەتكەنچە قايتا پەيدا بولمىدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت تۇرۇپ-تۇرۇپ ئۇ موماينى ئويلاپ قالاتتى،بەزىدە يولدا،بازاردا يېشى چوڭراق مومايلار ئۇچراپ قالسا،سەپ سېلىپ قاراپ كىتەتتى.لىكىن ھىچقايسى ھېلىقى موماي ئەمەس بولۇپ چىقاتتى.خۇددى بىر غەيرى چۈشتەك پەيدا بولغان موماي،يەنە ئۈن-تۈنسىز غايىپ بولدى.ئۇ بۇ ھىسىياتىنى قايسىدۇر بىر تەرجىمە فىلىمدە ئاڭلىغان‹مەن جىمجىت كەلدىم،بەئەينى مەيىن شامالدەك،جىمجىي كىتىمەن،ھىچنىمىنى ئالماي....›دىگەن فىلىم تىكىستىگە باغلاپ ئويلىنىپ قالدى.... ئەتراپ قارلار بىلەن قاپلانغان بىركۈنى غوجا ئابدۇل ئەخەت مەكتەپتە قار تازلاۋىتىپ،تۇيۇقسىز ھوشىدىن كىتىپ يىقىلدى.بۇنى تۇنجى بايقىغان غوجا سىيىت ئەنسىز ۋارقىرىدى. -مۇئەللىم!غوجا ئابدۇل ئەخەت يىقىلىپ چۈشتى! -ھە؟!....ئۆتۈڭلار،ئۆتۈڭلار!مەن كۆرۈپ باقاي!    مۇئەللىم غوجا ئابدۇل ئەخەتنى ئورىۋالغان ئوقوغۇچىلارنى تارقاقلاشتۇرۇپ،غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ يىنىغا كىلىپ ئۇنى يۆلەپ تىزىغا ئىلىپ چىكىسىنى ئۇۋىلىغاچ ئىسمىنى چاقىردى: -غوجا ئابدۇل ئەخەت!غوجا ئابدۇل ئەخەت....   ئۇنىڭدىن سادا چىقمىغاندىن كىيىن،مۇئەللىم غوجا سىيىت ۋە غوجا موللاقنىڭ ياردىمىدە ئۇنى كۆتۈرۈپ يىزىلىق شىپاخانىغا ئىلىپ ماڭدى.... -بالىنىڭ بەدىنىدە ھىچقانداق كىسەللىك ئالامىتى يوق،بەك چارچاپ كەتكەن بولىشى مۇمكىن،ياكى ئوزۇقلۇق يىتىشمىگە بولىشى مۇمكىن،شۇڭا دوختۇرخانىدا بىرقانچە كۈن كۈتۈنسۇن.... دوختۇرنىڭ سۆزىنى ئاڭلىغاندىن كىيىن دادىسىنىڭ يۈرىكى ئورنىغا چۈشۈپ،تېخىچە بىھۇش ھالەتتە ياتقان غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ كارىۋات بىشىغا كەلدى.بىرقانچە سائەتتىن كىيىن غوجا ئابدۇل ئەخەت ھوشىغا كەلدى.كۆزىدە ئېچىپ ئەتراپىدا ئۇنىڭغا كۆيۈنۈش،ئەنسىرەش تۇيغۇسى بىلەن قاراپ تۇرغان ئاتا-ئانىسى،مۇئەللىم،غوجا سىيىت،غوجا موللاقلارنى كۆردى. -بالام،قانداقراق تۇرىسەن؟ -مەن....پۇت-قولۇمدا جان يوق،لىكىن باشقا يېرىم ھىچقانداق ئەمەس. دادىسى مىھرىبانلىق بىلەن ئۇنىڭ بېشىنى سىيلاپ قويدى. -ئۇف...بەك ئەنسىرىدىم سەندىن غوجا ئابدۇل ئەخەت.سەن ئارام ئالغىن مەن ساۋاقداشلارنى ئىلىپ مەكتەپكە قايتاي ئەمىسە،بىز يەنە كىلىمىز. -سىلىنى ئاۋارە قىپتىمەن مۇئەللىم. -ياقەي،ئۇنداق ئويلىما،ياخشى داۋالان ئەمىسە.   مۇئەللىم ئوقوغۇچىلارنى باشلاپ چىقىپ كەتتى.غوجا ئابدۇل ئەخەت دوختۇرخانىدا ئىككى كۈن يىتىپلا چىقىپ كەتتى.... گەرچە غوجا ئابدۇل ئەخەت دوختۇرخانىدىن چىقىپ كەتكىنى بىلەن نىمىشقىكىن تاڭ،بارغانسىرى تامىقى ئازلاپ كىتىشكە باشلىدى.كۈنسىرى ئورۇقلاپ كىتىۋاتقان بالىسىغا قاراپ،دادىسىنىڭ يۈرىكى ئېچىشاتتى.ئانىسى ئامالنىڭ بارىچە ئەڭ قۇۋۋەتلىك،ئەڭ تەملىك تاماقلارنى ئېتىپ ئالدىغا ئەكەلسىمۇ،غوجا ئابدۇل ئەخەت ناھايىتى ئاز يەيتى،زورلاپ يىسە قۇسۇپ تاشلايتى،دادىسى ئۇنى يەنە يىزىلىق شىپاخانىغا ئىلىپ كەلدى،دوختۇرلار بارلىق تەكشۈرۈشلەرنى ئېلىپ بىرىپمۇ ھىچقانداق كىسەل تاپالمىدى. -بۇ قانداق بولغىنى؟كىسەل يوق دەيسىلەر،بالام يەنىلا تاماق يىيەلمەيۋاتىدىغۇ؟ -ئۆزلىرىمۇ كۆرلە ئاكا.قاننىڭ نەتىجىسى،ئاشقازانغا ئەينەك نەيچە سىلىپ تەكشۈرۈش نەتىجىسى،بى چاۋ نەتىجىسى،رىنتىگىن نەتىجىسى.....ھىچقايسىدا بىرەر كىسەللىك ئالامىتى چىقمىسا بىزدە نىمە ئامال؟ -ھىي.....ئەمدى قانداق قىلساق بولار؟ -ناھىيلىك دوختۇرخانىغا ئاپىرىپ تېخىمۇ ئىلغارراق ئۈسكىنىلەردە تەكشۈرتۈپ بېقىڭلار،مەن يۆتكەش رەسمىيتى يىزىپ بىرەي.... غوجا ئابدۇل ئەخەت شۇنداق قىلىپ ناھىيلىك دوختۇرخانىغا يۆتكەلدى.بىراق،ناھىيلىك دوختۇرخانىدىمۇ يەكۈن ئاساسەن ئوخشاش بولۇپ چىقتى،دادىسى غوجا ئابدۇل ئەخەتنى ۋىلايەتلىك دوختۇرخانىغا يۆتكىدى.... -بالىنىڭ باشقا يېرىدە چوڭ مەسىلە يوقكەن،ئاشقازىنىدا سەل مەسىلە باردەك قىلىدۇ. -قانداق مەسىلە؟ -گەرچە ئۈسكۈنىلەردە بەك ئېنىق چىقمىغان بولسىمۇ،مىنىڭ ئۇزۇن يىللىق تەجىربەمگە ئاساسلانغاندا،بالىنىڭ ئاشقازان دىۋارىدا جاراھەت بار ياكى باشقا يۇقۇملىنىش ئەھۋالى بار.ئەگەر قوشۇلساڭلار ئوپىراتسىيە قىلىپ تەكشۈرۈپ باقساق. -ئوپىراتسىيە؟!خەتىرى بارمۇ؟ -ھەرقانداق ئوپىراتسىيەنىڭ خەتىرى بولىدۇ.لىكىن ئەندىشە قىلماڭلار،بىز ئىمكان بار ئەڭ يۇقىرى تېخنىكا ۋە ئەڭ ياخشى دوختۇر ئىشلىتىمىز! دادىسى ئىككىلىنىپ تۇرغان چاغدا،ئاپىسى دوختۇردىن سورىدى: -ئەگەر ئوپىراتسىيە قىلىپ ئاشقازىنىدا چاتاق يوق بولۇپ چىقسىچۇ؟ -ئۇنداق بولماس. -ناۋادا شۇنداق بولۇپ قالسىچۇ؟ -نىمىشقا مۇنداق دەيلا؟ -قاتمۇقات تەكشۈرۈش ئىلىپ باردۇق،ئاشقازاندا مەسىلە بولسا چىقاتتى،مىنىڭچە...مىنىڭچە بالامنىڭ ئاشقازىنىدا مەسىلە يوقمىكىن دەيمەن. -ھەي....مەسىلىگە بۇنداق قارىساڭلار بولمايدۇ. -ئۇنداقتا مەسىلە چىقماي قالسا،قانداق قىلىسىلەر؟ -تىكىپ قويىمىز. -خالىسا تىكىپ قويىدىغان،خالىسا كىسىدىغان ،مىنىڭ بالامنىڭ قورسىقى قۇشناچىمنىڭ كونا چاپىنىمىكىنە! -سىلە.....   دوختۇر غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ئانىسىنىڭ گىپىدىن تېرىكىپ قالدى.دادىسى ئانىسىغا كايىپ كەتتى: -نىمە دەپ جۆيلۈۋاتىسەن دەيمەن!ماڭغىنا چىقىپ بالىغا قارا!خاپا بولمىسىلا دوختۇر! -ھە...ھىم.چىقىسى يوق.   دوختۇر ئوڭايسىزلانغان بولسىمۇ،چاندۇرماي ئۆزىنى كەڭ قورساق تۇتىۋاتاتتى.ئانىسى دادىسىنى سىرىتقا شەرەتلىدى.دادىسى دوختۇرغا‹جىندەك ساقلاپ تۇرسىلا،ما خوتۇننىڭ چۈشىگە تەبىر بىرىۋىتىپ كىرەي›دەپ قويۇپ چىقىپ كەتتى. كارىدور.غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ئانىسى دادىسىغا ئويلىغىنىنى دەۋاتاتتى. -ماڭ قارىسىلا دادىسى.ئەگەر ئۇنىڭ ئاشقازىنىدا مەسىلە بولسا قاتمۇقات تەكشۈرۈشتە ئازراق بولسىمۇ چىقاتتى! -سىنىڭچە قانداق قىلىمىز ئەمىسە؟ -مىنىڭچە...مىنىڭچە.... -تىلىڭنى چاينىماي گەپ قىلە! -ئاشقازىنىنى ياردى،مەسىلە بولمىسا تىكىپ قويدى.ئاندىن باشقا يېرىنى يارسا،چاتاق چىقمىسا يەنە تىكىپ قويسا.... -ھە؟!شۇنداقمۇ بولارمۇ تېخى؟ -سىلىنىڭچە قانداق بولا؟بالامنىڭ بەدىنى تۆمۈر ئەمەس،مەسىلە تاپالماي تىكىپ قويغان بىلەن بۇرۇنقى ھالىتىدەك بولامدۇ؟ -ئاپلا،ئاپلا....قانداق قىلغۇلۇق ئەمدى؟ -مىنىڭچە بالامنى قارىمغا كۆرسىتىپ باقايلىمىكىن؟ -قارىمغا؟سەن داخانغا دىمەكچىمۇسەن؟! -شۇنداق. -ھازىر نەدىنمۇ داخان تاپقىلى بولىدۇ؟ -قوشنا كەنىتتىكى سىپىيرەم بۈۋىنى ئۇنتۇپ قاللىمۇ؟ -قويغىنا ئۇنداق بۈۋىلىرىڭنى!كىچىك ۋاقتىدىن تارتىپ بىلىمەن ئۇنى مەن.ئۇنىڭدا نەدە ئۇنچىلىك كارامەت بولسۇن؟! -سىلە ياراتمىغان بىلەن بارغۇ،ئۇنى ئىزدەيدىغان،كېسەل كۆرسىتىغانلار خېلى كۆپ،ئۈلۈشۈنى 6-مەھەللىدىكى ھاشىراخۇننىڭ بىر قولى ئىشلىمەس بولۇپ قىلىپ،شۇ بۈۋى ساقايتىمىدۇ؟يەنە تېخى.... ئانىسى ئۇنى-بۇنى دەپ دادىسىنى ئاخىرى قايىل قىلدى.ئەتىسى غوجا ئابدۇل ئەخەتنى ۋىلايەتلىك دوختۇرخانىدىن قايتۇرۇپ چىقىپ،يىزىغا ئىلىپ ماڭدى.... -بۇ بالامغا يامان بىر نەرسە چاپلىشىپتۇ.مەندىمۇ ئامال يوق،ئامال يوق.... -ئۇنداق دىمىسىلە سىپىيرەمخان... -ھاي داداىسى بۈۋىم دىسىلە بۈۋىم! -ھە....سىپىيرەم بۈۋىم.ئىككىمىز باشلانغۇچتا بىللە ئوقۇغان ساۋاقداش.شۇنىڭ بولسىمۇ يۈزىنى قىلسىلا. -ھەي....بۇ بەك قىيىن ئىش ئىدى.     سىپىيرەم بۈۋى خۇددى قىيىن بىر ئىشتا ئىككىلىنىۋاتقان قىياپەتتە قولىدىكى تەسۋىرنى سىيلاپ،كۆزىنى يۇمىۋالدى. -قىيىن بولسىمۇ بىر كۈچەپ باقسىلا،بىزمۇ قاراپ تۇرمايمىز.... ئانىسى سىپىيرەم بۈۋىنىڭ ئالدىغا رەخىت،رەخىتنىڭ ئۈستىگە 500يۈەن پۇلنى قويدى.سىپىيرەم بۈۋىنىڭ كۆزى بىرلا نۇرلىنىپ يەنە ئەسلىگە كەلدى،ئاندىن چىرايىغا سەل كۈلكە يۈگۈرتۈپ،رەخت بىلەن پۇلنى ئاستا قولىغا ئالدى. -بۇنچىلىك كايمىساڭلارمۇ بولاتتى ئەمەسمۇ،بوپتۇ،ئالمىسام كۆڭلۈڭلارغا كىلىدۇ.بالىنى ماڭا تاپشۇرۇڭلار! -ۋاي مىڭ رەھمەت بۈۋىم!بالا ساقايسا بىز يەنە قاراپ تۇرمايمىز. -شۇنداق،بۈۋىم.سىلىنى مالال قىلىدىغان بولدۇق. -تەكەللۇپ قىلماڭلار،بالىنى قويۇپ سىلەر قايتىپ كىتىڭلار.ئەتە چۈشتىن كىيىن كىلىڭلار.... ئاتا-ئانىسى كەتكەندىن كىيىن،بۈۋىم غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ يىنىغا كىلىپ ئۇنىڭ ئەھۋالىنى تەپسىلى سورىدى.ھەتتاكى ئاغرىپ قېلىشىنىڭ ئالدى-كەينىدە يىگەن تامىقى،قىلغان ئىشلىرى،چوڭ-كىچىك تەرەت ئەھۋالى،رەڭگىدىن تارتىپ بىلمەكچى بولدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت ئىسىدە قالغانلىرىنى ئىيتىپ بەردى.بۈۋىم بىردەم ئويلانغاندىن كىيىن،سىرتقا چىقىپ،بىر چىنىدە ئىلمان چاينى ئىلىپ كىرىپ غوجا ئابدۇل ئەخەتكە تەڭلىدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت ئۇسساپ تۇرغاچقا ئۇنى گۈپۈلدىتىپ ئىچىشكە باشلىدى.ئۇ چاينىڭ تەمىنى نىمىشقىكىن بەئەينى ئۈشكە يىلىتىزىنىڭ(بەنلەنگىن) تەمى بىلەن ئوپمۇئوخشاشتەك ھىس قىلدى.شۇ كۈنى كەچتە ئۇخلىغىچە،غوجا ئابدۇل ئەخەت بەش چىنە ئوخشىمايدىغان دورا تەملىك چايدىن ئىچىپ بولدى.... ئەتىسى چۈشتە،بۈۋىم ئىلىپ كىرگەن ئۈگرىنىڭ يېرىمىنى ئىچىپلا قەي قىلىپ ياندۇرۇۋەتكەن غوجا ئابدۇل ئەخەتنى كۆرۈپ،بۈۋىمنىڭ چىرايى ئۆزگۈرۈپ كەتتى.چۈشتىن كىيىن غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ئاتا-ئانىسى كەلدى. -مىنى كەچۈرۈڭلار.مەن كۈچ ئىلىشىپ بولالمىدىم.شۇڭا....   بۈۋىم پۇل بىلەن رەخىتنى ئۇلارنىڭ ئالدىغا سۈرۈپ قويدى... غوجا ئابدۇل ئەخەتنى ئاپارمىغان دوختۇرخانا،بەرمىگەن دورا،كۆرسەتمىگەن تىۋىپ،قارىم قالمىدى،لىكىن ئۇنىڭ ئەۋالىدا زادىلا ياخشىلىنىش بولمىدى.قىشلىق تەتىلمۇ بولۇپ كەتتى.دادىسى قورايدەك ئورۇقلاپ كەتكەن غوجا ئابدۇل ئەخەتكە قاراپ چوڭقۇر تىنىپ موخۇرەك چىكىدىغان،ئانىسى كۈن بويى يىغلايدىغان بولۇپ قالدى....     7-تۇمارىس خىنىم -بولدى ئاۋارە بولماڭلار،مەن ساقىيىپ كىتەلمەيدىغان ئوخشايمەن... غوجا ئابدۇل ئەخەت سوغۇققا پەرۋا قىلماي كۈندە سىرتقا قاتىراپ دورا،تىۋىپ ئىزدەپ مۈكچىيىپ كىتىۋاتقان دادىسىغا،تولا يىغلاپ كۆز جىيەكلىرى قىزىرىپلا تۇرىدىغان بولۇپ قالغان ئانىسىغا كۈندە مۇشۇنداق دەيىتتى. -توۋا دە بالام!نىمىلەرنى دەۋاتىسەن؟سەن چوقۇم ئوڭشىلىپ كىتىسەن. -ئۇنداق دىمە بالام،سەن تېخى 16گىمۇ كىرمىدىڭ،ھۈ..ھۈ... دادىسى بىلەن ئانىسى ئۇنىڭغا شۇنداق تەسەللىي بىرەتتى.غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ئاتا-ئانىسغا ئىچى ئاغرىپ،ئۇلار كۆرمىگەندە بىشىنى يوتقانغا تىقىپ قانغۇدەك يىغلىۋالاتتى.ئۇنىڭ پەرىشان كۆڭلى غوجا سىيىت ۋە غوجا موللاق ئۇنى يوقلاپ،مەكتەپتىكى گەپلەرنى قىلىپ بەرگەندە دەل ئېچىلىپ قالاتتى. -يېتىۋىرەمسەن دەيمەن؟تىزراق ساقىيىپ مەكتەپكە بار.سەن يوق پۇتبۇل مۇسابىقىسىدە يېڭىلىپ كەتتۇق دەيمەن! -سەن يوق،مەن تاپشۇرۇقنى كۆچۈرىدىغان ئادەم تاپالماي كۈندە تىل ئىشتىۋاتىمەن مۇئەللىملەردىن.... -ساقىيىپمۇ قالارمەن.... -بۈگۈن قىززىق ئىش بولدى.سىنىپمىزدىكى ھېلىقى مۆرىمەس كىتاپخۇمار باقىنى بىلىسەنغۇ؟ -ھە. -ئۇ بۈگۈن دەرس ۋاقتىدا تۇيقسىز قاقاھلاپ كۈلۈپ كەتتى دىگىنە، ھەممەيلەن ئۇنىڭغا قاراپ قالدۇق.ھېلىقى يىڭىدىن كەلگەن كۈندە كىتاپ ئوقۇپ بېرىپلا چىقىپ كىتىدىغان رەشىدەم دىگەن تارىخى ئوقۇتقۇچىسى كايىپلا كەتتى. -تايىنى يوقلا بىر گەپكەنغۇ بۇ غوجا موللاق؟ -ئاخىرىنى ئاڭلا.رەشىدە مۇئەللىم قاپىقىنى تۈرۈپ‹قوپۇڭ ئورنىڭىزدىن باقى!بۇ نىمە قىلىق؟!›دىۋىدى،باقى‹ھىچقانداق قىلىق ئەمەس!›دەپ جاۋاپ بەردى.مۇئەللىم ئېغىزىنى قىيسايتىپ مەغرۇر ھالدا:‹سىز ئۈچۈن بەلكىم ھىچقانداق قىلىق ئەمەس،لىكىن بىلەمسىز،سىزنىڭ مۇشۇ بىمەنە قىلىقىڭىز تۈپەيلى سىنىپتىكى 54نەپەر ئوقوغۇچىنىڭ ئۈچ مىنۇت ۋاقتى بىكارغا زايا بولدى.ئۈچ مىنۇتنى 54كە كۆپەيتىپ بىقىڭە؟!سىز بىزنىڭ 162مىنۇت ۋاقتىمىزنى بىكارغا ئىسراپ قىلدىڭىز!›دىدى. -ھە. -بەكرى نىمە دىدى بىلەمسەن؟!ئۇ قىلچە ھېيىقماستىن‹مۇئەللىم سىز كۈندە قۇرۇق كىتاپ ئوقۇپ بىرىپ سىنىپىمىزدىكى،جۈملىدىن سىز دەرس بىرىۋاتقان بارلىق سىنىپلاردىكى ئوقوغۇچىلارنىڭ نۇرغۇن ۋاقتىنى بىكار قىلسىڭىز ھىچ گەپ يوق يۇ،مەن ۋاقتىمنى مەنىلىك ئۆتكۈزۈك كىتاپ ئوقۇپ كۈلۈپ كەتكەن ئۈچ مىنۇتنى ھىساپلا كەتتىڭىزمۇ؟!›دىۋىدى،بىز قاقاھلاپ كۈلۈپ كەتتۇق.رەشىدە مۇئەللىمنىڭ چىرايىدا قان قالماي،گەپ-سۆز قىلالمىدى.بىر سائەت دەرسمۇ دەرس بولماي قالدى. -ھا-ھا-ھا!بۇ كىتاپ خالىتىسى گەپكە يامانكەن ھە،كۈندە مۆرىمەي يۈرسە تېخى ئۇنى گەپكە ناقىس چېغى دەپتىمەن. -شۇنى دىگىنە،دادام ‹دائىم كىتاپ ئوقۇغان ئادەم نوچى بولىدۇ›دەپ قوياتتى.باقى كىتاپنى بەك ئوقوغاچقا شۇڭا گەپكە يامان بولىشى مۇمكىن. -توغرا،شۇڭا سەنمۇ جىقراق كىتاپ ئوقۇ جۇمۇ! -مەنمۇ شۇنداق قىلاي دىگەن،لىكىن دائىم بىردەم ئوقۇساملا ئۇيقۇم كىلىپ،كىتاپ مىنى ئوقۇپ خاپا سالىدۇ دىگىنە! -ھا-ھا!ھە،كىيىن قانداق بولدى؟ -قانداق بولاتتى،مۇئەللىم سىنىپ مۇدىرىمىزغا دىگەن ئوخشايدۇ،باقىنى چاقىرتىپ چىقىپ،دەككىسىنى بىرىپتۇ. -ھەي......    غوجا ئابدۇل ئەخەت ساقايغاندىن كىيىن چوقۇم كۆپرەك كىتاپ ئوقۇش نىيىتىگە كەلدى.لىكىن ئۇنىڭ كىسەللىك ئەھۋالى ئۇنى بارغانسىرى ئۈمۈدسىزلەندۈرۋاتاتتى. ئەتىس چۈش ۋاقتى. -توك!توك!توك! -مانا،مانا...   ئانىسى تىز-تىز مېڭىپ ئىشكنى ئاچتى.ئىشىك ئالدىدا چاچلىرى پاخپايغان،كىيىملىرى جۇلجۇل،ئېغىزىدا ئۈچ تاللا چىشى بار بىر غەيرى موماي كۈلۈپ تۇراتتى. -سىلى...سىلى كىم بولىلا؟ -مەن ھىچكىم ئەمەس. -ھە؟!     ئىشىك ئالدىدىكى گەپلەرنى غىل-پال ئاڭلىغان دادىسى،غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ يىنىدىن ئايرىلىپ،ئىشىك ئالدىغا باردى.باردى يۇ موماينى كۆرۈپ ھەيران قالدى. -ۋوي،سىلە...سىلە نىمە دەپ كەللە؟ -بۇ ئاچىمىزنى تونۇملا دادىسى؟ -تونۇيمەن،مەن ساڭا دىگەن ھېلىقى موماي شۇ. -قايسى ئۇ ھېلىقى دىگەن؟ -قويە سىنى.بالىمىزنى قورقۇتۇۋەتتى دىگەن ھېلىقى موماي... -ئېسىم قۇرىسۇن،ۋاي ھېلىقى،ھە ھېلىقى.... -گىپىڭلار تۈگىدىمۇ ؟!   موماي ئۇلارنىڭ گىپىدىن بىزار بولغاندەك قىلاتتى.ئۇلار سەل ئوڭايسىزلىنىپ قالدى. -ھە،قېنى ئۆيگە كىرسىلە ئاچا،تالا سوغۇق! -كىم سىنىڭ ئاچاڭكەن؟بولدىلا...    موماي خۇددى ئۆزىنىڭ ئۆيىگە كىرگەندەك بىمالال ھالدا ئۆيگە كىرىپ كەتتى.ئانىسىنىڭ ئاچچىقى كەلدى. -قىززىقكەنلا دادىسى.بۇ ساراڭ موماينى ئۆيگە باشلاپ.... -ھەي سەن ئوڭمۇيا؟!مەيلى كىم بولسۇن ئىشىك ئالدىغا كەلگەندىن ئۇ مىھمان!شۇنچىلىك ئەقەللى ئادىمەتچىلىكنىمۇ بىلمەيدىكەنسەن ھە؟ -ئۇغۇ شۇ،لىكىن بۇ... -قارىغاندا سەن مەن يوق چاغدا ئىشىك ئالدىغا ساھىل كەلسىمۇ ئىشىكنى ئاچماي،قۇرۇق يولغا سىلىپ كەپسەندە!بالىنىڭ ئاغرىپ قالغانلىقى بىكار ئەمەسكەن،بىكار ئەمەسكەن! -توۋا خۇدايىم توۋا!ئەمدى بالىنىڭ ئاغرىپ قېلىشىمۇ مىنىڭ سەۋەبىم بولۇپ قالدىغۇ؟ -پات-پات سادىغا قىلىپ،زاكاتنى،پەرىزنى ئادا قىلمىساق مۇشۇنداق بولىدىغان گەپ! -ئىگەن تۇرۇپتۇ.مەن تارىخىمدا ئىشىك ئالدىغا كەلگەن ساھىلنى قۇرۇق قول يولغا سىلىپ باققان بەندە ئەمەسمەن.سىلىغۇ ھەممە يامان ئىشنى ماڭا ئارتىپ كۆنۈپ قالغان..... ئاتا-ئانىسى تاكاللىشىپ تۇرغان پەيىتتە،موماي غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ يىنىغا كىلىپ ئولتۇرۇپ بولغان ئىدى،تىنى ئاجىزلاپ ئاران قالغان غوجا ئابدۇل ئەخەت موماينى كۆرۈپ قاتتىق ھەيران قالدى،لىكىن نىمىشقىكىن قورقۇپ كەتمىدى. -ئۆزۈڭنىڭ كىملىكىڭنى ئەسلىيەلىدىڭمۇ؟ -ھا-ھا-ھا....   غوجا ئابدۇل ئەخەت سوغۇق كۈلۈپ قويدى. -مىنى يوقلاپ كەلگەنلىكلىرىگە رەھمەت ئاچا،ئەھۋالدىن قارىغاندا مەن ئۆزۈمنىڭ كىملىكىمنى بىلەلمەيلا كىتىپ قالدىغان ئوخشايمەن.... -كىتىپ قالىدىغان ئوخشايمەن؟!نەگە؟ -ئىگەمنىڭ قىشىغا. -خا-خا!مۇمكىن ئەمەس.سەن ئۇنداق ئاسان كىتىمەن دەپ خام خىيال قىلما. -مەنمۇ ئۇزۇنراق ياشاپ،ئۆزۈمنىڭ كىملىكىمنى بىلىۋالماقچى ئىدىم،ئەپسۇس.... -بولدى بەس،تىلىڭنى چىقار! -نىمە؟! -تىلىڭنى چىقار دەيمەن تىلىڭنى،مانا مۇنداق!    موماي قىىپقىزىل،قورۇلۇپ قالغان جىگەردەك تىلىنى ئۇزۇن سوزۇپ،غوجا ئابدۇل ئەخەتكە ئۈلگە كۆرسىتىپ بەردى. -چاقچاقنى قويسىلا ئاچا،مىنىڭ ھازىر چاقچاقلاشقۇدەك ھالىم يوق. -كىم ساڭا چاقچاق قىپتۇ كالۋا!مەن ئەھۋالىڭنى بىلىپ باقاي دەۋاتىمەن! غوجا ئابدۇل ئەخەت تىلىنى چىقاردى.موماي ئۇنىڭ ئاپئاق بولۇپ كەتكەن تىلىنى كۆرۈپ،مىيىغىدا كۈلدى.بۇ چاغدا غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ئاتا-ئانىسى كىرىپ كەلدى. -ئانىسى،ئازراق پارچە پۇل ۋە قىلىنراق كىيىم ئەپچىقىپ،بۇ ئاچىمىزنى يولغا سال. -ماقۇل.    ئانىسى دادىسى دىگەن نەرسىلەرنى ئىلىپ چىقىشقا تەمشەلدى.موماي قاتتىق كايىپ كەتتى. -ھۇ ساراڭلار!مىنى ساھىل كۆرۈپ قېلىشتىڭما؟سەندەك نىمىلەردىن نەچچىنى باققۇچىلىكىم بار مىنىڭ! -ھە...خاپا بولمىسىلا،خاپا بولمىسىلا،تالا سوغۇق،سىلە بەك نىپىز كىيىنىۋاپلا،شۇڭا.... -كۆتۈر ئۇنداق چىرايلىق گەپلىرىڭىنى!مەن بۇنى(غوجا ئابدۇل ئەخەتنى دىمەكچى) دىمىگەن بولسام ھەرقايسىڭنىڭ ئېغىلىڭغا دەسسىگۈدەك چولاممۇ يوقتى! -مەن ناماقۇل،كەچۈرسىلە! -ھە،ماۋۇ گىپىڭ بولىدۇ.سەنغۇ چىرايىڭ توڭ تىزەكتەك بولغان بىلەن باغرىڭ يۇمشاق نىمىكەنسەن.كەچۈردۈم.ئەمدى ماڭا دەخلى قىلىشما! -سىلە...سىلە نىمە قىلماقچى؟ -بۇ كالۋانىڭ كىسىلىنى كۆرۈپ قوياي دەۋاتىمەن! -سىلە..سىلە كىسەل كۆرەلەملا؟    موماي دادىسىنىڭ سۇئالىنى جاۋاپسىز قويۇپ،غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ھېلى كۆزىنى ئىچىنى كۆرۈپ،ھېلى تومۇرىنى تۇتۇپ،ھېلى سۇئال سوراپ ‹تىۋىپلىق›نى باشلاپ كەتتى.دادىسى ئۇنى توسماقچى بولۇپ ئالدىغان مىڭىۋىدى،ئانىسى ئۇنى تارتىپ ھويلىغا ئىلىپ چىقتى. -دادىسى.مۇشۇ موماي بىر كۆرۈپ باقسۇن. -ئاھاي...قويە.نى-نى دوختۇرلار تاپالمىغان كىسەلنى بۇ ساراڭ قانداق تاپىدۇ؟ -بوشراق گەپ قىلسىلا بوشراق.ئاڭلاپ قالىدۇ. -مەن ئۇنىڭغا چىرايلىىق گەپ قىلى يولغا سىلىۋىتەي ئەمىسە. -مەن ئۇنى بالامنى ساقايتىپ قالىدىغاندەك ھىس قىلدىم. -نىمىشقا ئۇنداق ئويلاپ قالدىڭ؟ -ھامان ھەممە يەرگە تەكشۈرتۈپ بولدۇق،كار قىلمىدى.خۇدايىم مۇشۇ موماينىڭ دىلىغا سالغان بولسا ئەجەپ ئەمەس دەيمىنا... -دىمىسىمۇ شۇنداق،بوپتۇ،ماڭە سەن چاي دەملە،مەن كىرىپ كۆرۈپ باقاي. دادىسى كىرىپ موماينىڭ ئىش-ھەركىتىنى كۆزىتىشكە باشلىدى. -قانچىلىك بولدى مۇشۇنداق بولغىنى؟ -ئۈچ ئاي بولاي دىدى. -قورسىقىڭ ئاغرىمدۇ؟ -بەك ئاغرىمايدۇ.لىكىن ئېچىپ كەتكەندە قورسىقۇمنىڭ ئىچى خۇددى قىچىقلىغاندەك بىرخىل بولۇپ كىتىدۇ. -تاماق يىسەڭچۇ؟ -توختايدۇ.لىكىن جىقراق يىسەملا قۇسىۋىتىمەن. -تەرىتىڭ قانداق؟ -ھە؟! -پوقۇڭ قانداق دەۋاتىمەن!پوق! -بۇ... -رەڭگى ۋە پۇرۇقىنى دە! -رەڭگى ئاقۇش رەڭدىغۇ دەيمەن،پۇرقىنى... -دە! -مەن پۇراپ باقمىغاندىكىن بىلمىدىم. -ھۇ كالۋا!قوپ،ھازىر چىچىپ،رەڭگىنى،پۇرقىنى بىلىپ كىر! بۇنداق بىمەنە گەپلەرنى ئاڭلىغان دادىسى بىردە كۈلگىسى كىلىپ،بىردە ھەيران بولۇپ ئولتۇرۇپ قالدى.موماي غوجا ئابدۇل ئەخەتنى چوڭ تەرەت قىلىپ،رەڭگى ،پۇرقىنى بىلىپ كىرىشكە زورلاۋەردى. -ئاچا،بولا.ئەمدى بالامنى ئارامىدا قويسىلا... -كىم سىنىڭ ئاچاڭكەن!شۇنداق تەكشۈرۈپ،سەۋەبىنى بىلمىسەك ئۇ ئۆلىدۇ قاپاقباش! -بۇ...مەن....   دادىسى نىمە دىيىشنى بىلەلمەي قالدى.ئاڭغىچە ئانىسى چاينى دەملەپ ئىلىپ كىرىپ بولغان ئىدى.مومايغا ئىھتىرام بىلەن چاي سۇنغاندىن كىيىن غوجا ئابدۇل ئەخەتكە نەسىھەت قىلدى. -قوپە بالام،چىقىپ موماڭنىڭ دىگىنىنى قىل. -كىم ئۇنىڭ مومىسىكەن؟!مەن دىگەن ئۇنىڭ سىڭلىسى!    موماي تەرىنى تۈرۈپ ۋارقىرىدى. -ھە...ھە شۇنداق،شۇنداق.قوپ بالام. -ۋاي ئانا.سىز.... -قوپ بالام. -مىنىڭ ھازىر تەرەت قىلغۇم كەلمىگەن تۇرسا! -ئۇنداق بولسا سەل تۇرۇپ چىقارسەن.    موماينىڭ تەتۈرلىكى تۇتتى. -نىمىنى سەل تۇرۇپ قىلىدۇ؟!چىقىپ كۈچەپ ئىنجىقلا قاپاقباش! -ئاچا،سەل سەۋىر قىلايلى! -كىم سىنىڭ ئاچاڭكەن!ئەگەر مۇشۇنداق ماسلاشمىساڭلار مەن كەتتىم ئەمىسە! -ۋوي،ۋوي!توختىسىلا،توختىسىلا،بىز ماسلىشايلى!    موماينىڭ ئورنىدىن تۇرۇپ ئىشىك تەرەپكە ماڭغىنىنى كۆرۈپ،دادىسى ئۆزرە ئىيتىپ ئۇنىڭ قولىغا ئىسىلدى.موماي يەنە ئورنىغا بىرىپ ئولتۇرۇپ،پىيالىنى قولىغا ئىلىپ،چاينى ئىككى ئوتلاپ قويۇپ قويدى. -قوپە بالام،مەن سىنى يۆلەپ ھاجەتخانىغا ئەكىرەي! -دادا.سىز نىمانداق ئۇنىڭ گىپىگە ئىشىنىسىز دەيمەن... -قوپ دىدىم سىنى!   دادىسىنىو راستىنلا قاپىقى تۈرۈرلگىنىنى كۆرۈپ،غوجا ئابدۇل ئەخەت تەستە كارىۋاتتىن چۈشتى،دادىسى ئۇنى يۆلەپ ھاجەتخانىغا ئىلىپ كىردى.ئانىسى مومايغا چاي لىقلىغاچ،ئۇنىڭ بىلەن مۇڭدىشىپ كەتتى. -ئىسىملىرىنى بىلسەم بولامدۇ ئاچا؟ -مەن سىنىڭ ئاچاڭ ئەمەس! -ھە،كەچۈرسىلە.سىلىنى نىمە دەپ چاقىرسام بولىدۇ؟ -تۇمارىس! -تۇمارىس.....ھەجەپ يېقىملىق ئىسىمكەن.ئەمىسە سىلىنى تۇمارىسخان ئاچا دەپ چاقىراي. -نىمىشقا خاننى قوشۇۋالىسەن؟!تۇمارىس دەپلا چاقىر.ئاچا دىگۈچى بولما. -ماقۇل،لىكىن سىلە ياشتىمۇ ھۆرمەتىتىمۇ مەندىن چوڭكەنلا،شۇڭا ئاچا دىمىسەم سەت تۇرار؟ -ھىم...ئۇنداق بولسا تۇمارىس خىنىم دە! -ماقۇل تۇمارىس خىنىم.سىلىنىڭ ئۆيلىرى قەيەردىكىن؟ -مىنىڭ ئۆيۈمنى دەپ بەرسەممۇ سەن بىلمەيسەن،ھازىر تۇرىۋاتقان يېرىم يىزىغا يىقىن بىر كەنىتتە. -تۇرىۋاتقان يەرلىرى ئۆي ئەمەسمۇ؟ -تۇرىۋاتقان يەر دىگەن تۇرىۋاتقان يەر،ئۆي دىگەن ئۆي!شۇنىمۇ بىلمىگەن،ئىسىت!بىلىمسىز قاپاق! -بۇ....كەچۈرسىلە،كەچۈرسىلە.    ئانىسى موماينىڭ راستىنلا ئېلىشپ قالغانلىقىنى جەزىملەشتۈرۈپ،ئۇنىڭ بىلەن ئارتۇق گەپ تالاشمىدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت بىلەن دادىسى قايتىپ چىقتى. -قانداقكەن؟ -رەڭگى سەل ئاقۇش،پۇرقى بەك ئېغىر ئەمەسكەن. -ھە...ئارىسىدا بۇغدايدىن كىچىك ئۇرقتەك نەرسىلەر بارمىكەن؟ -ئۇنى بىلمىدىم. -چىقىپ مالتىلاپ باق!    دادىسى خالىمىغان بولسىمۇ،يەنىلا ھاجەتخانىغا كىرىپ كىتىپ،ھايال ئۆتمەي قايتىپ چىقتى. -ئازراق باركەن. -ھە،ئەمدى ئىنىق بولدى.ماڭە! -نەگە؟ -ئۇنى ئىلىپ مەن تۇرىۋاتقان يەرگە بارىمىز.دورا بىرىمەن! -سىلە قەيەردە تۇرىلا؟ -يىزىنىڭ يىنىدىكى كەنىتتە،توقايغا تۇتىشىپ كىتىدىغان يەردە. -ھە،3-كەنىتتە دىسىلە.ماقۇل،مەن خوشنامنىڭ ئۆيىدىن ئۈچ چاقلىق توكسىكىلىتنى ئارىيەت ئىلىپ تەييار قىلاي. -تىزراق بولارسەن! -ماقۇل ئاچا. -نەچچە قېتىم دىدىم،مەن سىنىڭ ئاچاڭ ئەمەس! -تۇمارىس خىنىم دەپ چاقىرسىلا دادىسى. -ھە؟!     دادىسى،خوجا ئابدۇل ئەخەت ئىككەيلەن ھەيران قالدى....                                       8-باپ تېۋىپ موماي غوجا ئابدۇل ئەخەت دادىسى،موماي بىلەن ئۈچ چاقلىق توكسىكىلىتقا چىقىپ مېڭىشقا تەمشەلگەندە ئانىسىمۇ بارماقچى بولدى. -سەن ئۆيدە قال.ھېلى تۇققانلار كىلىپ قالسا ئىشىك تاقىلىپ قالمىسۇن. -مەنمۇ بارىمەن.ھىچ بولمىسا تۇمارىس ئاچامغا...ۋاي خىنىمغا خىزمەت قىلىشىپ بىرەمەن. -تولا كاپىلداشماي مېڭىشمامسەن!توڭلاپ كەتتى ئۇ! موماي غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ توكسىكىلىتقا سىلىنغان يوتقان-كۆرپىدە لاغىلداپ تۈگۈلۈپ ياتقىنىنى كۆرۈپ ئۇلارغا ۋارقىرىدى.دادىسى توكسىلىكىتنى قوزغاتتى.... موماينىڭ تۇرالغۇسى.توقايلىققا،كەڭرى جاڭگاللىقنىڭ تۈۋىگە سىلىنغان بۇ ئۆيدە موماينىڭ قانداق تۇرىۋاتقانلىقىغا دادىسىنىڭ ئەقلى يەتمەي قالدى. -خىنىم،مۇشۇ ئۆي شۇمۇ؟ -باشقا ئۆي بارمىكەن كالۋا بۇيەردە؟ -يوقكەن. -ھەيدە ئۇنداق بولسا ئىشىك ئالدىغا!    توكسىكىلىت ئىشىك ئالدىدا توختىدى.ئىشىك ئوچۇق ئىدى.پىششىق خىشتا سىلىنغان بولسىمۇ،كونىراپ خارابىيلىقتەك بولۇپ قالغان بۇ ئۆيگە قاراپ غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ مومايغا ئىچى ئاغرىپ قالدى.بىراق،ئۇلار ئۆيگە كىرگەندىن كىيىن ھەيرانۇ-ھەس بولۇپ تۇرۇپ قىلىشتى.چۈنكى ئۆي ئىچى تولىمۇ پاكىز ھەم رەتلىك بولۇپ،ئۆينىڭ ئىچىنى ئادارسىماننىڭ خۇشپۇرىقى بىر ئالغان ئىدى. -پاھ،خىنىم،ئۆيدىكى بالا-چاقىلارنى ھەجەپمۇ ئىدىتلىك،پاكىزە تەربىيلەپتىكەنلا! نىمانداق پاكىز ئۆي بۇ! -مەن يالغۇز بۇ  ئۆيدە!نەدە بالا-چاقا بولسۇن! -ھە؟!بۇ ئۆينى سىلە...سىلە مۇشۇنداق تۇتۇپلا دە؟! -توۋا،ھەي خوتۇن،كاللاڭ ساقمۇ سىنىڭ؟!ساڭا ئاناڭ ‹ئۆينى كۈندە تازلاپ تۇر،مەشنىڭ ئوتى ئۆچمىسۇن. كىرەكلىكنى جايلاپ تۇ،يەرگە چېچىڭ چۈشمىسۇن›دىگەن تەربىينى بەرمىگەنمۇ؟ئۆينى پاكىزكەن دەپ ھەيران قالغان مەزلۇمنى بۈگۈن كۆرۈپتىمەن دىسە.... موماي خۇددى كىلىنىگە تەربىيە بەرگەندەك غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ئانىسىغا كايىپ،قايناپ كەتتى.غوجا ئابدۇل ئەخەتنى ئۆينىڭ شىمال تىمىغا تاقاپ ياسالغان ئۇزۇن ياغاچ سۇپىغا جايلاشتۇرۇپ بولغان دادىسى،موماينىڭ ئايالىغا قىلغان ۋەز-نەسىھىيتىدىن سۆيۈنۈپ كەتتى. -خىنىم توغرا دەيدۇ.سەنمۇ زە،ئۆينى كۈندە تازلايسەن،تازلايسەن يەن ھەممە يەر قالايمىقاندەك كۆرۈنىدۇ ماڭا.... ئانىسى بىر چىشلەم بولۇپ،يەرگە قاراپ تۇرىۋالدى.موماي ئۇنىڭغا ئىچ ئاغرىتتىمۇ ياكى باشقا بىر ئىشنى ئويلىدىمۇ ئەيتاۋۇر ئۇنىڭغا سەل يومشاق ئاھاڭدا بۇيرىدى: -ماڭە،پاقا تەشكەن سويمىدەك قاراپ تۇرماي مەشكە ئوت ياق! ئانىسى ئوڭايسىزلىقتىن قۇتۇلغىنىغا خۇش بولۇپ،ئوچاق تەرەپكە ئىلدام قەدەملەر بىلەن مىڭىپ كەتتى.موماي مەنىلىك كۈلۈپ قاراپ تۇرغان غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ دادىسىغا قاراپ جۇدۇنى تۇتتى. -نىمىگە كۈلىسەن ھەي!چالا ئۈكلىگەن كاللىدەك سەت ھىجايماي،ئاۋۇ بۇلۇڭدا ھاۋانچا بار،يۇيۇپ تازىلاپ تەييار قىلىپ تۇر! -خوش خىنىم.نەدە يۇيسام بولار؟ -ھۇ كالۋا!تالادىكى قاردا تازلا!    دادىسى ھاۋانچىنى ئېلىپ سىرتقا چىقىپ كەتتى.ئۇ كىرىپ بولغىچە،ئانىسى ئۆيگە ئوتنى يېقىپ بولغان،موماي بولسا ئاشخانا ئۆيدەك بىر كىچىك ئۆيدە بىرنىمىلەرنى ئايرىپ ئولتۇراتتى. -مەن ياردەملىشەيمۇ خىنىم؟ -سەن بۇنداق ئىشنى بىلسەڭ ئۇ(غوجا ئابدۇل ئەخەتنى دىمەكچى)ھازىرغىچە تۇغۇتلۇق خوتۇندەك ئىنجىقلاپ ياتماي تۇرۇپ كىتەتتى! -....... ئانىسى يەنە تىل ئىشتىۋالدى.كۆڭلىدە‹توۋا،بۇ موماينى ساراڭمىكىن دىسەم،گېپىنىڭ ھەجەپ تورى باركىنا،توۋا قىلدىم توۋا!›دەپ ئويلىغاچ،غوجا ئابدۇل ئەخەت ياتقان سۇپىغا كىلىپ ئولتۇردى.بىردەمدىن كىيىن موماي ئۇششاق خالتىلارغا بۆلۈپ قاچىلانغان ھەرخىل ئۇۋاق نەرسىلەرنى ئېلىپ ئۇلارنىڭ يىنىغا كەلدى ۋە مەشكە قولىنى تۇتۇپ،ئىسسىنىۋاتقان غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ دادىسىغا ۋارقىرىدى: -مەشنى قۇچاقلاپ تۇرماي مانى ئالە! -خوش.بۇنى....سوقامدىمەن؟ -سوقماي قانداق قىلاتتىڭ؟ -ئوبدان،ھەممىنىمۇ؟ -ھە!    دادىسى ئۇ خالتىلاردىكى ئۇۋاق نەرسىلەرنى ھاۋانچىغا تۆكۈپ،سوقۇشنى باشلاپ كەتتى.ئاپىسى غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ينىدا ئۇنىڭ يۈزلىرىنى سىيلاپ ئولتۇردى.موماي يەنە كىچىك ئۆيگە كىرىپ كەتتى.... بىر سائەتتىن كىيىن. -بولدى،ئەمدى توختات!    موماي ھاۋانچىنى كۈچەپ سوقۇپ تەرگە چۆمگەن غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ دادىسىنى توختاتتى.ئاندىن قولىدىكى چىنىدە  ھورى چىقىپ تۇرغان قايناق چايغا ھاۋانچىدىن بەش-ئالتە قوشۇق ئۇۋاق ئىلىپ سالدى.ئىككى مىنۇت ئېلەشتۈرگەندىن كىيىن،چىنىنى غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ئاپىسىغا تەڭلىدى. -بۇنى....بۇنى بالامغا ئىچۈرەمدىمەن؟ -ئۆزەڭ ئىچەي دىگەنمىتىڭ؟ -ئوبدان....   ئاپىسى ئېغىزىدا شۇنداق دىگىنى بىلەن بۇ ‹دورا›نى بالىسىغا ئىچۈرۈشتىن قورقۇپ قالغان ئىدى.چۈنكى بۇ موماينى ئۇلار تونىمايدۇ،ئۇنىڭ ئۈستىگە بۇ موماينىڭ نېرۋىسى ئاجىز،ئالىمادىس......ئۇ خىيالىنى داۋاملاشتۇرۇشقا پىتىنالمىدى. -ئىچكۈز ئانىسى ئىچكۈز،خاتىرجەم ئىچكۈزىۋەر!    غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ دادىسى ئۇنىڭ كۆڭلىدىكىنى بىلىپ قالغاندەك ئۇنى ئالدىراتتى. -لىكىن....لىكىن.... -ئىچكۈزىۋەر دىگەندىكىن ئىچكۈز دەيمەن!    دادىسى ئۇنىڭغا قاتتىقراق ۋارقىرىدى.ئۇ ئامالسىز ئىچىدە سۈرىلەرنى ئوقۇپ،تىتىرەپ تۇرۇپ چاينى غوجا ئابدۇل ئەخەتكە ئىچكۈزۈشكە باشلىدى.تۇرۇپ-تۇرۇپ كۆزىنىڭ قۇيرىقىدا دادىسىغا قاراپ قوياتتى،دادىسى ‹خاتىرجەم بول› دىگەندەك كۈلۈمسىرەپ بېشىنى لىڭشىتىىپ قويغاندىن كىيىن،سەل خاتىرجەم بولۇپ،غوجا ئابدۇل ئەخەتكە ئىچكۈزۈش سۈرىتىنى تىزلەتتى. ھەيران قالماڭلار،چۈنكى غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ دادىسى ھاۋانچىدا دورا سوقۇش جەريانىدا بۇ ئۇۋاقلارنىڭ قۇرۇتۇلغان كاۋا ئۇرۇقى،زەنجىۋىل،قەلەمپۇر....دىگەندەك نەرسىلەر ئىكەنلىكىنى ھىس قىلغان ئىدى.چاي ئاز قالغاندا غوجا ئابدۇل ئەخەت توختىۋالدى. -بەك قىرتاقكەن،ئىچەلمىدىم. -زورلاپ ئىچ بالام،ئاز قالغاندا ئاشۇرۇپ قويساڭ پايدا قىلمايدۇ. -نىمىگە پايدا قىلمايدۇ؟!سىلەر...سىلەر مۇشۇ موماي بەرگەن نەرسىنى ماڭ ئىچۈرۈپ...مىنى... -ھۇ بىئەدەپ!موماي دەيسەنغۇ؟!تۇمارىس خىنىم دە!ئىچە قورقماي! دادىسىنىڭ ئاۋازىنى ئاڭلىغان غوجا ئابدۇل ئەخەت چاينى قولىغا ئىلىپ غۇرتۇلدىتىپ ئىچىۋەتتى.ئاندىن تەستە بىرنى كىكىرگەندىن كىيىن چىپىلداپ تەرلەشكە باشلىدى. -ياتە بالام ياتە،كىم بىلىدۇ مۇشۇن بىر دۈملىنىپ قوپساڭ ئوڭشىلىپ قالامسەن تېخى،خېنىمنىڭ قولى شىپالىق..... -خا-خا-خا!دۈملىنىپ ياتارمىش تېخى!ئۇ ھازىرلا قوپوپ كىتىدۇ،ھاجەتخانا ئۆينىڭ ئارقىدا! موماي غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ئانىسىنىڭ گىپىنى بۆلۈپ،مۇناسىۋەتسىزلا بىرگەپلەرنى قىلىۋاتاتتى.لىكىن،موماينىڭ دىگىنىدەك،غوجا ئابدۇل ئەخەت تىپىرلاپ ئورنىدىن تۇرۇپ،سۇپىدىن چۈشۈشكە تەمشەلدى.ئانىسى ھەيران بولۇپ سورىدى: -ۋۇي،نەگە بارىسەن بالام؟ -بەك...بەك تەرىتىم قىستاپ كەتتى،چىقمىسام بولمىدى.... دادىسى كىلىپ ئۇنى يۆلەشتۈرۈپ ھاجەتخانىغا ئىلىپ چىقىپ كەتتى.ئۇلار ناھايىتى ئۇزۇن يوقاپ كەتتى،ئانىسى تەشۋىشلىنىپ ئولتۇرالماي قالدى. -ھە،نىمە بولدى ساڭا؟ئۇلارنى جىن يەپكەتتىمىكىن دەپ ئويلاۋاتامسەن؟ئالدىرىما،ئۇلارنىڭ كىرىدىغان ۋاقتى بولۇپ قالدى. -ئۇنداق ئەمەس،لىكىن...لىكىن بەك ئۇزۇن ۋاقىت بولغاندەك.... ئانىسى گەپىنى تۈگىتىشىگە،ئىشىك ئېچىلىپ،غوجا ئابدۇل ئەخەت دادىسىنىڭ يۆلىشى بىلەن كىرىپ كەلدى.ئۇنىڭ چىرايى تامدەك ئاقىرىپ كەتكەن ئىدى.ئانىسى ئۇنىڭ يىنىغا ئۆزىنى ئاتتى. -ۋاي جىنىم بالام ،نىمە بولدۇڭ؟چىرايىڭ بەك ئاقىرىپ كىتىپتىغۇ؟گەپ قىلسىلا دادىسى؟!نىمە ئىش بولدى؟ -ھىچ ئىش بولمىدى.ئۇنىڭ ئىچى قاتتىق سۈرۈپ ئۇزۇن ئولتۇرۇپ قالدى شۇ. -شۇنداقتىمۇ چىرايى نىمانداق بولۇپ كەتتى دەيمەن....    ئانىسى غوجا ئابدۇل ئەخەتنى قايتىدىن سۇپىغا جايلاشتۇرۇپ،ئۇنىڭ پىشانىسى ۋە بويۇنلىرىنى تۇتۇپ باقتى.مۇزدەك!تالا ھەرقانچە سوغۇق بولغان تەقدىردىمۇ بالىسىنىڭ بۇنداق مۇزلاپ كىتىشى بەكلا ھەيران قالارلىق ئىدى. -خېنىم...بىرگەپ بار ئىدى،سوراپ باقسام. -ئۇنىڭ تەرىتىدە يىلان  بارمىكەن؟ -شۇنداق.قىپقىزىل،ئۇزۇن يىلان دىسىلە،توۋا دەپ ياقامنى چىشلەپ سالدىم... -ئەمدى ياخشى بولدى،ئۇ ئەمدى ساقىيىپ كېتىدۇ،خا-خا! موماي خۇددى كىچىك بالىدەك ئۆينىڭ ئوتتۇرسىدا قاقاھلاپ كۈلۈپ،پىرقىراپ ئايلنىشقا باشلىدى. -خۇدايىم خېنىمنى بىزگە ئۇچراشتۇرۇپتۇ،بولمىسا بۇنداق ئاجايىپ كىسەلنى قانداقمۇ قىلار ئىدۇق. -توۋا،توۋا،توۋا....بالامنىڭ قورسىقىغا يىلان كىرىۋاپتىكەندە،قايسى مەلئۇننىڭ قىلغان قەستىكىنا بۇ! -ئىشىڭنى قىلىشەۋا قاپاقباشلار!نەدىكى ئاجايىپ كىسەل،نەدىكى قەسىتكەن ئۇ!شۇنچىلىك ئاددى ساۋاتنىمۇ بىلمەيدىغۇ بۇ زاماننىڭ مەخلۇقاتلىرى!بۇ دىگەن مەددە!تۈ-تۈ-تۈ-تۈ!مەددە!بىلىشتىڭمۇ! -مەددە؟! -مەددە دىسىلە.....   غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ  دادىسى ئۆزىنىڭ كىچىك چاغلىرىدا دادىسىنىڭ ئۇنىڭ كاسىسىغا قاراپ‹تۈ-تۈ-تۈ-تۈ!›دەپ قويۇشلىرى غۇۋا ئىسىگە كەلدى. -ئەمدى ئۇنى ئىلىپ كىتىش!ئىككى كۈن تاماق يىمەي مۇشۇ دورىنى چاي بىلەن ئىچسۇن،تاكى تەرىتىدە مەددە ياكى ئۇنىڭ تۇخۇمى تولۇق يوقىلىپ،رەڭگە نورماللاشقاندا ئاندىن تاماق بېرىڭلار،سۇيۇق-سەلەڭ تاماق! -ھەشقاللا خېنىم ھەشقاللا!ئەۋلىيانى بىلمەي يۈرۈپتۇق،ھەشقاللا! -قۇرۇق ھەشقاللىنى قويۇپ ئازراق كۆڭۈل قويماملا دادىسى؟ -ئېسىم قۇرىسۇن راسىت!    دادىسى يانچۇقلىرىنى ئاختۇرۇپ يىنىدىكى ھەممە پۇلنى مومايغا ئىگىلىپ تۇرۇپ تەڭلىدى. -خېنىم ئەجىرلىرىگە بۇ ئازغىنا كۆڭلىمىزنى قوبۇل قىلغاچ تۇرسىلا،مەن ھېلى يەنە كىلىپ ئايرىم.... -تىز يوقىلىش! -ھە؟!تىز يوقىلىش دەۋاتىمەن!تىز!    موماي غوجا  ئاران مېڭىۋاتقان غوجا ئابدۇل ئەخەتنى ئاتا-ئانىسى بىلەن قوشۇپ،ئۆيدىن ئىتىرىپ دىگۈدەك چىقىرىۋەتتى....                             9-باپ  بالام، ئۈچىيىڭ سوزۇلۇپ كېتىپتۇ! ئەتىسى غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ دادىسى بىر قۇر يېڭى قىشلىق كىيىم، مىڭ سوم پۇلنى كۆتۈرۈپ،موماينىڭ تۇرالغۇسىغا يىتىپ كەلدى.ئۆينىڭ مورىسىدىن تۈتۈن چىقىپ تۇراتتى،بۇ موامينىڭ ئۆيدە بارلىقىدىن دېرەك بىرەتتى. -توك!توك،توك! -كىمۇ؟! -مەن!غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ دادىسى غوجا مەخمۇت بولىمەن.ئىشىكنى ئاچسىلا تۇمارىس خىنىم! -مەن سىنى تونىمايمەن! -ۋاي تۇمارىس خىنىم،ئۇنداق دىمىسىلە،بىز تۈنۈگۈن تېخى مۇشۇ ئۆيدە بىللە بالامنى.... -بۇ ئۆيدە تۇمارىس خىنىم دەپ ئادەم يوق،خاتا كىلىپ قاپسەن! -توۋا،تۇمارىس خىنىم،سىلە... -يوقال،مېڭىسىنى قاغا چوقىۋالغان ساراڭ! -ئۇنداقتا سوراپ باقاي،سىلە تۇمارىس خىنىم دەپ بىرسىنى تونۇملا؟ -ياق!ئۆمرۈمدە ئاڭلاپ باقمىغان! -توۋا دىسىلە. -سەن توۋا دە ساراڭ!يوقال! -ئاۋال ئىشىكنى ئاچسىلا،ئاندىن كىتەي. -سەن ئاۋال كەت،ئاندىن مەن ئىشكنى ئاچاي! -ئاپلا... تۇمارىس خىنىمنى راسىت تونىمايلا؟! -تونىمايمەن،ئىللا-بىللا تونىمايمەن،ئۇنداق ئىسىمنى مەن ئاڭلاپمۇ باقمىغان. - ئۇنداقتا ئۆزلىرى كىم بولىلىكىن؟ -ئىسمىم  خانىش ئاماننىساخان،باشقىلار  نەفىسەمۇ دەپ قويىدۇ! موماي ئىشكنىڭ ئىچىدە تۇرۇپ،غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ دادىسىنى زادىلا كىرگىلى قويمىدى.دادىسى گەپ قىلىۋاتقان بۇ موماينىڭ دەل تۈنۈگۈنكى موماي ئىكەنلىكىنى بىلەتتى.بىردەم ئويلانغاندىن كىيىن يەنە ئىشىكنى چەكتى. -كىمۇ؟ -نەفىسە خىنىم ئۆيدە بارمىكىن؟خانىش ئاماننىساخان بولسىمۇ بولىدۇ. ئىشىك ئېچىلدى.ئىشىك ئالدىدا دەرۋەقە تۇمارىس خىنىم ئۈچ تال چىشىنى چىقىرىپ غەيرى كۈلۈپ قاراپ تۇراتتى.غوجا مەخمۇت ئىھتىرام بىلەن يېرىم ئىگىلىپ تۇرۇپ سالام قىلدى. -ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم! -ۋەئەيكۇم ئەسسالام! -تولىمۇ قىززىقچىكەنلا تۇمارىس خىنىم.مەن تېخى ئۆيدىكى باشقا بىرەيلەن ئوخشايدۇ دەپتىمەن. -ھەي ساراڭ!كىم ئۇ تۇمارىس خىنىم دىگەن؟! -چاقچاق قىلمىسىلا بولدى. -ھەي،كىم سەندەك ساراڭغا چاقچاق قىپتۇ،يوقال دەۋاتىمەن! -خاپا بولمىسىلا. -چىق دىدىم! -ئۇنداق قىلمىسىلا تۇمارىس خىنىم.مەن غوجا مەخمۇتقۇ؟ -كىم سىنىڭ تۇمارىس خىنىمىڭكەن؟!كىمۇ ئۇ غوجا مەخمۇت دىگەن؟! -ئەستاخپۇرۇللا...نىمە بولغاندۇ سىلىگە.... -ساڭا نىمە بولدى ساراڭ؟!تونىمايدىغان بىر ئادەمنىڭ ئۆيىگە كىرىلىپ،يەنە ماڭا نىمە بولدى دەيسىنا؟چىقە!   موماي ئۇنى ئىتتىرىپ چىقىرۋەتمەكچى بولدى.غوجا مەخمۇت دەرھال ھوشىنى تاپتى: -ۋوي...ئاماننىسا خانىش،نەفىسە خىنىم! -ھىم،ماۋۇ گىپىڭغۇ ساق ئادەمدەك....    موماي گىپىنى قىلىپ بولۇپلا،سۇپىغا بېرىپ،قەددىنى تىكلەپ ئولتۇرىۋالدى ۋە تەئەددى بىلەن سورىدى: -خوش،نىمە ئىشىڭ بار ئىدى؟ -ھە...ئاۋال سورىۋالاي،ئىىسملىرى ئاماننىساخان خانىشمۇ ياكى نەفىسەمۇ؟ -ھە....بۇ مۇنداق گەپ قارا.نەفىسە دىگەن مىنىڭ تەخەللۇسۇم،ئاماننىساخان دىگەن مىنىڭ ئۆز ئىسىمىم! غوجا مەخمۇت كۈلۈپ كەتتى،موماينىڭ تەرى تۈرۈلدى. -نىمىگە كۈلىسەن ھەي ساراڭ!   غوجا مەخمۇت دەرھال كۈلكىسنى توختىتىپ.ئەستايىدىل ھالىتىگە قايىتتى. -مۇنداق گەپتى،خانىش ئاماننىساخان،سىلىنى يوقلاپ ئۆتكەچ،ھىممەتلىرىگە ئازغىنە كۆڭلىمىزنى بىلدۈرەي دەپ كىلىشىم ئىدى.ماۋۇ ئانىسىنىڭ كۆڭلى! غوجا مەخمۇت كىيىمنى موماينىڭ ئالدىغا ھۆرمەت بىلەن قويدى. -ماۋۇ سىلىنىڭ شەپقەتلىرىگە جاۋاپ قايتۇرۇش ئۈچۈن تەييارلىغان ئەرزىمەس كۆڭلۈم! چىرايلىق رەتلەنگەن پۇلمۇ موماينىڭ ئالدىغا قويۇلدى.ئويلىمىغان يەردىن موماي پېتىنى بۇزماي تۇرۇپ ۋارقىرىدى: -بۇ ئەخلەتلىرىڭنى ئىلىپ يوقال! -ۋاي تۇمارىس خىنىم،ئۇنداق قىلماي قوبۇل قىلسىلا،بولمىسا بىزنى ياراتمىدى دەپ.... -يوقال ساراڭ!كىم تۇمارىس خىنىمىڭكەن!يوقال! -ۋاي سىلە تۈنۈگۈن تېخى ئىسىملىرىنى شۇنداق دىمىلىمۇ؟ -تۈنۈگۈن؟!تۈنۈگۈن مەن سىنى نەدە كۆردۈم؟!نەدە ئۇنداق دەيمەن؟! -مۇشۇ ئۆيدە،مۇشۇ سۇپىدا! -چىقە ساراڭ ئۆيدىن! -ۋاي جىنىم ئاچا!خاپا بولمىسىلا.مەن... -كىم سىنىڭ ئاچاڭكەن؟!يوقال دىدىم!   موماي چاچراپ تۇرۇپ مەشنىڭ يىنىدىكى لاخشىگىرنى قولىغا ئىلىپ،غوجا مەخمۇتنى ئۇرماقچى بولدى.غوجا مەخمۇت موماينىڭ پولتىيىپ چىققان كۆزلىرى ۋە غەزەپتىن لىپىلداپ كەتكەن قورۇق يۈزلىرىگە قاراپ،ئۇنىڭ راستىنلا ئۆزىنى ئۇرۇپ قېلىشىدىن ئەنسىرەپ،سىرىتقا قېچىپ چىقىپ كەتتى،ئىشك قاتتىق يىپىلدى.ئۇ ئىشىكنىڭ يىراقراق تۇرۇپ ۋارقىرىدى. -تۇمارىس خىنىم،خاپا بولمىسىلا،ئەجرىلىرىنى ئاللاھ بىرەر،مەن يەنە كىلىمەن،سىلىنىڭ ھىممەتلىرىنى..... غوجا مەخمۇت سۆزلەۋاتقاندا ئىشىك قايتا ئىچىلىپ،ئاۋال كىيىم،ئاندىن پۇل ئۇچۇپ چىقىپ ئۇنىڭ ئالدىغىلا چۈشتى،ئاندىن موماينىڭ  قەھرى بىلەن ۋارقىرىغان ئاۋازى ئاڭلاندى: -ھۇ بىشىنى يەيدىغان ساراڭ!ئەمدى يەنە كەلسەڭ تويغۇزۇپ قويىمەن!ئېسىڭدە چىڭ تۇت! غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ئۆيى. -توۋا قىلدىم توۋا!ھەي دادىسى،گەپلىرى راستمۇيا؟ -سىنىڭچە مەن ساڭا چاقچاق قىلغاندەكمۇ؟ -ئۇ تۇمارىس خىنىمنىڭ قوشكىزەك ئاچىسى ياكى سىڭلىسىمىدۇيا؟ -ئاھاي....قوشكىزەك بولسىمۇ بىريەرلىرى پەرقلىنىدۇ،ھەرقانچە بولسىمۇ ئۈچ تال چىشى،كىيىملىرى،قىلىقلىرى،ئاۋازىمۇ ئوخشاش بولماس! -ھەي...ئېسىت!ساق بولغان بولسا قانچە ئېسىل ئايال بولغىيتى ئۇ ئاچىمىز. -ئاللاھ ئۇنىمۇ نىسىپ قىلار....   ئاتا-ئانىسىنىڭ پاراڭلىرىنى ئاڭلاپ ياتقان غوجا ئابدۇل ئەخەت،ھەيرانلىق ئىلكىدە خىيالغا چۆمدى.‹توۋا....تۈنۈگۈن تېخى ئۆزىنى تۇمارىس دەۋاتاتتى،بۈگۈن ئەمدى ئاماننىساخان بولۇپ قاپتۇ،تېخى خانىش ئاماننىساخان!توختا،خانىش ئاماننىساخان؟!نەفىسە؟!...بۇ ھېلىقى ئۇيغۇر ئون ئىككى مۇقامىنى رەتلىگەن ئاماننىساخاننىڭ ئىسمىغۇ؟!بۇ موماي....توۋا قىلدىم توۋا....›ئۇ ئويلىغانسىرى خىياللىرى چىگىلىشىپ كىتىپ باراتتى.... ئەمدى نەق گەپكە كەلسەك،غوجا ئابدۇل ئەخەت موماينىڭ بەرگەن دورىسىنى ئۈزۈلدۈرمەي ئىككى كۈن ئىچكەندىن كىيىن،ئىچى قاتتىق سۈرۈپ،ھاجەتخانىغا كىرىۋىرىپ،قورسىقىدىكى‹يىلان›ۋە‹تۇخۇم›لارنىڭ ھەممىسى تۆكۈلپ تۈگىدى.دادىسى ئۇنىڭ تەرىتىنى تەپسىلى مالتىلاپ تەكشۈرۈپ،ھىچقانداق ‹يىلان›ياكى‹تۇخۇم›نىڭ قالمىغانلىقىنى كۆرۈپ يۈرىكى جايىغا چۈشتى.3-كۈنى غوجا ئابدۇل ئەخەت چۈشكىچە ئۇخلاپ،ناھايىتى تەستە ئويغاندى.ئويغۇنۇپ قىلغان تۇنجى سۆزى‹ئانا،قورسىقىم بەك ئاچتى!›بولدى... ئۇ شۇنىڭدىن باشلاپ ئىشتىھا بىلەن تاماق يىيەلەيدىغان بولدى.ئاتا-ئانىسى كۈنسىرى ئوڭشىلىپ،بىمالال ھەركەت قىلالايدىغان بالىسىنى كۆرۈپ،موماينىڭ ھەققىدە ئۇزاق-ئۇزاق دۇئالارنى قىلىشتى،مۇشۇ جەرياندا غوجا مەخمۇت ئايالىنى ئېلىپ موماينىڭ ئۆيىگە بىرقانچە قېتىم باردى،ئەمما ھەر قېتىم موماي ئۆيىدە يوق بولۇپ چىقتى.... غوجا ئابدۇل ئەخەت پۈتۈنلەي ساقىيىپ،بىمالا ھەركەت قىلالايدىغان بولدى.لىكىن،ئۇنىڭ ئىشتىھاسى ئادەمنى قورقۇتقۇدەك دەرىجىدە بولۇپ كەتكەن ئىدى.ئادەتتە 4-5قاچا تاماق يەپ قوياتتى،ئىش قىلغان كۈنلىرى بولسا ئۇنىڭدىمۇ جىقراق يەيىتتى.ئاتا-ئانىسى دەسلەپتە خۇشال بولدى.لىكىن ئۇلار  بىر كۈنى ئۆيدە بىر قازان پولونى دۈملەپ قويۇپ،موماينى ئىزدەپ بېرىپ،تاپالماي قايتىپ كەلگەندە،قازاننىڭ يالىغاندەك قۇپقۇرۇق بولۇپ كەتكەنلىكىنى كۆرۈپ ھەيرانۇ-ھەس قېلىشتى. -تاماقنى تۆكۈۋەتمىگەنسەن؟! -ياق. -يەۋەتتىڭمۇ؟ -ھەئە. -ھەممىنى؟!    غوجا ئابدۇل ئەخەت جاۋاپنىڭ ئورنىغا بېشىنى لىڭشىتىپ قويدى.دادىسى بىشىنى چايقاپ كۈلۈپ كەتتى،ئاپىسى ئوغلىغا قاراپ ياقىسىنى تۇتۇپ ئۆز-ئۆزىگە دەۋاتقاندەك پەس ئاۋازدا سۆزلىدى: -بالام سىنىڭ ئۈچىيىڭ سوزۇلۇپ كىتىپتۇ....                                       10-باپ. باقىنىڭ خاتىرىسى قىشلىق تەتىل توشتى. غوجا ئابدۇل ئەخەت سەللىمازا ساقىيىپ كەتكەننىڭ سىرتىدا،بەدىنىگىمۇ خېلىلا ئەت قونۇپ قالغان ئىدى.ئاتا-ئانىسى ئۇنىڭ دەرىجىدىن تاشقىرى ئىشتىھاسىدىن ئەنسىرىگەن ئىدى،ھەتتا دادىسى ئۇنىڭ يۈزىدىن يۈزىگىلا‹بالام،قۇرۇق تاغار ئۆرە تۇرمايدۇ،لىكىن بەك تولۇپ كەتكەن تاغارمۇ ئىتتىك يىرتىلىپ كىتىدۇ.شۇڭا سەل ئۆزۈڭنى دەڭسەشنى سىناپ باق!›دىسە،ئانىسى‹بالام خۇدايىمغا يۈزمىڭ شۈكرى،ھەرنىمە بولسا ئاش-نان كەڭرىچىلىك زاماندا ياشاپتىكەنمىز،تاماقنى ئۆيدە يەيمىز،ئەگەر بازاردىن يەيدىغان شۇنداق كۈنلەر بولغان بولسا،كۈنلىكىڭ يۈز يۈەنلىك تاماق بىلەن ئاران ئۆتىدىكەن›دەپ ۋايساپ كەتكەن. بىراق ئويلىمىغان يەردىن ئۇنىڭ ئىشتىھاسى بارا-بارا ئەسلىگە كىلىشكە باشلىدى،بۇ ئەسلىگە كىلىش،نورمال ئادەملەردەك بولۇپ كەتمىسىمۇ،ھەرھالدا كۈندىكى تۆت قاچا ئىككى قاچىغا،بەك ئېچىپ كەتسە ئۈچ قاچىغا چۈشتى،شۇنىڭ بىلەن ئۇلارنىڭ يەنە بىر باش ئاغرىقىمۇ ساقايغان بولدى.... غوجا ئابدۇل ئەخەت مەكتەپكە قايىتقاندىن كىيىن،بۇرۇنقىدىن كۆپ خىيالچان بولۇپ قالغان ئىدى.ئۇ بەزىدە موماينى ئەسلەپ قالاتتى.موماي دادىسىنى قوغلاپ چىقارغان كۈندىن كىيىن يوقاپ كەتتى.مەيلى ئۇنىڭ ئىسىمى تۇمارىس خىنىم بولسۇن ياكى ئاماننىساخان بولسۇن،ئەقلى-ھۇشى جايىدا بولسۇن-بولمىسۇن،يەنىلا غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ نىجاتكارى ئىدى.تۇرۇپلا يەنە موماينى ئۇنىڭدىن ‹كىملىكىڭنى بىلەمسەن؟!›دىگەن سۇئالى كاللىسىغا كىرىۋالاتتى.خىيالىنىڭ بىر بۇلۇڭىدا موماي ئاجايىپ سىرلارنى بىلىدىغان،ساراڭ قىياپىتىدىكى ئەۋلىيا قىياپىتىدە پەيدا بولسا،يەنە بىر بۇلۇڭىدا ئەقلىدىن ئاداشقان،ئەمما قولىدىن جىق ئىش كىلىدىغان ساراڭ موماي قىياپىتىدە پەيدا بولاتتى.... -نىمە كىتاپ ئوقۇۋاتىسەن ئاداش؟ -كىتاپ ئەمەس. -ئۇنداقتا نىمە؟ -نەۋرە ئاكامنىڭ خاتىرىسى! -ۋاھ!نەۋرە ئاكاڭ ھەجەپ توم خاتىرە يىزىپتۇ ھە؟ -ئۇ ئۆزىگە يارىغان ئەدەبىي ئەسەرلەرنى،مەنىلىك سۆزلەرنى يىغىپ مۇشۇنداق يىزىپ قويىدۇ. -ئەكىلە كۆرۈپ باقاي. -مەن كۆرۈپ بولالمىدىم.چۈشتىن كىيىن بېرىپ تۇراي،لىكىن دەرستىن چۈشۈپلا ماڭا قايتۇرۇپ بېرىسەن جۇمۇ! -ھېساپ!    دەرسكە كىرىش قوڭغۇرىقى چىلىندى.غوجا ئابدۇل ئەخەت باقىنىڭ يىنىدىن ئايرىلىپ،ئۆزىنىڭ ئورنىغا قايتىپ ئولتۇردى.كېسەل ياتقان كۈنلىرىدە غوجا موللاق،غوجا سىيىتلاردىن باقىنىڭ تارىخى ئوقۇتقۇچىسىنى خېجىل قىلغان ئىشىنى ئاڭلىغان كۈندىن باشلاپ،غوجا ئابدۇل ئەخەتتە ئۇنىڭغا بولغان بىرخىل قىزىقىش پەيدا بولغان ئىدى.مەكتەپكە كىلىپ باقىنى بىرقانچە كۈن كۈزەتتى،باقى ئالگىبىرا دەرسى ۋە تەنتەربىيە دەرسىدىن باشقا دەرسلەرنىڭ ھەممىسىدە ئاساسەن دىگۈدەك بىشنى كۆتۈرمەي كىتاپ ئۇقۇيىتتى.... چۈشلۈك دەم ئېلىش ۋاقتىدا،تاماقتىن كىيىن باقى قولىدىكى يوغان خاتىرىنى غوجا ئابدۇل ئەخەتكە قىيمىغان قىياپەتتە ئارىيەت بىرىپ تۇردى. غوجا ئابدۇل ئەخەت خۇشال ھالدا سىنىپقا كىرىپ خاتىرىنى ۋاراقلاشقا باشلىدى.خاتىرىنىڭ باش تەرىپىدە ئاساسەن غوجا ئابدۇل ئەخەت زادىلا ئاڭلاپ باقمىغان يازغۇچىلارنىڭ ھېكايە،پوۋسىتلىرى،رۇبائىيلار،ئەقىليە سۆزلىرى،كىيىنكى بەتتە باقىنىڭ نەۋرە ئاكىسىنىڭ ئۆزىنىڭ كىتاپ ئوقۇش خاتىرىسى ۋە ئىجادى پىكىرلىرى خاتىرلەنگەن ئىدى. غوجا ئابدۇل ئەخەت خاتىرىنى ئارىلاپ-ئارىلاپ ئوقۇشقا باشلىدى.(بۇ ئۇنىڭ ئادىتى ئىدى.ئۇ ھەرقانداق كىتاپ-ژورنال ئوقۇسا،تاللاپ ئۆزىگە ياققىنىلا ئوقۇيتتى).ئۇنىڭ كۆزى توساتتىن مۇنۇ قۇرلارغا چۈشۈپ قالدى: ئىنسان تەبىئىيتى بەئەينى سۇغا ئوخشايدۇ،بۇلغىنىدۇ،ئۆزگىرىدۇ،قاتىدۇ،پارلىنىدۇ،سۈزۈك ۋاقتىدا ھەممە نەرسە ئۇنىڭغا ئۆز پېتى كۆرۈنىدۇ؛بۇلغانغان چېغىدا ھەممە نەرسە ئۇنىڭغا خۈنۈك كۆرۈنىدۇ.... فىرويىدنىڭ ‹ئىنسان تەبىئىيتىدىكى ئاجىزلىق›دىگەن كىتاۋىدىن ئىلىندى. مۇرەككەپ ئىشلارنى ئاددىيلاشتۇرغۇچىلار بىر بولسا ساراڭ بىر بولسا ئەۋلىيا؛ئاددى ئىشلارنى مۇرەككەپ قىلىۋىتىدىغانلار بىر بولسا ئالىم،بىر بولسا مەدداھ..... تور يازغۇچىسىنىڭ ‹*****خاتىرىسى›دىگەن رومانىدىن ئۈزۈندە. غوجا ئابدۇل ئەخەتكە بۇ ئىككى جۈملە سۆز قاتتىق تەسىر قىلدى.ئۇ بۇ جۈملىدىكى مەنالارنى تولۇق چۈشىنەلمىسىمۇ،نىمىشقىدۇر ئۇنى موماي بىلەن باغلاپ بىرنىمىلەرنى ھىس قىلغاندەك بولاتتى.‹بەلكىم موماي راستىنلا مۇرەككەپ ئىشلارنى ئاسان قىلىۋىتىدىغان ساراڭدۇ،بولمىسا نۇرغۇن دوختۇرلار تاپالمىغان كىسەلنى ئۇ ئاسانلا ساقايتىۋىتەلەيتىمۇ؟!ئۇنىڭ سىرىتقى قىياپىتى كۆرۈمسىز بولغاچقا،ماڭا ساراڭدەك تەسىر بەرگەن بولىشى مۇمكىن!ئەجىبا مىنىڭ تەبىئىيتىم پاسكىنا بولۇپ كەتكەنمىدۇ؟!لىكىن ئۇ موماي نېمىشقا مەندىن چەك باسمايدىغان سۇئاللارنى سورايدۇ؟!ئۇ نىمىشقا تام-تورۇسلارغا يامىشىپ مىنى بىزار قىلغان بولغىيتى؟!.....›غوجا ئابدۇل ئەخەت ئويلىغانسىرى خىياللىرى چىگىلىشىپ،بېشى ئاغرىپ كەتتى..... -ئەمدى خاتىرىنى ماڭا قايتۇرۇپ بىرەمسەن ئاداش؟   دەرسىتىن چۈشۈش بىلەنلا باقى غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ئالدىدا پەيدا بولدى. -مە.رەھمەت ساڭا،بۇ خاتىرىدە ئاجايىپ ھىكمەتلىك گەپلەر باركەن.نەۋرە ئاكاڭ بىزنىڭ يىزدىنمۇ؟ -ياق.ئۇ ناھىيدە. -ھە. -بۇنى سوراپ قالدىڭغۇ؟ -خاتىرىدە بەك ياخشى مەزمۇنلار باركەن،ئاكاڭنىڭ قانداق چاغدا بۇنداق جىق كىتاپ ئوقۇپ،قانداق چاغدا خاتىرلەپ،ھەزىم قىلىپ،تەپەككۇر قىلىپ ماڭغانلىقىغا ھەيران قالدىم. -ھەي....ئەمەلىيەتتە بىزمۇ شۇنداق قىلالايمىز.مەكتەپتە كىتاپخانا بار،بولمىسا ناھىيە ئۈچ كويلۇق يول!دىككىدە كىرىپ كىتاپخانىدا ئوقۇساق،ئوبدان كىتاپ بولسا سىتىۋالساق بولىدۇ ئەمەسمۇ؟ -دىگىنىڭ توغرا. -ئەمدى كىيىنكى مەسىلىگە كەلسەك،تەپەككۇر،خىيال دىگەنگە دەسمىي كەتمەيدۇ،ھەرۋاقىت ئويلىنىپ تۇرساق،ئىزدىنىپ تۇرساق ھىچكىم بىزگە توسالغۇ ئەمەس.... غوجا ئابدۇل ئەخەت باقىنى قايتىدىن كۆرۈۋاتقاندەك ئۇنىڭغا تەپسىلى بىر قاراپ چىقتى.باقىنىڭ ئۇ ئۈچ يىلدىن بېرى بىلىۋاتقان باقى ئەمەسلىكىنى،دۇنيانىڭ ئۇ ھىس قىلغان دۇنيا ئەمەسلىكىنى بۈگۈن ھىس قىلىپ قالدى. -باقى،سەن ئۆزۈڭنىڭ كىملىكىڭنى بىلەمسەن؟ -مەن ھازىرچە باقى.دادام پالتاخۇننىڭ بالىسى باقى. -كىيىنچۇ؟ -كىيىن مەن تاشقى كىسەللىلەر دوختۇرى باقى بولۇپ قېلىشىم ياكى دوكتۇر ئاشتى باقى بولۇپ قېلىشىم مۇمكىن. -نىمىشقا بۇنداق دەيسەن؟ -مەن تىبابەتكە قىزىقىمەن،پۈتۈن ئەس-خىيالىم مۇشۇنىڭدا.شۇڭا ۋاقتىم بولسىلا مۇشۇ جەھەتتىكى كىتاپلارنى ئوقۇۋاتىمەن،تىل ئۈگۈنىۋاتىمەن.مېڭىۋەرسەڭ يول ئېچىلىدۇ! -قايسى يولنى دەيسەن؟ -ھەي....غايە يولى غايە!سەندە ھازىرغىچە بىرەر غايە ياكى نىشان يوق ئوخشايدۇ.كىرەك يوق،ھازىرمۇ غايە تىكلىسەڭمۇ كىچىكمەيسەن! -مەن....مەن قانداق غايە تىكلىسەم بولار؟ -ھا-ھا-ھا!....ئۇنى مەن ئۇقمايمەن.لىكىن قانداق غايە تىكلىسەڭ بولىۋىرىدۇ دەپ ئويلايمەن. -غايە دىگەن نىمە؟ -غايە....غايە دىگەن سەن ياتساڭ-قوپساڭ كاللاڭدىن،كۆز ئالدىڭدىن كەتمەيدىغان قىزىقىش!بىرخىل كۈچلۈك قىزىقىش! -مۇنداق دە.... باقى كىتىپ قالدى.غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ كاللىسى قۇپقۇرۇق بولۇپ قالدى.غايە؟!موماي؟!كىملىك؟!......ئۇ ئۆيىگە بارغۇچە غوجا سىيىت ۋە غوجا موللاقنىڭ پاراڭلىرىغا ئارىلاشماي،مۇشۇ ئۈچ ئىشنى ئويلاپ ماڭدى. -مەن نىمىگە قىزىقىمەن؟! -مومايغا!ئۇ كىم؟! -موماي مىنىڭ غايەممۇ؟! -كىملىك بىلەن غايىنىڭ مۇناسىۋىتى بارمۇ؟! -موماي بىلەن كىملىكنىڭ مۇناسىۋىتى بارمۇ؟ ئۇ ئۆزىنىڭ غايىسىنىڭ نىمە ئىكەنلىكىنى بىلمەيىتتى،لىكىن بۈگۈن چوقۇم بىر غايە تىكلەشنىڭ موھىملىقىنى ھىس قىلىپ قالدى....                                       11-قۇتقۇزغۇچى موماي غايە توغرىسىدا ئويلىنىش ۋە ئىزدىنىش ئىچىدە،غوجا ئابدۇل ئەخەت تولۇقسىزنى پۈتتۈردى.لىكىن يەنىلا مۇۋاپىق غايە تاپالمىدى ھەم غايىپ بولغان موماينىڭ ئۇنىڭ غايىسى ئەمەسلىكىنى ھىس قىلدى.بارا-بارا ئۇنىڭ غايە توغرىسىدا قىلىدىغان خىياللىرىمۇ ئازىيىپ كەتتى.چۈنكى ئۇنىڭ بىلەن پىكىرلىشىپ،ئۇنى ئويغا سالىدىغان باقى تېخىمۇ يۇقىرى بىلىم ئىزدەپ،بىۋاستە ۋىلايەتتىكى نۇقتىلىق تولۇق ئوتتۇرا مەكتەپكە كىتىپ قالغان ئىدى.... -ئەتە ناھىيدىكى تولۇق ئوتتۇرا مەكتەپنى كۆرگەچ،ساۋاقداشلارنى ئۇزۇتۇش،خوشلۇشۇش پائالىيتى ئېلىپ بارماقچى ئىدۇق. -ھە،پۇل دىمەكچىمۇسەن؟    غوجا ئابدۇل ئەخەت بېشىنى تۆۋەن سىلىپ تۇرىۋالدى.دادىسى كۈلۈپ تۇرۇپ ئۇنىڭغا 200يۈەننى تۇتقۇزدى. -كەچتە قايتىپ كىلەرسەن؟ -غوجا سىيىت....غوجا سىيىت ئاكامنىڭ ئۆيىدە بىللە قونۇپ قالايلى دەپتى. -قايسى ئاكىسى باركەن ئۇنىڭ ناھىيدە؟!ھەراسىت،بىر ئاكىسى بار غوجا سالى دەپ. -شۇڭا.... -شۇڭا قونىسەن؟ -ئەتىسى كىتاپخانىغا بېرىپ كىتاپ كۆرۈپ باقايمىكىن دىگەن... -ۋوي!ماۋۇ ئوبدان گەپكەن!شۇنداق قىل،بىخەتەرلىككە دىققەت قىل! -ماقۇل دادا! -توختا،كىتدپ ئىلىپ قالساڭ مانىمۇ.....   دادىسى يەنە يۈز يۈەننى ئۇنىڭغا تەڭلىدى.... كەپتەرلىك ناھىيسى.سۈر بەخىت تىز تاماقخانىسى.    غوجا ئابدۇل ئەخەت بىلەن ساۋاقداش،پاراللىل بولۇپ 20مىدەك ئادەم ئاشخانىدا قىزغىن پاراڭ بىلەن ئولتۇراتتى.ئۇلارنىڭ بەزىلىرى ئوتتۇرا تېخنىكومغا ماڭماقچى بولغانلار،بەزىلىرى تولۇققا ئۆرلەپ ئوقۇماقچى بولغانلار،يەنە بەزىلىرى بولسا ئوقۇشتىن توختاپ دىھقان بولۇش ئالدىدا تۇرغانلار ئىدى. -سەن قايسى مەكتەپكە بارىسەن؟ -ۋىلايەتلىك ئىشچى-تېخنىكا! -مەن يىزا ئىگىلىك مەكتىۋىگە! -مەن ئۈرۈمچى پىداگوكىكا مەكتىۋىگە.....     بالىلار تاماق يېيىشكەچ ئۆزئارا كىيىنكى ئىشلار توغرىسىدا پاراڭغا چۈشكەن ئىدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت  بەك گەپكە ئارىلىشىپ كەتمىدى،چۈنكى ئۇنىڭ دوسىتلىرى بولغان غوجا سىيىت بىلەن غوجا موللاقمۇ ئۇنىڭ بىلەن بىللە ناھىيلىك تولۇق ئوتتۇرا مەكتەپكە ئوقۇشقا كىرمەكچى ئىدى.... تاماقتىن كىيىن بالىلار ناھىيلىك خەلق باغچىىسىدا سۈرەتكە چۈشۈش،كىمىگە چۈشۈپ ئويناش...قاتارلىق ئىشلار بىلەن ۋاقىت ئۆتكۈزى.قىز ساۋاقداشلار ۋە يىزىغا قايىتىدىغان باشقا ئوغۇللارمۇ خوشلىشىپ كېتىپ قىلىشتى،غوجا ئابدۇل ئەخەتنى قوشقاندا يەتتىلا ئوغۇل قالدى. -ھە،ئاغىنىلەر،ئەمدى نىمە قىلىمىز؟ -بىردەم ئايلىنىپ كەچلىك تاماق يەۋىتىپ قايتامىز؟ -ئاۋۇ يەرگە بېرىپ مۇزدەك پىۋىدىن بىرتالدىن ئىچمەيمىزمۇ؟ -شۇنداق قىلايلى. -قانداق بولار؟ -بەك ئوبدان بولىدۇ! -مەيلى!    غوجا ئابدۇل ئەخەت غوجا سىيىتنىڭ بالىلارنى پىۋا ئىچىشكە باشلىشىنى ئويلاپمۇ باقمىغان ئىدى. -ئىچمەيلى!    ھەممەيلەن غوجا ئابدۇل ئەخەتكە قاراپ تۇرۇپ قالدى.غوجا موللاق چالا چېجىيىپ ئۇنىڭ مۈرىسىنى شاپاللىدى: -غوجا ئابدۇل ئەخەت،سەن ئىچمە،كىسەلدىن يېڭى قوپتۇڭ ئەمەسمۇ!شۇڭا سەن مىنرال سۇ ئىچىپ ئولتۇرۇشۇپ بەر قانداق؟ بالىلار پاراققىدە كۈلۈپ كەتتى.غوجا ئابدۇل ئەخەت پاتىڭىغىچە قىزىرىپ كەتتى. -ماڭە ئاداش ماڭە!   غوجا سىيىت ئۇنىڭ قولىدىن تارتىپ ماڭدى.ئۇلار باغچىنىڭ چەترەك بىر يىرىگە ئورۇندۇق-شىرە تىزىپ سوغۇق ئىچىملىك ساتىدىغان يەرگە كىلىپ ئولتۇرۇشتى.غوجا سىيىت ساقى بولدى. -ئەمدى بۈگۈن بەزىلىرىمىزدىن ئايرىلىمىز،بەزىلىرىمىز بىلەن يەنە بىللە ئوقۇپ سالىمىز.شۇڭا،ماڭىدىغانلارغا ئاق يول تىلەپ،قالىدىغانلارغا دوستلۇق تىلەپ بىرنى كۆتۈرەي! غوجا سىيىت گىپىنى تۈگۈتۈپ،پىۋىنى ئىچىۋىتىپ،بالىلارغا ئايلاندۇرۇپ قۇيۇشقا باشلىدى.نۆۋەت غوجا مەخمۇتقا كەلدى. -مەن ئىچمەيمەن! -ئىچمىسەڭ كۆڭلىمىزگە كىلىدۇ،قانداق دىدىم بالىلار؟ -شۇنداق. -بىرنى ئىچكىنە،ئۆلمەيسەن! -بىزنىڭمۇ تۇنجى ئىچىشىمىز ئاداش،بۇندىن كىيىن يەنە ئىچىپ ئولتۇرماسمىز!بۇنداق يىغىلىدىغان پۇرسەتمۇ كىلىۋەرمەيدۇ..... بالىلار ئۇنى دەپ بۇنى دەپ غوجا ئابدۇل ئەخەتنى پىۋىنى ئىچىشكە مەجبۇر قىلدى.مۇزدەك پىۋا ئۇنىڭ گىلىدىن بەك تەستە ئۆتتى. -مانا ئوغۇل!مۇشۇنچىلىك ئىش ئەمەسمۇ! -بىزنىڭ غوجا ئابدۇل ئەخەت ئەزەلدىن مۇشۇنداق نوچى! -شوخ!     شۇنداق قىلىپ غوجا ئابدۇل ئەخەت ئۆمرىدە تۇنجى قېتىم ھاراق ئىچكەن بولدى.بارا-بارا ئۇنىڭمۇ كەيپى كۆتۈرلۈپ،كىچىك تىلى ئۇزىراپ،بالىلارنىڭ چاقچاقلىرىغا،پاراڭلىرىغا قېتىلىپ كەتتى.قاراڭغۇمۇ چۈشۈپ قالغان ئىدى..... ئەتسى سەھەر.    غوجا ئابدۇل ئەخەت سوغۇقتىن ئويغىنىپ كەتتى.كۆزىنى ئېچىپ ئۆزىنىڭ زەي بىر ئېرىقنىڭ ئىچىدە ياتقانلىقىنى بىلدى.ئورنىدىن تۇرۇپ ئەتراپىغا قارىدى.ئۇ يەنىلا خەلق باغچىسىنىڭ ئىچىدە ئىدى.دىمەك ئۇ ئاخشام مەسىت بولۇپ مۇشۇ يەردە ئۇخلاپ قالغان ئىدى.ئۇنىڭ بېشى ئۇرۇپ چېقىۋەتكەندەك ئاغرىۋاتاتتى،پۇت-قولىدا جان يوق ئىدى.زەي ئېرىقتا بىر كېچە ياتقاچقا،توڭلاپ لاغىلداپ تىتىرەپ تۇراتتى.ئۇ ناھايىتى تەستە باغچىدىن چىقىۋالدى.... سىرىتقا چىققاندىن كىيىن ئاخشام بولغان ئىشلارنى بىرقۇر ئەسلەپ چىقتى،لىكىن ئۆزىنىڭ بالىلار بىلەن پىۋا ئىچىپ ئولتۇرغانلىقىدىن باشقا ھىچنىمىنى ئەسلىيەلمىدى.يىنىنى ئاقتۇردى،يانچۇقىدا پارچە پۇلدىن يىگىرمە نەچچە يۈەنلا قالغان ئىدى،ئۇ شۇنچە تەپسىلىي ئاختۇرۇپمۇ دادىسى بەرگەن300يۈەننى تاپالمىدى،باغچىغا قايتىپ كىرىپ،ياتقان يېرىنى ئىزدىدى،پۇل يەنىلا يوق!ئۇنىڭ مېڭىسىدىن تۈتۈن چىقىپ كەتكەندەك بولدى.... غوجا ئابدۇل ئەخەت باغچا ئىچىدىكى ئاممىۋى ھاجەتخانىغا كىرىپ،يۈز-كۆزنى يۇيۇپ،كىيىم-كېچەكلىرىنى قېقىپ سەل ئەسلىگە كەلگەندەك بولدى.باغچىدىن چىقىپ،قورسىقىنى توقلاش ئۈچۈن بىر ئاشپۇزۇلغا كىرىپ موما سەي يىدى.قورسىقى تويغاندىن كىيىن نىمە قىلارىنى بىلەلمەي،ناھىينىڭ ئاۋات،قايناق بازىرىدا ئايلىنىپ يۈردى.ئۇ قايتىپ كىتەي دىسە، دوستلىرىنى تېپىپ پۇلنىڭ ئىز-دېرىكىنى قىلمىسا بولمايتتى،ھىچ بولمىغاندا بىرەر-ئىككى پارچە كىتاپ ئىلىپ،ۋاقىتنى سەل ئۆتكۈزۈپ ئاندىن قايتىشى كىرەك،قايىتماي دىسە يىنىدا پۇلنىڭ تايىنى يوق،دوسىتلىرى قانداق تېپىشنىمۇ بىلمەيدۇ.... -مانا ھە،ئوبدان قاراڭ!قىزىل قارتنى تاپسىڭىز ئۇتىسىز!    بىر يىگىت ئالدىغا ئالدىغا بىر تال كونا پالاسنى يىيىۋىلىپ،ئۈچ تال قارتنى ئۇنى چۆرىدىۋالغان ئادەملەرگە كۆرسىتىپ قويۇپ،دۈم قىلدى.بىر بودەك ئادەم ئۇنىڭ ئالدىغا ئون سومنى تاشلىدى. -مانا كەتتى!قېنى قارت ئېچىڭ! دىدى يىگىت قارتنى دۈم قىلىپ  تىز سۈرەتتە بىرقانچە قېتىم ئالماشتۇرۇپ بولغاندىن كىيىن،بودەك ئادەمگە. -مۇشۇ شۇدۇ!    بودەك ئادەم بىر قارتنى ئۆرىۋىدى،قارا چىقىپ قالدى. -ئاپلا.... -كىرەك يوق ئاكا،بۇ دورەم ئۇتتۇرسىڭىز يەنە بىر دورەم ئۇتۇپ قېلىشىڭىز بار،يەنە بىر كىلەمدۇق؟ -كىلە!مانا ئەللىك!بۇدورەم چوڭراق تىكەي،يا كىتەرمەن يا ئۇتۇپ قالارمەن. -مانا،مانا كەتتى!قېنى قارت ئېچىڭ!    بودەك ئادەم بۇ قېتىم كۆزىنى يىگىتنىڭ قولدىن ئۈزمەي قاراپ تۇرۇپ،ئويلانغاندىن كىيىن بىرقارتىنى ئۆرىدى. -مانا،دىمىدىممۇ!ئۇتتىڭىز ئاكا!مانا يۈز كوي!    بودەك ئادەم خۇشال بولۇپ پۇلنى قاتلاپ سىلىپ كېتىپ قالدى.باشقا كىشىلەرمۇ بىرقانچە قول ئوينىغان بولدى،ئۇلار ئاساسەن بىر قول ئۇتتۇرسىلا كىتىپ قالاتتى،پەقەت ئورۇق،بۇرۇتلۇق بىر ئادەملا ئۇتتۇرۋەتسىمۇ قايتا-قايتا ئويناۋەردى. -ھەي ئېسىت...... -تەلەي يوقكەن ئاكا سىزدە بۈگۈن،سەت بولدى ھە.    يىگىت ئۇ ئادەمنىڭ پۇللىرىنى يىغىپ يانچۇقىغا سىلىۋاتقاندا ئۇنىڭغا تىلفۇن كىلىپ قالدى.يىگىت ئارقىغا ئۆرۈلۈپ پاراڭلىشىشقا باشلىدى.مۇشۇ پۇرسەتتىن پايدىلىنىپ،ھېلىقى بۇرۇتلۇق ئادەم ئاستا قارتنى ئۆرۈپ،قىزىل قارتنىڭ كىچىككىنە يېرىنى قاتلاپ قويدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت ئۇنىڭغا قاراپ بىرنىمە دىمەكچى بولىۋىدى،بۇرۇتلۇق ئادەم ئۇنىڭغا كۆزىنى قىسىپ قويدى.يىگىت سۆزلىشىپ بولۇپ،ئارقىسىغا ئۆرۈلۈپ يەنە ۋارقىرىدى. - مانا كەتتى!قېنى قارت ئېچىڭ!   بۇرۇتلۇق يىنىدىن يۈز يۈەنلىك پۇلدىن بەشنى چىقىرىپ،يىگىتنىڭ ئالدىغا تاشلىدى ۋە قارتنى ئاچتى.قارت قىزىل ئىدى!بۇرۇتلۇق يىگىتتىن مىڭ يۈەننى ئىلىپ،قاقاھلاپ كۈلۈپ توپنى يېرىپ چىقىپ كەتتى.بۇنى كۆرگەن غوجا ئابدۇل ئەخەتتە ئۈمۈد پەيدا بولدى. -ھە،ئۇكام،سىناپ باقامسەن؟ -شۇن...شۇنداق. -قانچە پۇلغا ئاچىسەن؟    غوجا ئابدۇل ئەخەت تىتىرەپ تۇرغان قوللىرى بىلەن ينىدا قالغان بارى-يوق 25يۈەننى يىگىتنىڭ ئالدىغا قويدى. - مانا كەتتى!قېنى قارت ئېچىڭ!    غوجا ئابدۇل ئەخەت ئىشەنىچ بىلەن بۇرجىكى كىچىك قاتلانغان قارتنى ئۆرىدى،ئەپسۇس،قارت قارا رەڭلىك ئىدى!غوجا ئابدۇل ئەخەت جايىدىلا ئولتۇرۇپ قالدى.ئۇ كۆزلىرىگە ئىشەنمەيلا قالغان ئىدى.ئەمدى ئۇنىڭ يىزىغا قايتىپ كېتىشىمۇ بىر مەسىلە بولۇپ قالغان ئىدى. -ھۇ قاپاقباش!ئۆتە بۇياققا!    تونۇش بىر سادا ئاڭلاندى.غوجا ئابدۇل ئەخەت بېشىنى ئۆرۈپ قاراپ،يوقاپ كەتكىنىگە ئۇزۇن بولغان موماينى كۆرۈپ ھەيران قالدى. -سىلە...سىلە... -ھە مەن!ئۆتە بۇياققا!نەس باسقان يەرلەردە پوق بارمۇ ساڭا؟ ئەتراپتىكى كىشىلەر موماينى غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ئانىسى ياكى مومىسى دەپ ئويلاپ،قۇلاق يېقىشىپ بىرنىمىلەرنى دىيشىپ كەتتى،غوجا ئابدۇل ئەخەت قاتتىق خىجىل بولدى. -قانچە پۇل ئۇتتاردىڭ؟ -..... -گەپ قىلە!ھەجەپ قىمار ئوينىغاندا قورقمايسەنۇ،سورىقىنى بېرىدىغاندا قورقۇۋاتامسەن؟ -يىگىرمە..يىگىرمە بەش يۈەن..... -ھىم،مۇنداق دە!مەنمۇ بىر ئويناپ باقاي ھە.مانا پۇل!   موماي يىگىتنىڭ ئالدىغا پۇرلىشىپ كەتكەن بەش يۈەننى تاشلىدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت پۇلغا قاراپلا،بۇ پۇلنىڭ دەل بىرقانچە يىل بۇرۇن ئۆزىنىڭ مومايغا بەرگەن بەش يۈەن ئىكەنلىكىنى تونۇپ قالدى.چۈنكى شۇچاغدا ئۇ پۇل بىلەن قەلەمنى بىر يانچۇققا سالغاچقا،قەلەمنىڭ رېڭى تاراپ،پۇلغا ۋە ئۇنىڭ يانچۇقىغا ئىزنا سىلىپ قويغان ئىدى. -ھە،قارتنى ئالماشتۇرمامسەن كالۋا!    موماي كۈلۈپ ئولتۇرغان يىگىتكە ۋارقىرىدى.كىشىلەر پاراققىدە كۈلۈپ كەتتى.يىگىتمۇ كۈلۈپ تۇرۇپ قارتنى ئالماشتۇرۇپ پالاسقا قويدى. - مانا كەتتى!قېنى قارت ئېچىڭ!    موماي ئوتتۇرىسىدىكى قارتنى ئاچتى.قارت قىزىل ئىدى!يىگىت مومايغا ئون يۈەن تەڭلىدى.موماي ئون يۈەننىمۇ ئالدىغا تاشلىدى،يىگىت يەنە باشلىدى. - مانا كەتتى!قېنى قارت ئېچىڭ! موماي يەنە قىزىل قاتنى تىپىۋالدى.پۇل يىگىرمە يۈەن بولدى.موماي يەنە تاشلىدى،يىگىت يەنە باشلىدى. -مانا كەتتى!قېنى قارت ئېچىڭ! يەنە قىزىل قارت!يەنە ئالماشتۇرۇشلار،يەنە قىزىل قارت،يەنە ئالماشتۇرشلار..... موماينىڭ ئالدىغا يۈز يۈەنلىك پۇلدىن ئۈچى پەيدا بولغاندا،يىگىتنى  سەل تەر باسقىلى تۇردى. -بۇنىڭغىمۇ ئاچە! -بولدى،ئوينىمايمەن! -نېمىنى ئوينىمايسەن؟!ھەجەپ خەقتىن ئۇتقاندا موك-موك سالىسەن پۇلنى،بېرىدىغاندا ئېغىر كىلىۋاتامدۇ؟ -بۇ....   يىگىت گەپ قىلالماي تۇرۇپ قالدى.كىشىلەر قاقاھلاپ كۈلۈپ كەتتى،ھەتتا بەزىلەر‹نىمىشقا ئوينىمايسەن؟!ئوينىمىغىنىڭنى بىر كۆرەي!›دەپ يىگىتكە تەھتىد سالدى.يىگىت تىتىرەپ تۇرۇپ يەنە قارتنى ئالماشتۇرۇپ دۈم قىلدى.لىكىن گەپ قىلمىدى.موماي يەنە قىزىلنى تېپىۋالدى!يىگىنىڭ چىرايى ئۆڭۈپ كەتتى. -خا-خا-خا!نىمىگە ھازىر ئۆلىدىغاندەك بولۇپ كىتىسەن؟!ساڭا بىر پۇلۇڭنى قايتۇرۋىشقا پۇرسەت بېرەي،قارتنى مەن ئىلەشتۈرىمەن،سەن تاپىسەن،قانداق؟   يىگىتنىڭ چىرايى سەل ئەسلىگە كىلىپ ماقۇل بولدى.موماي ئۈچ تال قارتنى قولىغا ئېلىپ شۇنداق تىز ئالماشتۇردىكى،غوجا ئابدۇل ئەخەت ۋە تاماششىبىنلار ئېغىزنى ئىچىپ تۇرۇپ قېلىشتى.ئەمما يىگىت مىيىغىدا كۈلۈپ قويۇپ،بىر قارتنى قولىغا ئالدى يۇ،تاتىرىپ كەتتى.چۈنكى قارت قارا رەڭلىك ئىدى. -يەنە ئاچە!   يىگىت يەنە ئۇتتۇردى.موماي ئۇنى يەنە ئېچىشقا زورلىدى،يىگىت تەرلەپ،ئولتۇرالماي قالدى،ۋە تۇيۇقسىز پالاسنىمۇ تاشلاپ قۇيۇندەك يۈگۈرۈپ قېچىپ كەتتى،كىشىلەر قاقاھلاپ كۈلۈپ كەتتى،موماي پۇلنى قولىغا پۇرلاپ ئېلىپ،بۇتتەك قېتىپ قالغان غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ يىنىغا كەلدى. -نىمىگە كىرگەن ناھىيگە؟ -مەن...مەن... -تىلىڭنى چاينىماي گەپ قىلە!    غوجا ئابدۇل ئەخەت موماي ئاڭلىغۇدەكلا پەس ئاۋازدا بولغان ئىشلارنى قىسقا سۆزلەپ بەردى.موماي بىشىنى چايقاپ تۇرۇپ ئۇنىڭغا كايىدى: -كىتاپ ئالغىلى ناھىيگە كىرىپ،ھاراق ئىچىپ ئېرىقتا ئىشكتەك ياتتىڭ؟!ئەتىسى قىمار ئويناپ قاق سەنەم بولدۇڭ دىگىنە! بىر توپ كىشىلەرنىڭ ئالدىدا چاۋىسى چىتقا يىيىلغان غوجا ئابدۇل ئەخەت يەرنىڭ تېگىگە كىرىپ كەتكۈدەك بولدى.موماي ئۇنىڭ قولىغا 300يۈەننى تۇتقۇزۇپ،ئۆزى ھېلىقى بەش يۈەننى ئىلىپ قالدى.ئاندىن قالغان پۇللارنى ئەسكى قەغەزنى تاشلىغاندەك ئارقىغا بىرلا تاشلىۋىدى،پۇللار چىچىلىپ يەرگە چۈشتى،كىشىلەر پۇلنىڭ ئۈستىدە ئوپۇر-توپۇر بولۇپ كىتىشتى...... -پۇلنى ئېلىپ،ياخشى كىتاپتىن سىتىۋىلىپ ئۇدۇل ئۆيۈڭگە قايىت! -سىلىگە رەھمەت....   غوجا ئابدۇل ئەخەت يىغلامسىراپ تۇرۇپ مومايغا قارىدى. -ئۆزۈڭنىڭ كىملىكىڭنى بىلدىڭمۇ؟!    مۇشۇنداق پەيتتە، مۇشۇنداق شارائىتتا يەنە كونا سۇئال تاشلاندى....

saprayi

	12-باپ. مىنىڭ ئىسمىم غوجا ئابدۇل ئەخەت -ياق،تېخى..... -ھۇ كالۋا!ئالدىنقى قېتىم ساڭا ئىيتىپ بەرگەندە قۇلىقىڭنى دىڭ تۇتمايسەن،يەنە ئويلىنىپ باق،خوش! -توختاپ تۇرسىلا،مەن...... غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ دىمەكچى بولغان گەپلىرى ئېغىزدىلا قالدى.موماي يىراقلاپ كەتتى،ئۇ شۇنچە يۈگۈرۈپ ئەگىشىپمۇ،موماينى كۆزدىن يوقىتىپ قويدى،موماي يەنە بىر قىتىم قانداق تۇيۇقسىز پەيدا بولۇپ قالغان بولسا يەن شۇنداق تۇيۇقسىز غايىپ بولدى،غوجا ئابدۇل ئەخەت ھەرقانچە ئويلاپمۇ بىر يېشى چوڭىيىپ قالغان موماينىڭ بۇنداق تىز ماڭالايدىغانلىقىنىڭ تېگىگە يىتەلمىدى.... غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ئۆيى. -ھە،قايتىپ كەپسەندە بالام،ۋۇي،نىمانچە كۆپ كىتاپ بۇ! غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ دادىسى ئۇنىڭ قولىدىكى كىتاپلارنى شىرەگە قويۇپ كۆرۈشكە باشلىدى. -ئۆزلۈك ۋە كىملىك،ئىنسان تەبىئىيتىدىكى ئاجىزلىقلار،سىز ھەممىگە قادىر......خېلى ئوبدان كىتاپلارنى ئاپسەن بالام.ياخشى بوپتۇ! -بۇ ئاشقان پۇل.... غوجا ئابدۇل ئەخەت دادىسىغا يۈز نەچچە يۈەننى تەڭلىدى.دادىسى پۇلنى ئالمىدى. -يېنىڭغا سىلىپ قوي،لازىم بولىدۇ. -دادا،مەن ھېلىقى تۇمارىس خىنىمنى كۆردۈم! -ھە؟!   دادىسى قولىدىكى كىتاپلارنى شىرەگە قويۇپ،غوجا ئابدۇل ئەخەتكە قارىدى. -نەدە كۆردۈڭ؟!ئۇ ئاچىمىز قانداقراق تۇرۇپتۇ؟! -ناھىيە بازىرىدا. -ساڭا قانداق بولۇپ ئۇچراپ قالدى؟!بىرنەرسە دىدىمۇ؟!    غوجا ئابدۇل ئەخەت نىمە دىيىشىنى بىلەلمەي بىردەم تۇرۇپ قالدى.ئۇ دادىسىغا ئۆزىنىڭ پىۋا ئىچىپ مەسىت بولۇپ ئېرىقتا ئۇخلاپ قالغانلىقىنى،قىمار ئويناپ ئۇتتۇرۋەتكەندە،موماينىڭ پەيدا بولۇپ ئۇنىڭغا پۇل ئۇتۇپ بەرگەنلىكىنى دادىسىغا دەيدىغان بولسا،دادىسى ئۇنىڭ پۇت-قولىنى چېقىۋىتىشتىن يانمايىتتى. -گەپ قىلە؟!ئۇنىڭغا بىرەر ئىش بولۇپتىمۇ؟!   غوجا ئابدۇل ئەخەت  دادىسىنى ھاياتىدا تۇنجى قېتىم ئالداشقا مەجبۇر بولدى.ئۇ دادىسىغا مۇنداق چۈشەندۈردى. -كىتاپخانىغا كىتىۋاتسام،بىر قارت تىزىپ ئادەم ئالدايدىغان بىر يىگىت كىشىلەرنى ئەتراپىغا توپلاپ،كىشىلەرنى ئالداپ ئۇتىۋالغىلى تۇرۇپتۇ.مەندەك بىربالا ئۇلارغا ئالدىنىپ پۇلىنى ئۇتتۇرۋەتتى،دەل مۇشۇ چاغدا موماي پەيدا بولدى..... دادىسى ئاڭلىغانسىرى ھاياجانلاندى،ھەتتا موماينىڭ ھېلىقى يىگىتنىڭ پۇلىنى ئۇتىۋىرىپ،ئۇنى بەدەر قېچىشقا مەجبۇر قىلغان يېرىگە كەلگەندە،قاقاھلاپ كۈلۈپ چاۋاك چېلىپ كەتتى! -ۋاھ!مۇنداق دە،ھە كىيىنچۇ؟ -كىيىن ئۇ پۇلنى كېرەكسىز قەغەزنى چاچقاندەك چېچىۋىتىپ،ماڭا ‹ئۆزۈڭنىڭ كىملىكىڭنى بىلدىڭمۇ؟›دەپ قويۇپ كىتىپ قالدى... -كىتىپ قالدى؟!سەن ئۇنى توختىتىپ،‹ئاتا-ئانام ۋە مەن سىلىدىن بەك ئەنسىرىدۇق،ئۆيلەرگە بىر بارسىلا›دىمىدىڭمۇ؟ -ئۇ موماي جىندەك تىز ماڭىدىكەن،شۇنچە قوپلاپمۇ كۆزۈمدىن يۈتتۈرۈپ قويدۇم. -توۋا،توۋا!...مۇشۇ ئاچىمىزدا بىر ھىكمەت بار جۇمۇ!كونىلار كىشىنىڭ كىيىمىگە باقما،قىلغان ئىشىغا باق دەپ بىكارغا دىمەيدۇ.مۇشۇ ئاچىمىزنى مەن پۇچۇق چاپانغا ئورۇنىۋالغان خىزىرمىكىن دەيمەن بەزىدە،توۋا..... غوجا ئابدۇل ئەخەت كىتاپلىرىنى ئېلىپ ئۆزى ياتىدىغان ئۆيگە كىرىپ كەتتى.دادىسى ئاشخانىدا تاماق ئېتىۋاتقان ئانىسىنىڭ قېشىغا كىرىپ،موماينىڭ ئىشلىرىنى زوق-شوخ بىلەن ئۇنىڭغا سۆزلەپ بەردى. -توۋا،توۋا....ئاماننىساخان ئاچىمىز ئاجايىپ بىر ئايال جۇمۇ،ھەي دادىسى،سىلە ناھىيگە كىرىپ بىر ئىزدەپ باقاملا يا؟ -ھەي....مەنمۇ شۇنداق ئويلىغان باشتا.كىيىن ئويلاپ باقسام ئۇ ئاچىمىز ئۆزىنى بىزگە كۆرسەتكۈسى كەلمىگەندە.ھەرقانچە قىلساقمۇ ئۇنى تاپالمايدىغاندەك ھس قىلدىم. -ئۇغۇ شۇ.ئۆيىگە بىر بېرىپ باقاملىيا؟ -مەيلى،مەن بىر بېرىپ كىلەي! -شۇنداق قىلسىلا،ئەگەر بار بولۇپ قالسا،چىرايلىق گەپلەر بىلەن ئۆيگە بىر تەكلىپ قىلسىلا،پولو ئىتىۋاتىمەن..... دادىسى موماينى ئىزدەپ ماڭدى.....   غوجا ئابدۇل ئەخەت ئۆيىگە كىرىپ،دادىسىنى ئالدىغانلىقدىن كۆڭلى قاتتىق يېرىم بولۇپ،ئۈنسىز يىغلاپ سالدى.چۈنكى ئۇ دادىسىنى زادىلا ئالداپ باقمىغان ئىدى.دادىسىنى ئالداش-- ئۇنىڭ ئۈچۈن پۈتۈن دۇنياغا ئاسىي بولۇپ كەتكەندەك بىلىنىدى.يەنە بىر تۇرۇپ،ئەگەر موماي دادىسى بىلەن قايتا ئۇچرىشىپ قالسا،ھەقىقى ئەھۋالنى دەپ سېلىشىدىن قورقاتتى.شۇنداق خىياللار بىلەن ئۇنىڭغا كىتاپ ئوقۇشمۇ خوش ياقمىدى.... غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ تەلىيى كىلىپ،موماي ئۆيىدە يوق بولۇپ         چىقتى.ئۇنىڭ كۆڭلى بارا-بارا جايىغا چۈشۈپ،كىتاپ ئوقۇشقا باشلىدى.كىتاپقا خۇمار بولۇشقا باشلىغان غوجا ئابدۇل ئەخەتكە،تۇرمۇش مەنىلىك ئۆتۈشكە باشلىغاندەك بىلىندى،كۈنلەرنىڭ شۇنچە تىز ئۆتۈپ كىتىۋاتقانلىقىنىمۇ ھىس قىلمايلا قالدى.موماي قايتا پەيدا بولمىدى.... ناھىيلىك تولۇق ئوتتۇرا مەكتەپ.1-يىللىق2-سىنىپ.    غوجا ئابدۇل ئەخەت پۈتۈن زېھنى بىلەن ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىسىنىڭ دەرسىنى ئاڭلاۋاتقاندەك كۆرۈنەتتى،ئەمەلىيەتتە بولسا ئۇ ئۆزىنىڭ كىتاپتىن ئوقۇغان بىلىملىرىنى ھەزىم قىلىۋاتاتتى.ئۇ تولۇقسىزدىكى ساۋاقدىشى باقىنىڭ نىمە ئۈچۈن كىتاپتىن باش كۆتۈرمەيدىغانلىقىنىڭ،نىمە ئۈچۈن كەمسۆز ئىكەنلىكىنىڭ سەۋەبىنى چۈشىنىشكە باشلىغان ئىدى.‹بەلكىم موماي مىنىڭ غوجا جەمەتىمنىڭ تارىخىنى بىلىدىغان بىلىشى مۇمكىن ياكى ئۇ بىزنىڭ بىرەر ئۇنتۇلۇپ كەتكەن تۇققىنىمىز بولىشىمۇ مۇمكىن ۋە ياكى ئۇ ماڭا مەلۇم بىر نەرسىدىن بىشارەت بېرىۋاتقان بولىشى مۇمكىن....كىتاپتا سىرتقى قىياپەت پەقەت بىر نىقاپ خالاس،ئىچكى قىياپەت ھەقىقى ئۆزۈڭسەن دەپتۇ،مەن زادى كىم؟!›ئۇ شۇنداق خىياللار قاينىمىدا زېرىكمەي ئۈزەتتى،چۆكۈپ كەتسە،لەيلەپ چىقىپ يەنە ئۈزەتتى. -ساۋاقداش،سىز بۇ سائەتلىك دەرسنىڭ ئاساسلىق مەزمۇنىنى قىسقىچە بايان قىلىپ بېرەمسىز؟ ئوقۇتقۇچى غوجا ئابدۇل ئەخەتنى دەۋاتاتتى.لىكىن ئۇ ئاڭلىمىدى.يىنىدىكى پارتىداش قىز ئۇنى ئاستا نوقۇپ قويدى. -ھەي ئابلەت،مۇئەللىم سىزنى دەۋاتىدۇ.... -مېنىڭ ئىسمىم غوجا ئابدۇل ئەخەت!ئابلەت ئەمەس! -ھە،ھە...غوجا ئابدۇل ئەخەت!   قىزچاق كۈلۈپ قويدى.ئوقۇتقۇچى ئۇنىڭ يىنىغا كەلدى ۋە مۇلايىملىق بىلەن غوجا ئابدۇل ئەخەتتىن سورىدى: -قېنى بىر سۆزلەپ بېرىڭ!   غوجا ئابدۇل ئەخەت ئورنىدىن تۇرۇپ گاڭگىراپ قالدى. -نېمىنى؟ -ھا-ھا-ھا! -خاھ-خاھ-خاھ....    بالىلار پاراققىدە كۈلۈپ كەتتى.غوجا ئابدۇل ئەخەت تېخىمۇ ئوڭايسىزلىنىپ كەتتى. -شۇنچە ئىجتىھات بىلەن دەرس ئاڭلاپ ئولتۇراتتىڭىز،بولدى،سەل ئويلىنىۋىلىپ ئاندىن دەڭ،ئولتۇرۇڭ... ئوقۇتقۇچىنىڭ ئۇنى خىجىل قىلغۇسى كەلمەي،ئۇنى ئولتۇرۇشقا بۇيرىدى.‹بۇندىن كىين دەرسخانىدا كىتاپ ئوقۇمىسام بولغۇدەك›دەپ ئويلىدى غوجا ئابدۇل ئەخەت كۆڭلىدە. ئۇ ناھايىتى تىزلا تولۇق ئوتتۇرا مەكتەپ ھاياتىغا كۆنۈپ كەتتى.ھەر جۈمە كۈنى يىزىغا قايتاتتى،باشقا چاغدا مەكتەپتە بولاتتى،دەرستىن چۈشۈپلا كىتاپنى قولىغا ئالاتتى،كەچتىمۇ تاماقنى يەپ بولۇپلا بىرقانچە سائەت كىتاپ ئوقۇشقا ئادەتلىنىپ كەتتى.بىرلا يېرى ئۇ خەنزۇتىلى دەرستە بەكلا قىينالدى،ئاتا-ئانىسى بىلەن مەسلىھەتلىشىپ،شەمبە-يەكشەمبە كۈنلۈك كۈچەيتىش كۇرسىغا قاتناشماقچى بولدى. غوجا سىيىت ۋە غوجا موللاق بولسا،يەنىلا بۇرۇنقىدەك دەرس ئۆتۈلدىمۇ؟ئۆتۈلدى.دەم ئىلىش بولدىمۇ؟بولدى دىگەن پېتى يۈرەتتى. كەچلىك مۇزاكىرە. -رەيھانگۇل،ماڭا خەنزۇ تىلى لىكسىيىڭىزنى بېرىپ تۇرىڭە؟ -ماقۇل،بەك تېرىشچان ھە سىز ئابلەت. -مەن سىزگە نەچچە قېتىم دىدىم،ئىسمىم غوجا ئابدۇل ئەخەت! -ۋايجان...ئابلەت دىسەكمۇ بولدىغۇ،ئىسمىڭىز بەك ئۇزۇن ھەم بىر ئۇزۇنكەن،ھىي..ھىي... قىزچاق شوخلۇق بىلەن كۈلۈپ قويدى.لىكىن بۇ چىرايلىق،پاكىزە قىزنىڭ ھازىرقى كۈلكىسى غوجا ئابدۇل ئەخەتكە ناھايىتى يىرگىنىچلىك كۆرۈنۈپ كىتىپ باراتتى. -مەن ئەڭ ئاخىرقى قېتىم دەپ قوياي،مىنىڭ ئىسمىم غوجا ئابدۇل ئەخەت! -نىمىشقا ئابلەت دەپ ئاتىسام بولمايدۇ؟ -دادام مىنىڭ غوجا ئابدۇل ئەخەت دىگەن ئىسمىمنى دۇئا-تەگبىر بىلەن،ئەرزان چارقىرىپ تۇرۇپ،قوشقارنى قانلىق قىلىپ قويغان! -ئەگەر يەنە شۇنداق چاقىرسامچۇ؟ -قېنى ساناپ بېقىڭ!   قىزچاق غەزەپتىن كۆزلىرى قىزىرىشقا باشلىغان غوجا ئابدۇل ئەخەتكە قاراپ قورقۇپ قالدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت ئورنىدىن تۇرۇپ سىرتقا مېڭىشقا تەمشەلدى. -ھەي...غوجا ئابدۇل ئەخەت،مىنى كەچۈرۈڭ،چاقچاق قىلىپ قويدۇم،مانا لىكسىيە.... قىزچاق لىكسىيەنى قولىدا تۇتقان پېتى قالدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت شۇ چىقىنىچە،سىنىپ مۇدىرىنىڭ ئىشخانىسىغا كىردى. -مۇئەللىم،مىنىڭ ئورنۇمنى يۆتكەپ قويسىلا. -نېمىشقا؟ -پارتىداش قىزچاق مىنىڭ بەك ئىچىمنى سىقىۋەتتى. -ھا-ھا...قانداق سىقىۋەتتى؟ -مىنىڭ ئىسمىمنى چاقىرماي باشقىچە ئاتايدۇ. -نىمە دەپ ئاتايدۇ؟ -ئابلەت دەپ. -ھىم...سېنىڭ ئىسمىڭ غوجا ئابدۇل ئەخەتتى راسىت.سەن قايتىپ كىرىپ،ئۇ قىزنى چاقىرىپ قوي. غوجا ئابدۇل ئەخەت چىقىپ كەتتى،چاچلىرىنى ئاق باغلىغان مۇئەللىم رازىمەنلىك بىلەن ئۇنىڭ سىماسىغا قاراپ كۈلۈپ قويدى. -سىزنىڭ قەيەردە ئولتۇرغىڭىز بار رەيھانگۇل؟ -مەن...مەن،ئورنۇمدا ئولتۇرىۋىرەي. -غوجا ئابدۇل ئەخەت بايام ئورۇن ئالماشتۇرۇشنى تەلەپ قىلىۋاتىدۇ. -مەن ئۇنىڭغا چاقچاق قىلىپ قويغان ئىدىم. -بىرسىنىڭ ئىسمىغىمۇ چاقچاق قىلغىلى بولامدۇ؟ -..... رەيھانگۇل نىمە دېيىشىنى بىلەلمەي ھۈپپىدە قىزىرىپ كەتتى.مۇئەللىم ئۇنىڭغا مۇلايىم تەلەپپۇزدا چۈشۈندۈرۈپ قويدى. -قىزىم،بىر ئادەمنىڭ ئىسمى ئۇنىڭ سالاھىيتىنى بەلگىلەش بىلەنلا چەكلىنىپ قالمايدۇ،ئىسىمىنى خاتا دىيىش،مىللىتىنى خاتا دىيىش---ئۆزىنى ھاقارەتلىگەن بىلەن،مىللەتنى ھاقارەتلىگەن بىلەن ئوخشاش!شۇڭا بۇندىن كىيىن دىققەت قىلىڭ.... قىزچاق چىقىپ كەتتى.قۇلاق تۈۋىدە غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ سۆزى قايتا ياڭرىغاندەك بولدى: -مىنىڭ ئىسمىم غوجا ئابدۇل ئەخەت!                                        13-باپ.  ھارام تاياق رەيھانگۇل قايتىپ كىرگەندىن كىيىن،غوجا ئابدۇل ئەخەتتىن ئەپۇ سورىدى،لىكىن غوجا ئابدۇل ئەخەت كاجلىق قىلىپ تۇرىۋالدى. -مېنى كۈچۈرۈڭ،ئەمدى قەتتى ئۇنداق قاملاشمىغان چاقچاقنى قىلمايمەن.... يوغان قوي كۆزلىرىدىن ياش چىقايلا دەپ قالغان قىزچاققا قاراپ،غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ كۆڭلى يۇمشىدى. -ئۇنداقتا دەپ بېقىڭە،مىنىڭ ئىسمىم نىمە؟ -غوجا ئابدۇل ئەخەت! -ئاڭلىمىدىم. -غوجا ئابدۇل ئەخەت!! -ئاخىرقى قېتىم! -غوجا.....ئابدۇل ....ئەخەت!!!    قىزچاق بۇ قېتىم پۈتۈن كۈچى بىلەن سوزۇپ ۋارقىرىدى،سىنىپتا سەھەرلىك مۇزاكىرىگە كىرگەن بالىلارنىڭ ھەممىسى ھەيران بولۇشۇپ ئۇلارغا قاراشتى.قىزچاق شوخلۇق بىلەن تىلىنى چىقىرىپ قويدى.غوجا ئابدۇل ئەخەتمۇ كۈلۈپ كەتتى،شۇنىڭ بىلەن ئۇ رەيھانگۇلنى كەچۈرگەن بولدى.... دۆلەت بايرىمى يىتىپ كەلدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت بايرامدىمۇ ئۆيىگە قايىتماي،مەكتەپ سىرتىدىكى خەنزۇتىلى كۈچەيتىش كۇرسىغا قاتناشتى.ئۇنىڭ زاكا ئاغىنىلىرى بولغان غوجا موللاق بىلەن غوجا سىيىتمۇ ئۇنى‹قوللاش›ئۈچۈن بىللە تىزىملاتقان بولدى،لىكىن ئۇ ئىككىسىنىڭ ھەقىقى مەقسىدى ئۆيگە قايىتماي ئويناش ئىدى. بىركۈنى كەچتە ئۇلار تاماق يەپ،كوچا ئايلانغاچ كىچىك ،تار يوللاردىن ئايلىنىپ قايتىۋىتىپ،بىر بۇلۇڭدىن چىققان قىيا-چىيانى ئاڭلاپ قالدى. -بىز بۇيەرلىك ئەمەس،ئۇ يەرگە بارماي ئىشىمىزنى قىلايلى!    غوجا موللاق سېمىز،گەۋدىلىك بولغىنى بىلەن يۈرىكى كىچىك ئىدى. -ئاۋال بېرىپ باقايلى.قانداق دىدىم غوجا ئابدۇل ئەخەت؟   غوجا سىيىت غوجا ئابدۇل ئەخەتكە قارىدى. -شۇنداق قىلايلى.    ئۇلار ئاستا قىيا-چىيا چىققان تەرەپكە قاراپ يېقىنلاشتى.ئۇ يەردە بىر توپ كىشىلەر بىر قىز بىلەن بىر ئوغۇلنى ئارىغا ئىلىۋالغان ئىدى. -ھېكىم!ئەركىشى بولساڭ چىرايلىق گەپ قىلمەمسەن؟نېمىشقا ئادەم توپلاپ ئابلاجاننى ئۇرماقچى بولىسەن؟ -گۈلنۇر،سىز ئارىلاشماڭ.بۇ لاتىنى دوستۇم دەپ يۈرسەم،سىزنى مەندىن تارتىۋالدى! -نىمە؟!مەن تارتىۋالىدىغان قورچاق ياكى ئويۇنچۇقمۇ؟مەن سىزگە باشتىلا گەپنى ئوچۇق قىلغان.مەن ئۇنىڭ بىلەن پات يېقىندا توي قىلىمەن! -توي قىلامسىز تېخى؟!توي قىلغىنىڭلارنى بىر كۆرەي!   ھېكىم ئىسىملىك چاچلىرىنى يانغا چاپلاپ تارىۋالغان،خىپ-خوپچىلاردەك كىيىنىۋالغان بۇ يىگىت سوغۇق كۈلۈپ كەتتى. -ئۇرۇڭلار ئاغىنىلەر! -ياق!!!    ھېكىمنىڭ دوسىتلىرى گۈلنۇرنىڭ نالىسى بىلەن كارى بولماي،ئابلاجان ئىسىملىك يىگىتنى قاتتىق ئۇرۇشقا باشلىدى.ئابلاجان باشتا ئۇلاردىن ئۆزىنى قاچۇرۇپ،خىلى كۈچىگەن بولسىمۇ،كىيىن كۈچ ئېلىشالماي،قاتتىق تاياق يەپ كەتتى.گۈلنۇر ئۈ سىلىپ يىغلاپ،ھېكىمگە يالۋۇرۇشقا باشلىدى. -سىزمۇ ھۆكۈمەتنىڭ كادىر ھېكىم.بۇنداق قىلسىڭىز قانۇنغا خىلاپ بولىدۇ،ئابلاجاندا گۇناھ يوق،ئۇلارنى توسۇڭ،ھېلى چاتاق چىقىدۇ... -شۇنداق،قانۇنغا خىلاپ!مۇھەببەتنى ئەزەلدىن قانۇن باشقۇرالمايدۇ!ئەگەر باشقۇرالىغان بولسا بۇ نائەھلى سىزنى مەندىن تارتىۋاللامايتتى.مەن سىز بىلەن ئۇنىڭدىن بۇرۇن تونۇشقان،ئۇنىڭدىن بۇرۇن سىزنى ئۆزۈمگە قاراتقان!ئۇنىڭ دادىسى باشلىق،شۇڭا ئۇ خالىغىنىنى قىلسا بولىدۇ،شۇنداقمۇ؟! -ياق.مەن ئۇنداق دىمەكچى ئەمەس! -خاتىرجەم بولۇڭ،مەن ئۇنى ئۆلتۈرۋەتمەيمەن.لىكىن ساقمۇ قويمايمەن.يەنە بىرگەپنى دەپ قوياي،مەن سىزنى خىلى ۋىجدانى بار دەپ ئويلاپ كەلگەن،سىزمۇ پۇلنى،ھوقوقنى كۆرسىڭىز ھەممىنى تاشلايدىكەنسىز!بۈگۈندىن باشلاپ سىزنىمۇ ھەرگىز ئاۋارە قىلمايمەن!مەن پەقەت ھەممە ئادەمنىڭ مۇھەببەتنى دەپ ئۆزىنى كۆرسىتىشكە تەييار ئىكەنلىكىنى ئۇ مازغا كۆرسىتىپ قويىمەن!سولىنىپ كەتسەممۇ مەيلى! غوجا ئابدۇل ئەخەت بىلەن دوستلىرى ئۇلارنىڭ ئارىسىدىكى زىددىيەتنى چۈشەنگەندەك بولدى.لىكىن ئابلاجاننىڭ ئېغىز-بۇرنى قاناپ،ھالسزلىنىپ يىقىلىپ قالغان ئىدى.يەنە تاياق يەۋەرسە چاتاق چىقاتتى.غوجا سىيىت ھېكىمنىڭ يىنىغا كەلدى. -ئاكا،بولدى قىلسىلا،ئۇ بولالماي قالغاندەك تۇرىدۇ. ھېكىم تۇيۇقسىز پەيدا بولۇپ قالغان غوجا سىيىتقا ۋە ئۇنىڭ كەينىدىكى بالىلارغا قارىدى،ئاندىن بېشىنى بۇراپ،ئابلاجانغا قاراپ قويدى. -كىچك دوستلار،قايتىپ كىتىپ ئوبدان ئوقۇڭلار،ئارتۇق ئىشقا ئارىلاشماڭلار ھە! ھېكىم ئۇلارغا قاتتىق تەگمىدى.لىكىن توساتتىن بىرسى يۈگۈرەپ كەلگىنىچە غوجا سىيىتنى بىرنى تېىپىپ ئوڭدىسىغا ئۇچىرىۋەتتى! -ھەي،بۇ بالىنى نىمىشقا ئۇرىسەن؟ -مەن تېخى ئابلانىڭ پاجەلىرى ئوخشايدۇ دەپتىمەن ئاداش.ۋايجان! گەپ قىلىۋاتقان يىگىت قۇلاق تۈۋىگە تۇيۇقسىز تەگكەن مۇشىتنىڭ تەسىرىدىن دەلدۈگۈنۈپ كەتتى.مۇشىتنى غوجا ئابدۇل ئەخەت ئاتقان ئىدى. -ھۇ ھاراملىق شۇم!مىنى ئۇرىۋاتىسىنا!    باشقا يەردىن چىققان غەۋغانى ئاڭلاپ،ئابلاجاننى ئۇرىۋاتقانلارمۇ ئۇرۇشنى توختىتىپ،ئۇلارنىڭ قىشىغا كەلدى.غوجا موللاق تىتىرەپ تۇرۇپ،غوجا سىيىتنى يۆلەۋاتاتتى.غوجا ئابدۇل ئەخەت ئوخشاشلا قورقۇپ تۇرسىمۇ يەنە ئۇلارغا تىكىلىپ تۇراتتى. -ئۆزلىرى باشتا ئاغىنەمنى ئۇرلا.... -نىمە؟!ما شۇمنى كۆرۈڭ،مانا ئۇرغان دىگەن!    ئۇ غوجا ئابدۇل ئەخەتنى ئۇرماقچى بولۇپ قولىنى كۆتۈرۋىدى،ھېكىم ئۇنى تۇتىۋالدى. -ئاداش،بولدى قىل،ئۇلار تېخى كىچىك بالىكەن! -كىچىك بالا؟!قارىغىنا يۈزۈمگە!   يىگىت ياڭاقتەك ئىششىپ چىققان زاڭىقىنى ھېكىمگە كۆرسەتتى.ھېكىممۇ گەپ قىلالماي قالدى.ئۇرۇش باشلاندى.بۇ قېتىمقى نىشان غوجا ئابدۇل ئەخەتلەر ئىدى.چۈشەندۈرۈشلەر،يالۋۇرۇشلار كار قىلمىدى.ھېكىم تىت-تىت بولۇپ،ئارقىسىغا ئۆرۈلۈپ كىتىپ قالدى. -قاچ!تىز قاچ غوجا مەخمۇت!   غوجا موللاق سېمىز بەدىنى بىلەن ھۆرپىيىپ كەلگەنلەرنى توسۇپ تۇرۇپ شۇنداق ۋارقىرىدى.غوجا مەخمۇت غوجا سىيىتىنى يۆلەپ ئورنىدىن تۇرغۇزدى.ئاندىن دىۋەيلەپ كەلگەنلەرنىڭ ئالدىغا كەلدى. -ئاكا،خاپا بولمىسىلا،ئۇلار سىلىنى ئۇرمىغان،شۇڭا.... -چاڭ!    ئوڭ مەڭزىگە تەگكەن كاچاتتىن غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ كۆزلىرىدىن ئوت چىقىپ كەتتى.ئارقا-ئارقىدىن ‹چاڭ،چاڭ!›قىلىپ كاچاتلار ئۇنىڭ يۈزىگە تېگىۋەردى! -ئاناڭنى ھەزىلەكلەر!نىمانداق ئۇرىۋىسەن ئۇنى!جىنىمنى تىكتىم ھەرقايسىڭغا! غوجا سىيىت غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ تاياق يەۋەرگەنلىكىنى كۆرۈپ ئۆزىنى باسالماي قالدى.ئۇرۇش ھەقىقى باشلاندى.بىچارە بالىلار ئۆمرىدە يەپ باقمىغان تاياقنى بۈگۈن،ھازىر يەۋاتاتتى.يەردە دەسسىلىپ ياتقان غوجا ئابدۇل ئەخەت،بايا پۇرسەتتىن پايدىلىنىپ قېچىپ كەتكەن ئابلاجان بىلەن گۇلنۇرنىڭ تىزراق ساقچى چاقىرىپ كېلىشىنى كۈتۈۋاتاتتى.دىگەندەك يىراقتىن بىرتوپ ئادەمنىڭ ئاۋازى ئاڭلاندى.ئەپسۇس،ئۇلار ساقچى ئەمەستەك قىلاتتى. -قېنى ئۇ سولامچىلار!   ئەڭ ئالدىدا چاچلىرىنى پاكىز چۈشۈرۈپ،ياۋرۇپاچە ساقال قويىۋالغان گەۋدىلىك،ئوتتۇرا ياشلىق بىر ئادەم يىتىپ كەلدى.ئارقىسىدىنلا يۈز-كۆزلىرىدىن قان تېمىپ تۇرغان ئابلاجان ۋە ئۇنىڭ باشقا دوستلىرى پەيدا بولدى. -ھېكىم دىگەن ماز قېنى!   ئابلاجان غوجا ئابدۇل ئەخەتنى دەسسەۋاتقان يىگىتكە ۋارقىرىدى.ئۇ يىگىت ۋە ئۇنىڭ شىرىكلىرى بالىلارنى ئۇرۇشنى توختىتىپ،ئۇنىڭغا قارىدى. -كەتتى.قانداق،يەنە تاياق يىگۈڭ كەلگەنما؟ -ھا-ھا-ھا!    يىگىتنىڭ باشقا دوستلىرى ئابلاجاننى مازاق قىلىپ كۈلۈپ كېتىشتى.گەۋدىلىك ئادەم يۈگۈرەپ كەلگىنىچە،يىگىتنى قوزىنى كۆتۈرگەندەك كۆتۈرۈپ،بىرلا ئېتىۋىدى،ئۇ يىگىت بىرقانچە مېتىر يەرگە گۈپپىدە چۈشتى. -ھۇ سېرىق تۈك لالمىلار!ئىنىم ئابلاجاننى ئۇرغىدەك بولدۇڭما تېخى! يەرگە قاتتىق چۈشۈپ قوپالماي قالغان يىگىت،ھاڭۋىقىپ قاراپ تۇرغان دوستلىرىغا ۋارقىرىدى: -يەنە قاراپ تۇرىشە ھە!    كوللىكتىپ مۇشتلاش باشلىنىپ كەتتى،بىچارە بالىلارنى ئۇلار ئايرىماي ئۇرىۋەردى،كۆزىگە قان تولغان ئابلاجانمۇ ‹بۇلار مىنى قۇتقۇزۇش ئۈچۈن تاياق يىگەن›دىيىشنى ئۇنتۇپ،ئۇلار بىلەن ئۇرۇشۇپ كەتتى.بىرچاغدا يىراقتىن ماشىنا يورىقى كۆرۈندى.لىكىن ماشىنا ئۇلارغا يىراق بىريەردە توختىدى.ماشىندىن گۈلنۇر چۈشۈپ،قېچىپ تۇرۇپ تاياق يەۋاتقان غوجا سىيىت بىلەن غوجا موللاقنى پەس ئاۋازدا چاقىردى: -ھەي بالىلار،ماشىنىغا چىقىڭلار! تاياقتىن تەپەككۇرىنى يوقاتقان ئىككەيلەن يۈگۈرەپ،مۈدۈرۈپ يۈرۈپ ماشىنىغا چىقىۋالدى،غوجا ئابدۇل ئەخەت تاياقنىڭ ئارىسىدىن چىقالماي قالدى.ئۇنىڭ كۆزلىرى يۇمۇلۇپ،سىزمىنى يوقىتىشقا ئاز قالغاندا ئاسماندەك چۈشكەندەك بىر چىرقىراق ئاۋاز ئاڭلاندى: -ۋۇي نامەتلەر!نىمىشقا بالامنى ئۇرىسەن!    موماي يەنە پەيدا بولدى.پاخپاق چاچلىرى شامالدا لەپىلدەپ تۇرغان،كۆزلىرى ئېتىلىپ كەتكۈدەك دەرىجىدە پولتىيىپ،قىزىرىپ كەتكەن موماي قولىغا يوغان بىر كالتەكنى ئېلىۋالغان بولۇپ،پاخقۇيۇندەك يۈگۈرەپ كىلىپ غوجا مەخمۇتنى توختىماي ئۇرىۋاتقان كىشلەرنى قالايمىقان ئۇرۇشقا باشلىدى. ‹بالام›دىگەن گەپنى ئاڭلاپ ھەممەيلەن توختاپ قالدى.ھەممىنى ئۇرۇپ-دەسسەپ غالىپ كىلىۋاتقان ئايپاڭباش موماينىڭ ئالدىغا كەلدى. -ئاچا،بالىلىرى قايسىتى؟خاپا بولمىسىلا،مەن.....    ‹تاڭ›ڭىدە تەگكەن كالتەك ئۇنىڭ پارقىراق بېشغا تىگىپ،شۇررىدە قان چىقىپ كەتتى.ھەممەيلەن ئېغىزنى ئېچىپ ھەيران قالدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت ھۇشىنى يوقىتىپ بولغان ئىدى.موماي ئايپاڭباشنى يەنە ئۇرماقچى بولىۋىدى،ئۇ بىر قولىدا بېشىنى تۇتۇپ تۇتۇپ،يەنە بىر قولىدا كالتەكنى تۇتىۋالدى. -خاپا..خاپا بولمىسىلا!ھەممىڭ قولۇڭنى تارتىش!بۇيەردە ما ئاچىمىزنىڭ بالىسى باركەن،ئۇنى ئۇرۇشما!قايسىڭ توختىمىساڭ قارنىڭنى بۆسۈۋىتىمەن! ئايپاڭباش شىردەك ھۆركىرەپ،بىلىگە يوشۇرۋالغان يوغان قىڭراقنى چىقاردى.ھەممەيلەن توختاپ قالدى.مومايغا ئايپاڭباشنىڭ مەرتلىكى تەسىر قىلدىمۇ ياكى باشقا سەۋەپمۇ ئەيتاۋۇر قولىدىكى كالتەكنى يەرگە تاشلىۋىتىپ، يەردە ۋايجانلاپ ياتقانلارنىڭ ئارىسىدىن غوجا مەخمۇتىنى ئىزدىدى.كىيىن ھۇشسىز ياتقان غوجا مەخمۇتنى كۆرگەندىن كيىىن چوڭقۇر نەپەس ئالدى. -ئاچا،توختاپ تۇرسىلا،سىلە ئۇنى كۆتۈرۈپ بولالمايلا،مەن كۆتۈرەي! ئايپاڭباش يېرىلغان بېشىدىن چىقىۋاتقان قان بىلەن كارى بولماي،غوجا ئابدۇل ئەخەتنى كۆتۈردى.ئاندىن بىرسىگە ۋارقىرىدى. -ماشىنىغا تىلىفۇن قىل! -ھۈسەنكا،باشلىرىدىن...قان چىقىۋاتىدۇ.. -ئاناڭنىڭ بىشدىن قان چىقسىمۇ ئاۋال ماشىنىغا تىلفۇن قىل دەۋاتىمەن! -ما...ماقۇل. موماي ئايپاڭباشقا قاراپ ئەپسۇسلانغاندەك بېشىنى چايقىدى. -مەنمۇ يىتىملىكىتە چوڭ بولغان ئاچا،جاھاندارچىلىق دىگەن جاھاندارچىلىق،لىكىن سىلىنىڭ بالىلىرىنىڭ بۇ جىدەلگە ئارىلىشىپ قالغانلىقىدىن زىنھار خەۋرىم يوقكەن،بىزنى كەچۈرسىلە! -ئۇ يولدىن ئۆتۈۋىتىىپ مىنى قۇتۇلدۇرىمەن دەپ كەلگەن بالا شۇ! ئابلاجان ھاسىراپ تۇرۇپ مومايغا ئەھۋالنى چۈشەندۈردى.موماي بىر ئېغىز گەپ قىلماي،ھۈسەن ئىسىملىك ئايپاڭباشنىڭ قان چىقىۋاتقان بېشىنى سىيلاپ قويدى.ماشىنا كەلدى.ھۈسەن غوجا مەخمۇتنى ماشىنىنىڭ ئارقىغا ئاۋايلاپ باستى،ئاندىن شوپۇرغا ۋارقىرىدى. -رۇستەم!بۇ بالا بىلەن ئاچىمىزنى ئاۋال دوختۇرخانىغا ئاپار،ئاندىن نەگە دىسە شۇيەرگە!پۇلۇڭنى مەندىن ئال! -خاتىرجەم بولسىلا ھۈسەنكا!   ماشىنا قوزغالغاندىن كىيىن،موماي شوپۇرغا پەس ئاۋازدا سۆزلىدى: -1-يىزىغا ھەيدە.... -ئاۋال دوختۇرخانىغا..... -ماشىناڭنى توختات ئەمىسە،بىز چۈشۈپ قالمىز! -ھە؟!بولىدۇ،سىلىنى دىگەن يەرگە ئاپىرىپ قوياي..... موماي كەتكەندىن كىيىن جىدەل قايتا باشلىنىپ،تاكى ساقچى ماشىنىسى يىتىپ كەلگەندىن كىيىن ئاندىن توختىدى....      13- غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ چەك باسمايدىغان كىملىكى كەپتەرلىك ناھىيسى.ئاقباش يىزىسى(ناھىيگە ئەڭ يېقىن بولغاچ،1-يىزا دەپمۇ ئاتىلىدۇ). غوجا ئابدۇل ئەخەت كۆزىنى ئاچقاندا،ئۆزىنىڭ تولىمۇ ناتونۇش بىر ئۆيدە ياتقانلىقىنى ھىس قىلدى.ئورنىدىن تۇرۇشقا شۇنچە تېرىشىپمۇ،بەدىنىنى زادىلا كۆتۈرەلمىگەچ،يېتىپ تۇرۇپ ئەتراپىغا قارىدى:تاملىرىنىڭ رەڭگە ئۆچۈپ كەتكەن بولسىمۇ،بىرەر تال ئۆمۈچۈك تورىمۇ كۆرۈنمىگۈدەك پاكىزە تام،تامغا تاقاپ قويۇلغان كونا ئۇسلۇپتا ياسالغان ئۇزۇن مىھمان شىرەسى،تامنىڭ ئوتتۇرىغا ئېسىلغان رەڭسىز رەسىم،گۈپۈلدەپ پۇراپ تۇرغان ئاداراسمان پۇرىقى..... -قانداقراق تۇرىسەن؟   موماي غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ يېنىدا جىندەكلا تۇيۇقسىز پەيدا بولۇپ،ئۇنى چۆچىتىۋەتتى. -ھە...تازا ياخشى ئەمەس.ھەممە يېرىم ئاغرىپ تۇرىدۇ. -ئۆلىدىغان ئوخشىمامسەن؟ -بۇ....ئۇنداقمۇ بولماس.... -ھا-ھا-ھا!خاتىرجەم بول،سىنىڭ بىرقانچە قوۋۇرغاڭ سۇنۇپتۇ،ئوڭ قولۇڭ جەينەك بېغىشىدىن دەز كىتىپتۇ،باشقا يەردە چوڭ چاتاق يوق! -سىلە قانداق بىللە؟   موماي گەپ قىلماي يەنە بىر ئۆيگە كىرىپ كەتتى.غوجا ئابدۇل ئەخەت بېقىنلىرىنى تۇتۇپ باقتى،دىگەندەك دۈمبە تەرەپتىكى قوۋۇرغىلى قاتتىق ئاغرىۋاتاتتى،ئوڭ قولىنى كۈچەپرەك لىڭشىتسىمۇ،مىڭىسىگە چىقىپ كەتكۈدەك ئاغرىق ئۇنىڭغا موماينىڭ دىگەنلىرنىڭ راستلىقىنى ئىسپاتلاپ بېرىۋاتاتتى.دىمەك موماي ئۇ ھۇشسىز ياتقاندا ئۇنى جاراھەتلىرىنى تەكشۈرۈپ بولغان،ھەتتا تۇخۇم بىلەن شاقىداپ،ماتا بىلەن تېڭىپ قويۇشقىمۇ ئۈلگۈرگەن ئىدى. -ئىچە مانى!   موماي قولىدىكى ھورى چىقىپ تۇرغان دورىنى غوجا ئابدۇل ئەخەتكە تەڭلىدى.ئۇ ئىككىلەنمەيلا قولىغا ئېلىپ غۇرتۇلدىتىپ ئىچىۋەتتى.دورا قاڭسىق بولغان بىلەن بىرخىل خۇشپۇراق ئىدى. -رەھمەت سىلىگە ئاچا،ھەر قېتىم.... -كىم سىنىڭ ئاچاڭكەن؟ -چوڭ ئانا! -ئىشىڭنى قىلەۋا! -بۈزۈرۈك موما! -ھا-ھا-ھا!   موماي ئىچ-ئىچىدىن قاقاھلاپ كۈلۈپ كەتتى.غوجا ئابدۇل ئەخەت ئۇنىڭ بۇنداق كۈلىشىنى تۇنجى قېتىم كۆرىشى بولغاچ،ئۆزىنى توغرا ئاتاپتىمەن دەپ ئويلاپ قالدى.لىكىن موماينىڭ كىيىنكى گەپلىرى ئۇنىڭ بۇ مەمنۇنلىقىنى بىراقلا يوق قىلىۋەتتى. -مېنى بارغانسىرى قېرىتىۋەتتىڭغۇ قاپاقباش!ھە دەپ بەرسە ئاغزىڭغا كەلگەننى جۆيلۈيدىكەنسەن! -ئەمىسە سىلىنى نىمە دەپ چاقىراي؟ -نوزۇگۇم! -نىمە؟! -نو...زۇ....گۇم! -نوزۇگۇم دەملا؟ -شۇنداق! -ئۆتكەندە ئىسمىم تۇمارىس خىنىم دەۋاتىتىلە،كىيىن دادامغا ئىسمىم  خانىش ئاماننىساخان دەپلا،ئەمدى نوزۇگۇم دەيلىغۇ؟ -مەن قاچان ساڭا ئىسمىمنى تۇمارىس،ئاماننىسا دەپتىمەن؟!سەن ساقمۇ ساراڭمۇ؟ -ھەي....مەن ساراڭ،مەن ساراڭ!   غوجا ئابدۇل ئەخەت مومايغا گەپ قىلغاننىڭ پايدىسى يوقلىقىنى ھىس قىلدى. -ئۆزۈڭنىڭ كىملىكىڭنى بىلدىڭمۇ؟ -ۋاي خۇدايىم يەنە مۇشۇ گەپقۇ،مەن بىردەم ئارام ئالاي ئاچا،بەك چارچاپ كەتتىم! -كىم سىنىڭ ئاچاڭكەن؟يەنە مۇشۇ گەپقۇ دەيسەنغۇ؟ئۆزۈڭنىڭ كىملىكىڭنى بىلمەي ياشاۋىرەي دىگەنمىتىڭ؟! -ياق،بىلەي دىسەممۇ بىلەلمىدىم.سىلە يەنە بىر دەپ بەرسىلە. -ھىم...بوپتۇ،يەنە بىر قېتىم دەپ بىرەي،بۇ ئەڭ ئاخىرقى قېتىم بولسۇن. غوجا ئابدۇل ئەخەت ئاتالمىش ‹ئۆزىنىڭ كىملىكى›نى بىلىشكە ئاخىرى مۇيەسسەر بولغانلىقىدىن قاتتىق ھاتاجانلىنىپ،غايەت زور ئاغرىققا بەرداشلىق بېرىپ،بەدىنىنى يېرىم تىكلەپ موماينىڭ ئېغىزىغا پۈتۈن دېققىتى بىلەن قاراپ تۇردى. -قۇلىقىڭنى دىڭ تۇت!سەن چىمچىلاق باتۇر!   غوجا ئابدۇل ئەخەت لەسسىدە بولۇپ قالدى.ئۆزى تۆت يىلدىن بېرى كىچە-كۈندۈز بىلىشكە ئىنتىزار بولغان،ئۆزى نەچچە قېتىم پەرەز قىلىپ باققان كىملىكىنىڭ بۇنداق بىمەنە ئىكەنلىكىنى ئۇنى ئۈمۈد سىزلەندۈرۈپ قويدى.ئۇ نۇرغۇن ئويلىنىپ،موماي ۋە ئۆزىنىڭ كىملىكىنى مۇنداق پەرەز قىلغان: موماي----غوجا ئابدۇل ئەخەت جەمەتىنىڭ ئۇنتۇلۇپ قالغان،لىكىن ئورنى يۇقىرى بىر مويسىپىتى.ئۇ غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ،ئۇنىڭ دادىسىنىڭ،بوۋىسىنىڭ ھەتتاكى ئۇنىڭدىنمۇ بۇرۇنقى ئەجداتلىرىنىڭ سىرلىرىنى بىلىگۈچى. موماي-----ئېلىشىپ قىلىشتىن بۇرۇن چوقۇم بىر داڭلىق تىۋىپ ھەم ئۇستا جانباز. غوجا ئابدۇل ئەخەت----غوجىلار ئەۋلادىنىڭ موھىم بىر ۋەزىپىسىنى ئۈستىگە ئالغان ئەۋلادى ياكى ئۇ ھەقىقى غوجا بولۇشقا مۇناسىپ ۋارىس. لىكىن ئۇ ھازىر چىمچىلاق باتۇر بولۇپ قالدى.چىن تۆمۈر باتۇر ئەمەس،چىمچىلاق باتۇر تېخى! -قانداق،قاتتىق ھاياجانلىنىپ كەتكەنسەن؟ -شۇنداق،ھاياجاندىن پۈتۈن بەدىنىم بايامقىدىن بەكرەك ئاغرىپ كىتىپ بارىدۇ! -تارىخىڭنى ئاڭلاپ باققۇڭ بارمۇ؟ -تارىخىم؟!چىمچىلاق باتۇرنىڭ قانچىلىك تارىخى بارتى؟ -خىم!سەن ئۆز تارىخىڭنىمۇ بىلمەيدىكەنسەن! -بىلىمەن نوزۇگۇم ئاچا،بىلىمەن! -دەپ باقە قېنى؟ -بۇرۇنقى زاماندا بىر ئوتۇنچى بوۋاي بىلەن موماي بار ئىكەن،ئۇلار شۇنچە قېرىپ كەتكۈچە پەرزەنىت يۈزى كۆرمەپتۇ.كۈندە نامىزىدا تەڭرىدىن پەرزەنىت ئاتار قىلىشىنى تىلەيدىكەن.بىر كۈنى موماي بىلەن بوۋاي ئوخشاش چۈش كۆرۈپتۇ.چۈشىدە ئاپئاق ساقال بىر بوۋاي:‹سىلەرنىڭ تىلىگىڭلار قوبۇل ئەيلەندى.ئەتە سەھەردە پەرزەنتىڭلار بولىدۇ›دەپلا يوقاپ كېتىپتۇ. ئەتىسى ئۇلار ئويغۇنۇپ ئەتراپىغا قارىسا،ھىچكىم يوق.ئۇلار ئۈمۈدسىزلىنىپ تۇرسا،بىر يەردىن‹ئاتا!ئانا!›دىگەن ئاۋاز ئاڭلىنىپتۇ.ئۇلار ھەممە يەرگە قاراپتۇ،ئاخىرى كارىۋاتنىڭ ئاستىدىن چىمچىلاقتەك كىلىدىغان بىر بالىنى تېپىپتۇ،ئۇ بالا بەك كىچىك بولغاچقا،بوۋاي بىلەن موماي ئۇنىڭغا چىمچىلاق باتۇر دەپ ئات قويۇپتۇ.شۇنىڭ بىلەن..... -تۈفى!شۇنداق يالغان تارىخىڭغا!   موماي بىردىنلا غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ گىپىنى بۆلىۋەتتى. -سەنى نەلەردە يۈرۈپ بۇنداق يالغان-توخۇناق گەپلەرنى ئاڭلىۋالغانسەن ھە!چىمچىلاق باتۇرنىڭ تارىخى ئۇنداق ئەمەس! -بۇنى ماڭا رەھمەتلىك چوڭ دادام ئېىيتىپ بەرگەن! -رەھمەتلىك چوڭ داداڭ قارا قورساق ئادەمكەن! -سىلە...چوڭ دادامنى ھاقارەتلىمىسە! -ھاقارەتلەش دىدىڭمۇ؟!ئەگەر ئۇ ھايات بولغان بولسا تېخى ئۇنى ئۇراتتىم! غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ بۇ ساراڭ موماي بىلەن يەنە پاراڭلاشقۇسى كەلمەي،كۆزىنى مەھكەم يۇمىۋالدى.موماي توختىماي سۆزلەشكە باشلىدى: -سىنىڭ تارىخىڭ ھەرگىز ئۇنداق ئەمەس!ئاڭلاپ تۇر!سەن،يەنى چىمچىلاق باتۇر،جاھان ئەركىسى چىنگىزخان بىلەن قول بېرىشىپ ئاكا-ئىنى بولۇشقان،چىن تۆمۈر باتۇرنىڭ بىر قولىنى سۇندۇرۋەتكەن،سىيىت نوچىنىڭ بەش قوۋۇرغىسىنى چىقىرىۋەتكەن،قوش مۈڭگۈزلۈك ئىسكەندەر قوشۇن تارتىپ كەلگەندە،يالغۇز ئۆزۈڭ ئۇلارنى چىكىندۈرگەن! -ھا-ھا-ھا!    غوجا ئابدۇل ئەخەت ئۆزىنى تۇتالماي قاقاھلاپ كۈلۈپ كەتتى.كۈلۈش بىلەن تەڭ ئۇنىڭ بەدەنلىرىمۇ ئاغرىپ،قېقىلىپ يۆتىلىپ كەتتى.موماي ئۇنىڭ تېخىمۇ غىدىقىنى كەلتۈرۈپ،ئۇنىڭدىن سورىدى: -قانداق؟خۇش بولۇپ كىتىۋاتقانسەن ھەقىچان تارىخىڭدىن؟ -شۇنداق،شۇنداق..ھا.ھا..ۋايجان قورسىقۇم!    غوجا ئابدۇل ئەخەت موماينىڭ ھەقىقەتەن ئەقىلدىن ئاداشقانلىقىنى بۈگۈن تولۇق جەزىملەشتۈردى.لىكىن موماي توختىماي ئۇنىڭ تارىخىنى سۆزلەپ كەتتى،ھەتتا يىلنامىسىنىمۇ قوشۇپ سۆزلەۋاتاتتى.غوجا ئابدۇل ئەخەت زادى بەرداشلىق بىرەلمىدى. -بولدى قىلسىلا،بۇ مۇمكىن ئەمەس! -نېمىشقا مۇمكىن ئەمەس؟ -مىنىڭ ئىسمىم غوجا ئابدۇل ئەخەت،بۇ يىل 16ياش! -ياق ئۇنداق ئەمەس! -دەل شۇنداق! -ئۇنداق ئەمەس،ساڭا تارىخىڭنى قايتا دەپ بېرەي ھە....    موماي بايا بىرقىتىم دەپ بولغان چىمچىلاق باتۇر تارىخىنى يەنە قايتا،ئېزىپ كەتمەي،ئارىلاشتۇرۇپ قويماي سۆزلەپ بەردى.غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ جۇدۇنى ئۆرلىدى،لىكىن ئورنىدىن قوپالمىغاچقا،مەجبۇرى ئاڭلىماي ئامالى يوق ئىدى.موماي سۆزلەپ بولغاندىن كىيىن،ئۇ قايناپ كەتتى: -ماڭا قارىسىلا نوزۇگۇم ئاچا!بۇ مۇمكىن ئەمەس؟ -نېمىشقا؟ -مەن ئاۋال گىپىمنى تولۇق قىلىۋالاي،سىلە گىپىمنى بۆلمەي تۇرسىلا،ماقۇلمۇ؟ -خوش،سۆزلە! -بىرىنجىدىن چىمچىلاق باتۇر دىگەن بىر رىۋايەت.ئۇنى راسىت ئۆتكەن دىيىشكە توغرا كەلسىمۇ،ئىسمىدىن چىقىپ تۇرىدىكى،ئۇ پەقەت چىمچىلاق چوڭلىقىدا،شۇڭا ئۇنىڭ سىلە دىگەن باتۇرلارنى،داڭلىق تارىخى شەخىسلەرنى ئۇنداق قىلىۋىتىشى مۇمكىن ئەمەس! -ھۇ قاپاق!چىمچىلاق باتۇرنى چىمچىلاقتەك كىلىدۇ دىگەننى كىم دەيدۇ؟!چىمچىلاق باتۇر دىگەن بوي-بەستىگە قاراپ ئەمەس،پەزىلىتىگە قويۇلغان نام ئۇ!چىمچىلاق باتۇر ناھايىتى كەمتەر ھەم كىچك پىئىل بولغاچقا،كىىشىلەرنىڭ ئۇنى چىمچىلاق باتۇر دەپ ئاتىشىنى تەلەپ قىلغان.كىيىن قوڭىغا ئۇرۇپ گەپ تاپىدىغان چالا رىۋايەتچىلەر ئۇنىڭ ئىسمىنى ئاڭلاپلا،ئاشۇنداق ئۆزگەرتىپ رىۋايەت توقىۋالغان! -ھە ماقۇل،شۇنداقمۇ دەپ تۇرىلى!چىمچىلاق باتۇر ياخشى ئادەم شۇنداقمۇ؟ -شۇنداق! -ئۇنداق بولسا ئۇ نىمىشقا چىن تۆمۈر باتۇرنىڭ قولىنى سۇندۇرۋىتىدۇ؟ -ئۇلار دوستانە كۈچ سىنىشىش جەريانىدا تاساددىپى شۇنداق بولغان،كىيىن چىمچىلاق باتۇر چىن تۆمۈر باتۇردىن قاتتىق ئۆزرە سورىغان،چىن تۆمۈر باتۇر مەرتلىك بىلەن‹ئاداش،بەيگىدە بۇنداق ئىشلار بولۇپ تۇرىدۇ،سەن ھەرگىز خىجىل بولما،ئارتۇق ئويلانما!›دىگەن! -خا!ھەجەپ دەپتىكەن ھە،ئۇنداقتا ئۇ نىمىشقا سىيىت نوچنىڭ بەش قوۋۇرغىسنى چىقىرۋىتىدۇ؟ -ھەي دەلتە!باتۇرلار دىگەن باتۇرلارنى ئىزدەپ،دوسىت تارتىشىدۇ.سىلەر بىر مەشرەپتە ئولتۇرغاندا،باتۇر،نوچىلارنىڭ ھەممىسى ‹سىيىت نوچى بىلەن چىمچىلاق باتۇر بىر چېلىشىپ كۆزىمىزنى ئېچىپ قويسا،ئۆلسەك ئارمىنىمىز يوقتى›دەپ تۇرىۋالغاچقا،ئىككىڭلار چىلىشقان،سىيىت نوچى مەرتلىك بىلەن ئۆزىنى بوش تۇتۇپ بەرگەن،سەن ئۇنى يەرگە ئۇرغاندا،ئويلىمىغان يەردىن بىر كىچىك بالىنىڭ تاشلاپ قويغان سۆڭىكى ئۇنىڭ بىلىگە پېتىپ كىتىپ،قوۋۇرغىسى سۇنۇپ كەتكەن! -خا-خا-خا!مۇنداق دىسىلە!ئۇنداقتا مەن چىنگىزخان بىلەن قانداق ئاكا-ئىنى بولۇشقان؟ -سەن بىر جەرەننى ئوۋلايمەن دەپ،ئۇنى قوغلاپ مۇڭغۇللار تەسەررۇپىغا ئۆتۈپ قالغان.جامۇقامۇ ئاشۇ جەرەننى قوغلاپ سەن بىلەن دوقۇرشۇپ قالغان.ئۇنىڭ سەكسەن بەش چىرىكى ساڭا تۇشمۇتۇشتىن ھوجۇم قىلغان،سەن ھەممىنى بىر-بىرلەپ يەر چىشلەتكەن،جامۇقا سىنىڭ باتۇرلىقىڭغا قايىل بولغان..... -توختاپ تۇرسىلا،بىز ھازىر چىنگىزخاننىڭ گىپىنى قىلىۋاتىمىز،جامۇقا چىقىپ قالدىغۇ ئەمدى؟ -گىپىمنى بۆلمەي ئاڭلاپ تۇر.جامۇقا ساڭا قايىل بولۇپ،سىنى چىنگىزخاننىڭ بارگاھىغا باشلاپ بارغان.چىنگىزخان ساڭا قاتتىق ھۆرمەت بىلەن كۈتۈۋالغان ھەم سىنى ئۆزىنىڭ سەركەردىسى بولۇشقا تەكلىپ قىلغان،سەن چىرايلىق رەت قىلغان.چىنگىزخان ‹بۈگۈن گەرچە چىمچىلاق باتۇر بىلەن بىرلىككە كىلەلمىگەن بولساممۇ،ئۇنىڭ بىلەن ئاكا-ئىنى بولۇشۇپ ئۆتۈشنى ئىستەيمەن!›دىگەن.سەن قوشۇلۇپ،ئۇنىڭ بىلەن ئاكا-ئىنى بولۇشقان! -مەن موڭغۇلچىنى بىلمىسەم،ئۇلار بىلەن قانداق پاراڭلاشقان؟ -دەلتە!ئاراڭلارغا تىلماچ سالغان! -تىلماچ دىگەن نىمە؟ -تىلماچ دىگەن تەرجىمان! -مەن ئوۋغا تەرجىماندىن بىرنى ئەگەشتۈرۈپ چىقىپتىكەنمەندە! -ياق،ئۇ دىگەن موڭغۇللارنىڭ تىلماچى! -توۋا قىلدىم توۋا!ھە بوپتۇ،مەن قانداق بولۇپ ئىسكەندەر بىلەن تۇتۇشۇپ قالدىم؟ -ئىسكەندەر زۇلقەرنەيىن قوشۇن تارتىپ ئېلىمىزگە يىقىنلاشقاندا سەن تەڭرى تېغىدا ئوتۇن كىسىۋاتقان ئىدىڭ.ئۇلارنىڭ خەتەرلىك ئىكەنلىكىنى بايقاپ،ئۇلارنى چىكىنىشكە دەۋەت قىلساڭ ئۇلار ئۇنىمىغان،شۇنىڭ بىلەن سەن ئۇلار بىلەن ئېلىشقان! -مەن يىڭىۋالغانمۇ؟ -شۇنداق دىسەكمۇ بولىدۇ،ئاساسلىقى ئىسكەندەر زۇلقەرنەيىن سىنىڭ قەھرىمانلىق جاسارىتىڭگە قول قويۇپ،سىنى يارىلاندۇرۇپ قويۇشتىن ئەنسىرەپ،قوشۇن چىكىندۈرۈپ كىتىپ قالغان! -ھەجەپ بىر ئىش بوپتۇ ھە!ھەممىسى يالغان! -نېمىشقا يالغان بولىدۇ؟!راسىت! -نوزۇگۇم ئاچا،ئۇلارنىڭ ھىچقايسى بىر دەۋىردە ياشىغان ئادەملەر ئەمەس!ھەر بىرىنىڭ ئارىسىدا نەچچە يۈز يىل پەرق قىلىدۇ! -مەن پەرق قىلمايدۇ دىدىممۇ؟ -مىنىڭ ئۇلار بىلەن بىلەن كۆرۈشۈشۈم ئۈچۈن نەچچە يۈز يىل ۋاقىت كىتىدىغانلىقىنى ئويلىماپلا ھە!مەن بۇ يىل 16ياشقا كىردىم! -ياق!سەن بۇ يىل 846ياشتا!    غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ئەمدى ئۇنىڭ بىلەن پاراڭلىشىشقا تاقىتى قالمىدى.‹بۇ موماي ساراڭ!ساراڭ بولغاندىمۇ قىپقىزىللا!›دىگەن يەكۈن،ئۇنىڭ مېڭىسىگە مۆھۈر بولۇپ ئۇرۇلۇپ كەتتى... 14-ئاجايىپ چۈش غوجا ئابدۇل ئەخەت مومايدىن ئۆزىنىڭ تارىخىنى مەجبۇرى ھالدا قايتا-قايتا ئاڭلىغاندىن كىيىن،موماي تاماققا تەييارلىق قىلىش ئۈچۈن چىقىپ كەتكەندىن كىيىن ئاندىن جىمجىتلىققا،ئارام ئېلىشقا مۇيەسسەر بولدى.سېقىراپ ئاغرىۋاتقان بەدىنىنى سىلاپ ياتقاچ،كۆزى ئۇيقۇغا كەتتى.چۈشىدە ئۇ ياپيېشىل،كۆز يەتكۈسىز بىر يايلاقتا ئات مېنىپ يۈرەتتى.ئۆزى چىلان رەڭگىدە،بېشىدا قارا قاشقىسى بار بۇ ئات،بەئەينى ساداقتىن كۈچەپ كېرىلىپ ئېتىلغان يا ئوقىدەك تىز كىتىۋاتاتتى.غوجا ئابدۇل ئەخەت بويۇنلىرىنى،مەڭزىنى سۆيۈپ ئۆتكەن سالقىن شامالدا،راھەت ئىلكىگە چۆمگەن ئىدى.تۇيۇقسىز ئات قاتتىق بىرنى كىشنەپ،ئالدى پۇتلىرىنى كۆتۈرۈپ توختاپ قالدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت يۈگەننى چىڭ تۇتىۋالمىغان بولسا،يىقىلىپ چۈشكەن بولاتتى. ئۇ ئالدىدىكى مەنزىردىن ھەيران قالدى.ئۇنىڭ ئالدىدا بىرتوپ ئۇزۇن تامبال،پەرەنجىلەرنى كىيىۋالغان،چىرايىدىن ساددىلىق يىغىپ تۇرىدىغان كىشىلەر،كىشىلەرنىڭ ئوتتۇرسىدا توپىلىق ئازگال،ئازگالدا مەيدىسىنى قويۇق تۈك باسقان،تولىمۇ تەمبەل،چىرايى قارامتۇل،يۈزىنى ساقال باسقان ئوتتۇرا ياشلىق بىر كىشى خەلىققە ھەيۋە كۆرسىتىپ،توپا چېچىپ تۇراتتى. -مەرت بولساڭ مەيدانغا چۈش!ئەر بولساڭ سەيناغا! بېشىغا ئۇزۇن كەمچەت تۇماق كىيىۋالغان بىر كىشى تەمبەل كىشىنىڭ ئەتراپىنى ئايلىنىپ تۇرۇپ شۇنداق جار سىلىۋاتاتتى.غوجا ئابدۇل ئەخەت ئەتراپنى يەنە كۆزەتتى.يوغان تېرەكلەر ئاستىغا سىلىنغان قاتمۇقات كۆرپىلەر ئۈستىدە قاشلىرى ئۈستىگە قايرىلغان،ساقاللىرى چىرايلىق ياسىتىلغان،مەڭزى قىزىللىقتىن ۋال-ۋال قىلىپ چاقنىغاندەك كۆرۈنىدىغان ،رەڭلىك تاۋاردىن كىيىم كىيگەن بىر ھەيۋەتلىك كىشى،مىيىغىدا كۈلۈپ ئولتۇراتتى.ئۇنىڭ يىنىدا قوغدىغۇچى سۈپەت ياش يىگىتلەردىن بىرقانچىسى ۋە شۇ كىشىگە ئوخشاشراق كىيىنگەن ئەمما چىرايىنىڭ بەك سۈرى يوق كىشىلەردىن بىرقانچىسى ئولتۇراتتى. -ئېسىت،موللا زەيدىن بولغان بولسىچۇ كاشكى... -موللا زەيدىن ئالەمدىن ئۆتكىلى خىلى يىللار بولۇپ قالدى خالايىق.... -بۇ ھاشىر دىۋە يەنە كۆرەڭلەپ يۈرىيدىغان بولدى دە..... خالايىق ئارىسىدىن شۇنداق پاراڭلار ئاڭلىنىپ تۇراتتى.غوجا ئابدۇل ئەخەت ئۆزىنىڭ قايسى دەۋىر،قايسى زامانغا كىلىپ قالغانلىقىنى بىلمەيلا قالدى.موللا زەيدىننىڭ ئىسمىنى ئاڭلاپ،ئۆزىنىڭ ھىچ بولمىغاندىمۇ بىرەر ئەسىر بۇرۇنقى زاماندا ئىكەنلىكىگە ھۆكۈم چىقاردى. -ئەسسالامۇئەلەيكۇم!مەن بىر سىناپ باقاي! توپنى يېرىپ،بويى بىرمىتىر ئاتمىشمۇ كەلمەيدىغان،ئورۇق بىر يىگىت چىقىپ كەلدى.توپا ئازگىلىدا ھەيۋە كۆرسىتىپ تۇرغان ھاشىر دىۋە يىگىتكە قاراپ كۈلۈپ قويدى.جارچى ئۇنىڭ يىنىغا كەلدى. -پالۋان،جاسارىتىڭگە بارىكاللا!ئەمما قايتىپ قال! -نىمىشقا؟ -چېلىشىتا يانپاشنىڭ كۆزى يوق،تېخى ياشكەنسەن،كىيىنچە ئۆزۈڭنى كۆرسەتسەڭمۇ بولىدۇ. -ھا!رەھمەت سىلىنىڭ ياخشى كۆڭۈللىرىگە يۇنۇس بەگ،مەن ئۆزۈمنى دەڭسەپ بېقىپ چىقتىم،نىمە كۆرسەم ئۆزۈمگە! جارچى يۇنۇس بەگ مەمنۇنلۇق بىلەن كۈلۈپ قويدى.خەلق قاتتىق ئالقىش ياڭراتتى. -خو ئوغۇل! -ئەركەك! -ساڭا دۇئا قىلىمىز،چۈشە مەيدانغا! يىگىت توپا ئازگىلىغا چۈشۈپ،ھاشىر دىۋە بىلەن ئىككى قوللاپ كۆرۈشتى.ھاشىر دىۋىمۇ ئۇنىڭ بىلەن چىرايلىق سالام قايتۇرۇپ كۆرۈشكەن بولدى. -قاسىم دىگەن شۇ!ھاشىم  چامباشنىڭ كىچىك ئوغلى! -قايسى ھاشىم چامباشنىڭ؟! -ۋاي ھېلىقى بىر پۇتى ئاقسايدىغان ھاشىم چامباشچۇ! -ھەي...بۇ بالىنىڭ جۇغى كىچىكلا تۇرىدۇ،ھەرقانچە ھاشىم چامباشنىڭ بالىسى بولسىمۇ،ھاشىر دىۋىمۇ بوش ئادەم ئەمەستە!    كىشىلەر ھەرخىل پاراڭلار بىلەن چېلشىنىڭ باشلىنىشىنى كۈتۈپ تۇراتتى.جاكارچى گەپ باشلىدى. -خوش ئەھلى جامائەت!رەھمەتلىك ھاشىم ياغاچچى ئوغلى قاسىمجان ئۆزىنى سىناش مەقسىتىدە ھاشىر پالۋان بىلەن سىناشماقچى،يانپاشنىڭ كۆزى يوق،دەۋا-دەستۇر يوق!ھەممەيلەن ئىككەيلەنگە دۇئا قىلايلى،ئامىن! -ئامىن!!!   خالايىق بىرلىكتە دۇئا قىلدى.چېلىش باشلىنىپ كەتتى.ھاشىر دىۋە قاسىمغا يول قويغاندەك تۈزۈك ياڭزا چىقارماي،ئۆزىنى بوش تۇتۇپ بەرگەندەك تۇراتتى.قاسىم ھەرخىل پەنت بىلەن ھېلى چىرماق سالسا،ھېلى يانپاشلاش ئۈچۈن تېرىشىۋاتاتتى.ئەمما ھاشىر خۇددى يەرگە چوڭقۇر قېقىلغان قوزۇقتەك،قىمىرلاپمۇ قويمايىتتى.قاسىم شۇنچە كۈچەپمۇ ئۇنى يا يىقىتالمىدى يا يانپاشلاپ كۆتۈرەلمىدى.ھاشىر بىدەمدىن كىيىن يىگىتنى شۇنداق بىر كۈچەپلا يەردىن يۇلۇپلا كۆتۈرۋالدى. -ئاپلا خەشمەت! -قاسىمجان بولمىدى.... خالايىق ئۇنىڭغا ئىچ ئاغرىتىشقا باشلىدى.ھاشىر ئۇنى ھاۋادا بىرقانچە قېتىم ئايلاندۇرۇپ،ئويلىمىغان يەردىن يەنە يەرگە چىرايلىق قويۇپ قويدى.قاسىم خېجىللىقتىن پاتىڭىغىچە قىزىرىپ كەتتى.جاكارچى ئۇلارنىڭ قېشىغا كەلدى. -ھىممىتىڭگە ھەشقاللا ھاشىر پالۋان،قاسىمجاننى ئاياپ قالدىڭ! -قاسىمجان تېخى كىچىككەن،ھۈنىرى پىشماپتۇ.   ھاشىر بوغۇق ئاۋازى بىلەن جاۋاپ قايتۇرغاچ،قاسىمجاننىڭ مۈرىسىگە يىنىك ئۇرۇپ قويدى.قاسىم بىردەم جىم تۇرىۋالغاندىن كىيىن كىشىلەرنى ھەيران قالدۇرغۇدەك گەپلەرنى قىلىشقا باشلىدى: -چېلىشتا مەن ھەقىقەتەن ھاشىركامنىڭ قولىغا سۇ قۇيۇپ بىرەلمەيمەن،لىكىن چامباشلىشىشتا بىرنىمە دىيەلمەيمەن! -نىمە چامباش؟!يۈزۈڭنىڭ خېلى قېنى بار يىگىتمىكىن دىسەم،سەنمۇ ئۆتۈپ كەتكەن دەيۈز نىمىكەنسەن ھە!بايا ھاشىر پالۋان سىنى يەرگە ئۇرغان بولسا ئۆزۈڭنى نەدە كۆرەتتىڭ؟! جاكارچىنىڭ سەل جۇدۇنى تۇتتى.ئەمما ھاشىر قىلچە رەنجىگەندەك ئەمەس ئىدى. -ياق يۇنۇس بەگ،ئۇ توغرا ئىيتىدۇ،ئەگەر قاسىمجاننىڭ شۇنداق نىيىتى بولسا،ھېساپ!ھاشىمكام رەھمىتىنىڭ ھۆرمىتى،پۇشتىغا زادى قانچىلىك ھۈنىرىنى ئۆگەتتى بىر بىلىپ باققۇم بار مىنىڭمۇ! خالايىق يەنە بىر قېتىم ھەيران قالدى.چۈنكى چېلىشى بىلەن چامباشلىشىشنىڭ پەرقىنى ھەممەيلەن ئوبدان بىلەتتى.جاكارچى ھېلىقى سۆلەتلىك كىشىگە قارىدى.ئۇ كىشى پېتىنى بۇزماي تۇرۇپ،بىشىنى يىنىك لىڭشىتىپ ماقۇللۇق بىلدۇردى. -خوش،ئەلسۆي غوجام قوشۇلغان يەردە بىزمۇ بىر تاماششا كۆرىلى ئەمىسە!مۇشىت-پەشۋانىڭ كۆزى يوق،دەۋا-دەستۇر يوق،قېنى پالۋانلار ئەمىسە! بىر مەيدان چامباش مۇسابىقىسى باشلاندى.دەرۋەقە قاسىمنىڭ چامباشچىلىق ماھارىتى چېلىشى ماھارىتىگە قارىغاندا كۆپ يۇقىرى ئىدى.ئۇ يەردىن بىرلا قاڭقىپ چىقىپ،ھاشىرنىڭ سول مەڭزىگە قاتتىق بىر پەشۋا ئاتتى،ھاشىر ئارقىغا سەنتۈرلۈپ ھوشىنى يىققۇچە،قاسىم يەنە ئارقا-ئارقىدىن بىرقانچىنى تىپىۋەتتى.ھاشىر توپا ئاگالنىڭ بۇلىڭىغا گۈپىىدە يىقىلىپ چۈشتى. -ئو!ما كارامەتنى كۆرۈڭ! -قاسىمجان پەشۋاغا يامانكەن دىسە!    كىشىلەرنىڭ ئاپىرىنى بىردەملىك بولدى.ھاشىر تىزلا ئورنىدىن تۇرۇپ،يەرگە قان ئارىلاش تۈكۈرۋەتكەندىن كىيىن،يوغان قوللىرى بىلەن ئېغىزىدىن چىقىۋاتقان قانلارنى سۈرتىۋەتتى. -ئاپىرىن،داداڭنىڭ ئۇدۇمىنى ئاپسەن،كىلە ،يەنە ئاتا پەشۋارىڭنى! قاسىم ئەمدى قوپالمايدۇ دەپ ئويلىغان ھاشىرنىڭ يەنە ئورنىدىن تۇرۇپ كەتكەنلىكىنى كۆرۈپ سەل تەمتىرەپ قالدى.ھاشىر ئۇنىڭغا ھۇجۇم قىلماي،ئۇنى ھۇجۇم قىلىشقا قىستاۋاتاتتى،قاسىم يۈگۈرەپ كىلىپ يەنە پەشۋا ئاتماقچى بولدى،ئويلىمىغان يەردىن دىۋىدەك كالامپاي كۆرۈنىدىغان ھاشىر،چاققانلىق بىلەن ئۆزىنى قاچۇرۋالغاچقا،قاسىمنىڭ پەشۋاسى بىكارغا كەتتى،قاسىم ئارقىغا ئۆرۈلۈپ،بوينىنى كەينىگە تارتىپ قاڭقىپ تۇرۇپ،ھاشىرنى كاللا بىلەن ئۈسسىمەكچى بولدى،ھاشىر ئۇنىڭغا قاراپ قىمىرلىماي تۇراتتى،قاسىمنىڭ كاللىسى ئۇنىڭغا تىگىشكە ئازلا قالغاندا،ھاشىر سول قولى بىلەن ئۇنىڭ گىلىدىن شۇنداق كۈچەپ بىرنىلا ئىتتىرىپ قويىۋىدى،ھاۋادا كۈچەپ كاللا قويۇش ئۈچۈن پۈتۈن قۇۋۋىتىنى بويىنىغا يىققان قاسىم غىققىدە قىلىپ يەرگە يىقىلدى ۋە خورتۇلداپ تىنالماي يىتىپ قالدى. -توۋا،ھاشىر دىۋە چامباشقىمۇ يامانكىنا؟ -قاسىمجان بولالمىدى!     توپ ئارىسىدىن بىرقانچە يىگىت چىقىپ،يەردە تىنالماي كۆكۈرۈپ ياتقان قاسىمنى يۆلەپ،مەيدىسىنى سىيلاپ،سۇ پۈركۈپ دىگەندەك سەل ھوشىغا كەلتۈرۈپ،قولتۇقىدىن كۆتۈرگەن پېتى مەيداندىن ئىلىپ چىقىپ كەتتى.مەيداندا گۈلدۈراس ئالقىش ۋە تاپا-تەنە بىرلىشىپ كەتتى. -ۋۇي،قاراڭلار،چىمچىلاق باتۇر! -ۋاي شۇكەن،دەل ئۆزى! تۇيۇقسىز توپتىن بىرقانچە كىشى ئات ئۈستىدە گاڭگىراپ تۇرغان غوجا ئابدۇل ئەخەتنى كۆرسىتىشىپ ۋارقىرشىپ كەتتى.غوجا ئابدۇل ئەخەت نىمە دىيىشىنى بىلەلمەي قالدى.ۋاراڭ-چۇرۇڭنى ئاڭلىغان ھاشىر دىۋە،ئات ئۈستىدىكى غوجا ئابدۇل ئەخەتكە قاراپ ئىگىلىپ بىر سالام قىلىۋەتكەندىن كىيىن،ئىززەت بىلەن ئۇنى مەيدانغا چۈشۈشكە شەرەتلىدى.غوجا ئابدۇل ئەخەتنى سوغۇق تەر بىسىپ كەتتى.كىشىلەر ئۇنى ئارىغا ئىلىۋالدى،ھەتتا بىرقانچە كىشى ئۇنى ئاتتىن يۆلەپ چۈرۈشكىمۇ ئۈلگۈرۈپ بولدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت چۈشەندۈرۈپ بولغۇچە،كىشىلەر ئۇنى كۆتۈرۈپ،مەيداننىڭ ئالدىغا ئىلىپ كىلىپ بولغان ئىدى. -ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم،باتۇر!     جاكارچى،ھاشىر،ھەتتاكى ئەلسۆي غوجىمۇ ئورنىدىن تۇرۇپ ئۇنىڭغا ئىھتىرام بىلەن سالام قىلدى. -ۋە...ۋەئەلەيكۇم ئەسسالام! -چىمچىلاق باتۇرنىڭ نامىنى كۆپ ئاڭلىغان،بۈگۈن ئۆزلىرى بىلەن دىدارلىشىشقا نىسىپ بوپتۇ،شۈكرى! -رەھ..رەھمەت،مەن چىمچىلاق باتۇر بولىمەن! غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ئۆز ئېغىزىغا ئۇرغۇسى كىلىپ كەتتى،ئۇ <ئېنىقلا مەن غوجا ئابدۇل ئەخەت!>دىمەكچى بولغان بولسىمۇ،ئېغىزى ئۇنىڭ ئىختىيارىغا بوي سۇنماي،دەل ئۇ دىمەكچى بولغان گەپنىڭ ئەكسىنى دەۋاتاتتى! -ياخشى! -چىمچىلاق باتۇرنىڭ كارامىتىنى كۆرەيلى!   خەلق قاتتىق ئالقىش ياڭرىتىپ كەتتى.غوجا ئابدۇل ئەخەت ئۇشبۇ دەمدە ئۆزىگە ئۆلۈم تىلەۋاتاتتى.<ئاناڭنى،بىكاردىن بىكار يۈزۈم چۈشىدىغان،تاياق يەيدىغان بولدۇم!>دەيتى ئىچىدە. -خوش باتۇرۇم،چىلىشامدۇق.ئېلىشامدۇق؟ -ئۇرۇشمايلى! غوجا ئابدۇل ئەخەت شۇنداق دىگەن بولسىمۇ،ئەمەلىيەتتە ئۇنىڭ ئېغىزىدن چىققان سۆز بولسا،<ئېلىشايلى!>ئىدى.ئۇ قۇلىقىغا ئىشەنمەيلا قالدى.جاكارچى ھاياجانلىنىپ،جاكار قىلىشقا باشلىدى. -ئەھلى جامائەت!بىزنىڭ پەخرىمىز،مەشھۇر باتۇرىمىز چىمچىلاق باتۇر يۇرتىمىزغا قەدەم تەشرىپ قىلىپ،غېرىپ كۆڭلىمىزنى نۇرغا چۆمدۈردى.ھازىر،باتۇرىمىز ھاشىر پالۋانغا ھۈنەر ئۆگەتكەچ،كامالەتكە يەتكەن جانبازلىق ماھارىتى بىلەن كۆزىمىزنى ئېچىپ قويماقچى،قېنى بارىكاللا! -بارىكاللا! -بارىكاللا!!!   خالايىق ئارىسىدىكى ياشانغان بىرقانچە بوۋاي-مومايلار ھەتتا تەسىرلىنىپ يىغلاپ تاشلىدى.ئەمدى غوجا ئابدۇل ئەخەتكە چىكىنىشكە يول قالمىغان ئىدى.ئۇ قورقۇنۇچ ۋە ھەيرانلىقتا مادار قالمىغان پۇت-قولىنى سۆرەپ،توپا ئازگىلىغا چۈشتى.چۈشىشىگىلا ھاشىر يوغان ئالقانلىرىنى ئىلمەك شەكلىدە قىلىپ،بوراندەك يۈگۈرۈپ كەلدى،<تۈگەشتىم!>غوجا ئابدۇل ئەخەت شۇنداق يەكۈن چىقىرىپ تۇرغاندا،ئۇنىڭ تېنى ئۆزنىڭ ئىختىيارىدا ئەمەستەك شۇنداق چەبدەسلىك بىلەن ئۆزىنى دالدىغا ئالغاندىن سىرىت،ھاشىرنىڭ گەجگىسىگە بىر جەينەك قويۇپ،ئۇنى ئوڭدىسىغا دۈم چۈشۈرۈشكە ئۈلگۈردى. -مانا باتۇر دىگەن،توۋا،چەبدەسلىكىگە قاراڭ! -ئاپىرىن! -بارىكاللا!! غوجا ئابدۇل ئەخەت ئۆزىمۇ ھەيران قالدى.بىرقانچە قەپەس ئېلىشىپ،ھاشىر ئۇنىڭ مويىغىمۇ تىگەلمەي يەرگە يىقىلىۋەرگەندىن كىيىن،ئۇنىڭ يۈرىكى جايىغا چۈشتى. -خا-خا!مۇنداق دەيلى،مىنىڭ تىنىمنى ھەقىقى چىمچىلاق باتۇر باشقۇرىۋىتىپتۇ دە!ئويۇن قىزىييدىغان بولدى! غوجا ئابدۇل ئەخەت ئىچىدە شۇنداق دەپ كۈلۈپ كەتتى،بايىقى تاتىرىپ كەتكەن چىرايىنىڭ ئورنىغا،تەبەسسۇم يۈگۈردى.شۇنداق قىلىپ،ئۇ قىلچە قىينالمايلا ھاشىرنى يەردىن قوپالماس قىلىۋەتتى. -ئاپىرىن چىمچىلاق باتۇر! -باتۇرنىڭ ئۆمرى ئۇزۇن بولسۇن!   خالايىق شادلىق ئىلكىگە چۆمدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت قولىنى ئېگىز كۆتۈرۈپ،غالىپلىقىنى كۆرسۈتىۋەتكەندىن كىيىن،كۆزى چىرايى تېخىمۇ قارىيىپ ،ئىنجىقلاپ ياتقان ھاشىرغا چۈشۈپ،يۈرىكى بىر قىسىملا بولۇپ كەتتى.دەرھال قولىنى چۈشۈرۈپ،ئۇنىڭ يىنىغا يۈگۈرەپ بېرىپ،ھاشىرنى يۆلەپ توپىلىرىنى قېقىشتۇردى ۋە ئۇنىڭ ئوڭ قولىنى ئىككى قوللاپ مەھكەم سىقتى. -ھاشىر پالۋان.ماڭا يول قويلا،ئەسلى مەن سىلىگە رەقىپ بولالمايمەن. -يوسىغۇن باتۇرۇم يوغىسۇن،ئۆزلىرى مىنى ئاياپ قاللا تېخى.... -ئۇنداق ئەمەس پالۋان.مەن....مەن سىلىدىن ئۈگۈنىمەن،سىلە مىنىڭ ئۈلگەم ھاشىر پالۋان! -رەھمەت باتۇر.....   ئۇلار قوچاقلشىپ يىغلىشىپ كېتىشتى،خالايىقمۇ سۈكۈتكە چۆمدى.كىيىن بىر بوۋاي ئاۋازىنى قويىۋىتىپ قوشاق ئېيتىپ يىغلاپ،جىمجىتلىقنى بۇزدى: -چىمچىلاق باتۇر دەيدۇ،كۆرگەنلەر بارمۇ؟ ئۇندىن ئۆزگە باتۇرغا،كەمتەرلىك يارمۇ؟! چىمچىلاقتەك كەمتەردۇر،تاغدەك قامىتى، ئۆمۈر بەرسۇن خۇدايىم،كەلسۇن ئامىتى.......    ئەلسۆي غوجا ئۇنى ۋە ھاشىر پالۋاننى كۆرپىگە باشلاپ چاي قۇيدى ۋە  ھەر ئىككىسىگە زەر بەلباغ باغلاپ قويدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت ئاجايىپ ھاياجان ۋە بەخت ئىلكىدە چاي ئوتلاپ پاراڭ بىلەن ئولتۇراتتى. -ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم ئەھلى جامائەت،ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم چىمچىلاق ئاداش!    ئوچۇق ئاسماندا چاقماق گۈلدۈرلىگەندەك جاراڭلىق چىققان بىر ئاۋاز ھەممەيلەننىڭ دېققىتىنى تارتتى.غوجا ئابدۇل ئەخەت ئورنىدىن تۇرۇپ،ئاۋاز چىققان تەرەپكە قارىدى.بېشىغا بادام دوپپا،ئۇچىسىغا نېشىرەڭ كۆينەك كىيگەن،بىلىگە سېرىق پوتا باغلىغان،بويى بىرمىتىر سەكسەن ئەتراپىدا،ئانچە مۇسكۇللىق بولمىسىمۇ،سۆڭىكى يوغان بولغاچ گەۋدىلىك كۆرۈنىدىغان،سارغۇچ بۇرۇتلىرى چىرايلىق يۆگەلگەن،كۆكۈچ كۆزلىرىدىن كۈلكە چىقىپ تۇرىدىغان بىر يىگىت ئۇلارغا قاراپ ئوڭ قولىنى كۆكسىگە قويۇپ كىلىۋاتاتتى.غوجا ئابدۇل ئەخەتكە بۇ يىگىت بەكلا تونۇش كۆرۈنسىمۇ،ئۇنىڭ زادى كىملىكىنى ئېسىگە ئالالمىدى،شۇنداقتىمۇ ئىختىيارسىز ھالدا ئۇنىڭ ئالدىغا بېرىپ قول ئېلىشىپ كۆرۈشتى. -دىدار غەنىمەت چىمچىلاق  ئاداش،كىلە يەنە بىر تۇتىشايلى! غوجا ئابدۇل ئەخەت ئۇ يىگىتنىڭ كۆرۈشۈپلا بۇنداق دىيىشىنى ئويلاپمۇ باقمىغان ئىدى.لىكىن ئۇ بايام ھاشىر پەلۋان بىلەن تۇتۇشۇپ،ئۆزىدە غايىپ كۈچنىڭ بارلىقىنى بىلگەچ،بەك قورقۇپ كەتمىدى. -سېيىت گاڭگۇڭ دىگەن شۇ! -سېيىت نوچى دەل ئۆزى! -ئىككىسنى يېقىن دوستكەن دەپ ئاڭلىۋىدىم بوۋامدىن! -بىر مەشرەپتە ئۇ سېيىت نوچىنىڭ يەتتە قوۋۇرسىنى چىقىرۋىتىپتىكەنمىش! -ماڭغىنا نېرى،يەتتە ئەمەس بەش قوۋۇرسىىنى!   كىشىلەر شۇنداق دىيىشىپ يەنە قىززىپ كەتتى.سېيىت نوچى دىگەن ئىسىمنى ئاڭلاپ،غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ئېسىگە موماينىڭ رىۋايىتى كەلدى ۋە سېيىت نوچىغا قايتا نەزەر سالدى.كۆرۈنىشىدىن زادىلا بىركىشى بىلەن مۇشتىلىشالايدىغاندەك كۆرۈنمەيدىغان،بۇ يېقىملىق يىگىتنىڭ سېيىت نوچى ئىكەنلىكىكگە زادىلا ئىشەنگۈسى كەلمەي قىلىۋاتاتتى.ئۇنىڭ نەزىرىدە سېيىت نوچى ھاشىر پالۋاندىمۇ گەۋدىلىك،چىرايىدىن سۈر يىغىپ تۇرىدىغان،كۆزلىرىدىن ئوت چاقناپ تۇرىدىغان بىر سىما ئىدى. -ھە،ئاداش،كىلەمدۇق؟ -كېلىلى!    غوجا ئابدۇل ئەخەت خىياللىرىنى يىغىشتۇرۇپ.توپا ئازگالغا چۈشتى.ئۆزىگە تولۇق ئىشەنچى بولغاچقا،ھىچقانداق ھەركەت قىلماي،مەغرۇر ھالدا سېيىت نوچىنىڭ قول سىلىشىنى كۈتۈپ تۇراتتى.سېيىت نوچى تەمكىن قەدەملەر بىلەن ئۇنىڭغا يىقىنلاشتى ۋە <يا پىركامىل مەدەت!>دەپ ئىككى قولى بىلەن غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ئىككى بېقىدىن قاماللاپ تۇتتى،نىمىشقىدۇر غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ بېقىنى قاتتىق ئاغرىپ،قىمىرلىيالماي قالدى،سېيىت نوچى يەنىمۇ كۈچەپ ئۇنى بىرلا كۆتۈرىۋىدى،ئۇنىڭ قوۋۇرغىلى غاراسلاپ،قاتتىق ئاغرىقتىن ۋارقىراپ كەتتى! -ۋايجان!.......   غوجا ئابدۇل ئەخەت كۆزىنى ئاچقاندا ئۆزىنىڭ يەنىلا كارىۋاتتا ئىكەنلىكىنى،موماينىڭ ئۇنىڭ سۇنغان بېقىنىنى كۈچەپ بېسىۋاتاتتى. -ۋايجان،نىمانداق قىلىلا ئاچا؟! -كىم سىنىڭ ئاچاڭكەن ساراڭ!قوۋۇرغاڭنى جايىغا سىلىۋاتىمەن.چىدا! -ۋايجان! -ۋايجان!!! موماي غوجا ئابدۇل ئەخەتنى ئاشۇنداق بىرقانچە قېتىم ۋايجانلاتقاندىن كىيىن توختاپ قالدى. -ھە،ئەمدى بولدى.ئىشەنمنىسەڭ ئەمدى مىدىرلاپ باقە!    غوجا ئابدۇل ئەخەت ئاغرىقتىن تەرلەپ كەتكەن بەدىنىنى سەل مىدىرلاتتى،دىگەندەك ئۇنىڭ قوۋۇرغىسىنىڭ ئاغرىقى توختاپ قالغان ئىدى.ئۇ مومايغا مىننەتتارلىق بىلەن قارىدى. -قوپە چىمچىلاق باتۇر،ئەمدى تاماق يە! -ھە.ھە؟!    ئۇ چىمچىلاق باتۇر دىگەن گەپنى ئاڭلاپ بايامقى چۈشى ئېسىگە كەلدى ۋە كۈلۈپ كەتتى.<توۋا،موماينىڭ پەلىپەتىش گەپلىرىنى ئاڭلاپ ئاجايىپ چۈش كۆرۈپتىمەن دىسە....>ئۇ شۇنداق خىيال قىلغىنىچە،موماي ئەتكەن چۆچۆرىنى قولىغا ئالدى......                      15-باپ. قەھرىمانلارنىڭ غەيرى تارىخى -ئاچا،سىلىدىن سورايدىغان جىق گەپلىرىم بار ئىدى. غوجا ئابدۇل ئەخەت چۆچۆرىنى ئىچكەچ مومايدىن سورىدى. -كىم سىنىڭ ئاچاڭكەن قاپاق!تاماق يىگەندە گەپ قىلمايدۇ بىزنىڭ قائىدىدە! غوجا ئابدۇل ئەخەت گەپ قىلالماي،تامىقىنى يىيىشكە باشلىدى.چۆچۆرىدىن بەش قاچا ئىچىپ،قورسىقى تويۇپ،تەرلەپ،كېكىرۋەتكەندىن كىيىن مومايدىن قايتا سۇئال سوراشقا تەمشەلگەندە،موماي ئۇنىڭغا رەنجىپ كەتتى: -ھەي بىئەدەپ!داستىخاندا كىكىرگىنىڭ نىمىسى؟!ئەھۋالدىن قارىغاندا سەن بەزىدە ئوسۇرۇپمۇ قويىدىغان ئوخشايسەن تاماق يەۋىتىپ! -ياق....مەن....ھەرگىز ئوسۇرمايمەن. -ھازىر نىمىشقا كېكىرىسەن؟ -بۇ...كېكىرگىم كەلسە قانداق قىلىمەن؟ -كىكىرگىڭ كەلسە كىكىردىڭ،ئوسۇرغۇڭ كەلسە ئوسۇرامسەن؟ -بۇ...ئاھاي....بولدىلا... -نىمە بولدىلا،ھە نىمە بولدىلا؟!قۇلىڭنى دىڭ تۇتۇپ ئاڭلا،بىز تامق يىگەندە ئوسۇرمايمىز،كېكىرمەيمىز،چۈشكۈرمەيمىز،گەپ قىلمايمىز،ئەسنىمەيمىز!ئەگەر زادى چىدىيالمىساق قولىمىز بىلەن ئېغىزىمىزنى تۇتۇپ،ئىمكان بار باشقىلار ئاڭلاتمايمىز،كۆرسەتمەيمىز،بىلدۈرمەيمىز! -ماقۇل.مەن خاتا قىپتىمەن.كەچۈرسىلە! -ھىم،كەچۈردۈم.دۇئا قىلىۋىتىپ،ئاندىن گىپىڭ بولسا قىل! -ماقۇل.    دۇئادىن كىيىن غوجا ئابدۇل ئەخەت سۇئالىنى باشلىدى: -ئا...ۋوي،نوزۇگۇم خىنىم،سىلە ئەسلى تىۋىپمۇ؟ -ياق،قاندىق دەيسەن؟ -مىنى مۇشۇنىڭ بىلەن ئىككى قىتىم داۋالاپ قويلا،شۇڭا سوراپ باقتىم. -خا-خا-خا!ھەرقايسىڭ شۇنچە ئاددى،ئۇششاق كىسەلنىمۇ ھازىر ئۆلىدىغاندەك قىلىپ كىتىشىسەن.ھەي....ئەينى چاغلاردا نەدە دوختۇر،نەدە دورا؟!ھەممىسى ئاتا-بوۋىلىرىمىزدىن قالغان كونا،ئاددى ئۇسۇللار! -ھە....سىلە نېمىشقا دائىم مىنى تاپالايلا؟ -مەن كىمنى تاپىمەن دىسەم شۇنى دائىم تاپالايمەن! -ماڭا نىمىشقا شۇنچە ياردەم قىلىلا؟ -ياردەم؟!بۇنى ياردەم دەپ ئويلىما،سەن ناھايىتى موھىم ئادەم! -مەن؟!چىچمچىلاق باتۇر؟! -شۇنداق،دەل سەن چىمچىلاق باتۇر! -مەن قانداق موھىم؟ -سەن يەرشارىنىڭ تىنىچىلىقىنى قوغدىمىساڭ بولمايدۇ!    غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ئېغىزىدىكى چاي كۈلكە بىلەن تەڭ پۈركىلىپ چىقىپ كەتتى. -يەرشارىنىڭ تىنىچلىقىنى؟!يەرشارىنىڭ؟! -شۇنداق يەرشارىنىڭ! -مۇنداق دىسىلە،مىنىڭچە يەرشارىنىڭ تىنىچىلىقىنى جامائەت خەۋىپسىزلىك ئورۇنلىرى ۋە ئالەم قاتناش ئورۇنلىرى قوغدايدۇ،مەن ئەمەس! -ھۇ ساراڭ!سىنىڭچە سەن ئاسماندا ئۇچۇپ يۈرۈپ،تاشقى پىلانىت ئادەملىرى بىلەن ئۇرۇش قىلىپ قوغدايمەن دەپ ئويلىغانمىتىڭ؟!ئەلۋەتتە ئۇنداق ئەمەس،سەن يەرشارىنىڭ تىنىچلىقىنى قوغدايسەن،لىكىن سىنىڭ ۋەزىپەڭ ھەم ئاددى ھەم خەتەرلىك! -مەسىلەن؟ -ھازىر تېخى ۋاقتى ئەمەس! -ھە....مۇنداق دىسىلە.ھەراسىت،سىلە سىيىت نوچىنى تونۇملا؟ -خا-خا-خا!تونۇيمەن،مەن دائىم ئۇ ياققان نانىنى ئېلىپ يەيتىم! -ئۇ ياققان ناننى؟!سېيىت نوچى نان ياقامتى؟ -شۇنداق ئۇ بىر ناۋاي!ئۇنىڭ دادىسىمۇ،دادىسىنىڭ دادىسىمۇ ناۋاي! -چاقچاق قىلمىسلا!ئۇ دىگەن نوچى،پالۋان! -ناۋايدىن نوچى،پالۋان چىقسا بولمامدىكەن؟! -بولىدۇ،لىكىن.... -توختاپ تۇر ھە!    موماي ئۇنىڭ گىپىنى بۆلۈپ يۈگۈرەپ كىرىپ بىر راۋاپنى ئىلىپ چىقتى.ئاندىن تارىنى بىرقۇر تۈزەشتۈرۈپ زەخمەك ئۇرۇشقا باشلىدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت ئېغىزنى ئېچىپ تۇرۇپلا قالدى: سېيىت ئىسىملىك بىر ئەزىمەت بارلىققا كەلدى . شىرنىڭكىدەك كەڭ كۆكرىكى، يولۋاس تاپىنىدەك ئالقىنى بىلەن ئەلنى ئۆزىگە جەلپ قىلدى . تۆت دەرۋازىنىڭ ئىچى ۋە تېشىدىكى غېرىپ - غۇرۋا ، يىتىم يېسىرلار ئۇنى ئۆزىگە ئاشىنا بىلدى...... موماي ئۆز ئاۋازىغا ئوخشىمايدىغان بىرخىل جاراڭلىق  ئاۋاز بىلەن راۋاپ بىلەن بىرلەشتۈرۈپ بىيىت ئوقۇشقا باشلىدى............... ئونبەش ياشقا بارغاندا ، تۆشۈك دەرۋازىدا ، بىر ناۋايغا نىمكار بولۇپ كىردى ........ غوجا ئابدۇل ئەخەت موماينىڭ راۋاب ساداسى ۋە ئاۋازىغا ئەسرا بولۇپ،ئۆزىنى يوقاتقان پېتى ئولتۇرۇپ كەتتى. پور بايۋەتچە دىدىكى : ئەي يۇرت - ماكانى يوق ھارامزادە ، مەن بولسام ئارزۇلۇق بەگزادە ، كىيىم سەرپايىلىرىم ئازادە ، بەخت - دۆلەتتە ماڭا ھەرقانداق شاھزادە ، مەن بولسام قاراشەھەردە ئاتالغان گاڭگۇڭمەن، نامۇ شۆھرەتتە رۇستىمى داستانىدىن چوڭمەن . قېنى كۈچ سىنىشايلى ، بىر قەپەس ئېلىشايلى . گاڭگۇڭ بولساڭ مەيدانغا چۈش ، چېلىشايلى . سېيىت نوچى دىدىكى : سەندىن قورقۇنچ ، دىشۋارىم يوق . ساڭا ئاتار پەشۋارىم يوق . بىر پەس ئارام ئالغىلى قوي ، ئىككى پەدە چالغىلى قوي . پور بايۋەتچە دىدىكى : پۇراپ باقساڭ مۇشتۇمنى ، يوقىتىسەن ھۇشۇڭنى ، بىر مۇشت بىلەن سېسىتاي جىگىرىڭنى - گۆشۈڭنى ، باش ئۈستۈڭگە قوندۇراي ، ئەجەل ماتەم قۇشۇڭنى ! موماي ئىككى پىرسۇناژنىڭ سۆزىنى ئىككى خىل ئاھاڭدا،تولىمۇ ماسلاشتۇرۇپ ئىيتىتتىكى،غوجا ئابدۇل ئەخەت بۇ ئاۋازلارنى موماينىڭ ئېغىزىدن چىقتىمۇ ياكى باشقا يەردىنمۇ بىلەلمەي قالدى.بولۇپمۇ سېيىت نوچى قاراشەھەرلىك پور بايۋەتچىنى كۆتۈرۈپ ئاتقان يېرىگە كەلگەندە،< ئەييۇھەنناس ! چاقپىلەكمۇ ئۇنداق ئايلانماس ، پىر - پىر -پىر ......!!!>دىگەچ،پاخپاق چاچلىرىنى پۇلاڭلىتىپ،بېشىنى ئايلاندۇرۇپ تۇرۇپ ئوقىۋىدى،غوجا ئابدۇللا ھاياجانلىنىپ چاۋاك چىلىپ كەتتى...... -ھەي توۋا....نەلەردە يۈرۈپ توقۇۋالغانلا بۇ قوشاقلارنى!   موماي سېيىت نوچى داستانىنى تولۇق تۈگەتكەندىن كىيىن،غوجا ئابدۇل ئەخەت ھەيران بولۇپ سورىدى. -نىمە دېدىڭ قاپاقباش؟!توقۇۋالغانلا دىدىڭما؟!تۈفى زۇۋانىڭغا!بۇ دىگەن مەن توقۇغان قوشاق ئەمەس،ئۇيغۇر خەلق داستانى،سېيىت نوچى داستانى،ھۇ ئېشەك! -ۋاي نىمانداق تىللايلا ئادەمنى؟ -سىنى ئادەم  دىگىلى بولمايدۇ ھازىر!ئۆز قەۋمىڭنىڭ بىلمىسە بولمايدىغان داستانلىرىنى بىلمىسەڭ،سىنى ئېشەك دىمەي نىمە دەيمەن؟! -مەن قانداق ئۈگۈنىمەن؟نەدىن تاپىمەن؟يا ئوقۇتقۇچى ئۈگەتمىسە؟ -ھۇ سەندەك تەييارتاپ ،ئېشەككە!سېنىڭچە ھەممىنى ساڭا مۇئەللىم ئۈگۈتىشى كىرەك،ھەممە نەرسىنى تەل قىلىپ ساڭا بېرىشى كىرەك شۇنداقمۇ؟ -ئۇنداققۇ ئەمەس،لىكىن مەن.... -بولدى قىلە،بۇ ھالىڭدا ساڭا ئۈگتسىمۇ ئۈگىنەلمىگۈدەكسەن! -مەن.....    غوجا ئابدۇل ئەخەت چوڭقۇر خىيالغا پاتتى.ئۇ ئۆمرىدە سېيىت نوچى داستانىنى ئاڭلاپ باقمىغان،بىلىدىغىنى پەقەت سېيىت نوچى نامىدىكى بىر ناخشا بىلەن ئېتوت ئىدى.تولۇقسىزدا ئوقۇۋاتقاندا ئوقۇتقۇچىسى قىسقىلا قىلىپ،<ساۋاتسىز نوچى>دەپ ئۇنىڭ ئازراق رىۋايەتلىرىنى دەپ بەرگەن ئىدى. -مەن يەنە گەپ سورىسام بولامدۇ؟ -سورا،دەلتە!سورىمىساڭ بىلمەيسەن! -سېيىت نوچى ساۋاتسىز،شۇنداقمۇ؟ -شۇنداق! -ئۇ ئۆزىنىڭ ئۆلۈم خېتىنى ئۆزى ئېلىپ بارغان،شۇنداقمۇ؟    موماي غوجا ئابدۇل ئەخەتكە شۇنداق ئالايدىكى،غوجا ئابدۇل ئەخەت قورقۇپ كەتتى. -ھەي ئېشەك!سىنىڭچە ئۇچتۇرپاننىڭ ئامبىلى ماتىتەيگە خەتنى ئۇيغۇرچە يېزىپ ئىۋەتكەنمىدۇ؟ -بۇ....ئۇقمايمەن،قانداقلا بولمىسۇن،باشقىلارغا ئوقۇتۇپ بېقىپ،ئامال قىلىپ قېچىپ كەتسە بولىدىغۇ؟ -تۈفى!ھەي نامەرت!سېيىت نوچى قېچىپ كەتسۇن،ئۇنىڭ ياشانغان ئانىسى ۋە ئۇرۇق-تۇققانلىرىنى قەشقەر ئامبىلى بوش قويىۋىتەرمۇ؟ -ھە راسىت،بۇنى ئويلىماپتىمەن. -ئويلىمايسەن،ئويلىمايسەن!ئۆزۈڭدىن باشقا ھىچكىمنى ئويلىمايسەن! -ھەي...... -سېيىت نوچى خەتنىڭ شۇملۇقتىن بىشارەت بىلىدىغانلىقىنى بىلگەچ،كېچىلەپ مىھرىبان ئانىسى بىلەن مۇڭدىشىپ،رازىلىقىنى ئالغان،ئۇرۇق-تۇققانلىرى ،يارۇ-دوستلىرى بىلەن ھال-مۇڭ ئىتىۋالغان،ئۇنى قۇتقۇزۇشقا يول ماڭغان دوستلىرىغا<خاپىلىق مەن بىلەن كەتسۇن،مەن قاچسام ئانام،ئاكام قانداق قىلىدۇ؟!ئەجەل كەپتۇ دەپ ئويلاڭلار،ئارتۇق غەۋغا قىلماڭلار>دىگەن! -مۇنداق دەيلى ئەسلى،ھەي......ئۇنىڭ چىرايى بۇغداي ئۆڭ،بۇرۇتلىرى سارغۇچ،كۆزلىرى كۆكۈچمىتى؟ -دەل شۇنداق،خا-خا!مانا دىمىدىممۇ چىمچىلاق باتۇر،سەن ئەسلىڭگە قايىتقىلى تۇرۇپسەن! موماينىڭ تۇتامى يوق گەپلىرى يەنە باشلاندى.غوجا ئابدۇل ئەخەت ئۇن چىقارماي چۈشىنى،سېيىت نوچىنى ئويلاۋاتاتتى.... كەچتە موماي ئۇنىڭ بېقىنىنى ۋە قولىنى تۇخۇم بىلەن شاخىداپ قويدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت مومايدىن سورىدى. -نوزۇگۇم،مەن قاچان ساقىيىپ كىتەرمەن؟دەم ئېلىش ۋاقتى توتۇشقا تۆت-بەش كۈنلا قالدى،مەكتەپكە بارمىسام بولمايدۇ. -خاتىرجەم بول. -مىنىڭ ئىككى ئاغىنەم قانداق بولۇپ كەتكەندۇ؟مىنى تاپالماي يۈرگەنمىدۇ؟ -ئۇلار ناھايىتى ياخشى،سەندەك ئېغىر يارىلانماپتۇ.ئۇلارغا سەندىن خاتىرجەم بولۇشنى دەپ قويدۇم. -ھە؟!سىلە ئۇلار بىلەنمۇ كۆرۈشلىمۇ؟ -شۇنداق،داداڭغىمۇ سىنى مىنىڭ قېشىمدا ئىلىم تەھسىل قىلىۋاتىدۇ دەپ قويدۇم! -دادامغا؟!...توۋا،سىلە قاچانلاردا شۇيەرگە بېرىپ بولغانلا؟ -مەن خالىسام ھەرۋاقىت بارالايمەن! -دادامغا مىنى مۇشتلىشىپ،تاياق يەپ يارىلاندى دىلىمۇ؟ -ھەي پاڭقۇش!بايا دىدىمغۇ،سىنى مىنىڭ يىنىمدا ئىلىم تەھسىل قىلىۋاتىدۇ دەپ! -دادام نىمە دىدى؟ -ئوبدان بوپتۇ،سىلىگە مىڭ رەھمەت دەيدۇ،لىكىنزە،داداڭمۇ سەندەك مېڭىسى يوق نىمىكەن؟ -قانداق دەيلا؟ -مىنىڭ ئىسمىمنى بىردەم تۇمارىس خىنىم دىسە،بىردەم ئاماننىساخان دەپ يۈرۈيدۇ،مىنىڭ ئىسمىم نوزۇگۇم تۇرسا! -.......... غوجا ئابدۇل ئەخەت ئارتۇق گەپ قىلماي كۈلۈپ قويدى.موماي كەچلىك تاماقتىن كىيىن يەنە غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ،يەنى چىمچىلاق باتۇرنىڭ تارىخىنى سۆزلەشكە باشلىدى. -نوزۇگۇم،مەن بىلىدىم،دەۋەرمىسىلە! -نېمىنى بىلدىڭ؟ -تارىخىمنى،كىملىكىمنى،ۋەزىپەمنى! -ياخشى.ئەمىسە دەپ باقە؟ -بۇ.... -دىيەلمىسەڭ مەن يەنە قايتا دەپ بېرىمەن! -ماقۇل،ماقۇل!مەن دەي!مەن دەي.... غوجا ئابدۇل ئەخەت ئۆزىنىڭ چىمچىلاق باتۇر بولغان چاغلىرىدىكى تارىخىنى سۆزلەشكە باشلىدى،ئاساسەن توغرا دىگەن بولسىمۇ،بىرقانچە يەردە يىلنامىدا،شەخىسلەر سانىدا ئېزىپ كەتكەچكە،موماينىڭ قايتا سۆزلىشىنى ئاڭلاشقا مەجبۇر بولدى.موماي سۆزلەپ بولغاندىن كىيىن،يەنە غوجا ئابدۇل ئەخەتنى سۆزلەتكۈزدى.مىڭ جاپادا ئۇ ئاخىرى ئۆز تارىخىنى <توغرا>،<تولۇق>،<سان-سىفىرى>بىلەن دىيەلىگۈدەك بولدى. -ئەمدى ئارام ئالسام بولا؟ -سېيىت نوچى تارىخىنى ئوقۇپ بەر! -نىمە؟!ئوقۇپ بېرەمدىمەن دەپ بېرەمدىمەن؟ -ئوقۇپ بېرىسەن! -ۋاي جىنىم نوزۇگۇم موما!ماڭا رەھىم قىلسىلا،بېقىنىم ئاغرىۋاتىدۇ.بېشىممۇ.... -ئىشىڭنى قىل!سەن بىلمەيسەن شۇنداقمۇ؟مەن ساڭا ئوقۇپ بېرەي،ئوبدان ئاڭلا! موماي راۋاپنى قولىغا ئېلىپ سېيىت نوچى داستانىنى يەنە شۇنداق نەپىسلىك بىلەن بىر قېتىم ئورۇنداپ چىقتى. -مەن ئوقۇيالمايمەن.بەك ئۇزۇنكەن،ئۇنىڭ ئۈستىگە راۋاپمۇ چالالمايمەن! -ئۇنداق بولسا يەنە ئاڭلا... -توختىسىلا،مەن يىزىۋالاي!   غوجا ئابدۇل ئەخەت مومايدىن ئاسان قۇتۇلالمايدىغانلىقىنى ھىس قىلىپ،موماي ئوقۇغان سېيىت نوچى داستانىنى يېزىشقا باشلىدى.لىكىن موماي ئۇنىڭ قەغەزگە قاراپ ئوقۇپ بېرىشىگە يول قويمىدى. -ئاھ خۇدا!نوزۇگۇم موما،جىنىم موما!يېرىم كىچە بولۇپ كەتتى،ئەتە يەنە خۇدانىڭ كۈنى بار،ئەتە دەپ بەرسەم بولمامدۇ؟ -ياق،ۋاقىت قىس!بۈگۈن دەپ بېرىسەن! -توۋا....ئۇنىڭ داستانى بىلەن مىنىڭ نىمە ئالاقەم!نىمىشقا زورلاپ مىنى ئوقۇشقا قىستايلا! غوجا ئابدۇل ئەخەت بىزارلىق بىلەن ۋارقىرىدى.موماي تۇرۇپلا قالدى،ئاندىن شۇنداق قاتتىق يىغلاپ كەتتىكى،غوجا ئابدۇل ئەخەت نىمە قىلارىنى بىلمەي قالدى. -نوزۇگۇم...موما....نىمىگە يىغلايلا؟ -سېنىڭ دوستۇڭ سېيىت نوچىنىڭ سېنى ئەزىزلەپ دوسىت بىلىگىنىگە،سىنىڭ لاتىلىقىڭغا ئەپسۇسلىنىپ.... -مەن....ماقۇل،ماقۇل،مەن ئۈگۈنەي..... غوجا ئابدۇل ئەخەت چىشىنى چىشلەپ،قەغەزدىكى سېيىت نوچى داستانىنى يادقا ئىلىشقا باشلىدى...............            16-غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ مۇقەددەس ۋەزىپىسى ئەتىسى سەھەردە غوجا ئابدۇل  ئەخەتنى موماي تۈرتۈپ ئويغاتتى. -قوپە چىمچىلاق!تېقىمىڭغا كۈن چۈشكىچە ئۇخلىماي! -ۋاي نوزۇگۇم موما،بىردەم ياتقىلى قويسىلا،ھېلىمۇ ئاخشام... -كىم نوزۇگۇم موماڭكەن ساراڭ!         غوجا ئابدۇل ئەخەت چۆچۈپ ئورنىدىن تۇرۇپ كەتتى،موماينى كۆرگەندىن كىيىن يۈرىكى جايىغا چۈشتى. -ھەجەپ قورقۇتلا مىنى نوزۇگۇم! -كىم نوزۇگۇمكەن ساراڭ!ساقمۇسەن؟ -ۋۇي،نىمە بوللا ئەتىگەندە؟سىلە نوزۇگۇمغۇ؟ -نوزۇگۇم دىگەننى بىلمەيدىكەنمەن،سەن قاتتىق يارىلىنىپ،مېڭەڭ سىلكىنىپ كېتىپتۇ،ئىسىت! -توۋا....سىلە ئاخشام تېخى نوزۇگۇم ئىدىلغۇ؟ -مەن قاچان ئۆزۈمنى نوزۇگۇم دىدىم؟ئادەمنى قورقۇتما!   موماي راستىنلا ھەيران قالغان ئادەمدەك ياقىسىنى چىشلەپ،غوجا ئابدۇل ئەخەتكە ھەيرانىلىق بىلەن قاراپ تۇراتتى.غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ كەيپى ئۇچتى. -ھە ماقۇل،مەن ساراڭ بولاي،سىلە كىم ئۇنداقتا؟ -مايسىخان! -خا-خا!مايسىخان دىسىلە،توۋا.... -شۇنداق يەتتە قىزلار ئەركىسى.يالقۇنتاغنىڭ ئەركىسى-------مايسىخانمەن! -كۈندە بىردىن ئۆزگۈرۈپ تۇرىدىكەنلا ھە،مايسىخان! -تېرىكىمدە ئېتىم مايسىخان،ئۆلسەممۇ شۇنداق،ئۆزگەرگىنىم يوق! -مايسىخان....ئاغىلىرىغا كەلگەن ئىسىمدىن بىرنى تېپىپلا قويىۋاللا دىسە،مايسىخان دەپ!ئالتۇنخان،گۆھەرخان دەپ مۇنداق چىرايلىق ئىسىملارنى تاپماي..... -چاڭ!....   قاتتىق ئۇرۇلغان كاچاتتىن غوجا ئابدۇل ئەخەت ئوڭدىسىغا ئۇچۇپ كەتتى.يەرگە يېقىلىپ،قولى ۋە بېقىنى قاتتىق ئاغرىپ كەتتى. -مىنى...نىمىشقا ئۇرىلا؟! -ھۇ لامىزەللە!تېپىۋالغان ئىسىم دەيسەنغۇ؟!مەن مايسىخاننى ئۇيغۇر ئېلىدە تونۇمايدىغىنى يوق!مەن سېنى ھىلىمۇ ئاياپ قويدۇم،ئەسلى ئېغىزىڭنى يىرتىۋىتەتتىم! غوجا ئابدۇل ئەخەت ئېچىشىپ ئاغرىۋاتقان مەڭزىنى سىيلاپ،بۇ ساراڭ موماي بىلەن تەڭ بولماسلىقىنى توغرا تاپتى. -تۇپراق ئۈچۈن سەن ئەمەس ،جاھان ئەھلى پىدائى، يەتتە قىزغا ئۆكسىمەس خەلقىمىزنىڭ دۇئايى. ئارىمىزدا يەتتە قىز، يەتتە مىڭ بوپ تارالغان، يەتتە قىزنىڭ قېنىدىن، ئويغاق خەلقىم يارالغان. يەتتە دىگەن ساناقنى، مىليون بارماق سانايدۇ، ھەر ساناقتا يەتتە قىز ،بارماقلاردىن مارايدۇ. شېھىت بولغان يەتتە قىز ،يەتتە مۇشتنى ئاتقاندا، جازا بەرسۇن خۇدايىم يەتتە قىزنى ساتقانغا..... موماي ئۆزى بىلەن ئۆزى شۇنداق شېئىرلارنى ئوقۇۋاتاتتى.<يەتتە قىز>دىگەن گەپنى ئاڭلىغان غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ كاللىسىغا دەرھال ئۈچتۇرپاندا قەۋرىسى بار،قەھرىمان يەتتە قىزلىرىم كەلدى.گەرچە ئۇ يەتتە قىزلىرىم دىگەن گەپنى ئاڭلاپ باققان ،دەرسلەردە قىستۇرمار قىلىپ ئانچە-مۇنچە سۆزلەنگىنىنى ئاڭلىغان بولسىمۇ،ئۇلارنىڭ ئىسمىنىڭ نىمە ئىكەنلىكىنى،قانداق ياشاپ،قانداق ئۆلۈپ كەتكەنلىكىنى زىنھار بىلمەيىتتى. -مايسىخان ئاچا،سىلىدىن سوراپ باقاي،يەتتە قىزلىرىمنىڭ ئىسمى نىمە؟ -ياخشى سورىدىڭ،قۇلىقىڭنى دىڭ تۇتۇپ ئاڭلا! سۆزى شېرىن،ئىستىداتلىق          مايسىخان!يەنى مەن! چېچەن،سۆزمەن،نازى پەرى         غۇنچە قىز! مۇڭلۇق،ئويچان،شائىرەمىز         دىلبەرقىز! ھۆسنى ئايدەك،مەڭزى گۈلدەك        زۆھرەگۈل! زىلۋا بويى،شەمشاد كەبى         قەمبەرنىسا! بۇلاق كۆزلۈك،مىھرى ئاتەش        گۇلئايىم! ئەركە تايدەك،غەزەلخانىم        ئەختەرنىسا!    موماي ھەربىر قىزنىڭ ئىسمىنى ئېيىتقاندا،بەدەن ھەركىتى ۋە چىراي تۈسىنى ئۆزگەرتىپ تۇرۇپ ئېيتاتتى.غوجا ئابدۇل ئەخەت موماينىڭ بۇگەپلەرنى راسىت دەۋاتامدۇ ياكى توقۇۋاتامدۇ ھىچ جەزىم قىلالمىسىمۇ،موماينىڭ بۇ روھىي ھالىتىدىن ئۇنىڭ چاقچاق قىلمايۋاتقانلىقنى ھىس قىلغان ئىدى. -ھە....مۇنداقكەندە،شۇنداق بولسىمۇ مىنى ئۇرمىسىلا بولاتتى،بىلمەسلىك گۇناھ ئەمەس. -باشقا ئىشنى بىلمەسلىك گۇناھ بولمىسىمۇ،سەندەك توي قىلىش يېشىغا يەتكەن بىر يىگىتنىڭ،ساۋاتلىق يىگىتنىڭ ئۆز مىللىتىدىكى داڭلىق شەخسلەرنى بىلمەسلىكى بەك ئېغىر گۇناھ! غوجا ئابدۇل ئەخەت يەنە نىمە دېيىشىنى بىلمىگەن بولسىمۇ،بايا يىگەن كاچاتنىڭ توغرا تاپتى.... -مايسىخان ئاچا،ماڭا ئۆزۈمنىڭ ۋەزىپەم توغرىسىدا سۆزلەپ بەرسىلە؟     چۈشلۈك تاماقتىن كىيىنكى چەكسىز سۈكۈتكە كۆنەلمىگەن غوجا ئابدۇل ئەخەت،موماينى ئېغىزنى كورچىلىدى. -ساڭا دىدىمغۇ،سەن يەرشارىنىڭ تىنىچلىقىنى قوغدايسەن! -تېخىمۇ كونكىرىتراق بىلسەم بولامدۇ؟ -ھە،بۇنىڭدا سىنىڭ ئىپادەڭگە قارايمىز. -قانداق ئىپادەمگە؟ -تۈنۈگۈن ئۈگەنگەن نەرسىلەرنى دەپ بەر! -چاتاق يوق!   غوجا ئابدۇل ئەخەت سېيىت نوچى داستانىنى ئاھاڭغا سىلىپ ئوقۇشقا باشلىدى.موماي مەمنۇنلۇق بىلەن ئاڭلىدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت ئوقۇپ بولغاندىن كىيىن،موماي ئۇنىڭغا ۋەزىپىسىنى ئېيتىپ بەردى: -سېنىڭ ۋەزىپەڭ:ئۆتەڭلەردىكى،باغچىلاردىكى،چەت جايلاردىكى ھاجەتخانىلارنىڭ ئامانلىقىنى ساقلاش! -نىمە دىلە؟!ھاجەتخانىنىڭ ئامانلىقىنى ساقلاش؟! -شۇنداق! -خا!سېيىت نوچىنىڭ بەش قوۋۇرغىسىنى چىقىرىۋەتكەن،چىن تۆمۈر باتۇرنىڭ قولىنى سۇندۇرۋەتكەن،چىنگىزخان بىلەن ئاكا-ئۇكا بولۇشقان،ئىسكەندەر زۇلقەرنەيىننىڭ قوشۇنىنى چىكىندۈرگەن چىمچىلاق باتۇرنىڭ ۋەزىپىسى ھاجەتخانا قوغداشمۇ؟ -شۇنداق!   غوجا ئابدۇل ئەخەت ئويلىغانسىرى ئۆزىنى ئەخمەق بولغاندەك،بىر ساراڭ موماينىڭ گىپى بىلەن بىمەنە خىياللارنى،بىمەنە ئىشلارنى قىلىپ يۈرگەندەك ھىس قىلدى. -مەن ئۇنداق <ئۇلۇغۋار>ۋەزىپىنىڭ ھۆددىسىدىن چىقالمىغۇدەكمەن! -سەن چوقۇم چىقالايسەن! -مايسىخان ئاچا،ھازىر جەمىيەت مۇقىملىقنى ساقچىلار ئوبدان ساقلاۋاتىدۇ،مىنىڭ ساقلىشىمنىڭ ھاجىتى يوق! -ساقچىلار ئۇيەرلەرگە بەك بېرىپ كەتمەيدۇ،شۇنداق يەرلەردە ھەرخىل جىنايى قىلمىشلار بىلەن شۇغۇللىنىدىغان كىشىلەر بار،سەن دەل شۇنداق كىشلەرگە تاقابىل تۇرىسەن! -ئۇنداقتا مىنىڭ تارىخىم نىمىگە ھىساپ؟!مەن ئاخىرى بېرىپ ھاجەتخانىنىڭ ئامانلىقىنى قوغدايدىغان باتۇر بولۇپ قالدىممۇ؟ -سەن ھاجەتخانىنى قوغدىمايسەن،ھاجەتخانىدا جىنايى قىلمىشلار بىلەن شۇغۇللىنىدىغان رەزىل كىشىلەرگە تاقابىل تۇرىسەن! -ئۇ يەردە خەتەرگە يولۇققانلار ساقچىغا تىلفۇن قىلسا بولىدىغۇ؟ -ھۇ قاپاقباش،ئاڭلاپ تۇر! سەن ھاجەتخانىغا كىرىدىڭ،ئارقاڭدىن بېشىغا پايپاق كىيىۋالغان مەلئۇنىدىن بىرسى گېلىڭغا پىچاق تەڭلەپ تۇرۇپ،ھەممە پۇلۇڭنى ئېلىۋالسا سەن ساقچىغا قانداق مەلۇم قىلىسەن؟ -بۇ.... -يەنە بار.سەن ھاجەتخانىدا يانفۇن ئويناپ ئولتۇرساڭ،بىرسى قولۇڭدىن تىلىفۇننى ئېلىپلا قېچىپ كەتسە،سەن قانداق مەلۇم قىلسەن؟!ئۇ قاچمىغان تەقدىردىمۇ سەن ھاجەت قىلىۋاتقاندا ھىچنىمە قىلالماي قالىسەن،بەلكىم ئۇ سىنىڭ ھاجەت قىلىۋاتقان ھالىتىڭنى ئۆزۈڭنىڭ تىلفۇنۇڭ بىلەن رەسىمگە تارتىۋىلىپ،ساڭا تەھدىت ئىشلىتىپ پۇل ئۈندۈرىشىمۇ مۇمكىن،يەنە تېخى........ موماي ھاجەتخانىدا يۈز بېرىدىغان تۈرلۈك جىنايى ھەركەتلەرنى خۇددى كونا جىنايى ئىشلار ساقچىسىدەك ئەستايىدىللىق بىلەن،ھەرخىل ئىھتىماللىقىنى قويماي سۆزلەپ كەتتى..... -ۋاي بولدى قىلسىلا مايسىخان ئاچا!ھاجەتخانىنىڭ گېپىنى قىلىۋەرمەي! -قانداق؟ۋەزىپەڭنىڭ ئىنتايىن موھىم ھەم خەتەرلىك ئىكەنلىكنى بىلگەنسەن؟ -بىلدىم،بىلدىم.بەك موھىم ئىكەن،بولدىمۇ؟ -بۇ گىپىڭدىن سىنىڭ يەنە چۈشەنمىگەنلىكىڭ ھەم ھەقىقى ئەستايىدىل مۇئامىلە قىلمىغانلىقىڭ چىقىپ تۇرىدۇ،مەن قايتا دەپ بېرەي ھە.... موماي بايا تېخى دەپ بەرگەن دىلو مىساللىرىنى يەنە قايتىلاپ سۆزلەشكە باشلىدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت يا كۈلەلمەي يا رەنجىيەلمەي ئولتۇرۇپ قالدى. -بوپتۇ،ھازىرغۇ شۇنداق ۋەزىپەم باركەن،بۇرۇنچۇ؟ -سېنىڭ ئەزەلدىن مۇشۇ بىرلا ۋەزىپەڭ بار! -ئاشۇ پالۋانلارنى يەڭگەن دەۋرىمدىمۇ شۇنداقمىدى؟ -شۇنداق،سەن تۇغۇلغاندىن تارتىپ ئۆلگۈچە،سەن ھاجەتخانىنى 846يىل ساقلىدىڭ،يەنە داۋاملىق ساقلايسەن! -ئۇنداقتا مىنىڭ ئالاھىدە تارىخىم ۋە شانلىق نامۇ-شۆھرىتىمنىڭ نىمە ئەھمىيتى بولسۇن؟! -قانداق ئەھمىيتى بولمايدۇ؟!بۇ ۋەزىپە ئىنتايىن موھىم ھەم شەرەپلىك،دۇنيادا پەقەت ئىككى ئادەملا مۇشۇ ۋەزىپىنىڭ ھۆددىسىدىن چىقالايدۇ! -ئىككى ئادەم؟! -شۇنداق! -بىرسى مەن يەنە بىرى سىلىمۇ؟ -ياق،يەنە بىرى مەن ئەمەس! -سېيىت نوچىمۇ؟ -ياق! -چىن تۆمۈر باتۇر؟ -ياق! -چىنگىزخان! -ياق! -ئىسكەندەر! -ياق! -ئەمىسە كىم؟ -ئۇ ھازىر يەرشارىنىڭ يەنە بىر تەرىپىدە يەرشارىنىڭ تىنىچلىقىنى قوغداۋاتىدۇ،ئۇ سېنىڭ ھەم ساۋاق ئاكاڭ چۆچۆرە باتۇر! غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ بېشى پۇررىدە قايغاندەك بولۇپ كەتتى.ئۇ بۇدۇنيادا ئۆزىدەك ئەخمەق.ئۆزىدەك نادان ئادەمنىڭ يەنە بىرسى بارلىقىغا زادىلا ئىشەنمەيىتتى. -چۆچۆرە باتۇر دىسىلە،ھەجەپ ئىشكەن ھە! -شۇنداق! -قۇرۇق گەپ! -ئىشەنمىسەڭ مەيلى!ئۇ ھازىر يەرشارىنىڭ غەربىدە ئىزچىل ئاشۇ مۇقەددەس ۋەزىپىسىنى ئىجرا قىلىۋاتىدۇ! -ھاجەتخانا قوغداش ۋەزپىسىمۇ؟ -دەل توغرا! -رەھمەت،بىلدىم،ئەمدى مەن ئارام ئالاي!    غوجا ئابدۇل ئەخەت ئۆزىنى تەستە بېسىۋىلىپ،كارىۋاتقا ئۆزىنى تاشلىدى.<قۇرۇپ كەتسۇن مىنىڭ ئۇ چەك باسمايدىغان كىملىكىم!بىمەنە تارىخىم!قۇرۇق ھەمساۋاق ئاكام ۋە ئادەمنىڭ كۆڭلىنى ئىلەشتۈرىدىغان ۋەزىپەم!>غوجا ئابدۇل ئەخەت ساقىيىپ كەتكەندىن كىيىن،موماينى ھەرگىز ئىزدىمەسلىك ھەم ئۇنىڭ گىپىنى قەتتى ئاڭلىماسلىق قارارىغا كەلدى......    17-باپ. تەستە ئۆتكەن سەككىز كۈن غوجا  ئابدۇل ئەخەت موماينىڭ ئۆيىدە سەككىز كۈن تۇرۇپ قالدى (يەنى دەم ئېلىشتىن يىغىلىپ،ئىككىنجى كۈنىگىچە).بۇ سەككىز كۈن ئۇنىڭ ئۈچۈن تولىمۇ مۇشەققەتلىك ھەم بىمەنە سەككىز كۈن بولدى.چۈنكى بۇ سەككىز كۈن ئىچىدە موماينىڭ ئىسمى  سەككىزخىل ئۆزگەردى. دۈشەمبە كۈنى. موماي تۇمارىس بولۇپ قالاتتى. -توۋا،سىلە قانداق بولۇپ تۇمارىس بولۇپ قاللا ئەمدى؟ -مەن تۇغۇلغاندىن باشلاپ تۇمارىس! -تۇمارىس دىسىلە،ئۆزلىرىنىڭ تارىخلىرىنى سۆزلەپ باقسىلا ئەمىسە! -خوش،قۇلىقىڭنى دىڭ تۇتۇپ ئاڭلا چىمچىلاق باتۇرۇم! -ئوبدان! -مەنكى تۇمارىس  خېنىم،جەڭگە چىقۇرمەن! ئاتام ھەققى،يۇرتۇم سۆيگى بولغاچ دىلىمدا. ئەركەكلەردىن قېلىشمايدۇ غورورۇم مىنىڭ، ئوغۇز روھى سىڭىپ كەتكەچ روھىم قېنىمغا....       لاتاپىتىمدىن ئاي-كۈنمۇ خېجىل بولۇپ مۆكەتتى،قەھرى-غەزىۋىمدىن ياۋلار قىقاس سېلىپ قاچاتتى،قولۇمدا قىلىچ،ئاستىمدا تۇلپار،كەيخىسراۋنىڭ لەشكەرلىرى دىرىلداپ،شامالدىكى ساماندەك لىغىلداپ كىتىشەتتى..... -ۋاھ!سىلە ئاشۇ ئايال خاقان تۇمارىسكەنلىدە؟! -دەل تاپتىڭ!ئەمدى سەن دەپ باق! -نېمىنى؟ -مىنىڭ تارىخىمنى! -توۋا دىسىلە،مەن قانداق دىيەلەيمەن شۇنچە ئۇزۇن تارىخىنى؟! -دىيەلمىسەڭ مەن يەنە قايتا دەپ بېرىمەن!مەنكى تۇمارىس....      غوجا ئابدۇل ئەخەت ئامالسىز مومايدىن تۇمارىس ھەققىدىكى داستانلارنى ئۈگۈنۈپ ئۇنىڭغا يادىلاپ بېرىشكە مەجبۇر بولدى..... سەيشەمبە كۈنى. موماي ئاماننىساخان بولۇپ قالاتتى. -ناخشا ئوقۇيالامسەن چىمچىلاق باتۇر؟ -ئاھاي...ئەتىگەندە توۋا دىسىلە!تېخى ناشتا قىلمىغاندا! -ناشتا قىلىش بىلەن ناخشا ئوقۇشنىڭ مۇناسىۋىتى بارمۇ؟ -مۇناسىۋىتىغۇ يوق... -ئۇنداقتا ناخشا ئوقۇپ باقە! -مەن....قايسى ناخشىنى ئوقۇپ باقاي؟ -خا-خا-خا!يارايسەن!ئېراق مۇقامىنىڭ چوڭ سەلىقە قىسمىدىن بىر كەلىمە،قېنى ھە! -نىمە؟!نىمە پەلىقە؟! -تۈفى زۇۋانىڭغا قاپاقباش!12مۇقام ئىچىدىكى ئېراق مۇقامىنىڭ چوڭ سەلىقە قىسمىدىن دەۋاتىمەن! -توۋا دىسىلە،تۇمارىس خېنىم!بۇ ئىسىملارنى ھاياتىمدا ھازىر ئاڭلىدىم تېخى،ئوقۇش دىگەن مۇمكىن ئەمەس. -كىم تۇمارىسكەن ھەي ئېشەك! -ئاپلا دەيمەن....سىلە تۇمارسى بولماي كىم ئەمىسە؟ -مەن تۇمارىس دىگىنىڭنى بىلمەيمەن،ئىسمىم ئاماننىساخان،تەخەللۇسۇم نەفىسە! -توۋا....ھە بوپتۇ ئاماننىساخان دەپ تۇرىلى. -ئەمدى ئوقۇ! -نېمىنى؟ -راك مۇقامىدىن.... -ئاھ خۇدا!ماڭ رەھىم قىلسىلا دەيمەن،مەن نىمە بىلىمەن ئۇ مۇقامنى ئوقۇشنى؟ -سەن نىمىشقا بىلمەيسەن؟سەن بىلمىسەڭ،سەندىن كىيىنكىلەرمۇ بىلمىسە،ئۇنى كىيىن كىم بىلىدۇ؟ -ۋاي تۇمارىس ...ياق ئاماننىساخان ئاچا،ئون ئىككى مۇقام دىگەننى ھەممە ئادەم ئوقۇيالايدىغان نەرسە ئەمەستۇ؟ئۇنىڭ ۋەزنى خېلى بار،داڭقى چىققان ناخشا چولپانلىرىنىڭ ئارىسىدىمۇ ئون ئىككى مۇقامنى ئوقۇيالايدىغانلار ساناقلىق تۇرسا! -ئۇنداق بولسا ئۇلار ناخشىچى ئەمەس رەققاسكەن! -نىمە ئۇ رەققاس دىگەن؟ -بەزمىلەردە قۇرۇق كاركىراپ،بەللىرىنى تولغاپ كۈن ئالىدىغانلار! -ئاھاي....ئون ئىككى مۇقامنى تولۇق،ۋايىغا يەتكۈزۈپ ئوقۇش مىنىڭچە بەك تەس! -ۋايىغا يەتكۈزمىسەڭمۇ مەيلى،ئاھاڭغا سېلىپ بىر ئوقۇپ باقە! -مەن ئوقۇيالمايمەن! -پوق يە ئۇنداق بولسا!    غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ غۇژژىدە ئاچچىقى كەلدى. -مەن پوق يىسەم سىلىچۇ؟سىلە ئوقۇيالايدىغان ئوخشىماملا؟ -خا-خا!دەل تاپتىڭ.مەن دەل ئون ئىككى مۇقامنى بىر ئۆمۈر رەتلىگەنمەن!توختاپ تۇر ھە! موماي دىكىلداپ يۈگۈرۈپ كىرىپ،قولىغا بىر ساتارنى ئېلىپ چىقتى.غوجا ئابدۇل ئەخەت نىمە دېيىشىنى بىلەلمەي قالدى. -قۇلىقىڭنى دىڭ تۇتۇپ ئاڭلا!ھە راسىت قايسىنى چالاي! -ھە...ئاشۇ سىلە بايام دىگەن پەلىقە،سەلىقەنى! -تۈفى ئېشەك!چوڭ سەلىقە دە! -ھە،شۇنى!    ساتار يېقىملىق مۇڭ تۆكۈشكە باشلىدى... بۇ ئەلدە باردۇر ئىككى مەھىيپەيكەر، بىرى قەندۇ بىر شەھدۇ شەكەر. بىرىنىڭ ئارەزى خۇرشىدى تابان، بىرىنىڭ كۆزلەرى كۇففارى خەيبەر....    غوجا ئابدۇل ئەخەت سېھرى پۈتۈن دۇنياغا تارالغان ئۇيغۇر ئون ئىككى مۇقامىنىڭ ئىچىگە چۆكۈپلا كەتتى.موماينىڭ ئاۋازى شۇنچە يېقىملىق ھەم سۈزۈك ئىدى.... -توۋا....سىلە زادى كىم ؟ -ئاماننىساخان! -سىلە بۇ مۇقامنى نەدىن ئۈگەنگەن؟ -ئۆزۈم ئۆگەنگەن! -يالغان! -نېمىشقا يالغان؟!ھازىر ئاڭلىغانسەن ئوقۇغىنىمنى؟ -بۇ....     غوجا ئابدۇل ئەخەت يەنە نىمە دېيىشىنى بىلەلمەي تۇرۇپ قالدى.موماي ئۇنى مەڭسىتمىگەن ھالدا خىرقىراپ كۈلۈپ كەتتى. -كۈلمىسىلە!سىلە ئوقۇغان بىلەن مەن چۈشەنمىدىم،بەلكىم سىلىمۇ نىمە دەۋاتقانلىقلىرىنى بىلمەيلا ھەقىچان! غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ئاتتىن چۈشسىمۇ ئۈزەڭگۈدىن چۈشكۈسى كەلمەي قالدى.لىكىن موماينىڭ جاۋابى ئۇنى يەنە تەسلىم قىلدى. -ئاڭلا قاپاقباش!بۇ ئەلدە ئىككى ئاي يۈزلۈك باردۇر،بىر قەندەك يەنە بىرى ھەسەل بىلەن شىكەردەك.بىرىنىڭ چىرايى نۇرلۇق قۇياشتەك،يەنە بىرىنىڭ كۆزلىرىنى قاپقارا..... غوجا ئابدۇل ئەخەت ئون ئىككى مۇقامنىڭ تېكىستىنى مومايدىن ئۈگۈنۈپ يادىلاپ بېرىشكە مەجبۇر بولدى.ئۇ شۇنچە كۈچەپمۇ ئاران ئىككى مۇقامنىڭ تېكىستى ۋە يەشمىسىنى ئۆتكۈزۈپ بىرەلىدى..... چاشەمبە. موماي نوزۇگۇم بولۇپ قالاتتى. -ئاماننىساخان خانىش،ئوڭ قۇلۇمنىڭ بېغىشى يەنە ئاغرىۋاتىدىغۇ؟ -كىم ئاماننىساخانكەن قاپاق! -ھەي....سىلە كىمۇ؟ -مەن نوزۇگۇممەن! -نوزۇگۇم؟! -نەق ئۆزى! -ھا-ھا-ھا! -نېمىگە كۈلىسەن؟ -كۈندە بىرخىل ئۆزگۈرۈپ تۇرىدىكەنلا ھە؟ -ھۇ ئېشەك!مەن ئەزەلدىن نوزۇگۇممەن! -نىمانداق تىللايلا مىنى؟ -تېخى ئۇراتتىم سېنى!     غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ئېسىگە ئۆتكەندە موماينىڭ مايسىخاننى بىلمىدىڭ دەپ ئۇرغىنى كەلدى دە،ھوشىنى يىغىۋالدى. -مەن ئېزىپتىمەن!نوزۇگۇم ئاچا! -ماۋۇ گېپىڭ بولىدۇ.لىكىن مەن سىنىڭ ئاچاڭ ئەمەس! -ئوبدان.ئۆزلىرىنىڭ تارىخىلىرىنى دەپ بېرىلا ھەقىچان،مەن يەنە سىلىگە دەپ بېرىمەن،شۇنداقمۇ؟ -بېشىڭدىن تاياق ئوشتۇپ قوياي چىمچىلاق باتۇرۇم!بارغانسىرى ئەقلىڭگە كېلىپ قاپسەن جۇمۇ! غوجا ئابدۇل ئەخەت ئېغىزىدىن بالاغا قېلىپ،نوزۇگۇمنىڭ تارىخىنى قايتا-قايتا ئاڭلاشقا ۋە مومايغا تولۇق يادىلاپ بېرىشكە مەجبۇر بولدى...... گەپنى يىغساق،غوجا ئابدۇل ئەخەت موماينىڭ ھەركۈنى بىردىن كىملىكى ئۆزگۈرۈپ قالدىغانلىقىنى ھەم قايسى كۈنى قايسى كىملىك بىلەن يۈرىدىغانلىقىنى بىلىۋالدى.ئۇنىڭدىن باشقا ئۇ چىن تۆمۈر باتۇرنىڭ،سادىر پالۋاننىڭ،ئافراسىياپنىڭ.....دىگەندەك نۇرغۇن كىشىلەرنىڭ تارىخىنى بىلىشكە،يادىلاشقا مەجبۇر بولدى.... -چىن تۆمۈر باتۇر دىگەن بىر ئوۋچى ئىدى،كۈچلۈك ھەم تەدبىرلىك.ئۇ موڭغۇللار بىلەن پەرەڭلەر بىلەن جەڭ قىلغان.جەڭدە ئۇنىڭغا ئۇچارۇ-قۇشلار،جانۇ-جانىۋارلار ھەمدەمدە بولغاچ،بېشىدا شۇڭقۇپ يۈرگەن بۈركۈتلەرنى،نەررە تارتىپ كەلگەن شىر-يولۋاسلارنى كۆرۈپ،موڭغۇللار ئۇنى<جادۇ-سېھىركەشكەن!>دېيىشكەن،پەرەڭلەر<ئۇ بارچە ھايۋاننىڭ تىلىنى بىلىدىكەن>دىيشىكەن. -ۋاھ!مۇنداق ئىشمۇ باركەن دەيلى،ئۇنداقتا چىن تۆمۈر باتۇردا شۇنداق بىر خىسلەت باركەندە؟ -ھۇ قاپاقباش ئېشەك! ئەمەلىيەتتە ئۇلار چىن تۆمۈرنىڭ تەبىئەت بىلەن ئىناق ئۆتىدىغان بىر ئاددى ئوۋچى ئىكەنلىكىنى نەدىنمۇ بىلسۇن!خا-خا! ................................................................................................ -سادىر پالۋان يولۋاس بىلەن ئېلىشقان!ئۈچ مېتىر كىلىدىغان تەڭرىتاغ يولۋىسى بىلەن! -ۋۇسۇڭ پالۋاننى دەۋاتاملا سادىر پالۋاننىمۇ؟ -ھەي ساراڭ!ۋۇسۇڭ دىگەن شەندۇڭلۇق نوچى!ئۇ جىڭياڭ داۋىنىدا يولۋاس ئۆلتۈرگەن!مەن سادىر پالۋاننى دەۋاتىمەن!تەلكە تېغىدا!جىڭياڭدا ئەمەس! -تەڭرىتاغ يولۋىسى تەلكىنىڭ داۋىنىغا قانداق كىلەلەيدۇ؟ -پۇتى بىلەن مېڭىپ! -ھە....مەن تېخى ئۇچۇپ بارىدىغان ئوخشايدۇ دەپتىمەن.كىيىن قانداق بوپتىكەن؟ -يېشى بىريەرگە بېرىپ قالغان سادىرنى يولۋاش بوش كۆرۈپ،ھۆركىرەپ قالغانلىقىغا تويۇپ،ئېغىز-بۇرنى قان بولغان.... مۇشۇنداق غەيرى داستان،چۆچەك،ناخشا-غەزەل ئىچىدە غوجا ئابدۇل ئەخەت سەككىز كۈننى تولىمۇ تەستە ئۆتكۈزۈپ،قولى ۋە بېلىدىكى تېڭىق ئېلىنغاندىن كىيىن،موماينىڭ ئۆيىدىن خۇددى چايانلىقتىن قاچقاندەك قېچىپ چىقىپ،مەكتەپكە قايتىپ كەلدى...... 18 -مەكتەپتىكى كۈنلەر غوجا  ئابدۇل ئەخەت مەكتەپكە قايتىپ كەلگەندىن بېرى،ئۆزىنى تولىمۇ ئەركىن ھەم ئازادە ھېس قىلدى.نورمال  تۇرمۇش،نورمال ئادەملەر،نورمال گەپ-سۆزلەر ئۇنىڭغا تولىمۇ خۇش ياقتى.لىكىن،ئۇ ياتاقداشلىرىنىڭ ئالدىدا كۆپ قېتىم كۈلكىگە قالدى. -دادىن(داردىن) قاچقىنىم يالغان،جادىن(يالغاندىن) قاچقىنىم راستتۇر، ماڭا كۆيەكنى چىڭ سالغان،خۇشمى كەرەم قەلەم قاشتۇر.....    ئۇ قايتىپ كەلگەن كۈنى كېچىسى جۆيلۈشكە باشلىدى. -ۋوي،نىمە دەۋاتىدىسەن غوجا ئابدۇل ئەخەت؟! -توۋا...ئاغرىپ قېلىپ قوشاقچى بولۇپ كەتتىمۇ نىمە بۇ ئاداش؟! -ئويغۇتىۋىتەمدۇقيا،قارا بېسىپ قالمىغاندۇ؟!     ياتاقداشلىرى شۇنداق دېيىشكىنى بىلەن ھېچقايسى ئۇنى ئويغۇتىۋەتمىدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت يەنە بىرنىمىلەرنى غىڭشىۋاتاتتى: يارنىڭ  غەمىدىن ،ھەجىر ئەلەمىدىن، سەبىر كەمىدىن،نالەيۇ فەريات. بابۇرى بىدىل،ئەي بۇتى قاتىل، جەۋرۇڭغا مايىل،زۇلمۇڭغا مۇئىتاد..... -توۋا،نىمىلەرنى دەيدۇ ھەي باللا ماۋۇ! -خا-خا!مەن مۇنداق غەيرى جۆيلۈيدىغان بىرسىنى كۆرۈپ باقماپتىكەن! -سەھرالىق دىگەن يەنىلا سەھرالىق ھە،جۆيلىشىمۇ سەھراچە....    شۇنداق،غوجا ئابدۇل ئەخەت چۈشىدە مومايغا داستان،چۆچەك،مۇقام ئۆتكۈزۈپ بېرىۋاتاتتى.ئەتىسى ياتاقداشلىرىنىڭ مەسخىرىلىك كۈلكىلىرى ۋە كۆپتۈرۈپ دوراشلىرى ئۇنى بەكمۇ خىجىل قىلدى،ئۇ ئارتۇق گەپ قىلماي چىقىپ كەتتى،ئەتىسى يەنە شۇنداق بولدى،ئۆگۈنىمۇ ھەم.....غوجا ئابدۇل ئەخەت ئامالسىز ھەممەيلەن ئۇخلاپ بولغاندىن كىيىن ئۇخلاشقا مەجبۇر بولدى.... ئەمدى گەپنى غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ دوستلىرى بىلەن ئۇچراشقان ۋاقتىغا توغۇرلايلى: -توۋا،نەگە كەتتىڭ سەن غوجا ئابدۇل ئەخەت؟! -بىز بەك ئەنسىرىدۇق سەندىن... -ئەنسىرەشكەن بولساڭ مىنى ئىزدەشمىدىڭغۇ؟!     غوجا سىيىت ئورنىدىن تۇرۇپ كەتتى. -نىمە دىدىڭ؟!ئىزدەشمىدىڭ؟!سېنى ئىزدىمەي قالاتتۇقمۇ؟!گەپ قىلە غوجا موللاق! -بىز ھېلىقى جىدەلدىن ئاران قۇتۇلۇپ،بىزنى ماشىنىغا ئىلىپ كەتكەن ھەدىمىزنىڭ ياردىمىدە دوختۇرخانىغا باردۇق،يارىلىرىمىزنى تاڭدۇرۇپ،تۈزۈك داۋالانمايلا يەنە ھېلقى بىز تاياق يىگەن نەق مەيدانغا باردۇق،قارىساق ئۇ يەرگە ساقچى يېغىپ كىتىپتۇ،قورقۇپ يېقىن بارالمىدۇق،تۇتۇلغانلارنىڭ،يارىدارلارنىڭ ئارىسىدىن سىنى تاپالمىدۇق،شۇ كىچە ئۇخلىيالمىدۇق! -ھە،يەنىچۇ؟ -ئەتىسى ھېلىقى ھەدىمىزنى ئىزدەپ سىنىڭ دېرىكىڭنى ئالماقچى بولىۋىدۇق،بىز يا ئۇنىڭ نۇمۇرىنى يېزىۋالماپتۇق،ئىسمىمۇ يادىمىزدا يوق،شۇنىڭ بىلەن قارىغۇلارچە ساقچىخانىلارغا،دوختۇرخانىلارغا بېرىپ ئايلىنىپ يۈردۇق،چۈشتە بىر ئاشخانىدا تاماق يەۋاتساق،ئاسماندىن چۈشكەندەكلا ھېلىقى ئۈچ چىشى بار موماي يىنىمىزدا پەيدا بولۇپ قالدى.ئاندىن بىزگە تەپسىلى قارىۋەتكەندىن كىيىن،<ئىككىڭ تېخى ئۆلمىدىڭما؟!>دەيدۇ دىگىنە!بىز نىمە دىيىشىمىزنى بىلەلمەي قالدۇق.ئۇ بىزنى خۇددى مالنى تەكشۈرگەندەك يۈز-كۆزلىرىمىزنى،پۇت-قوللىرىمىزنى تارتقۇشلاپ كۆرىۋەتكەندىن كىيىن،<قوڭاڭنى قسىپ يۈرۈش،ئوقۇشۇڭنى ئوبدان ئوقۇش!>دەپ كەتمەكچى بولدى. بىز ئۇنىڭدىن سېنى سورىدۇق.ئۇ سەندىن خاتىرجەم بولۇشنى تاپىلاپ چىقىپ كەتتى.بىز شۇنچە ئەگىشىپمۇ،قوغلاپ يۈرۈپمۇ ئۇ ساراڭ مومايغا يېتىشەلمەي يوقىتىپ قويدۇق... غوجا موللاق موماينى <ساراڭ>دىگەندەك غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ نمىشىقىدۇر ئاچچىقى كەلگەندەك بولۇپ قالدى.غوجا موللاق ئۇنىڭ چىرايىغا دىققەت قىلماي سۆزىنى داۋام ئەتتى. -شۇنىڭ بىلەن ئۆيۈڭگە تىلىفۇن قىلىپ سىنى سۈرۈشتە قىلدۇق،داداڭ<غوجا ئابدۇل ئەخەت مومىسىنىڭ ئۆيىدە ئىلىم تەھسىل قىلىۋاتىدۇ>دىگەندىن كىيىن يۈرىكىمىز جايىغا چۈشتى،ئىش مانا مۇشۇنداق! غوجا ئابدۇل ئەخەت دوستلىرىغا مىننەتتارلىق بىلەن قاراپ كۈلۈپ قويدى.غوجا سىيىت توساتتىن سوراپ قالدى. -ئاداش،سىنىڭ ناھىيدە موماڭ بارمۇ؟ -ھە....مومام ئەمەس،بىزنىڭ بىر تۇققىنىمىز ئۇ. -ھېلىقى ئۈچ چىشلىق ساراڭ موماي ئەمەستۇ؟ -نىمانداق باشقىلارنى بىكاردىن بىكار ساراڭ دەۋىرىسەن؟! -دىمىسەممۇ ئۇ بىر ساراڭ مومايغۇ؟!جىندەكلا سەت ھەم پەلىپەتىش! -سەن!... غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ مۇشتۇمى غوجا سىيىتنىڭ بۇرنىنىڭ تۈۋىدە توختاپ قالدى.توختاپ قالدى ئەمەس،غوجا ئابدۇل ئەخەت ئۆزىنى مەجبۇرى بىسىۋالدى دىسەك تېخىمۇ توغرا بولىدۇ.دوسىتلىرى ئۇنىڭ بۇ قىلىقىدىن ھەيران قالدى. -خاپا بولما غوجا سىيىت!بىراۋنى بىكاردىن بىكار ھاقارەتلىسەك،تىللىساق ياخشى بولمايدۇ،بولۇپمۇ ئۇ يوق يەردە! -گىپىڭغۇ توغرا،لىكىن...لىكىن سەن ئۇنتۇپ قالدىڭمۇ؟!ئۇ موماي بۇرۇن سىنى بەك ئاۋارە قىلىۋەتكەنغۇ؟ -شۇنداق،لىكىن ئۇ ماڭا كۆپ ياردەممۇ قىلغان. -ھە؟! -ئاشۇ موماي ساڭا جىق ياردەممۇ قىلغانمۇ تېخى؟!    غوجا سىيىت،غوجا موللاق ئاجايىپ بىر خەۋەرنى ئاڭلىغاندەك ھەيران قېلىشتى. -شۇنداق،بەك جىق ياردەم قىلغان،بەك جىق....بەك ئىچىمنىمۇ سىقىۋەتكەن! -دىمەك سەن ئۇ موماينى تونۇيدىكەنسەن دە؟! -بۇرۇن تونىمايتىم،كىيىن تونۇشقا تېرىشتىم،توختىماي تونۇۋاتىمەن.... -نىمە دەيدۇ ھەي ماۋۇ،نىمانداق غەيرى گەپلەرنى قىلىسەن؟!ئىسمى نىمە ئۇ موماينىڭ؟! -ئۇنىڭ ئىسمى....ئۇنىڭ ئىسمى....بۈگۈن كۈنگە نىمە؟ -پەيشەمبە! -ئۇنداق بولسا ئۇنىڭ ئىسمى مايسىخان! -ھە..مايسىخان دە،ئۇ سېنىڭ تۇققىنىڭمۇ؟ -........ -گەپ قىلمامسەن؟    غوجا ئابدۇل ئەخەت نىمە دەپ جاۋاپ بېرىشنى زادىلا بىلەلمەي،جىمغىنا تۇرىۋالدى.دوستلىرى ئۇنىڭدىن بىرقانچە قېتىم سوراپ جاۋاپ ئالالمىغاندىن كىيىن،كەيپى ئۇچۇپ باشقا گەپلەرگە چۈشۈپ كەتتى.... -سەن خېلى قاتتىق تاياق يەپ كەتكەن،ھېچ بىر يىرىڭ يارىدار بولغاندەك ئەمەسقۇ؟ -داۋالاندىم. -نەدە؟ -ئۆيدە. -ھە.....موماڭنىڭ ئۆيىدىمۇ؟ -ياق. -ئۇنداق بولسا قايسى ئۆيدە داۋالاندىڭ؟ -مەن....بولدىلا،باشقا گەپلەرنى قىلىشايلى،شۇ ئىشلارنى پەقەت ئويلىغىم يوق! ئۇلارنىڭ پارىڭى زادىلا قولاشماي،ئاخىرى كۆڭۈلسىز تاراپ كېتىشتى... غوجا ئابدۇل ئەخەت ياتاققا قايىتقاندىن كىيىن،چوڭقۇر ئويغا پاتتى.<مەن نىمىشقا ئۇنىڭدىن بىزار بولۇپ تۇرۇپ يەنە ئۇنى بىرسى ھاقارەتلىسە ئاچچىقىم كىلىدۇ؟!ئۇنى نىمىشقا مومام دىگۈم كەلمەيدۇ؟!دوستلىرىمغا ئەھۋالنى دەيمۇ دىمەيمۇ؟!....>ئۇ ئۆزىگە مۇشۇنداق سۇئاللارنى قويۇپ،تولىمۇ تەستە ئۇخلاپ قالدى.ئۇخلاپلا چۈشىدە يەنە بىلىم ئىلىش،بىلىم <ئۆتكۈزۈپ>بېرىشنى باشلاپ كەتتى.... بارا-بارا ئۇ جۆيلىمەس بولدى.كۈنلەرمۇ ئىزىغا چۈشۈشكە باشلىدى.موماي ئۇنى قايتا ئىزدەپ كەلمىدى.غوجا ئابدۇل ئەخەتمۇ بۇرۇنقىدەك تۇرمۇشىنى باشلىۋالدى.بىرلا يېرى،يامغۇر ياققان كۈنلىرى ئۇنىڭ بېقىنلىرى سەل ئاغرىيتى.ئۇ قانداقلا بولمىسۇن دوختۇرخانىغا بېرىپ،سۇنغان قوۋۇرغىلىرى ۋە باشقا دەز كەتكەن سۆڭەكلىرىنى رىنتىگىنگە سېلىپ باقماقچى بولدى. دوختۇرخانا.رىنتىگىن بۆلۈمى. -93-نۇمۇر! -مانا مەن.   ئايال دوختۇرنىڭ چاقىرغان ئاۋازىنى ئاڭلىغان غوجا ئابدۇل ئەخەت قولىدىكى تالۇن ۋە نۇمۇرنى ئېلىپ،رىنتىگىن ئۆيىگە كىرىپ كەتتى. -ۋۇي،بۇ سىزمۇ ئۇكام؟     25ياش ئۆپچۆرىسىدىكى بۇغداي ئۆڭ دوختۇر قىز،غوجا ئابدۇل ئەخەتنى كۆرۈپلا ۋارقىراپ كەتتى. -سىز...سىز  مىنى تونۇمسىز دوختۇر؟ -مەن...ئاۋال تەكشۈرۈش تۈگىسۇن،ئاندىن پاراڭلىشايلى.     غوجا ئابدۇل ئەخەت بۇ دوختۇر قىزنى بىريەردە كۆرگەندەك قىلدى،لىكىن ئېسىگە ئالالمىدى.تەكشۈرتۈش تۈگىگەندىن كىين،ئۇ دوختۇر قىز نەتىجىگە قاراپ تېخىمۇ ھەيران قالدى. -توۋا....سىزنىڭ قوۋۇرغىڭىز بىرقانچە يەردىن سۇنغان ئىكەن،ھازىر ئاساسەن ئەسلىگە كىلەي دەپ قاپتۇ،ئوڭ قولىڭىزنىڭ بېغىشى ئورنىدىن يۆتكەلگەن ھەم دەز كەتكەن ئىكەن،ھازىر ئەسلىگە كەپتۇ،بۇ قانداقمۇ مۇمكىن بولسۇن؟!سىز يارىلانغانغا ئۇزاق بولسا 20كۈن بولدى،بۇنداق تىز ساقىيىپ كېتىىشىڭىز ھەقىقەتەن ئادەمنى ھەيران قالدۇرىدۇ.... -نىمە؟!سىز مىنىڭ 20كۈننىڭ ئالدىدا يارىلانغانلىقىمنى قانداق بىلىدىڭىز ئاچا؟ -ھەي....بىر ئاخشىمى سىز ئىككى دوستىڭىز بىلەن مىنى ۋە لايىقىمنى قۇتۇلدۇرۇش ئۈچۈن جىدەلگە ئارىلىشىپ قالدىڭىز،كىيىن  مەن يىگىتىم  بىلەن قۇتۇلدۇق،مەن ئۇنىڭغا<ساقچىغا مەلۇم قىلايلى>دىسەم،ئۇ<ئەركىشىنىڭ ئىشىغا ئارىلاشماڭ!>دەپ ئادەم باشلاپ يەنە ئۇرۇشقىلى كەتتى.مەن سىلەردىن ئەنسىرەپ،بىر ماشىنا دېيىشىپ قۇتۇلدۇرغىلى كەلدىم،سىزنى قۇتۇلدۇرۇشقا ئامال بولمىدى،ئىككى دوستىڭىزنى قۇتۇلدۇرۇپ،تەكشۈرتۈپ..... غوجا ئابدۇل ئەخەت ئەمدى بۇ دوختۇر قىزنىڭ كىم ئىكەنلىكىنى ئېسىگە ئالدى ۋە ئۇنىڭغا دوستلىرى قۇتۇلدۇرغانلىقى ئۈچۈن رەھمەت ئېيىتتى. -ۋاي ئۇنداق دىمەڭ ئۇكام،رەھمەتنى مەن سىزگە ئېيىتسام بولىدۇ.ھەراسىت،سىز قەيەردە داۋالاندىڭىز؟ -مەن....مەن ئۆيدە داۋالاندىم؟ -ئۆيدە؟!سىلەرنىڭ ئۆيدە تىبابەتتىن خەۋرى بار بىرى بارمۇ؟ -شۇنداقراق..... -ھە...مۇنداق قىلايلى،مەن ئىشتىن چۈشۈپ سىزنى ۋە دوستلىرىڭىزنى بىر مىھمان قىلىپ رەھمىتىمنى بىلدۈرۋالاي ھەم سىزنىڭ داۋالىنىش ئۇسۇلىڭىزنى ۋە جەريانىڭىزنى بەك بىلگۈم كىلىپ قالدى،مەن بىر كەسپىي تەتقىقات تىمىسى تەييارلاۋاتقان،سۆڭەك كىسەللىكلىرى توغرىسىدا،شۇڭا ماڭا يەنە بىر ياردەم قىلىپ،تەجىربىڭىزنى دەپ بېرىڭ،بولامدۇ؟ -بۇ....بولىدۇ.    غوجا ئابدۇل ئەخەت ئۇنىڭ يىزىپ بەرگەن تىلىفۇن نۇمۇرىنى ئېلىپ،دوختۇرخانىدىن چىقىپ كەتتى.مەكتەپكە قايىتقاچ،ئەگەر ئۇنىڭ بىلەن راستىنلا مۇشۇ تىما ئۈستىدە پاراڭلىشىپ قالسا،نىمە دېيىشىنى ئويلىدى.<مومام تۇخۇم بىلەن شاقىداپ،ماتا بىلەن تېڭىپ ساقايىتتى دىسەم قانداق بولار؟ئۇ چاغدا ئۇ ئىشەنمەسلىكى ياكى مومىڭىز بىلەن بىر كۆرۈشەي دېيىشى مۇمكىن.تەن ساپارىم بەك ياخشى بولغاچ،شۇنداق تىز ساقىيىپ كەتتىم دىسەمچۇ؟!ياق،ئۇ دوختۇر،بۇنداق تۆتۆ گەپكە ئۇ ھەرگىز ئىشەنمەيدۇ،ھەي.....>،ئۇ قانچە ئويلاپمۇ مۇۋاپىق بىر چارە تاپالماي.ئاخىرى ئۇنىڭ بىلەن كۆرۈشمەسلىكىنى توغرا تاپتى...........                                                   19-ئابروي غوجا ئابدۇل ئەخەت مەكتەپكە قايتىپ كەلدى.دوستلىرىغا دوختۇر گۇلنۇرنىڭ دىگەن گەپلىرىنىمۇ ئېيتىپ ئولتۇرمىدى،چۈنكى ئۇ گۇلنۇر بىلەن كۆرۈشمەسلىك قارارىغا كەلدى.مەكتەپتىكى قارىماققا قاينام-تاشقىنلىققا چۆمگەن،ئەمەلىيەتتە بولسا بىرخىل رامكا ئىچىگە كىرىپ قالغاندەك بۇرۇختۇم كۈنلەر،غوجا ئابدۇل ئەخەتنى ئۆز قوينىغا ئېلىپ كىرىپ كەتتى....   بۈگۈنكى ئەدەبىيات دەرسىنىڭ يېزىقچىلىق مەشىق قىسمىدا ئوقۇتقۇچى قەدىمكى رىم ئېمپىيىرىسىدە قۇللارنىڭ باشلامچىسى،خەلق قەھرىمانى بولغان سىپارتاك توغرىسىدا سۆزلىگەچ،ئۇيغۇر تارىخىدىكى مۇشۇنىڭغا ئوخشاپ كىتىدىغان شەخىسلەر قاتارىدا سېيىت نوچى توغرىسىدا ئېغىز ئېچىپ قالدى. -ساۋاقداشلار،سېيىت نوچى ھەققىدە نىمىلەرنى بىلىسىلەر؟ ئوقوغۇچىلار ئۆزئارا پىچىرلاشقا چۈشتى،نىمىشقىدۇر غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ۋۇجۇدى بىرخىل لەرزىگە كەلگەندەك،ئاجايىپ ھاياجانلىنىپ كەتتى،ئۆزىنىڭ نىمىشقا بۇنداق بولىدىغانلىقىنى ئۆزىمۇ بىلمەيىتتى. -ئەزىزدانە قەشقەرنىڭ سېپىل تېشىدىن،شىرىن-شەربەت سۈيى بار تۈگمەن قېشىدىن،كوزىچى يار بېشىدىن..... بىر ساۋاقداش تۇيۇقسىز ئورنىدىن تۇرۇپ شۇنداق ناخشا توۋلاپ كەتتى،ھەممەيلەن قاقاھلاپ كۈلۈشكە باشلىدى. -ياخشى ئوقۇدىڭىز ساۋاقداش ھەسەن!بارىكاللا!بۇ ناخشا كىمنىڭ بىلەمسىز؟ -ئۇقمايمەن،خەلىقنىڭمىكى.... -تىكىستى سېيىت نوچى داستانىدىن ئېلىنغان،مۇزىكىسى مەخمۇت سۇلايمان ئەپەندىنىڭ.ئولتۇرۇڭ.يەنە كىم سېيىت نوچى ھەققىدە پىكىر بايان قىلىدۇ؟ -سىيىت نوچى بەك يامان چامباشچى،لىكىن قارا قورساق،ساۋاتسىز بولغاچقا،ئۆزىنىڭ ئۆلۈم خېتىنى ئۆزى ئاپىرىپ بەرگەن! -ياخشى دىدىڭىز ئالىمجان،يەنىچۇ؟ -يەنە....ئۇ قەشقەردىن ئامبالنىڭ چىشىغا تېگىپ قويۇپ،قېچىپ كىتىدۇ،كىيىن قايتىپ كىلىدىغان چاغدا بىر بوۋاي ئۇچراپ..... ئالىمجان دىگەن بالا ئابدۇكىرەم ئابلىزنىڭ شۇناملىق سەھنە تىياتىرىنى سۆزلەپ بېرىۋاتاتتى.ئۇ سۆزلەپ بولغاندىن كىيىن يەنە بىرقانچە ساۋاقداش بىلىدىغانلىرىنى ئوتتۇرىغا قويدى.غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ قاپاقلىرى بارغانسىرى تۈرۈلۈشكە باشلىدى،چۈنكى سىيىت نوچى ھەققىدە سۆزلىگەنلەرنىڭ كۆپىنچىسى ئۇنىڭ ساۋاتسىزلىقىنى ئاساسلىق گەۋدە قىلىپ سۆزلىگەن ئىدى. -ساۋاقداشلار،ياخشى پىكىر بايان قىلدىڭلار.سېيىت نوچى ئۇيغۇر خەلقىنىڭ ئارىسىدىن چىققان بىر قەھرىمان،ئۆز نۆۋىتىدە ھەم داڭلىق راۋاپچى،قوشاقچى.كونا زاماندىكى چىرىكلەشكەن ئامبال-دوتەيلەرنىڭ دەككىسىنى كۈچىنىڭ يېتىشىچە بەرگەن،ئەپسۇس،ساۋاتسىز بولغاچقا ئۆزىنىڭ ئۆلۈم خېتىنى ئۆزى ئاپىرىپ بەرگەن.... غوجا ئابدۇل ئەخەت ئوقۇتقۇچىدىن ئۆزى كۈتىۋاتقان تارىخىنى ئۈمۈد قىلغان ئىدى،ئەپسۇس ئوقۇتقۇچى غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ئۈمۈدىنى پۈتۈنلەي ۋەيران قىلىپ،تومتاقلا يۇقارقىدەك مەزمۇن بىلەن گەپنى يىغىنچاقلىماقچى بولدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت ئۆزىنى زادىلا تۇتالماي قالدى. -قۇرۇق گەپ!!!   تولۇمدىن توقماق چىققاندەك ئېيتىلغان بۇ سۆزدىن ئوقۇتقۇچى ۋە ئوقوغۇچىلارنىڭ ھەممىسى ھەيران قالدى. -ھازىر نىمە دىدىڭىز غوجا ئابدۇل ئەخەت؟! -.......   غوجا ئابدۇل ئەخەت ئۈن چىقارماي يەرگە قاراپ ئولتۇرىۋالدى.ئۇنىڭ ئارقىدا ئولتۇرىدىغان شوخ قىز ساۋاقداشتىن بىرسى ئۇنىڭغا ۋاكالىتەن جاۋاپ بەردى. -ئۇ بايا <قۇرۇق گەپ!>دەپ ۋارقىرىدى مۇئەللىم!   ساۋاقداشلار يەنە پاراققىدە كۈلۈپ كەتتى.ئوقۇتقۇچى سەل ئوڭايسىزلانغان بولسىمۇ يەنە تىزلا ئۆزىنى ئوڭشاپ،غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ئالدىغا كەلدى. -سىز مىنىڭ بايا دىگەنلىرىمنى قۇرۇق گەپ دىمەكچىمۇ؟ -مەن...مەن...    غوجا ئابدۇل ئەخەت نىمە دىيىشىنى بىلەلمەي قىزىرىپ كەتتى.ئوقۇتقۇچى ئۇنىڭدىن يەنە سورىدى. -شۇنداق دىيىشكە جۈرئەت قىلالىغانكەنسىز،چوقۇم سىز سىيىت نوچى ھەققىدە مەلۇم مەلۇماتقا ئىگە،قېنى بىزگە دەپ بېرىڭ،ئورتاقلىشىپ باقايلى! -مەن....مەن.... ساۋاقداشلار مازاق كۈلكىسىنى يەنە باشلىدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت ناھايىتى تەستە ئورنىدىن تۇرغاندىن كىيىن،چوڭقۇر بىرنى تىنىۋىتىپ ئېغىز ئاچتى. -سىيىت نوچى ئەسلى ناۋاي ئىدى.ئۇنىڭ دادىسىمۇ،دادىسىنىڭ دادىسىمۇ ناۋاي ئىدى.دادىسنىڭ ئىسمى توختى،لەقىمى قاغا.سىيىت نوچى 1900-يىلىنىڭ بېشىدا قەشقەر كوزىچى يار بېشىدا تۇغۇلغان.... -خا-خا-خا! -ھا-ھا-ھا! سىنىپتىكى باشقا ئوقوغۇچىلار شۇنداق قاتتىق كۈلۈپ كەتتىكى،بەزىلىرى ھەتتا قورساق-بېقىنلىرىنى تۇتۇشۇپ ئورۇندۇقتىن يىقىلىپ كەتتى. -خەپشۈك ساۋاقداشلار!    ئويلىمىغان يەردىن ئوقۇتقۇچى ئەستايىدىل ھالدا ساۋاقداشلارنىڭ كۈلكىسىنى توختىتىشقا چاقىرىق قىلدى. -سۆزلەپ بېقىڭلار دىسە ساپلا ئاڭلىۋالغان،تۇتامى يوق گەپلەرنى قىلىسىلەر،ساۋاقداش غوجا ئابدۇل ئەخەت توغرا ھەم موھىم سۆزلەرنى قىلىۋاتىدۇ،شۇڭا ئۆزۈڭلارنى تۇتىۋىلىپ،باشقىلارنى ھۆرمەتلەشنى ئۇنۇتماي،ئۇنىڭ سۆزىنى ئاڭلايلى! سىنىپ تىمتاسلىققا چۆمدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت توختاپ قالغان ئىدى. -داۋاملىق سۆزلەڭ،سىز توغرا دەۋەتىسىز.بۇ تارىخىنى مەنمۇ ئاڭلىغان،گەرچە ئوقۇتقۇچى بولساممۇ،بۇ جەھەتتە سىزدەك بىرنەرسە ئۇقمايدىكەنمەن،رەھمەت سىزگە،داۋاملاشتۇرۇڭ. ئوقۇتقۇچىنىڭ كەمتەرلىك بىلەن قىلغان سۆزى غوجا ئابدۇل ئەخەتكە كۈچلۈك رىغبەت بولدى.ئۇ سىيىت نوچىنىڭ تارىخىنى سۆزلەپ بولغاندىن كىيىن،ئۆزىنى تۇتالمىغان ھالدا <سىيىت نوچى داستانى>نى باشلاپ كەتتى.شۇنداق،ئۇ مومايغا مۇشۇنداق ئۆتكۈزۈپ بېرىپ كۆنۈپ قالغاچقا،ئىختىيارسىز ھالدا مۇشۇنداق تولۇق ئېيتىشقا باشلىدى. قەشقەر خەلقىنىڭ پېغانلىق كۆز يېشى بىلەن قوشۇلۇپ ئاققان تۈمەن دەرياسى بويىدا ، كوزىچى يار بېشى قوينىدا، سېيىت ئىسىملىك بىر ئەزىمەت بارلىققا كەلدى . ئۇ شىرنىڭكىدەك كەڭ كۆكرىكى، يولۋاس تاپىنىدەك ئالىقىنى بىلەن ھەممىنى ئۆزىگە جەلپ قىلدى . تۆت دەرۋازىنىڭ ئىچى ۋە تېشىدىكى غېرىب - غۇرۋا ، يېتىم يېسىرلار ئۇنى ئۆزىگە ئاشنا بىلدى. ئۇ ئون بەش ياشقا بارغاندا تۆشۈك دەرۋازادا بىر ناۋايغا نىمكار بولۇپ كىردى ... ساۋاقداشلار غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ بۇنداق يېقىملىق ھەم ئۆزگىچە ئاۋازدا داستان ئوقۇشىنى ئويلاپمۇ باقمىغان بولغاچقا ھەممىسى ئېغىزنى ئېچىشىپ قېتىپ قالدى.ئوقۇتقۇچىمۇ قۇلىقىغا ئىشەنمەي،زادى ھازىر داستان ئوقۇۋاتقىنى غوجا ئابدۇلمۇ ئەمەسمۇ شۇنى تېخىمۇ ئىنىق بىلمەكچى بولغاندەك،غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ يىنىغا بەكرەك يېقىنلىشىپ ئاڭلاۋاتاتتى. ئەلقىسسە، ئايلار ئۆتتى ، يىللار ئۆتتى. سېيىت ئاخۇن گېلاۋخۇيچىلارغا قېتىلىپ سېيىت گاڭگۇڭ دەپ ئاتالدى . قان شورىغۇچ تىرىكتاپ بايلار ، پارىخور ئەمەلدارلارنىڭ كۆزىگە مىخ بولۇپ قادالدى . سېيىت نوچىنىڭ دەستىدىن دادلاپ ماتىتەينىڭ ئالدىغا، بەگزادىلەرنىڭ ئەرز -شىكايىتى ياغدى ... ئەمدى گەپنى سېيىت نوچىنىڭ ئۆزىدىن ئاڭلاڭ: قارا ساچىم يەلپۈنۈپ قاشىمغا چۈشتى. تۈمەن سەۋدا بالالار باشىمغا چۈشتى. بولدى مېنىڭ يۆلەنچىم گېلاۋخۇي ھاشىم. چامباشلىقنى ئۆگەتتى ئۇ، جان - دوست ئاداشىم.... سىنىپتا پەقەت غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ئاۋازىلا ياڭراۋاتاتتى،پۈتۈن ساۋاقداشلار ۋە ئوقۇتقۇچى ھەممىنى ئۇنۇتقان ھالدا ئۇنىڭ داستانىنىڭ ئىچىگە كىرىپ كەتكەن ئىدى.... ئەلقىسسە، سېيىت نوچى شۇ كۈنى تاڭ ئېتىش بىلەن ما دارېننىڭ ئالدىغا كىرىپ كەلدى ۋە ئەرزىنى بايان قىلدى: قوي ئىزدەر قوزاسىنى ، قوزىمۇ ئاناسىنى . ھاۋادىكى قۇشلارمۇ ، سېغىنار ئۇۋاسىنى . سېغىندىم يۈرەك - دىلدىن ، ئانام مېھرىبانىمنى . سېغىندىم __ ئېتى مەمەت ، ئۇكامنى __ غەمگۇزارىمنى . تۈمەن دەريا سۈيىدىن ، تويغىچە يۇتاي دەيمەن . غەمگۇزارىم ئانامنىڭ ، ئالدىدا ئۆتەي دەيمەن . يار بېشىدا ئولتۇرۇپ ، راۋابىم چالاي دەيمەن ....... داستان داۋاملاشماقتا ئىدى.سىنىپتىكى بارلىق كىشى دەرسىتىن چۈشۈپ،يەنە بىر سائەت دەرس باشلانغانلىقىنىمۇ سەزمىگەن،ھەتتا يەنە بىر سائەتلىك دەرسنىڭ ئىگىسى بولغان جۇغراپىيە ئوقۇتقۇچىسىمۇ داستان ئاڭلىغۇچىلار سىپىگە قېتىلىپ كەتكەن ئىدى.... سېيىت ئاخۇن ئۆلۈپ كەتتى ، تۇپراققا كىرىپ كەتتى . بۇ ئالەم - مۇسىبەتتىن يۈرەككە خۇن تولۇپ كەتتى . چالدى چاكىچاك قەشقەر ، مۇڭ تولغان راۋابىنى . ئايەم كۈنلىرى كەلسە تەرك ئەتمەي تاۋابىنى . مۇڭلۇق قەبرىگە سۈركەپ ، باغرىنىڭ كاۋابىنى . ئوغلىغا دۇئا ئەيلەپ ، يوللىغاي ساۋابىنى . ئۆلمىسەك ئىچەرمىز دەپ ، تاڭ ۋەسلى شارابىنى ....... داستان ئاياغلاشتى،ساۋاقداشلار بىلەن ئىككى ئوقۇتقۇچى يەنىلا تىمتاسلىققا چۆمگەن ئىدى.تۇيۇقسىز بىر ئورۇندىن بىر قىز ساۋاقداشنىڭ مىشىلداپ يىغلىغان ئاۋازى،ھەممەيلەننى ئۆزىگە قايتۇرۇپ كەلدى.شۇنداق بىرقانچە ھېسىياتچان ساۋاقداش داستاننىڭ ئىچىگە بەك كىرىپ كىتىپ،سىيىت نوچىنىڭ ئۆلىمىدىن يىغلاپ تاشلىغان ئىدى. -سىيىت نوچى خەتنى ئوقۇتۇپ باقمىغان ئەمەس،خەت بەلكىم ئۇيغۇر يىزىقىدىمۇ ئەمەس.ئەگەر سىيىت نوچى قېچىپ كەتكەن بولسا ئۇنىڭ ئانىسى ۋە ئۇكىسىنى ماتىتەي بوش قويمايىتتى،سىيىت نوچى شۇنى ئويلاپ قېچىپ كەتمىگەن! غوجا ئابدۇل ئەخەت شۇنداق دەپ بولۇپ ئورنىدا ئولتۇرىۋالدى.   ساۋاقداشلار قايناپ كەتتى. -ئېسىل،ئېسىل! -سىيىت نوچى ھەقىقەتەن ئىسمى-جىسمىغا لايىق نوچىكەن! -بىز نىمىشقا مۇشۇلارنى ئويلىماندۇق ھە..... -ئەگەر بۇندىن كىيىن كىم يەنە سىيىت نوچى توغرىسىدا قالايىمىقان بىلجىرلىسا ياكى ئۇنىڭغا <ساۋاتسىز نوچى>دىگەن سەلبىي قالپاقنىڭ يوغىنىنى كىيگۈزمەكچى بولسا مانا مەن  بىرىنجى بولۇپ شۇنىڭ يۈزىگە تۈكۈرىمەن! -مەن مىشقىرىمەن! -مەن....مەن سىيىمەن!   ساۋاقداشلار تۇشمۇتۇشتىن ئۆز پىكىرىنى بايان قىلدى،ئەڭ ئاخىرىدىكى تىتىقسىز گەپلەرنى غوجا موللاق بىلەن غوجا سىيىت دىگەن ئىدى. -ئۇف!مۇشۇ يىشىمغا كەلگۈچە سىيىت نوچى داستانىنى تولۇقى بىلەن مانا بۈگۈن ئاڭلاپتىمەن،ساۋاقداش غوجا سىيىت،مەن سىزدىن پەخىرلىنىمەن! چاچلىرى ئاقارغان جۇغراپىيە ئوقۇتقۇچىسى سەمىمىيلىك بىلەن غوجا ئابدۇل ئەخەتكە ئىھتىرام بىلدۈردى. -سىيىت نوچى توغرىسىدا سىزدەك بۇنداق تولۇق خەۋەردار ئادەم ئەتراپىمىزدا ساناقلىق.قايىلمەن ھەم ھەيرانمەن.سىز بۇ بىلىملەرنى،تارىخىنى كىمدىن ئۆگەندىڭىز؟ غوجا ئابدۇل ئەخەت ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىسىنىڭ بۇنداق سوراپ قىلىشىنى خىيالىغىمۇ كەلتۈرمىگەن بولغاچقا،مەڭدەپ قالدى. -بۇ....بۇ... -ھە،خىجىل بولماڭ،ماڭا دەپ بېرىڭ،سىزگە مۇشۇلارنى بىلدۈرگەن چوڭلارنىڭ قولىنى بىر تۇتىۋالاي! ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىسى سەل ھاياجانلىنىپ قالغان ئىدى. -بۇنى...بۇنى ماڭا مومام ئۈگەتكەن. -ھە،تەۋەرۈك ئەزىزلەركەن مومىڭىز بىزگە،ئىسمى شەرىپى نىمىكىن؟ -ئۇنىڭ ئسمى....ئىسمى.... غوجا ئابدۇل ئەخەت كۈننى ھىساپلاپ موماينىڭ بۈگۈن تۇمارىس بولۇپ قالىدىغانلىقىنى جەزىملەشتۈرگەندىن كىيىن جاۋاپ بەردى: -مومامنىڭ ئىسمى تۇمارىس! -ۋاھ!ئەجەپمۇ ئېسىل ئىسمى باركەن مومىمىزنىڭ!    ئوقۇتقۇچى ئۇ موماينى ئۆزىنىڭمۇ مومىسىدەك<مومىمىز>دەپ ئاتاپ،ئۆزىنىڭ مومايغا بولغان ھۆرمىتىنى بىلدۈردى ۋە چاۋاك چىلىشقا باشلىدى.ساۋاقداشلارمۇ ئەگىشىپ قاتتىق چاۋاك چېلىشقا باشلىدى.چاۋاك چېلىۋاتقانلارنىڭ ئارىسىدا غوجا سىيىت بىلەن غوجا موللاقنىڭ كۆڭلىدە<غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ مومىسىنىڭ ئىسمى بۈۋە ھەجەر،يەنە بىر مومىسىنىڭ ئىسمى ھاۋاخان ئىدىغۇ؟!تۇمارىسخان دىگەن قايسى مومىسى بولغىيتى؟!>دەپ ئويلاۋاتقانلىقىنى غوجا ئابدۇل ئەخەت بىلمەيىتتى.... شۇ كۈندىن باشلاپ غوجا ئابدۇل ئەخەت مەكتەپ تەۋەسىدە تونۇلۇپ كەتتى.بولۇپمۇ سىنىپ ئىچىدە ئۇنىڭ ئابرويى مىسلى كۆرۈلمىگەن دەرىجىدە يۇقىرى بولۇپ كەتكەن ئىدى.......................                                               20-تاساددىبىيلىق غوجا  ئابدۇل ئەخەت باشقىلارنىڭ ھەۋەس ۋە ھۆرمەت نەزىرى ئىچىدە، ئۆمرىدە ھىس قىلمىغان مەمنۇنىيەت تۇيغۇسىدا ياشاۋاتاتتى.ساۋاقداشلىرى،باشقا سىنىپتىكى غوجا ئابدۇل ئەخەت تونىمايدىغان ئوقوغۇچىلار،ھەتتاكى ئىلمىي ماقالە يېزىشقا تەرەتتۇد قىلغان ئوقۇتقۇچىلارمۇ ئۇنى ئىزدەپ كىلىپ ھەرخىل تارىخى بىلىملەرنى سوراپ،خاتىرلىۋىلىپ كىتەتتى.غوجا ئابدۇل ئەخەت موماينىڭ زورلاپ ئۈگۈتكەن بىلىملىرىنىڭ بۇ قەدەر قارشى ئېلىشقا ساۋازەر بولىشىنى ئويلاپمۇ باقمىغان ئىدى.ئۇ مومايدىن تۇنجى قىتىم چىن كۆڭلىدىن مىننەتتار بولدى..........    ئەدەبىيات ئوقۇتۇش گورۇپپىسى ئىشخانىسى.    مەكتەپنىڭ ئەدەبىيات ئوقۇتۇش گورۇپپىسنىڭ ياشانغان مەسئۇلى غوجا ئابدۇل ئەخەت بىلەن پاراڭلىشىۋاتاتتى. -بالام،بۇنداق ئاتىسام كۆڭلۈڭگە كەلمەس؟ -ياق مۇئەللىم. -ھە،ياخشى،مۇنداق ئىشتى ئوغلۇم.مەن يېقىندا يۇقىرى دەرىجىلىك ئۇنۋان يازماقچى ئىدىم قارا.<ئۇيغۇر كىلاسسىك ئەدەبىياتى>نى باش تىما قىلغان. -ھە. -شۇڭا،ماڭا ياردەم قىلىشىڭنى چىن دىلىمدىن ئۈمۈد قىلىمەن،بولامدۇ؟    ئادەتتە كاستىيۇم بۇرۇلكىنى قاتۇرۇپ كېيىپ،ھەيۋەت بىلەن ماڭىدىغان بۇ مۇئەللىمنىڭ ئۆزىدىن ياردەم سوراۋاتقانلىقى،غوجا ئابدۇل ئەخەتكە بەكمۇ تەسىر قىلدى. -ئۇنداق دىمىسىلە،سىلە مەكتىۋىمىزنىڭ ئەڭ داڭلىق ئەدبىيات پىشىۋاسى. -ئەقىل ياشتا ئەمەس باشتا بالام.سەن بىلگەننىڭ ئوندىن بىرىنى مەن بىلگەن بولسام،ھازىرغىچە ياشىغان ئۆمرۈمگە رازى بولاتتىم.... -مەن چوقۇم پۈتۈن كۈچۈم بىلەن سىلىگە بىلىدىغانلىرىمنىڭ ھەممىسىنى دەپ بېرىمەن!    غوجا ئابدۇل ئەخەت ئەسلى<پۈتۈن كۈچۈم بىلەن ياردەم قىلىمەن>دىمەكچى ئىدى،بىراق ئۇنداق دىيىشكە تىلى بارمىدى. -رەھمەت بالام،رەھمەت!ئۇنداق بولسا باشلايلى.سەن ئاۋال ئۆزۈڭ بىلىدىغان تارىخى سەخىسلەرنىڭ ھەممىنى قىسقىچە دەپ بەرگىن.   غوجا ئابدۇل ئەخەت گەپنى سىيىت نوچىدىن باشلاپ،ئاخىرىنى چىمچىلاق باتۇردا توختاتتى. -نىمە؟!چىمچىلاق باتۇر؟!ئەجىبا تارىخىتا راستىنلا چىمچىلاق باتۇر دەپمۇ بىرسى ئۆتكەن بولغىيمىتى؟ -ئۇنى بىلمەيمەن،مىنىڭچە...مىنىڭچە ئۆتكەن بولىشى مۇمكىن. -ھە....بۇمۇ قىممىتى يۇقىرى بىر تارىخى بىلىم ئىكەن،بۇنى كىيىن تەھلىل قىلايلى.ئەمدى شەخىسلەر بويىچە تەپسىلىي دەر بەرگىنە بالام. -ئوبدان.ئاۋال سىيىت نوچىدىن باشلايلى ھە.... غوجا ئابدۇل ئەخەت سىيىت نوچىنىڭ كىلىپ چىقىش تارىخىنى،داستانىنى،سادىر پالۋان.چىن تۆمۈر باتۇر تارىخى،داستانىنى،ئاماننىساخان،يەتتە قىزلىرىم،تۇمارىس خاقان،نوزۇگۇم.....قاتارلىق ئۆزى بىلىدىغان شەخىسلەر رىۋايىتىنى باشلىۋەتتى،ئوقۇتقۇچى بىر تەرەپتىن خاتىرلەپ بىرتەرەپتىن غوجا ئابدۇل ئەخەتكە ئاپىرىن ئوقۇپ كەتتى. -ئون ئىككى مۇقام ھەققىدە قانچىلىك بىلىسەن؟ -خا-خا!بىلىش ئەمەس تېخى ئىككى مۇقامنى تولۇقى بىلەن ئوقۇپ بىرەلەيمەن ھازىرچە! -نىمە؟!ئىككى مۇقامنى تولۇقى بىلەن ئوقۇيالايمەن؟!    مۇئەللىم كۆزئەينىكىنى سۈرتىۋىتىپ،غوجا ئابدۇل ئەخەتكە يىنىش-يىنىشلاپ قاراپ كەتتى. -ساڭا دىسەم بالام،ئون ئىككى مۇقامنىڭ ھەربىر مۇقامى نۇرغۇن ئاھاڭ ۋە ئوخشاشمىغان تىكىستلەردىن تەركىپ تاپقان،ئۇنى ئوقۇش ئۇنچە ئاسان ئەمەس! تاب كەلتۈرمەس نەزەرى ھۆسنى جاھان ئاراسىغا، ياشۇرۇن كۆپ پەردە كەينىدىن قارالى ئۆزگىچە. سارغارىپ گاھى قىزارىپ مىھرۇ مەھ بىر ھال ئەمەس، ئەيلەمىش ئانى ئىزاراى ئىنفىئالى ئۆزىگىچە..........   غوجا ئابدۇل ئەخەت جاۋاپ ئورنىدا مۇقامنى توۋلاشقا باشلاپ كەتتى.مۇئەللىم ئۆزىنى تولۇق يوقاتقان ھالدا ئولتۇرۇپ قالدى،ھەتتا غوجا ئابدۇل ئەخەت چىقىپ كەتكەندىن كىيىنمۇ مۇئەللىم ئۇزۇنغىچە ئۆزىگە كىلەلمىدى.ئۇنىڭ كاللىسىدا بىرلا سادا ياڭراۋاتاتتى. -بۇ بالا بىر مۆجىزە ھەم بىرلە مەن ئۆزۈم بىر نان قېپىدۇرمەن!مۇشۇ ياشقىچە بىكارغا ياشاپتىمەن...........    غوجا ئابدۇل ئەخەت بۇ ھەپتە كۇرۇسقا قاتنىشىش ئۈچۈن ئۆيىگە يەنە قايىتمىدى.كۇرۇستىن چۈشۈپ يالغۇز كوچا ئايلانغاچ ناھىيە چىتىدىكى بىر ئۇزۇن يوللۇق قاتناش تۈگۈنى بولغان يول ئەتراپىغا كىلىپ قالدى،ئۇ ئارقىغا يانماقچى بولۇپ تۇرغاندا،كۆزى يولنىڭ چېتىگە سىلىنغان،تولىمۇ خالىي،يولوچىلار ئۆتەر يولىدا كىرىپ قويدىغان كونا ھاجەتخانىغا چۈشۈپ قالدى. -سىنىڭ ۋەزىپەڭ دەل ئۆتەڭ،دەڭلەرگە سىلىنغان ھاجەتخانىنىڭ ئامانلىقىنى قوغداش!    موماينىڭ ئۆزىنىڭ ۋەزىپىسى توغرىسىدا سۆزلىگەن دەبدەبىلىك گەپلىرى ئۇنىڭ قۇلاق تۈۋىدە ياڭرىغاندەك بولدى. -بىر بېرىپ كۆرۈپ باقايچۇ بولمىسا،ئادەم بولمىسا كىتەرمەن!   دەپ ئۆزىگە پىچىرلىغىنىچە ھاجەتخانا تەرەپكە مېڭىپ كەتتى غوجا ئابدۇل ئەخەت. -يېنىڭدىكى پۇلنى چىقار! -ۋايجان!... -يۇم ئېغىزىڭنى پاسكىنا!    ئابدۇل ئەخەت كۆزىگە ئىشەنمەي قالدى:ھاجەتخانىنىڭ كىرىش ئېغىزنىڭ چىتىدىرەك بىر يەردە يۈزىگە ماسكا تارتىۋالغان،كۆزىگە قارا ئەينەك تاقىۋالغان مايمۇندەك ئورۇق بىرسى بىر ئوتتۇرا ياشلىق ئايالغا پىچاق تەڭلەپ تۇراتتى. -ماڭا رەھىم قىلسىلا،ئۈرۈمچىگە كىسەل كۆرسەتكىلى يولدىشىمنى ئىلىپ ماڭغان،پۇل ماڭىمۇ بەك لازىم.... -يۇم ئېغىزڭنى!    ئورۇق ئەر پىچاقنى ئايالنىڭ بوغۇزىغا تەڭلىدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت نىمە قىلىشىنى بىلەلمەي ئۇياق-بۇياققا قارىدى.يولنىڭ ئۇ تەرىپىدە كىچىك پىكاپتىن بىرسى توختىتىلغان،ماشىنىنىڭ ئارقا  ئەينىكى چۈشۈرۈلگەن،شوپۇر ماشىنىدىن قولىنى چىقىرىپ تاماك چىكىپ ئولتۇراتتى. -قانداق قىلىشىم كىرەك؟!ئەگەر شوپۇرنى چاقىرسام،بۇلاڭچى ئايالغا پىچاقنى تىقىۋىتىپ قېچىپ كېتىشى مۇمكىن،چاقىرمىسام پۇلىنى بۇلاپ قاچىدۇ،ئاپلا!بارسام ماڭا پىچاق تىقىۋەتسە قانداق قىلىمەن؟!ئاپلا.... غوجا ئابدۇل ئەخەت زىددىيەتلىك پىكىر ئىچىدە ئىككىلىنىپ قالدى.بۇلاڭچى ئەر ئايالنى گەپكە كىرگۈزەلمەي ئۇنىڭ قولىدىكى سومكىنى ئۆزى ئاختۇرۇشقا تەمشلگەن ئىدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت يەنە قاراپ تۇرۇشقا چىدىيالمىدى. -قولۇڭنى تارت!    ئورۇق ئەر چۆچۈپ غوجا ئابدۇل ئەخەتكە قارىدى.ئايالمۇ نىجاتكارغا ئېرىشكەنلىكىدىن تەسىرلىنىپ،كۆزلىرىدن ئۈمۈد نۇرى چاقنىدى. -سەن ...سەن كىم؟! -مەن....چىمچىلاق باتۇر!    غوجا ئابدۇل ئەخەت ئۆزىنىڭ ئېغىزىدىن بۇنداق گەپ چىقىپ كىتىشىنى ئويلىمىغان ئىدى.بۇلاڭچى قاقاھلاپ كۈلۈپ كەتتى. -خا-خا-خا!مۇنداق دە بالا.مەن تېخى ئۆمۈچۈك پالۋان ئوخشايدۇ دەپتىمەن،بېرىپ تەپچۈك ئوينا ھە!ئاكاڭنىڭ ئىشىغا ئارىلاشما. ئايالنىڭ كۆزىدىكى ئۈمۈد بىرى خىرەلەشتى.ئۇ غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ ئۆزىنى چىمچىلاق باتۇر دىگىنىنى ئاڭلاپ،ئۇنى نېرۋىسى ئاجىز بىرسى ئوخشايدۇ دەپ ئويلاپ قالغان ئىدى.غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ جۇدۇنى تۇتتى. -دەرھال پىچاقنى تاشلاپ يولۇڭغا ماڭ.مەن سىنى كۆرمىگەن بولاي،بولمىسا.... -بولمىسا قانداق قىلىسەن؟! -مەن.....   غوجا ئابدۇل ئەخەت نىمە دىيىشىنى بىلەلمەي تۇرغاندا،بۇلاڭچى يۈگۈرەپ كىلىپ ئۇنىڭ قاڭشىرىغا شۇنداق قاتتىق بىر مۇشىت سالدىكى،غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ بۇرنىدىن قان ئوخچۇپ چىقىپ،ئوڭدىسىغا چۈشۈپ،ھۇشىدىن كەتتى.ئايال قاتتىق بىرنى چىرقىرىدى.جىدەل ئاۋازىنى ئاڭلىدىمۇ ياكى ئايالنىڭ ئاۋازىنى ئاڭلىدىمۇ ئەيتاۋۇر ماشىنىدىن شوپۇر بىلەن يەنە بىر ئەر چۈشۈپ ئۇلار تەرەپكە يۈگۈردى.ئىشنىڭ چاتاقلىقىنى بايقىغان بۇلاڭچى بەدەر قېچىپ،بىردەمدىلا كۆزدىن غايىپ بولدى(قېچىۋىتىپ،يەردە ياتقان غوجا ئابدۇل ئەخەتكە بىرنى تۈكۈرۈپ قويۇشقىمۇ ئۈلگۈردى) . -چىمچىلاق باتۇرمىش تېخى،تۈفىي!دەلتە ماڭقا!ئىشىمنى بۇزدى دە! غوجا ئابدۇل ئەخەت كۆزىنى ئاچقاندا ئۇ دوختۇرخانىدا ئىدى.يىنىدا ھىچكىم يوق. -سىزنى بىر ئايال بىلەن ئىككى ئەر ئېلىپ كەلدى.بۇرۇن كۆمۈرچىكىڭىز سۇنۇپتۇ،سول كۆزىڭىزمۇ زەخمىنىلىپتۇ! -ھە.... -ئۇلار داۋالىنىشقا ماڭغانلار ئىكەن،سىزنىڭ دوختۇرخانا چىقىمىڭىزنى تۆلەپ بولدى.سىزگە ئۆزرە ۋە رەھمەت ئىيتىپ قويۇشنى تاپىلىدى.قايتىپ كەلگەندە سىزگە چوڭقۇر رەھمىتىنى بىلدۈرىمىش..... دوختۇرنىڭ گەپلىرى ئۇنىڭغا خۇش ياقمىدى.ئۇ ئۆزىنىڭ نەدىكى بىمەنە،<ئۇلۇغۋار>ۋەزىپىسنى ئورۇنداش ئۈچۈن،موماينىڭ قۇرۇق گەپلىرىنىڭ تەسىرىگە ئۇچراپ كەتكەنلىكىدىن قاتتىق پۇشايمان قىلماقتا ئىدى. -دوختۇر،مەن چىقىپ كەتسەم بولامدۇ؟ -ۋاي ياق،سىز يەنە بىرەر ھەپتە داۋالانمىسىڭىز بولمايدۇ،چىرايىڭىزغا قاراپ بېقىڭ. غوجا ئابدۇل ئەخەت دوختۇر ئۇزاتقان ئەينەككە قاراپ چۆچۈپ كەتتى.چۈنكى ئۇنىڭ بۇرنى ئىششىپ قالغان،كۆزلىرنى ئەتراپىغا قان تولۇپ كەتكەن،سول كۆزى قاپاق ھەرىسى چېقىۋالغاندەك ھۈررەك بولۇپ قالغان ئىدى.... غوجا ئابدۇل ئەخەت ئەتىسى رۇخسەت سوراش ئۈچۈن  خۇددى تۈنۈگۈن ئۆزىنى ئۇرغان بۇلاڭچىدەك يۈزىگە ماسكا ۋە قارا ئەينەك تاقاپ،ئوقۇتقۇچىنىڭ ئىشخانىسىغا كىردى. -ۋاي خۇدايىم!نىمە بولدى سىزگە؟ -يىقىلىپ چۈشتۈم. -باشچىلاپ يىقىلىپ چۈشتىڭىزمۇ؟ -مەن....   مۇئەللىم ئۆزىنىڭ سۇئالنى خاتا سوراپ سالغانلىقىنى ھىس قىلىپ گەپنى ئۈزدى. -ھە،بولىدۇ،خاتىرجەم داۋالىنىڭ ئەمىسە. -رەھمەت.    غوجا ئابدۇل ئەخەت يەرگە كىرىپ كەتكۈدەك بولۇپ،مەكتەپتىن تىز يىنىپ چىقىۋالدى.دوختۇرخانىدا بەش كۈن يېتىپمۇ ئۇنىڭ يۈز قىسمىدىكى ئۇششۇق يانمىدى.ئۇ موماينى ئەسلەپ قالدى،ئۇنىڭچە بولغاندا،پەقەت مومايلا ئۇنىڭ يارىسىنى دوختۇرخانىدىن تىز ئەسلىگە كەلتۈرەلەيىتتى....... -مەختۇمسۇلا ئاچا!ۋوي راسىت بۈگۈن دىگەن ئۇ ئەختەرنىسا ئىدى.ئەختەرنىسا ئاچا! غوجا ئابدۇل ئەخەت موماينىڭ 1-يىزىدىكى ئۆينىڭ ئالدىدا ئىشىك قېقىۋاتاتتى.سادا چىقمىغاندىن كىيىن ئۇ ئۈمۈدسىزلىنىپ،ئىشىكنىڭ تۈۋىدە،يەردىلا ئولتۇرۇپ قالدى. -ئۇ موماي نەگە كەتكەندۇ ئەمدى.ھەي.....   ئۇ موماينىڭ ئىشىك ئالدىدا تامغا يۆلىنىپ ئولتۇرىۋىرىپ،مۈگىدەپ قالدى. -ئوھۇي!چىمچىلاق باتۇرۇم!   موماينىڭ ئاۋازى ئۇنىڭ قۇلاق تۈۋىدە چۈشىدە ئاڭلانغاندەك بولدى. -قوپە ھەي قاپاقباش!يېلى چىقىپ كەتكەن چاقتەك پۇرلىشىپ ياتماي!    غوجا ئابدۇل ئەخەت دەرھال كۆزىنى ئاچتى.ئۇنىڭ ئالدىدا،چۈشىدە ئەمەس ئوڭىدا موماي ئۈچ تال چىشنى چىقىرىپ كۈلۈپ تۇراتتى.ئۇلار ئۆيگە كىردى. -پاھ!تۇمشۇغۇڭقا بىرسى تەپمىگەندۇ ھە؟! -ئۇردى. -سىيىت نوچىمۇ ياكى چىن تۆمۈرمۇ؟ -ئاھاي....قويسىلا قۇرۇق گەپنى!بىر بۇلاڭچى ئۇردى! -بۇلاڭچى؟!بۇلاڭچى بار يەردە ساڭا پوقنىڭ ئىسىقىنى ئىلىپ قويۇپتىكەنمۇ بىرسى؟! -سىلە.....پوقنىڭ ئىسىقى يوقكەن.مەن سىلە دىگەن ئاتالمىش مۇقەددەس ھاجەتخانا قوغداش ۋەزىپسىنى ئورۇنداش ئۈچۈن،ئۆتەڭدىكى ھاجەتخانىغا بارغان. -ياشاپ كەت باتۇرۇم ياشاپ كەت!    موماي يۈگۈرەپ كىلىپ،غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ مەڭزىگە سۆيۈپ قويدى. -مانا ئەمدى ئەقلىڭنى تېپىپسەن،ھە،كىيىن قانداق بولدى؟ -كىيىن پىچاق كۆتۈرۋالغان بۇلاڭچى تۇمشۇغۇمغا بىرنى قويىۋىدى،ھوشۇمدىن كەتتىم.ئىش مۇشۇنداق! -نىمە؟!بىر مۇشىت بىلەن ھوشۇڭدىن كەتتىڭمۇ؟!ئېسىت،ئېسىت!ھەي،سەن چىمچىلاق باتۇر،شۇنى بىلەمسەن؟! -شۇنداق دىسەممۇ ئۇ يەنە مىنى ئۇردى. -سەن قاراپ تۇردۇڭمۇ؟ -قانداق قىلاتتىم؟!    غوجا ئابدۇل ئاچچىقىنىڭ ھەممىسىنى مومايدىن چىقارماقچى بولدى. -قانداق قىلاتتىم ئەختەرنىسا ئاچا؟!بۇلاڭچىغا داستان ئوقۇپ بېرەمتىم؟!مۇقام توۋلاپ بىرەمتىميا؟!چۆچەك ئېيتىپ بەرسممۇ بىكار!ئۇنىڭ قولىدا پىچاق بار پىچاق!سىلە ماڭا قۇرۇق داستاندىن باشقا نىمە ئۈگۈتلە؟! -ھا-ھا-ھا!..... موماي قاقاھلاپ كۈلۈپ كەتتى.غوجا ئابدۇل ئەخەت تېخىمۇ جۇدۇن بولۇپ كەتتى. -كۈلسىلە،تازا يايراپ كەلسىلە،ئۈچ تال چىشلىرى تۆت تال بولۇپ قالار!بۈگۈنكى ئەمەلىيەت شۇنى ئىسپاتلىدىكى،مەن چىمچىلاق باتۇر ئەمەسكەنمەن!سىلە دىگەن ئۇنداق مۇقەددەس ۋەزىپىنىڭ ھۆددىسدىن چىققۇدەك ئىقتىدار مەندە يوقكەن!شۇڭا بۇندىن كىيىن ماڭا ئۇنداق ۋەزىپە-پەزىپە،چىمچىلاق-پىمىچىلاق دىگەن گەپلەرنى قىلغۇچى بولىمسىلا! -سېنىڭچە سەندە قانداق ئىقتىدار بولسا بولاتتى؟ موماي كۈلكىسىنى يۇغۇشتۇرۇپ،ئۇنىڭدىن سورىدى. -ھىچ بولمىغاندا سىلە مىڭەمگە قۇيۇۋەتكەن باتۇلاردەك مۇشتىتلىسام بولاتتى.مىنى مىنىڭ يېرىمىمچىلىك كەلمەيدىغان،خروئىن چىكىدىغاندەك ئورۇق بۇلاڭچى بىر مۇشىت بىلەن ئۆرۈۋەتتى!بىر مۇشىت بىلەن!!! -خو!مەن سىنىڭ مۇشۇ گىپىڭنى كۈتۈپ تۇرغان،سىنى قاچان يىنىمغا كىلىپ ھەقىقى ئىقتىدار ئىگەللەر دەپ كۈتۈپ تۇرغان.ساڭا زورلاپ ئۈگۈتكىنىمدىن،ئۆز رازىلىقڭ بىلەن ئۈگەنسەڭ ياخشى دەپ ئويلىغان!مانا شۇ كۈنلەرنىڭ بۇنچە تىز كېلىشىنى ئويلىماپتىمەن!ھا-ھا-ھا!.............. موماي بۇ قېتىم شۇنچە قاتتىق ھەم ئۇزاق كۈلۈپ كەتتىكى،كۆزىدىن ياشمۇ چىقىپ كەتتى.غوجا ئابدۇل ئەخەت سەل ھەيران قالغان بولسىمۇ،يەنىلا موماينىڭ گىپىگە ئىشەنمىدى. -خىم!مۇنداق دىسىلە.گەپ دىگەن تەييار ھە سىلىدە! -ئۇنداقتا سەن دەپ باق.ھاجەتخانىغا نىمىگە باردىڭ؟ -ۋەزىپەمنى ئورۇندىغىلى! -قايسى ۋەزىپەڭنى؟ -يەرشارىنىڭ تىنىچىلىقىنى قوغداش ۋەزىپىسىنى! -سەن كىم؟ -چىمچىلاق باتۇر! -تارىخىڭ؟ -مەن مىلادى1****-يىلى تۇغۇلغان.ئەلشىر نەۋايى بىلەن بىيىت توقۇشقان،فارابى بىلەن تىبابەت ئىلمى ھەققىدە مۇنازىرە قىلىشقان،چىن تۆمۈر باتۇرنىڭ.............. غوجا ئابدۇل ئەخەت شەرتلىك رىفلىكىس بولۇپ كەتكەن ئادىتى بويىچە موماينىڭ سۇئالىغا جاۋاپ بېرىۋىتىپ،تۇيۇقسىز ئۆزىنىڭ يەنە ئەخمەق بولىنىۋاتقانلىقىنى،موماينىڭ ئۇستىلىق بىلەن ئۇنىڭ كەيپىياتىنى بۇرىماقچى بولغانلىقىنى ھىس قىلىپ،گىپىنى توختىۋالدى. -ئاھاي...يەنە مۇشۇ قۇرۇق گەپ بىلەن مىنى ئالدىماقچى سىلە! -ياق!سەن ئەگەر مىنىڭ گىپىمگە ئىشەنمىگەن بولساڭ ھەرگىز ئۇيەرگە بارمايتىڭ،بۇ سىنىڭ روھىڭدا،قېنىڭدا ئۆزلۈكىڭنى يوقاتمىغانلىقىڭنى ئىپادىسى! -بۇندىن كىيىن ھەرگىز بارمايمەن! -نېمىشقا؟ -تاياق يەيدىغان ئىشكەن!ھارام تاياق! -ماھارەت ئۈگۈنگۈڭ بارمۇ؟     بۇگەپنى ئاڭلاپ غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ كاللىسىغا بىر تۇرۇپ موماينىڭ تىز سۈرەتتە غايىپ بولۇپ كىتىدىغان،ئۆگزىلەردە پەيدا بولۇپ قالىدىغان جىندەك قىلمىشلىرى كەلسە،يەن بىر تۇرۇپ موماينىڭ بىرچاغلاردا ھېلىقى قىمارۋاز قارتچىنى ۋەيران قىلغان ھالىتى كىلىپ قالدى. -ئۈگۈنگۈمغۇ بار،لىكىن.... -لىكىن نىمە؟ -يۈزۈم مۇشۇنداق تۇرسا. -ھە،ماڭە بېرىپ چامغۇر بىلەن ياڭيۇنى يالپاغداپ كەل! -ھە؟!مەن تاماق يەيمەن دىمىدىم،يۈزۈمدىكى يارىنى دەۋاتىمەن! -ھەي ئېشەك!سىنىڭ كاللاڭدا يېيىشتىن باشقا ئۇقۇم بولمىغاچ،ھەممە نەرسىنى ئاشۇ تويماس قىزىل كىكىردىكىڭگە باغلاپ چۈشىنىدىكەنسەن!ماڭە! غوجا ئابدۇل ئەخەت غىققىدە بولۇپ،پەسكويغا چۈشۈپ،موماينىڭ دىگىنى بويىچە ئاشخانىغا قاراپ ماڭدى.... موماي يالپاغدالغان چامغۇر ۋە ياڭيۇ پارچىلىرىنى قايناق سۇغا چىلاپ قويدى.ئاندىن خۇشپۇراق بىرخىل سۇيۇقلۇقىنى ئېلىپ چىقىپ،پاكىزە ماتا بىلەن غوجا ئابدۇل ئەخەتنىڭ يۈزىگە سۈرۈتمەكچى بولدى. -ياراڭنى تازىلايمەن،سەل ئاغرىيدۇ،چىدا ھە! -ماقۇل.   موماي ماتانى ئۇنىڭ يۈزىگە سۈرتۈشكە باشلىدى. -ۋايجان!بەك ئاغرىپ كەتتى! -ئۈنۈڭنى ئۆچۈر!نىمانداق تۇغىدىغان ئىنەكتەك ۋارقىرايسەن؟! -بەك ئاغرىپ كەتتى.ۋاي...مىجىپ يۈرۈيلىغۇ يارامنى!ۋايجان!ئۇنداق باسمىسىلا دەيمەن،ئۆتۈنەي! موماي ئۇنىڭ نالە-پەريادلىرى بىلەن كارى بولماي،ماتا بىلەن ئۇنىڭ بۇرۇن،كۆز ئەتراپىغا يىغىلىپ قالغان زەرداپلارنى بېسىپ،كۈچەپ سىقىپ چىقىرىشقا باشلىدى.غوجا ئابدۇل ئەخەت ئاغرىققا چىدىماي،ئۆزىنىڭ چاچلىرىنى يۇلۇپ كەتتى،مىڭ جاپادا موماي ئۇنىڭ يۈزىنى <تازىلاپ>بولغان بولدى.ئاندىن يالپاغدالغان،سۇدا يۇمشىتىلغان چامغۇر،ياڭيۇ پارچىلىرىنى ئۇنىڭ يارىسىغا ئاۋايلاپ چاپلاشقا باشلىدى.....

qolak

	بۇ ئەسەرنى يۆتكەشكە بولمايمىش

Guzal-Bay

	بۇ ھىكاينىڭ ئاخىرسى قورقۇنچلۇق چىقامدۇ نىمە؟داۋامىغا تەشنامىز.

saprayi

	Guzal-Bay يوللىغان ۋاقتى  2015-5-5 10:38 AM بۇ ھىكاينىڭ ئاخىرسى قورقۇنچلۇق چىقامدۇ نىمە؟داۋامىغا  ... ھا-ھا… كۆرگەندە بىلىسىز

amanturk

UYGUR==DOLAN

	ھەي  شۇنداق ، قىزىقپ ئوقۇپ كېتىۋىتىپ ،تامغا ئۈسىۋالغاندەكلا بۇلۇپ قالدىم ،  دىسە …  ئەمما  ياخشى يېزىپسىز ، مىنىڭچە ، بۇ  موماي ، خوجا ئەخمەتنىڭ دەدىسىنىڭ يېقىن بىر قېرىندىشى ، ئاتالمىش ئۆزىنى ، باي ،ئابرويلۇق ئۆتكەن ،خۇجا جەمەتىدىن دەپ ، بۇ مومايدىن ئۆزىنى ، قاچۇرغان بولىشى  مۈمكىن…