«چوڭ ئەيسا» نىڭ مەخپىي ئارخىپى

muhterbay

ۋاي مانا ...مانا ! يائاللا  ، ئەجەپ ئالدىراتتىڭلاردە !
   
داۋامى
   
-چاقچاقلىرىچۇ ، چاقچاق بىلەن تەربىيە بەرگەن ئىشلىرى پۇرىمامدۇ ؟
- پۇرىمامدىكى ،- دەپ كۈلدى خالمىرات ، - ئېسىمنى تاپقاندىن بېرى ئائىلىمىزدە ناخشا بىلەن كۈلكىنىڭ ئۈزۈلۈپ باققىنىنى كۆرمىدىم . ئاپامنىڭ جاغىنستايدا '' دۇتتارچى خەلچەم '' دىگەن نامى بار ئىدى . دۇتتارنى ۋايىغا يەتكۈزۈپ چېلىپلا قالماي ، پاراڭنىمۇ ئوبدان قىلىپ قوياتتى . گەپكە ، چاقچاققا قەۋەتلا ئۇستا ئىدى . روھىمىزنىڭ ئاچ يەرلىرىنى ناخشا ، ساز ، كۈلكە - چاقچاق بىلەن تولدۇرۇپ تۇراتتى . بىرەرسىمىزدىن سەۋەنلىك ئۆتۈلۈپ قالسا بىۋاستە يۈزىمىزگە سالماي ، چاقچاق بىلەن جاۋاپ بېرەتتى . ئېسىمدىن زادىلا چىقمايدۇ تاماكىغا ئۈگۈنۈپ قالغان بالا چاغلىرىم ئىدى . بىركۈنى ناشتىلىق ئۈستىدە قۇرۇق نان بىلەن چاي گېلىمدىن ئۆتمەي ئاپامدىن سوراپتىمەن :
- ئاپا ، ئاخشام ماڭا تاماق ئېلىپ قويمىغانمىدىڭ ؟
- ئېپ قويغان بالام ، قازان بېشىدىكى تەخسىدە ، ئۈستىنى يېپىپ قويدۇم ، ئېلىپ يە .
بارغان پېتى تەخسىنى ئېچىپتىمەن . قارىسام تەخسىنىڭ ئىچىگە گۈل چىقىرىپ موخۇركا ، گېزىت ، سەرەڭگىلەرنى قاتار تىزىپ قويۇپتۇ . گەدەنلىرىمگىچە قىزىرىپ كەتتىم . ئەسلىدە ئاپام ئاخشىمى كىيملىرىمنى يۇيغاندا بۇ ئالامەتلەرنى كۆرۈپ قالغانىكەن . شۇندىن بېرى ئۆيگە تاماكا كۆتۈرۈپ كىرمەيدىغان بولغانىدىم .
مەكتەپتە لەلەڭلەپ يۈرۈپ ياخشى ئوقىمىغانلىغىمنى بىلىمەن . مەۋسۈملۈك ئىمتىھانلاردا بېشىم قاتاتتى . ئۆيگە كەلسەم ئاپام :
- بالام نەچچە پەندىن قاپسەن ؟ - دەپ سورايتتى .
- ئىككى پەندىن .
يەنە بىر كۈنلىرى :
- ئەمدىچۇ ؟- دەيتتى .
- ئۈچ ...ياق تۆت پەندىن ....
- ھۇششارە ، - دەپ كۈلەتتى ئاپام ،- پەنلىرىڭنى مۇشۇنداقلا يىغىپ بەرسەڭ ، ئۆيىمىزنىڭ ئاستى - ئۈستىنى تاختايلىق قىلىۋالغۇدەكمىز .
ماقالىمىزنىڭ مۇشۇ يېرىدە '' ئارزۇلۇق ئوغۇل '' نىڭ ئاز - تولا غەيۋىتىنى قىلىۋالايلى .
خالمىراتنىڭ سەنئەت ۋە قىززىقچىلىقتىكى مىجەزى ئاتا - ئانىسىنىڭ ئۇدۇمىنى تارتقان دىيىشكە بولاتتى . ئۇنىڭلا ئەمەس ئۈچ ئاكىسى ، ئىككى ھەدىسىنىڭمۇ شۇنداق ئىدى . چوڭ ھەدىسى رەشىدەم سېپى ئۆزىدىن قىززىقچى . لېكىن ئۇ سەھرانىڭ كۇن ئاشۇرماي كاكىلايدىغان مۇنۇركا توخۇلىرىدەك كەينە - كەينىدىن يەتتە ئوغۇل ، بىر قىزنى تۇغۇۋېلىپ ، يېشىدىن بۇرۇن قېرىپلا كەتتى .
- نىمانچە تۇغۇۋالدىڭ ، ئۆزەڭنى قېرىتىپ ؟ - دىگۈچىلەرگە ئۇ :
- يازدا ئېتىش ئىشلىرى بىلەن ئالدىراش ، قىشتا بىكار بولغاندىن كېيىن تۇغماي نىمە ئىش قىلىمىز ، - دەپ گەپ بەرمەيدۇ تېخى .
.ئىككىنچى ھەدىسى گۈزەلنۇر ئۆمەر بىز دائىم ناخشىلىرىنى ئاڭلاپ تۇرىدىغان '' ناخشا چولپىنى '' شۇ . ئۇنىڭ ئىلى خەلق ناخشىلىرى ۋە يېڭى  زامان ناخشىلىرىنى ئۆزىگە خاس پورمىدا ئېيتىش بىلەن نامى بار . ئاكىلىرى دىلشات ، نىجات ( تۈگەپ كەتكەن ) دېلمۇراتلار ناخشىنىمۇ ، قىززىقچىلىقنىمۇ قولدىن بەرمەيدۇ . قۇلىغىنى تۇتۇۋېلىپ ناخشا توۋلىسا ، سەھرانىڭ باغرى يۇمشاق ئادەملىرىنى يىغلىتىۋېتەلەيدۇ . ئەمگەكتىن قاچمايدۇ . بىراق ...بىزنىڭ مۇشۇ خالمىرات.......
خالمىرات كىچىگىدىن '' سېنىڭ راست '' دەپ يامان ئۈگۈنۈپ قالغاچقىمۇ قەۋەتلا بوشاڭ ، لايغەزەل چىقىپ قالدى . قولىدىن نە ئوقۇش ، نە ئەمگەك كەلمەيتتى . ئۇنىڭغا ئويۇن بىلەن ئۇيقىدىن باشقا نەرسە خوشياقمايتتى . سادىغڭكېتەيلەر راست خوشياقمايتتى . مانا بىزمۇ سەھرا بالىسىغۇ ، يېزىنىڭ قىززىق – قىززىق توپىلىرىنى كېچىپ ، ئايدىڭ كېچىلەردە غۇلاچلاپ سول تارتىپ چوڭ بولغان . ئىشلىگەننىڭ نەرى يامان ھە ؟ ۋاقتى – ۋاقتىدا تەرلەپ تۇرساڭ ، بەدىنىڭدىكى دىقسىراپ كەتكەن ھارام كۈچلەر ساقىندى بولۇپ ، مۇسكۇللىرىڭ چىڭىپ يېنىكلەپ ، تېتىكلىشىپ قالىسەن . مۇنۇ ئاپتاپنى كۆرسە مەتنىيازدەك دەرەخنىڭ سايىسىگە قېچىشقا ئالدىرايدىغان دەيۈزچۇ ؟ قوپالراق ئېيتقاندا ئۇ '' بەرسەڭ يەيدىغان ، ئۇرساڭ ئۆلىدىغان '' ، '' ئاش بولسا ئىش بولمىسا ، ياز بولسا قىش بولمىسا '' دەيدىغانلارنىڭ تىپىغا كىرەتتى . بىر قېتىم ئ دىلمۇرات ئاكىسىغا ئورما ئورۇپ بەرگىلى چىقىپ ، ھارۋىنىڭ ئاستىدا ئۇخلاپ قالغانلىرىچۇ تېخى . ئاكىسى بىچارە تاماقلىرى قۇرۇپ ، كالپۇكلىرى گەز باغلاپ ، قورساقلىرى ئاچچىق ئۈچەيدەك تارتىشىپ يېتىپ كەلگەندە نە بىر بۇردا نان ، نە بوغما قاپاقتا بىر يۇتۇم چاي قالمىغان ، ئاپىسىنىڭ مۇنۇ زەمەلىگى خۇددى ئۇنىڭغا تاغ يۆتكىشىپ بەرگەندەك ھەممىنى پاك –پاكىز يالماپ ، دۇنيادىن بېغەم ''سەمەرقەنىتنىڭ ئۇيقۇسى '' غا كەتكەن ئىدى . دەرغەزەپكە كەلگەن ئاكىسى سۆڭگۈچىگە تېپىپ ئويغۇتۇپ ، تىل سالدى :
– خەقلەرنىڭمۇ ئۇكىلىرى ئوقۇشقا كېتىدىكەن ، سەنمۇ يوقالساڭ بولمامدۇ ئوبدانراق ئوقۇپ .....

parlak

يەنە يوللاڭە ئاخىرىنى بەكمۇ كۆرگۈم بار تىزراق بولوڭ

parlak

قىنى يوللىماپسىزغۇ تۈگىدىما ؟

muhterbay

خالمىرات ئالدىراپ يوقالمىدى . ئۇنىڭچە بولغاندا ئادەمدىكى يوشۇرۇن ئىقتىدارنى جارى قىلدۇرغىلى بولمايدىغان مۇنداق سەھرايى قىيامەتتىن تېزرەك يوقالغۇسى ، يىراق – يىراقلارغا كەتكۈسى ، چوڭ شەھەرلەرگە ، مەدەنىيەت مەركەزلىرىگە بېرىپ سەنئەت جەھەتتىكى ئالاھىدىلىگىنى بىر سىناپ باققۇسى بار ئىدى .بىراق ئۇنىڭ ئوقۇشى ئادەم ئېيتقان بايىقىدەك تۇرسا يەنە نەگە باراتتى ؟ يۇقۇرىدىن ئىككى نۆۋەت سەنئەت مەكتىپىگە ئوقۇغۇچى قوبۇل قىلىش ئۈچۈن ئادەم كەلدى . بىر قېتىمدا شىنجاڭ پىداگوگىكا ئونۋېرسىتىتىنىڭ مۇزىكا سىنىپىغا ، يەنە بىر قېتىمدا ئىلى پىداگوكىكا ئېنىستىتوتىنىڭ سەنئەت سىنىپىغا ، خالمىرات ھەر ئىككىلىسىگە ئىمتىھان بەردى . ئۆتۈپ كەتتى . نەتىجىسىچۇ ؟ ''ئات ئايلىخانغا ، يول سارىخانغا''  بولۇپ كەتتى .جاھاننىڭ ئىشلىرى شۇنداق بولىدۇ .  ئاجىزلار كۈچلۈكلەرگە يەم بولۇپ ياشايدۇ . بىز كۆپ ھاللاردا بۇنى تەغدىرگە جورۇپ '' كەلمىگەن تەلەيدە بىرنىمەڭنى ھەققى بارمۇ '' دىگەن تەمسىل بىلەن تۈگىتىمىز . خالمىرات بۇنى چۈشەنمەيتتى . ئۇ تەغدىرگە تەن بەردى . بىر مەزگىل يېزىلىق سەنئەت ئۆمىكىدە ئىشلەپ يۈردى . پۇلغا ئەمەس نومۇرغا ، گوڭغا ئىشلىدى . ئۆمەك تەركىۋىدە جاغىستايلىق خەلق سەنئەتچىسى مەسۇمجان ھاشىم ، ھەدىسى گۈزەلنۇر ئۆمەر ، ھازىرقى شىنجاڭ تۋلىۋېزىيە ئىستانسىسى تەرجىمە مەركىزىنىڭ تالانىتلىق ئاۋاز ئارتىسى يالقۇن سەپەرلەر بار ئىدى . ئۇلار ئويۇن تەييارلايتتى . يېزىدا ، قوشنا يېزا بازارلاردا ، ناھىيە مەركىزىدە ئويۇن قوياتتى . ناھىيىدە ھەر يىلى ئۆتكۈزۈلۈپ تۇرىدىغان سەنئەت كۆرەكلىرىگە قاتنىشىپ ، بىرىنچىلىكنى قولدىن بەرمەيتتى . سەنئەت ئۆمەكنى تەشكىللىگۈچىلەرنىڭ بىرى خالمىراتنىڭ ئوتتۇرا مەكتەپتىكى ئوقۇتقۇچىسى سېلىماخۇن مۇئەللىم مۇئەللىپكە :
– خالمىراتنىڭ  سەنئەتتىكى قىزغىنلىقى ۋە كارامىتىگە قىل سىغمايتتى . قانداقلىكى رول بولسۇن ئۆزىنى ئۇرۇپ تۇراتتى . قولىغا دۇتتار بىلەن تەمبۈرنى ئالسا كەسپىي مەكتەپ تەربىيىسى كۆرگەن سەنئەتچىگە ، كىشىلەرنى دورىسا پىشقان ئاۋاز ئارتىسىغا ، قىززىقچىلىق قىلسا كەمەك ھەييارنىڭ ئۆزىگىلا ئوخشايتتى . شۇ چاغلاردا بىز سەھنىگە ئېلىپ چىققان '' بۇزۇلغان توي '' ، يازغۇچى مەمتىمىن ھوشۇرنىڭ شۇ ناملىق ھېكايىسىگە ئاساسەن ئۆزگەرتىپ ئىشلىگەن ''دېھقان شادلىقى '' غا ئوخشاش قىسقا پەردىلىك دىراممىلاردا خالمىرات مۇناسىپ روللارغا چىقىپ ، ئاجايىپ ئوبدان تەسىرلەرنى قالدۇرغان .ئۇ ئاخىرى ئۆز ئورنىنى تاپتى ،– دەيدۇ .
ھەئە ، تاپتى . سەنئەت ئۆمىكى ۋەيران بولۇپ ، خالمىرات يېزىلىق ئوتتۇرا مەكتەپتە توختاملىق مۇزىكا ئوقۇتقۇچىسى بولۇپ ئىشلەۋاتقان 90- يىللارنىڭ باشلىرىدا سەنئەت مەكتىپىگە ئوقۇغۇچى قوبۇل قىلىش ئۈچۈن ئۈرۈمچىدىن يەنە ئادەم كەلدى . بۇ قېتىم كەلگەنلەر ئىلكىرىكىگە ئوخشىمايتتى . بىراۋنىڭ چىرايى ، يانچۇقىغا قاراپ ئىش تۇتىدىغانلاردەك قىلمايتتى . ئۇنىڭ كۆز ئالدىدا نامىنى كۆپ ئاڭلىغان ئەمما كۆرۈپ باقمىغان ئىسسىق چىراي ئايال ماھىرە زاكىر بىلەن '' بەخىت ناخشىسى '' فىلىمىدە ''شوخ كېرىم '' بولۇپ چىققان بۇرۇتلۇق كىشى تۇيغۇن ئەھمىدى تۇراتتى . ئۇلار نەق مەيداندا ، خالمىرات دەرىس ئۆتىۋاتقان سىنىپنىڭ ئىچىدىلا سازدىن ، ناخشىدىن ، قىززىقچىلىقتىن ئىمتىھان ئالدى . ئارتىسلاردا چىراي مېمىكىسىدا ئىپادىلىنىدىغان ھالەتلەرنىڭ بولىشى بەك مۇھىم ئىدى . خالمىرات دۇتتار بىلەن تەمبۈرنى نۆۋەت بىلەن قولغا ئېلىپ ئاۋۋال '' رۇخسارى مۇقامى '' نىڭ مۇقەددىمىسىنى ئاندىن خەلق ناخشىلىرىنىڭ ئاھاڭ ، ئۇدار ، تېمىپلىرى بويىچە رازى بولغۇدەك ئېيتىپ بەردى . ئاۋاز ، قىززىقچىلىققا كەلگەندە پاكىستاننىڭ كۆپ قىسىملىق تېلىۋېزىيە تىياتىرى '' مىراسخور'' دىكى ئەسمەتخاننىڭ ئاۋازىنى دورىدى . ئۇلارنىڭ ئالدىدا جاغىستايلىق كۆرۈمسىز دېھقان بالىسى ئەمەس ، گويا ئەسمەتخاننىڭ ئۆزى پەيدا بولدى ........

ماھىرە زاكىر تۇيغۇن ئەھمىدىلەرنىڭ چىرايىغا قايىللىق ، رازىمەنلىك كۈلكىسى تەپتى . ئۇلارنى بۇيەرگە چاپچال ناھىيىلىك تەشۋىقات بۆلىمىدە ئىشلەيدىغان ئەركىن ئەرشىدىن ئېلىپ چىققانىدى . ئۇنىڭ ئاغزىدىن كۆۋۈك چىقىرىپ بۇ بالىنى ماختاشلىرى بىكار ئەمەسكەن . ماختىغۇچىلىگىمۇ ، تەرىپىنى قىلغۇچىلىگىمۇ بار ئىكەن . ئۇلار ئەركىن ئەرشىدىننى بىر ياققا تارتىپ قۇلىقىغا پىچىرلىدى :
- سىز دىگەن بۇ يىگىت كۈتكەن يېرىمىزدىن چىقتى . جاۋابىمىزنى كۈتسۇن .
يەنە شۇ كۈتۈشنىڭ گېپى . نىمە دىگەن ئازاپلىق ئىش بۇ ! ئۇ ئالدىنقى ئىككى قېتىملىقىدىمۇ شۇنداق كۈتكەن .كۈتۈپ - كۈتۈپ نىمىگە ئېرىشتى ؟ ئەمدى قوپۇپ يەنە كۈتسە .....
بۇيەردە خالمىراتنىڭ ئۇزۇنغا سوزۇلغان كۈتۈشلەرگە تاقەت قىلىپ تۇرالماي ، ''چاقىرىش قەغىزى '' نىڭ خەۋىرىنى ئېلىش نىيىتىدە جۇلۇقى چىقىپ كەتكەن ۋېلسىپىتى بىلەن بېرىپ - كېلىشى يۈز كېلومېتېردىن ئارتۇق يولنى '' مارافۇنچە '' بېسىپ ، يېزىدىن ناھىيە بازىرىغا ، ناھىيە بازىرىدىن غۇلجا شەھىرىگە چۈشۈپ تارتقان جاپالىرى ، ئاچ قالغان ، ئۇسسۇزلۇقسىز قالغان ئىشلىرى ، ئاغزىغا گىياھ سالماي ، چاپچالنىڭ دەشتى چۆللىرىدە ئېرىقتىكى لاي سۇنى ئوچۇملاپ ئىچىپ بۇقۇلداپ يىغلاپ كەتكەن يەرلىرىنى ھېكايە قىلىپ ئولتۇرمايمىز . كۈتۈشنىڭ ئۇزۇنغا سوزۇلىشىدىن قەتئىي نەزەر نىمىلا دىگەن بىلەن ''چاقىرىش قەغىزى '' ئاخىرى يېتىپ كەلدى . ئۇلارنىڭ قورۇق تاملىق ئازادە ھويلىسى توي شادلىقى ، بايرام خوشاللىقىغا چۆمدى . خالمىرات ئۈرۈمچىگە مېڭىش ئالدىدا ئاپىسى ئۇنىڭغا ئالاھىدە بىر نەرسىنى يوللۇق تۇتۇشنى ئۇنتۇپ قالمىدى .
'' خالمىراتنىڭ ئالمىسى '' ، خالمىراتنىڭ ئۈرۈگى '' دىن قىلىنغان ئالما گۈلە قېقى ، ناۋاترەڭ قولياغلىققا ئورالغان بىر كاللەك ناۋات .
ئون بەش يىل ئاۋۋالقى شۇ قولياغلىق ئانىسىدىن قالغان تەۋەرۈك يالداما سۈپىتىدە ھېلىمۇ ئۇنىڭ ساندۇقىدا ساقساقلىق تۇرماقتا . ئېھتىمال ئۇ ئەۋلاتتىن ئەۋلات ساقلىنىشى مۈمكىن . ئانىلاردىن قالغان يالداما ئەسلىمىمىزنىڭ بىر پارچىسى . ئۇ بىزگە كىملىكىمىزنى ھەر ۋاقىت يادىمىزغا سېلىپ تۇرىدىغان خاسىيەتلىك ئەڭگۈشتەر .

داۋامى بار

gaday

بۇ 25قەۋەتتىكىmuhterbay يوللىغان 2010-07-26 17:19 غا قارتىلغان :
.....

بىر يوتقاننى تەڭ يىپىنىپ چوڭ بولغاندەكلا تەپسىلى يىزىۋاتىسىز جۇمۇ ..

muhterbay

بۇ 26قەۋەتتىكىgaday يوللىغان 2010-07-26 17:23 غا قارتىلغان  :

بىر يوتقاننى تەڭ يىپىنىپ چوڭ بولغاندەكلا تەپسىلى يىزىۋاتىسىز جۇمۇ ..

بىر دەريانىڭ سۈيىنى ئىچىپ چوڭ بولدۇق دەڭا !

ahu ھەقىي سالاھىيەتلىك ئەزا

ئالىمجان بولۇمسىزغا راستلا ئوخشايدىكەنتۇق-ھە،يېزىدىكى ئىشلىرى.

gaday

مۇختەرباي___________ پو دىگەنى ئاتە دىسە شۇنداقمۇ ئاتامدىغان كىشى . دەييا نىمىش قىلىدۇ مەلەڭدە . دەييا بولغان بولسا زاراڭزاڭ مامكاپتەك پاكا بومماي ئاپتاپ پەرەستەك ئىگىز ، يوغان بولاتتى ۋاي .    .

muhterbay

نىمە دەيدۇروي مۇنۇ داڭگال !
كېلىپ باقە مەھەللەمگە،  ھە مانا ، يۇقۇرىسىدا قاش دەرياسى ، تۆۋىنىدە ئىلى دەرياسى دولقۇنلاپ ئېقىپ تۇرىدۇ . ۋا...يۇرت بولار مۇشۇنچىلىك بولار ھە ؟ !

ustaz

ۋاھ! مۇختار باينىڭ تىل ئىشلىتىشى، تەرجىمھال يېزىشتىكى ئۇسلوبى بولىدىكەن جۇمۇ.  خالمۇرات ئاكىنىڭ بۇندىن كىيىنكى تۇرمۇشىغا خاتىرجەملىك، ئىشلىرىغا ئۇتۇق تىلەيمەن.
مۇختار باينىڭ قەلەم تۇلپارى ھارمىغاي...