سۈرىيە كىرىزىسى پارتلىغىنىغا بەش يىل بولغان پەيتلەردە، سۈرىيە مەسىلىسى تىنچلىق سۆھبىتىدىكى ھەر قايسى تەرەپلەر 14- مارت جەنۋەگە قايتىدىن جەم بولدى. ئۇنداقتا بۇنىڭدىن بۇرۇنقى سۆھبەت نېمىشقا يېرىم يولدا توختاپ قالىدۇ؟ جەنۋە تىنچلىق سۆھبىتىنى قايتا قوزغىتىشنىڭ قىيىن نۇقتىسى قەيەردە؟ بۇ قېتىملىق تىنچلىق سۆھبىتى ب د ت باش كاتىپىنىڭ سۈرىيە مەسىلىسىدىكى ئالاھىدە ۋەكىلى دېمىستۇرا دېگەندەك «ئەمەلىي سۆھبەت» باسقۇچىغا كىرەلەمدۇ- يوق؟

تۈپكى ئىختىلاپ نېمە؟

ئالدىنقى قېتىملىق سۈرىيە تىنچلىق سۆھبىتى ئىككى تەرەپنىڭ ئىختىلاپى بەك چوڭ بولغاچقا يېرىم يولدا توختاشقا مەجبۇر بولدى. بەشار ھۆكۈمىتى ئۆكتىچىلەر سۆھبەتنىڭ بېشىدىلا ئوتتۇرىغا قويغان قورغان تامنى چۇۋۇۋېتىش، تۇتقۇنلارنى قويۇپ بېرىش، ھۆكۈمەت ئارمىيەسى پۇقرالارنى بومباردىمان قىلىشنى توختىتىش قاتارلىق ئۈچ شەرتنى رەت قىلدى ھەمدە ئۆكتىچىلەرنىڭ تىنچلىق سۆھبىتىگە شەرت قويۇشتىكى مەقسىتى جەنۋە تىنچلىق سۆھبىتىنى ئوڭۇشسىزلىققا ئۇچرىتىش دەپ قارىدى. ئەمما ئۆكتىچىلەر:«مۇبادا بىزنىڭ شەرتىمىز قاندۇرۇلمايدىكەن، ئۇنداقتا بۇ ھۆكۈمەت تەرەپنىڭ سەمىمىيىتى يوقلۇقىنى، بەشەر ھۆكۈمىتىنىڭ تىنچلىق سۆھبىتىنى ئارقا سۆرەشتىن ئارقىلىق تېخىمۇ كۆپ ھەربىي ئىشلار مەبلىغىنى كونترول قىلىشقا، ۋەزىيەتنى ھۆكۈمەتكە پايدىلىق يۆنىلىشكە تەرەققىي قىلدۇرۇشقا ئۇرۇنۋاتقانلىقىنى بىلدۈرىدۇ» دېگەن پىكىردە چىڭ تۇردى.

قارىماققا بۇ قېتىملىق تىنچلىق سۆھبىتىدە ئالدى بىلەن ھەل قىلىنىشقا تېگىشلىك مەسىلە ھەل بولغاندەك قىلسىمۇ، بىراق تۈپكى ئىختىلاپ يەنىلا مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇۋەردى، ئۇ بولسىمۇ بەشارنى قالدۇرۇپ قويۇش ياكى ئېلىپ تاشلاش مەسىلىسى. سۈرىيە ئۆكتىچىلىرىنىڭ يۇقىرى دەرىجىلىك سۆھبەت كومىتېتىنىڭ قارىشىچە، بەشارنىڭ تەختتىن چۈشۈشى سۈرىيەدە ئۆتكۈنچى سىياسىي يولى ئېچىشنىڭ ئالدىنقى شەرتىكەن.

ئۆكتىچىلەر:«كەلگۈسىدە ئومۇميۈزلۈك مەمۇرىي ھوقۇق يۈرگۈزەلەيدىغان ئۆتكۈنچى ئاپپارات تەسىس قىلىشنى تىنچلىق سۆھبىتىنىڭ باش قارالمىسى بولۇشى كېرەك» دېگەن پىكىردە چىڭ تۇرغان، نۆۋەتتە ئەڭ مۇھىم مۇزاكىرە قىلىدىغان مەسىلە سايلام مەسىلىسى ئەمەس بەلكى سۈرىيە ئۆتكۈنچى ھۆكۈمىتى قۇرۇپ چىقىشكەن. سۈرىيەنىڭ كەلگۈسىدىكى سايلىمىمۇ ئۆتكۈنچى ھۆكۈمەتنىڭ رەھبەرلىكىدە ئېلىپ بېرىلىدىكەن، شۇنىڭ بىلەن بىرگە ھازىر ۋەزىپە ئۆتەۋاتقان زۇڭتۇڭ بەشار يېڭى زۇڭتۇڭ سايلىمىنىڭ ۋە ئۆتكۈنچى جەرياننىڭ سىرتىدا قالدۇرۇلىدىكەن.

ئەكسىچە سۈرىيە ھۆكۈمىتىنىڭ قارىشىچە، تىنچلىق سۆھبىتىنىڭ مۇھىم قارالمىسىنى تېررورلۇققا قارشى تۇرۇشكەن، ھالبۇكى ئۆكتىچىلەرنىڭ ئارىسىدىكى خېلى كۆپ قوراللىق مەزھەپلەرنى سۈرىيە ھۆكۈمىتىنىڭ ئېنىقلىمىسى بويىچە تېررورلۇق تەشكىلاتى، دەپ بېكىتىلگەن.  شۇڭا، ب د ت خەۋپسىزلىك كېڭىشى بېكىتكەن «ئىسلام دۆلىتى» ۋە «نۇسرا ئالدىنقى سېپى»دىن ئىبارەت ئىككى تېررورلۇق تەشكىلاتىدىن باشقا كىمنىڭ تېررورچى ئىكەنلىكىنى بېكىتىش ب د ت نىڭ بېشىنى ئاغرىتىۋاتقان ۋە جاۋاب بېرىش قىيىن بولغان ئىككى مەسىلىدۇر. 

تىنچلىق سۆھبىتىنىڭ ئۇنىڭدىن باشقا قانداق قىيىن نۇقتىسى بار؟

تۈپكى ئىختىلاپتىن باشقا، ئۆكتىچىلەرنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى مەنپەئەت تەلىپىنىڭ بىردەك بولماسلىقى، ئۇلارنىڭ ئارىسىدا روشەن پەرق ساقلىنىشى تىنچلىق سۆھبىتىنى تېخىمۇ مۇرەككەپلەشتۈرۈۋەتكەن. ئۆكتىچى قوراللىقلىرىنىڭ كۆپ قىسمى تەشكىللىنىش قۇرۇلمىسى چېچىلاڭغۇ، كۈچى پارچىلىنىپ كەتكەن بولۇپ، ئاسانلا چېگرا سىرتىدىكى كۈچلەرنىڭ يۆلىشىگە ۋە كونترول قىلىشىغا ئۇچرايدىكەن.

ئۇنىڭدىن باشقا، ھەرقايسى مەزھەپلەرنىڭ ئارقىسىدىكى تەسىر كۈچلەرنىڭ چىگىش مەنپەئەت مۇناسىۋىتى تېخىمۇ مۇرەككەپ. ھازىرقى باسقۇچتا، سۈرىيە ھۆكۈمەت ئارمىيەسى بىلەن ئۆكتىچىلەردىن باشقا، ئامېرىكا، رۇسىيە، ئىران، سەئۇدى ئەرەبىستان قاتارلىق كۆپلىگەن دۇنياۋى ۋە رايونلۇق چوڭ دۆلەتلەرنىڭ سۈرىيەدە مەنپەئەت چىگىچى مەۋجۇت. بۇ قېتىمقى تىنچلىق سۆھبىتىنىڭ مۇۋەپپەقىيەتلىك بولۇش-بولماسلىقى، تېخىمۇ چوڭ دەرىجىدىن ئېيتقاندا رايونلۇق ۋە خەلقئارالىق تەسىر كۈچلەرنىڭ ئارىسىدىكى «يەڭ ئىچىدىكى كېلىشىم جەريانى» بىلەن مۇناسىۋەتلىك. مۇبادا ھەر قايسى تەرەپلەر يەنىلا بۇرۇنقىدەك سۈرىيەنى قورشاۋ شاھمات مەيدانى دەپ قاراپ، تالاش-تارتىشنى كۆپەيتىپ، يېتەرلىك ماسلاشۇرمىسا، سۈرىيە سىياسىي تىنچلىق سۆھبىتىنىڭ ئىلگىرىلەش قەدىمى تېخىمۇ قىيىنلىشىپ كېتىدۇ.

دېمىستۇرانىڭ قارىشىچە، ئاساسلىق چوڭ دۆلەتلەر ۋە ب د ت تەشكىللىگەن سۈرىيەنى قوللاش خەلقئارالىق گۇرۇپپىسى ئايرىم-ئايرىم ھالدا ئىنسانپەرۋەرلىك ئىجازىتى ۋە ئۇرۇش توختىتىشنى نازارەت قىلىش گۇرۇپپىسىدىن ئىبارەت گۇرۇپپا تەسىس قىلغاچقا، ئەسلىگە كەلگەندىن كېيىنكى تىنچلىق سۆھبىتىنىڭ قىزىق نۇقتىسى ھۆكۈمەتنى تەرتىپكە سېلىش، يېڭى ئاساسىي قانۇن تۈزۈش ۋە كەلگۈسى 18 ئاي ئىچىدە سايلامنى ئىشقا ئاشۇرۇش قاتارلىق مەسىلىلەر بولىدىكەن. ئەسلىگە كەلگەندىن كېيىنكى تىنچلىق سۆھبىتى تەخمىنەن 10 كۈن ئەتراپىدا داۋاملىشىدىكەن، تىنچلىق سۆھبىتى پىلان بويىچە 3-ئاينىڭ 24-كۈنى ۋاقتىنچە توختىتىلىپ، ئۇنىڭدىن كېيىن مۇۋاپىق ۋاقىتتا يەنە قايتا قوزغىتىلىدىكەن.

بۇنىڭدىن بۇرۇنقى تىنچلىق سۆھبىتىنى ۋاقىتلىق توختىتىشقا ۋە يېرىم يولدا توختىتىشقا بولماسلىقتەك ساۋاقنى قوبۇل قىلغاندىن كېيىن، دېمىستۇرا بۇ قېتىملىق سۆھبەتنىڭ پىروگرامما خاراكتېرلىك مەسىلە مۇنازىرە پاتقىقىغا پېتىپ قالماسلىقىنى ئۈمىد قىلىدىكەن.

ئۇنىڭدىن باشقا ب د ت باش كاتىپىنىڭ سۈرىيە مەسىلىسى ئالاھىدە ئەلچىسى ئىشخانىسىنىڭ باياناتچىسى تەمىنلىگەن ئۇچۇرغا ئاساسلانغاندا، قايتا قوزغىتىلغان جەنۋە تىنچلىق سۆھبىتىگە يېڭى ۋەكىللەر تەكلىپ قىلىنمايدىكەن، تىنچلىق سۆھبىتى بۇرۇنقىدەكلا سۈرىيە ھۆكۈمىتى ۋە ئاساسلىق ئۆكتىچىلەرنىڭ يۇقىرى دەرىجىلىك سۆھبەت كومىتېتى ئارىسىدا ئېلىپ بېرىلىدىكەن.

نۆۋەتتە سۈرىيە ھۆكۈمىتى ۋە ئۆكتىچىلەر قايتا قوزغىتىلغان تىنچلىق سۆھبىتىگە بىر قەدەر ئاكتىپ پوزىتسىيە بىلدۈرگەن. سۈرىيەنىڭ مۇئاۋىن زۇڭلىسى، قوشۇمچە دىپلوماتىيە مىنىستىرى مۇئالىمنىڭ دېيىشىچە، سۈرىيە ئاممىسى تىنچلىق سۆھبىتىگە ناھايىتى ئۈمىدۋار قاراۋېتىپتۇ، بىراق سۆھبەتنىڭ ئەڭ ئاخىردا ئۇتۇقلۇق بولۇش ياكى بولماسلىقى تامامەن سۈرىيە ھۆكۈمىتىگە باغلىق ئەمەسكەن، يەنە تىنچلىق سۆھبىتىگە قاتنىشىدىغان باشقا تەرەپلەر بىلەنمۇ مۇناسىۋەتلىك ئىكەن. يۇقىرى دەرىجىلىك سۆھبەت كومىتېتى بايانات ئېلان قىلىپ:«خەلقئارا جەمئىيەتنى ماسلاشتۇرۇپ سۇرىيەدىكى قان تۆكۈشنى توختىتىمىز، سىياسىي يول بىلەن ھەل قىلىش لايىھەسى ئۈچۈن تىرىشچانلىق كۆرسىتىمىز» دېگەن. تەھلىلچىلەرنىڭ كۆرسىتىشىچە، شۇڭا بۇ قېتىم قايتا قوزغىتىلغان جەنۋە تىنچلىق سۆھبىتىنىڭ ئەمەلىي مەزمۇنى تېخىمۇ سەزگۈرلىشىپ كەتكەچكە، قىيىنچىلىق تېخىمۇ چوڭ بولىدىكەن.