بىلگئەر: يوقىلىپ كېتىۋاتقان ئاھاڭداش سۆزلەر

بىلگئەر

	ئەسسالامۇ ئەلەيكۈم دوستلار، بۈگۈن تۇرۇپ بىر ئىشنى ئويلاپ قالدىم. بۇ ئىش نەچچە يىلدىن بۇيان كاللامدا ساقلىنىپ كىلىۋاتقان ئىش ئىدى. بۈگۈن يەنە ئىسىمگە كىلىپ، مۇنبەرگە تېما شەكلىدە يوللىدىم.           تىلىمىزدا ئەسلىي بار بولغان. ئاتا - بوۋىلىرىمىزدىن بىزگە مىراس بولۇپ كەلگەن بىر قىسىم سۆزلەر، بولۇپمۇ ئاھاڭداش سۆزلەر بىزنىڭ زامانىۋىي، تەرەققىي قىلغان بۇ دەۋرىمىزدە يوقىلىپ كىتىپ بارغانلىقىدىن ئىبارەت رىئاللىق مېنى چوڭقۇر ئويغا سالدى. يەنى ئاھاڭداش سۆزنىڭ بىرسى ساقلىنىپ يەنە بىرسى يوقاپ كەتكەن ئەھۋاللارنى دېمەكچى. بەزى ۋاقىتلاردا تىلىمىزدىكى سۆز گادايلىقى مېنى قىيناپ، بىر قىسىم تەرجىمە ۋە ئاتالغۇلارنى قىلىپلاشتۇرۇشتا كىمگە مۇراجەت قىلىشىمىزنىمۇ بىلەلمىگۈدەك ئىشلارمۇ يۈز بەرەەن بولدى. ئاپتۇنۇم رايۇنلۇق تىل-يېزىق كومىتىتىنىڭ ئۆزىنىڭ بەلگىلەنگەن فونكىسيىسى بولغاچ، بەزى ئىشلار ئۇنچىلا تېز ھەل بولۇپ كەتمەيدىكەن. تا ھازىرغىچە مەلۇم بىر كەسپى كىتابنىڭ تەرجىمە ئىشلىرىدا  ئىلگىرلەش يوق. شۇنچە لۇغەتكە ۋە تەجرىبىلىك تەرجىمانلارغا مۇراجەت قىلىپمۇ پىكىردە بىرلىككە كىلەلمىگەن ئاتالغۇلارمۇ بار. كەسپى ئاتالغۇنىڭ مەنىسىنى چۈشنىمىز، بىراق قىسقىراق ئاتايدىغان سۆزنى ياكى ئەسلىي بار بولغان بولسا شۇنى تىپىپلا مۇشۇ شۇ دېگۈدەك سۆزنىمۇ تاپقىلى بولماۋاتىدۇ. تەرجىمىلەرنىڭ كۆپۈنچىسى ئىزاھات خاراكتىرلىق بولۇپ قىلىۋاتىدۇ. ئەگەر سۆز بار بولسىمۇ ئىلگىر بۇنداق ئاتالغۇنىڭ باشقا ئىشقىمۇ ئىشلىتىلگەنلىكى توغرىسىدىمۇ مەلۇمات ئىنتايىن كام.              ئۇشبۇ مۇنبەر ئارقىلىق كۆپچىلىككە "سۆز بايلىقىنى قۇرۇش ۋە ئېچىش"   خىزمىتىنىڭ تەخىرسىز مۇھىم ئىش ئىكەنلىكىنى بىلدۈرۈپ قويۇش بىلەن بىرگە، كۆپچىلىكنىڭ ئازراق بولسىمۇ بۇ ئىشقا كۆڭۈل بولۇشى ئۈچۈن بۇ قىزىقارلىق ئىشنى باشلىۋەتتىم.  ھىلىقى ماقال تەمسىل ئۇلاش ئويۇنىدەك "سۆز ئويۇن" شەكلىدە، كۆپچىلىككە يوقىلىش گىردابىدا تۇرۋاتقان سۆزلەرنى، ئاھاڭداش سۆزلەرنى ئۆگىتىش، ئىزدىنىش، ئېچىش شارائىتى يارتىپ باقايلىمىكىن دەپ ئويلاۋاتىمەن.           مەن باشلاپ بېرەي بانكا - ئىسىم. پۇل مۇئامىلە، پۇل ئامانەت قەرىز ئىشلىرىنى باشقۇردىغان ئورۇننىڭ نامى. مەسىلەن: خەلق بانكىسى. بانكا - ئىسىم. سىلىندىرسىمان ئىدىشنىڭ نامى. ياغ بانكا، كىرسىن بانكا. ھازىر تۇڭ دېيىش ئومۇملاشقاندەك قىلامدۇ نېمە؟.... بايان - ئىسىم. مۇلاھىزە، ئىزاھات، چۈشەنچە.  يۇقىردا مەن پىكىرىمنى بايان قىلدىم. بايان - ئىسىم. گارمۇننىڭ بىر تۈرى. بايان چالماق. تاماق - ئىسىم. ئاش، غىزا، تائام. بۈگۈن كەچتە ئۆيدە تاماق ئەتتىم. تاماق - ئىسىم. تاڭلاي، بوغۇز. تامىقىنى قاقماق، تامىقى ئىشىپ قالماق، تامىقىنى قىرماق، تاماق بېرىپ، تامىقىدىن ئېلىپتۇ.(ماقال) تاماق - ئىسىم. مىلتىقنىڭ ئوق سېلىنىدىغان يېرى. ئوق تاماققا سېلىندى. تاماق - ئىسىم. تىرنا، بارانا، يەرگە تاماق سالماق، تاماق سال، مول ھوسۇل ئال.(ماقال) يۇقارقى مەزمۇنلار ئابدۇسالام ئابباسنىڭ "ئۇيغۇر تىلىدىكى ئاھاڭداش سۆزلەر لۇغىتى"  دېگەن كىتابىدىن پايدىلىنىپ يېزىلدى. ئۇ ئاكىمىز بۇ كىتاب ئارقىلىق نۇرغۇن سۆزلەرنى قۇتقۇزۇپ قالغان دېيىشكىمۇ بولىدۇ. يۇقارقى سۆزلەردىن بۇنى چۈشىنەلەيسىز. مېنىڭچە يەنىمۇ ئىچكىرلەپ ئۇيغۇر تىلى سۆزلىكلىرىنى تەتقىق قىلىش ۋە ئېچىش كېرەك. بۇ ھەممىمىزنىڭ مەجبۇريىتى ۋە مەسئۇليىتى دەپ قارايمەن. ئەمىسە ئىسىڭىزگە كەلگەن ۋە ئەمەلىي تەرجىمە جەريانىدا يولۇقتۇرغان سۆزلەرنى بۇ يەرگە يېزىپ قالدۇرۇڭ.           بۇ تېمىنى ۋە يازمامنى تەڭرىتاغ مۇنبىرىگە خاس قىلدىم. باشقا ھەرقانداق تور بېكەتكە ۋە مۇنبەرگە كۆچۈرۈشكە بولمايدۇ.                 بىلگئەر

haltakoqa

	بۇ بەك ئەھمىيەتلىك تىما بوپتۇ، ھەممەيلەن بىرلىكتە تىرىشىپ ئۆزىمىزنىڭ سۆزىمىزنى قۇتۇلدۇرۇپ قالايلى

بىلگئەر

	ئاتامان - ئىسىم. سەردار،يولباشچى دېگەن مەنىدە ئاتامان - ئىسىم. تاياق بىلەن ئۇرۇپ ئوينايدىغان بىر خىل توپ ئويۇنى.           ھازىرقى كالتەك توپ شۇ، بىراق بۇنى ھازىر چۈشەندۈرۈش خاراكتىرلىك ھالەتتە تەرجىمە قىلىپلا «كالتەك توپ» دەپ ئاتايدىغان بولدۇق. كالتەك توپنىڭ ئەسلىي پەيدا بولغان ئورنى دىيارىمىز شىنجاڭ، تۇرپان تەرەپلەردە بۇ ئىشلارنىڭ شاھىدى بولغان تارىخى قىزىلمىلارنىڭ بارلىقىنى ئالىملىرىمىزمۇ ئىسپاتلىدى. بۇ توغرىسىدا ياپۇن تەتقىقاتچىلىرىنىڭ ئىنىق يازما ئىسپاتلىرى بار. بۇ خىل توپ ئويۇنى ھازىر ياپۇننىڭ دۆلەت توپى ھېسابلىنىدۇ. بىز ئۆزىمىزنىڭ نەرسىسىنى باشقا تىلدىن تەرجىمە قىلىپ «كالتەك توپ» دەپ ئاتىۋالدۇق. مانا بۇمۇ بۇ تېمىنىڭ ئىنتايىن مۇھىملىقىنى چۈشەندۈردۇ. ئاران - ئىسىم. بىر قەدەر چوڭراق بولغان ئېغىل، قوتان. [牛棚,羊圈,马厩] ئۇلاغنى ئارانغا ئەكىرىپ قوي. ئاران - رەۋىش. تەسلىكتە، مىڭبىر مۇشەققەتتە. جىنىم قالماي ئاران تۇرۋاتىمەن. ئارت - ئىسىم. داۋان، بەل [大坂] بەدەلئارت، مۇزئارت. ئارت - پىئىل. ئارتماق،ئارتىش. سىنىمىغان ئاتقا يۈك ئارتما.(ماقال)             ۋاقىت چىقىرىپ مۇشۇنداق سۆزلەرنى توپلاپ چىقىرىپ قوياي. كۆپچىلىكمۇ مۇشۇ شەكىلدە چىقارسا دېگەن ئۈمىتتىمەن.

بۈركۈت

	مۇشۇنداق قىممەتكە ئىگە تېمىلار داۋاملىق يوللىنىپ تۇرسا...

بىلگئەر

	ئارىلىق - ئىسىم. پارا، ئۇرۇنچ[贿赂]. ئارىلىق بەرمەك، ئارىلىق ئالماق. ئارىلىق - ئىسىم. دەھلىز، ئايۋان[过道,走廊,穿堂]. ئارىلىقتىن ئۆتۈپ ساراي ئۆيگە كىردۇق. ئارىلىق - ئىسىم. ئىككى ئوتتۇردىكى بوشلۇق، مۇساپە، ۋاقىت، پەيىت. ئەسەر - ئىسىم. ئەقلىي - ئىجادى ئەمگەك مەھسۇلى. بەدىئىي ئەسەر، سەنئەت ئەسىرى. ئەسەر - ئىسىم. ئىز، ئىزنا، ئالامەت [踪影,踪迹]. بۇ ئىشلاردىن ئەسەرمۇ قالماپتۇ. ئەسەر - ئىسىم. تەسىر[影响,印响] ئەسەر - ئىسىم. نېرۋا ئاجىزلىق[神经质]. ئۇنىڭ ئەسىرى بار، ئەسىرى تۇتۇپ قالمىسۇن. ئەش - ئىسىم. بالا ھەمرىيى، يولدىشى.[胎盘,胎衣] ئەش - پىئىل. ئەشمەك، ئېشىش[搓,捻]. جىنچىراققا پىلىك ئەشمەك. يىپ ئەشمەك. ساتارىم تارىغا جان رىشتىدىن تار ئېشىپ سالسام، ئۇنىڭ نالىسىدىن بىۋاپانىڭ كۆڭلىنى ئالسام.

karwanim

	ئوت-كۆيىۋاتقان ئوت. ئوت-ئېتىزلىقتا ئۆسكەن ئوت.

بىلگئەر

	ئەل - ئىسىم. مەملىكەت، ئۇلۇس[国家,邦] ئەل - پېئىل. قارىماق، بويسۇنماق.[归顺,臣服] ئۇلار ئاخىرى بىزگە ئەل بولدى. تەسلىم بولماق[投降,投] ئەلەم - ئىسىم. بايراق، تۇغ[旗帜,旗]. يا ئەلەمدە يوق، يا قەلەمدە. ئەلەم - ئىسىم. ئاچچىق، غەزەپ[气愤,愤怒] ئەلەم قىلماق، ئەيسانىڭ ئەلىمىنى مۇسادىن ئاپتۇ. (ماقال) ئەلەم - ئىسىم. دىنىي مەنسەپ، ئەلەم ئاخۇنۇم. قازىدىن تۆۋەن، مۇتتىدىن يۇقىرى ئورۇندا تۇرىدۇ. ئەلەم - ئىسىم. دەرد، ئازاب. مىڭ پۇراقتىن بىر ئەلەم يامان. (ماقال) ئىلىم يولىدا ئەلەم چەككەن ئادەم، ئەلەم ئەمەس، بەخىتكە قويدۇ قەدەم. دەرد ئەلەملەر كېلىدۇ ئوغۇل بالانىڭ باشىغا، سايدا تۈگمەن چۆرگىلەيدۇ كۆزدىن ئاققان ياشىغا. (قوشاق) ئەن - ئىسىم. ماللارغا سېلىنغان بەلگە، تامغا, ئات كالىلارغا داغماللىنىپ سېلىنىدىغان ئۆچمەس بەلگە[烙印,标记] ئۇ ئېنىغا قاراپ ماللىرىنى تونىۋالدى. ئەن - ئىسىم. خاتىرە دەپتەر، تىزىم دەپتىرى[案] ئەنگە ئالماق، ئۇنىڭ ئېتى مۇنبەرنىڭ ئەندە بار ئىكەن. ئۇلار شىركەتنى ئەنگە ئالدۇرۇپتۇ. ئەن - ئىسىم. رەخت ۋە باشقا نەرسىلەرنىڭ كەڭلىكى، توغرىسى[幅面,幅]. بۇ رەختنىڭ ئېنى تار ئىكەن. ئەن - سۈپەت. كىيىم ۋە باشقا نەرسە ئۈچۈن تېخى ئۆلچەپ، كېسىلمىگەن، پارچىلانمىغان. ئەن رەخت، ئەن ئەتلەس. ئەن بولغان بولسا مەشنىڭ ئەگرى كانىينى بىردەمدە ياساپ چىقاتتىم. ئەن - ئىسىم. ناخشا.[歌曲] ئەن سالماق. «مۇقام» سۆزى چوڭ مەنىسىدىكى «مۇخ» بىلەن «ناخشا» مەنىسىدىكى «ئەن» دىن تۈزۈلگەن، مۇقام «چوڭ ئەن» دېمەكتۇر.

Bidar-Qutlan

	بىلىگئەر ئەپەندىمنىڭ بۇ ئىزدىنىشى ئادەمنى ھەقىقەتەن سۆيۈندۈرىدۇ.

musapirbala

	كەچ - كەچ قۇرۇن كەچ - ۋاس كەچ كەچ - كەچمىش

بىلگئەر

	ئەنسىز - سۈپەت. ئەن ۋە بەلگە سېلىنمىغان، ئېنى ۋە بەلگىسى يوق. ئەنسىز - سۈپەت. ئېنى تار، ئەنسىز رەخت. ئەنسىز - سۈپەت. ئەندىشىلىك، تەشۋىشلىك، ۋەسۋەسىلىك باب - ئىسىم. كىتاب، ئەسەر ۋە ماقالىلەرنىڭ ھەربىر ئايرىم بۆلىكى، قىسىمدىن كىچىكرەك، بۆلۈم ۋە پارگىرافتىن چوڭ[章] باب - ئىسىم. ئۇسۇل، چارە، ئامال[办法,方法]. ئويناشماڭ ئەرباب بىلەن، ئەرباب جايلار ھەر باب بىلەن(ماقال) باب - ئىسىم. جەھەت، ساھە[领域,方面]                كىمكى قىسقا سۆزلەپ، دېدى كۆپ مەنا،                راۋانلىق بابىدا شۇ كىشى ئەلا. باچكا - ئىسىم. كەپتەرنىڭ ئۇچۇرما بولغان بالىسى[雏鸽] باچكا شورپىسى. باچكا - ئىسىم. جۇۋازنىڭ ياغ چىقىدىغان ئوقۇر شەكىللىك قاچىسى[榨油槽]. باچكا ئېقىپ قالمىسۇن.