تۈنۈگۈن ئەنگلىيە پۇل-مۇئامىلە ۋاقىت تورىدا مەزكۇر گېزىتنىڭ مەخسۇس سەھىپە يازغۇچىسى گىرادىن راخماننىڭ «غەرب ئەللىرى تەسىرى كۈچىنى قانداق ئەسلىگە كەلتۈرىدۇ؟» ناملىق ماقالىسى ئېلان قىلىندى.

ماقالىدە مۇنداق دېيىلىدۇ: ئامېرىكا زۇڭتۇڭى ئوباما ئۈچۈن دۆلەت بىخەتەرلىكى دوكلاتى تەييارلايدىغان كىشى چوقۇم دۆۋلىنىپ كەتكەن قارالمىلارنىڭ قايسىسىنى ئالدىنقى ئورۇنغا قويۇش توغرىسىدا باش قاتۇرىۋاتىدۇ. رۇسىيەنىڭ ئۇكرائىناغا ھۇجۇم قىلىشىمۇ ۋە ياكى ئىراق ۋە شام ئىسلام دۆلىتىنىڭ ئىراق ۋە سۈرىيەگە كېڭىيىشىمۇ؟ ئارقدىن قايسى قارالمىلارنى رەتكە تىزىش كېرەك؟ لىۋىيەنىڭ زوراۋانلىققا تولغان ھۆكۈمەتسىز ھالىتىمۇ، ئافغانىستاننىڭ خەتەرلىك قاتمال ھالىتىمۇ ۋە ياكى جۇڭگو بىلەن ئامېرىكا ئايروپىلانلىرىنىڭ جەنۇبىي دېڭىز ئەتراپىدىكى توقۇنۇشىمۇ؟

ئوباما بۇ كىرىزىسلار نېمىشقا بىرلا ۋاقىتتا تەڭ پارتلايدۇ؟ دەپ سوئال سورىشى مۇمكىن، ئەمما ئۇنى تەنقىدلەيدىغانلار ئاللابۇرۇنلا جاۋابقا ئېرشىپ بولدى. ئۇلار ئامېرىكا ھۆكۈمىتى ئۆزىنىڭ ئاجىز ئىكەنلىكىنى، كەسكىن ئەمەس ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلاپ بولدى، شۇڭا ئامېرىكىنىڭ دۈشمەنلىرى ئامېرىكىنىڭ تاقىتىنى سىناۋاتىدۇ، ئامېرىكا باشلامچىلىقىدىكى بىخەتەرلىك تەرتىپى ياۋروپا، ئوتتۇرا شەرق ۋە ئاسىيادا خىرىسقا ئۇچراۋاتىدۇ، دەپ ھېسابلايدۇ.

شەك-شۈبھىسىزكى، ئىراق ۋە ئافغانىستان ئۇرۇشىدىن كېيىن، ئامېرىكا ئۇرۇشتىن زېرىكتى. ئەمما دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىدا كۆپىيىۋاتقان بىخەتەرلىك كىرىزىسى پەقەتلا ئوباما ۋە ئامېرىكىغىلا مۇناسىۋەتلىك ئەمەس. ئەمەلىيەتتە، ئامېرىكا قىلغان ئىشلارغا ئالاھىدە ئەھمىيەت بېرىش بىر تۈپ مەسىلىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ يەنى ئامېرىكىنىڭ ئىتتىپاقداشلىرى ئامېرىكىغا تايىنىپ ئۆزىنىڭ بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلىدۇ.

شۇڭا، دۇنيا بىخەتەرلىك سىستېمىسىدىكى ئەڭ ئاجىز ھالقا ئامېرىكا ھۆكۈمىتىنىڭ ئىككىلىنىشى بولماستىن ئامېرىكىنىڭ رايون ئىتتىپاقداشلىرىنىڭ ئامېرىكىغا تايىنىۋېلىشى ھېسابلىنىدۇ. ئامېرىكىنىڭ ئەڭ مۇھىم ئىتتىپاقدىشىغا نىسبەتەن، بۇ ھەپتە ۋېلىشتا ئېچىلىدىغان شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتى باشلىقلار يىغىنى بىر مۇھىم پۇرسەت ھېسابلىنىدۇ، ئۇلار ھەرىكەت قوللىنىپ بىخەتەرلىك مەسئۇلىيىتىنى ئۈستىگە ئېلىشى كېرەك، ئەگەر ئۇلار بۇنداق قىلالمىسا، ئامېرىكىنىڭ دۇنيا ئىشلىرىنى ئۆزى يالغۇز باشقۇرالماسلىقى ئاشكارىلىنىپ، ھەر خىل دۇنيا بىخەتەرلىك كىرىزىسى كۈچىيىپ كېتىدۇ.

ھازىر ئامېرىكىنىڭ ھەربىي چىقىمى شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتىنىڭ %75تىنى ئىگەللەيدۇ. ئۆتكەن يىلى، شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلانىڭ 28 ئەزاسى ئىچىدە، پەقەت ئامېرىكا، ئەنگلىيە ۋە ئېستونىيەلا شىمالىي ئاتلانتىك ئەھدى تەشكىلاتى بېكىتكەن دۆلەت مۇداپىئە چىقىمى ئەڭ ئاز بولغاندا ئىچكى ئىشلەپ چىقىرىش ئومۇمىي قىممىتىنىڭ %2تىنى ئىگەللەش نىشانىنى ئىشقا ئاشۇردى.

بىخەتەرلىك ساھەسىدىكى ھەربىي ئىشلاردىن خالىي ئىشلاردا، ياۋروپا بەكلا ئارقىدا قالدى. ئامېرىكا ئەڭ تېز سۈرئەتتە رۇسىيەنى جازالاشنى ماقۇللىدى، ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۇلارنىڭ جازاسى ئەڭ ئېغىر بولدى.

ئوتتۇرا شەرقنىڭ ئامېرىكىغا تايىنىۋېلىشىمۇ بەكلا كۆرۈنەرلىك بولىۋاتىدۇ. ئىراق ۋە شام ئىسلام دۆلىتىنىڭ باش كۆتۈرۈشى بۇ رايوندا بارغانسېرى ئازلاۋاتقان مۇقىم ھاكىمىيەتكە تەھدىت بولدى. يېقىنقى يىللاردا، بۇ دۆلەتلەر ئۆزلىرىنىڭ قۇرۇقلۇق ۋە ھاۋا ئارمىيەسى قۇرۇلۇشىغا زور مەبلەغ سالدى. لېكىن ھازىر ئىراق ۋە شام ئىسلام دۆلىتىنى پەقەت ئامېرىكىلا بومباردىمان قىلىۋاتىدۇ، پارس قولتۇقى ھەمكارلىق كومىتېتىغا ئەزا دۆلەتلەر بولسا ئۆزلىرىنىڭ 600 ئۇرۇش ئايروپىلانىنى توختىتىپ قويۇپ، ئامېرىكىدىن ئاغرىنىۋاتىدۇ.

ئاسىيادىمۇ مۇشۇ خىل ئەھۋال يۈز بېرىۋاتىدۇ. ياپونىيە ۋە فىلىپپىن قاتارلىق ئامېرىكىنىڭ ئىتتىپاقداشلىرى ئامېرىكىنى ئاسىياغا تېخىمۇ كۆپ ھەربىي بايلىق ئورۇنلاشتۇرۇپ، كۈنسېرى كۈچىيىۋاتقان جۇڭگوغا تابىل تۇرۇشقا كۈچكىرتىۋاتىدۇ. ئۇلار ئامېرىكىنىڭ ياردەم بېرىشىنى مۇراجىئەت قىلغاندا، ئامېرىكىنىڭ شەرقىي ئاسىيادىكى ئىتتىپاقداشلىرى بىر سەپتە تۇرۇپ، جۇڭگونىڭ دېڭىزدىكى تەشەببۇسىغا قارشى تۇرالمىدى.

بۇ بىر-بىرىگە مۇناسىۋەتلىك ئاجىزلىقلارنىڭ خەتەرلىك بولۇشىدىكى سەۋەب ئامېرىكا خەلقئارا تەرتىپنى قوغداش جەھەتتە تېخىمۇ كۆپ مەسئۇلىيەتنى ئۈستىگە ئېلىشنى خالىمايدۇ. ئىراق ۋە ئافغانىستان ئۇرۇشى ئامېرىكىغا ئۇزاق مەزگىللىك تەسىر كۆرسەتتى.

يېڭى تەسىر كۈچى ۋە بايلىق مەنبەسىنىڭ ئاسىيادا باش كۆتۈرۈشىگە ئەگىشىپ، غەرب ئەللىرىنىڭ دۇنيا ئىقتىسادىدا ئىگەللىگە قىممىتى بارغانسېرى ئازالاۋاتىدۇ. شۇڭا غەرب ئەللىرى باشلامچىلىق قىلغان دۇنيا قارىماققا بارغانسېرى زامانغا ماسلاشماي قېلىۋاتىدۇ.