تىياتىر ۋە ئۇيغۇر تىياتىرچىلىقى
تۇغلۇق تۇرسۇن
تىياتىر ــــ بىر خىل ئۇنىۋېرسال سەھنە سەنئىتى بولۇپ، ئۇ نۇرغۇن سەنئەت ئامىلىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ، مۇزىكا ئامىلى، ئارتىسنىڭ سۆزى ۋە ناخشىسى، سىرتتىن بېرىلگەن ئاۋاز، ئۇسسۇل ئامىلى، ئارتىسنىڭ ھەرىكىتى ۋە قىياپىتى قاتارلىقلارنىڭ تىياتىردىكى رولى ۋە ئورنى بىر -بىرىگە ئوخشىمايدۇ، ئەمما بۇلارنىڭ بىرسى كەم بولسا بولمايدۇ. ئۇلار ئورگانىك بىرىكىپ سەھنىدە ئوبراز يارىتىپ، ئىجتىمائىي تۇرمۇشنى ئەكس ئەتتۈرىدۇ.
تىياتىر باشقا سەنئەت ژانىرلىرىغا ئوخشاشلا ئىجتىمائىي تۇرمۇشنى ئىنكاس قىلىدۇ. ھەر بىر تىياتىر ئەسىرىگە ئۆز دەۋرىنىڭ بارلىق تەرىپىنىڭ ئالاھىدىلىكى مۇجەسسەملەنگەن بولۇپ، دەۋر ئۆزگەرسە، تىياتىر تېمىسى ۋە ئۇسلۇبىدا ماس ھالدا ئۆزگىرىش بولىدۇ. تىياتىر دىراماتورگ، رېژىسسور، ئارتىس، سەھنە لايىھەلىگۈچى، مۇزىكا، كىيىم لايىھەلىگۈچى قاتارلىق خادىملارنىڭ ئورتاق ئەمگىكى ئارقىلىق مەيدانغا كېلىدۇ.
تىياتىر دەۋر ئالاھىدىلىكىگە ئاساسەن، تارىخىي تىياتىر ۋە ھازىرقى زامان تىياتىرى، ئىپادىلەش شەكلىگە قاراپ دىراما، ئوپېرا، ئۇسسۇللۇق تىياتىر، مۇزىكىلىق تىياتىر، زىددىيەت توقۇنۇشىنىڭ خاراكتېرى، ئىپادىلەش ماھارىتى، تاماشىبىنلارغا بەرگەن تەسىرىگە قاراپ كۆپ پەردىلىك ياكى بىر پەردىلىك تىياتىرغا بۆلۈنىدۇ.
ئۇيغۇر تىياتىرچىلىقى ئۇزاق تارىخقا ئىگە بولۇپ، «غېرىب - سەنەم»، «تاھىر - زوھرا»، «تاشۋاي» قاتارلىق ئۇيغۇر كىلاسسىك ئەسەرلىرى خېلى بۇرۇنلا سەھنىلەشتۈرۈلۈپ، خەلقىمىزنىڭ سەنئەت مەدەنىيىتى نامايان قىلىنغانىدى. بىر مەھەل گۈللەنگەن ئۇيغۇر تىياتىرچىلىقى ئالدىنقى ئەسىرنىڭ 90 - يىللىرىدىن كېيىن ئاستا- ئاستا چېكىنىشكە باشلىدى، ئىسلاھات، ئېچىۋېتىش يولغا قويۇلغاندىن كېيىن، تاۋار ئىگىلىكىنىڭ تەسىرى ئاستىدا دىراما ئىجادىيىتىمۇ تەدرىجىي ئاجىزلاپ كەتتى. بۇنداق ئاجىزلىشىش تەدرىجىي كۈچىيىپ، ئۇيغۇر تىياتىرچىلىقى يوقىلىش گىردابىغا بېرىپ قالدى. بۇنىڭدىكى سەۋەب زادى نېمە؟ مېنىڭچە، تېمىنىڭ تارلىقى، ئىزدىنىشنىڭ يېتەرلىك بولمىغانلىقى، ئىجادىيەتنىڭ كەمچىلىكى بۇ مەسىلىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان، دېيىشكە بولىدۇ.
دىراما يېزىۋاتقان بەزى بىر يازغۇچىلىرىمىزنىڭ دىراما سەنئىتىگە، دىراما ئىجاد قىلىش قانۇنىيىتىگە بولغان چۈشەنچىسىنىڭ تولىمۇ يۈزەكىيلىكىدىن يېزىلىۋاتقان، ئوينىلىۋاتقان دىراما ئەسەرلىرىنىڭ سۈپىتى زىيادە تۆۋەنلەپ كېتىۋاتىدۇ.
تىياتىر سەنئىتى ئۇيغۇرلاردا ئۇزاق تارىخقا، شانلىق ئەنئەنىگە ئىگە، ئۇيغۇرلار «مايتىرى سىمىت» تىياتىرىنى تەرجىمە قىلىپ ئوينىغان زامانلاردىن تارتىپ تاكى ھازىرغىچە بولغان كۆپ ئەسىرلىك تارىخىي ئەمەلىيىتى داۋامىدا ئىجتىمائىي ھادىسىلەرنى، ئېتىقاد، ئەخلاق قاراشلىرىنى، ئىشلەپچىقىرىش ئەمەلىيىتىنى مۇشۇ ژانىر ئارقىلىق تەسىرلىك، ئوبرازلىق، سىمۋوللۇق تۈستە ئىپادىلەپ ھەم ئۇنىڭدىن ھۇزۇرلىنىپ كەلگەن، شۇڭا، بۇنىڭدىن كېيىنكى تىياتىر ئىجادىيەتچىلىرىمىزگە مۇۋەپپەقىيەت ۋە ئۇتۇق تىلەيمەن ھەم تېخىمۇ تەرەققىي قىلىپ گۈللىنىشىگە ئىشىنىمەن.
ئاپتور: شىنجاڭ سەنئەت يۇرتى ئوپېرا ئۆمىكىدىن
مەنبە: شىنجاڭ گېزىتى | 
يوللانغان ۋاقتى 2010-10-18 12:43
يوللانغان ۋاقتى 2010-10-18 14:27
