شئېىر -ئىجتىمائىلىقنىڭ مەھسۇلى

khan

	ئەلكۈيى نەچچە كۈندىن بېرى جىمىپ قېلىۋىدى. ئەمدى قىزىپتىغۇ. ماۋۇ تېما بولىدىكەن مانا. تېمىمۇ خىل، ئىنكاسچىلارمۇ خىل، چۈشكەن ئىنكاسلار تېخىمۇ خىل. ئادەمنىڭ ئۇسسىغان يېرىگە بارىدىكەن. بىراق قاراپ باقسام، ئىنكاسلار مۇنازىرە قىلىشقا تىگىشلىك نۇقتىغا ئەمەس، بەلكى مەڭگۈ ئايىقى چىقمايدىغان دىن بىلەن پەننىڭ، ماتېرىيالىزم بىلەن ئىدىيالىزمنىڭ، ماددا بىلەن ئاڭنىڭ زىددىيىتىگە بۇرۇلۇپ كېتىپتۇ. ئون يىللار مۇقەددەم ئابدۇقادىر جالالىدىندىن مۇشۇ مەسىلە توغرۇلۇق سوئال سورىغىنىمدا، ئۇستاز بىزگە: «ئايىقى چىقمايدىغان دەۋاغا ئېسىلىۋالماي، ئەمەلىي، رىئال مەسىلىلەرگە كۆپرەك باش قاتۇرۇڭلار» دېگەن ئىدى. توغرا سىز دارۋىننىڭ خاتا دەپ، دۇنيادىكى تۆت مىليارت دىنسىزنى (دارۋىن تەلىماتىغا ئىشىنىشنىڭ ئۆزى دىنسىزلىق) قايىل قىلالمايسىز. دارۋىننىڭ توغرا دەپ يەنە ئۈچ مىليارد دىن مۇخلىسىنى قايىل قىلالمايسىز. ھەركىمنىڭ ئۆزىگە توغرا. چۈنكى دىن بىلەن پەن (ماتېرىيالىزملىق پەن) مەڭگۈ بىر - بىرىنى تۈپتىن ئېتراپ قىلمايدىغان ئىككى دۇنيا. بۇ يەردە يەنە بىر مەسىلە شۇكى پەننى قانداق چۈشىنىش مەسىلىسى. پەن دېگەن نېمە؟ بۇمۇ جاۋاب بېرىش تەس تېرمىن. ئەنۋەر جۇلا ۋە ئالپامىش دەۋاتقان پەن ماتېرىيالىزملىق پەن. توخۇيۈرەك دەۋاتقان پەن دىن ئۈچۈن (ئىسلام ئۈچۈن) خىزمەت قىلىدىغان پەن، يەنى دىندىن مۇستەسنا بولمىغان پەن. بۇمۇ چۈشىنىش مەسىلىسى. شۇڭا بۇ مەسىلىدە ئالدىراپ پالانچىنىڭ خاتا دەيدىغان ئىش يوق. شۇڭا بىر - بىرىمىزدىن قىيداشمايلى. بەرىبىر مەيدانىمىز ئوخشىمىغان ئىكەن بىر - بىرىمىزنى بۇ نۇقتىدا ھەرگىز قايىل قىلالمايمىز. ئەمدى تېما ئىگىسىنىڭ مۇنازىرە قوزغاۋاتقان «تىل ۋە ئاڭ ئوخشاش بىر جەرياندا شەكىللىنىدۇ» دېگەن قارىشى بىلەن «شئېىر ھەققىدە توختىلىشتىن ئاۋال تىل توغىرسىدا توختىلىشقا توغرا كېلىدۇ.ئىنسانلاردا تىل بارلىققا كېلىشتىن ئىلگىرى ئادەملەر باشقا جانلىقلار تۈرىگە ئوخشاش.بەدەن تىلى(چىراي تىلى،قىياپەت ئۆزگىرىشى) ۋە ھەركەت تىلى (ئىما-ئىشارەت،ھەركەتلىك ئىپادىلەر) ئارقىلىق ئۆز سېزىملىرىنى ئىپادىلىگەن.شۇنداقلا ئۆز توپى بىلەن ئالاقىلىشىپ كەلگەن.شۇ خىل ئىپادىلەش ھەرگىزمۇ تىل بولۇش ئۆلچىمى ۋە شئېىر بولۇش ئۆلچىمىگە توشمايدۇ» دېگەن قارىشىغا ئۆز كۆز قاراشلىرىمنى دەپ ئۆتىمەن. تىل ۋە ئاڭ ئوخشاش بىر جەرياندا شەكىللىنىدۇ دېگەن قاراش مېنىڭچە خاتا.  «تىل ئىنسانلارنىڭ ئەڭ مۇھىم ئالاقىلىشىش قورالى ۋە تەپەككۈر قىلىش قورالى». ئەمما بىردىنبىر بۇنداق قورال ئەمەس. ئىنسانلاردا ئالاقىلىشىش قوراللىرى كۆپ. بۇ يەردىكى نازۇك مەسىلە ئاڭ - تەپەككۈر مەسىلىسى. تېما ئىگىسىنىڭ قارىشىچە ئىنسانلارنىڭ تىل پائالىيىتى بىلەن ئاڭ (تەپەككۈر) پائالىيىتى ماس قەدەملىك بولىدىكەن. توغرا ئىنسانلار تەپەككۈر قىلغاندىمۇ تىلنىڭ ياردىمىگە مۇھتاج بولىدۇ، شۇنداقلا تىل ئارقىلىق تەپەككۈر قىلىدۇ. (گەرچە ئۇ سۆزلىمىسىمۇ) ئۇنداقتا مۇنداق بىر ئايرىم ئەھۋال بار. يەنى تۇغما گاس - گاچىلاردا (ئۇلاردا ئاۋاز ئۇقۇمى بولمىغان ئىكەن، تىلنىڭ ۋاستىچىسى بولمىش تاۋۇش ئۇقۇمىمۇ يوق دېگەن گەپ، يەنىمۇ ئىلگىرلىسەك ئۇلاردا تىلمۇ مەۋجۈت ئەمەس دېيىشكە بولىدۇ) ئاڭ (تەپەككۈر) بولامدۇ؟ ناھايىتى ئېنىقكى، ئۇلاردا ئاڭ(تەپەككۈر) بولىدۇ. بۇ شۇنى چۈشەندۈرۈپ بېرىدۇكى، ئىنسانلار ھەرقاچان مۇتلەق ھالدا تىل ئارقىلىقلا تەپەككۈر قىلىۋەرمەيدۇ. تەپەككۈر قىلىشنىڭ باشقىمۇ ۋاستىچىلىرى بار. ئۇنداقتا گاس - گاچىلاردىكى تەپەككۈر نېمە ئارقىلىق بولىدۇ؟ بۇنىڭغا ئالىملار تا ھازىرغىچە كىشىنى قايىل قىلالىغۇدەك جاۋاب بېرەلىگىنى يوق. دېمەك تىل بىلەن تەپەككۈر ئوخشاش بىر جەرياندا شەكىللەنمەيدۇ. بۇ مۇتلەق ئەمەس، بەلكى نىسپىيلىكتۇر. تېما ئىگىسىنىڭ بۇ گېپىدىن يەنە ئىنسانلار تىل ئىشلىتىشتىن بۇرۇن تەپەككۈر قىلمايتتى دېگەن مەنامۇ چىقامدۇ قانداق؟ ئىگىزگە ئېسىلغان نەرسىنى ئورۇندۇققا (ۋە باشقا نەرسىلەرگە) چىقىپ ئېلىش تەپەككۈر بولامدۇ؟ شىمپەنزە شۇنداق قىلالايدىغۇ؟ شىمپەنزىدە تىل بارمۇ؟ تېما ئىگىسىنىڭ ئىككىنچى پىكرىگە قارىتا مەن قوللاش پوزىتسىيىسىدە. ئىنسانلار تىلى يوق بولۇشتىن بار بولۇشقا قاراپ تەرەققىي قىلغان. بۇ بىر تەدرىجىي تەرەققىيات (دارۋىنزم). ماتېرىيالزم نۇقتىسىدىن بۇ خىل يەكۈننى خاتا دېگىلى بولمايدۇ. مۇشۇ گەپ بويىچە قانداقتۇر بۇلبۇل ياكى تورغاينىڭ ۋىچىرلاشلىرىنى، جاناننىڭ نازلىق جىلمىيىشلىرىنى شىئېر دېگىلى بولمايدۇ. دىننىي نۇقتىدىن چىقساق، بۇلارنى دەپ ئولتۇرۇشنىڭ ئۆزىمۇ ئەخمەقلىق. ئەڭ ياخشىسى مەسىلىنى ئۆزىمىز ئىشىنىدىغان، توغرا دەپ قارىغان تەلىمات بويىچە چۈشىنەيلى. ئەنۋەر - جۇلانىڭ دېگىنى بويىچە بۇنى ئارتۇقچە تالىشىپ ئولتۇرمايلى. قانچە تالاشساق ئايىقىنى چىقىرالمايلا قالماستىن، يەنە شۇنچە مازلىشىمىز. چۈنكى بۇ پەن (ماركىسزملىق ياكى ماتېرىيالزملىق پەن)- دىن مەسىلىسى تالىشىپ ئاخىرى چىقىدىغان نەرسە ئەمەس. يەنە بىر تەۋسىيەيىم. ئۆزىمىزگە نا ئېنىق ياكى ئۆزىمىز بىلەلمىگەن ھەرقانداق مەسىلىنى ئاللانىڭ ئىرادىسىگىلا باغلىۋالمايلى. توغرا، ئاللانىڭ ئىرادىسىسىز قىل تەۋرىمەيدۇ. بىراق ئاللا ئادەمنى ھېچقانداق مەۋجۈداتقا بەرمىگەن تەپەككۈر بىلەن ياراتقان. شۇنداق ئىكەن شەيئىلەرنى ھەق دادىغا يەتكۈچە تەپەككۈر قىلىپ كۈزىتەيلى. ئىزدىنەيلى، قازايلى، سەۋەبىنى تاپايلى. نېمە ئۈچۈن شامال چىقىدۇ؟ نېمە ئۈچۈن يامغۇر ياغىدۇ؟ ئادەم قانداق تۇغۇلىدۇ؟ دېسە، ئاللا شۇنداق ياراتقان دەپلا قۇلاقنى يوپۇرۇپ يۈرىۋەرسەك، ئاللانىڭ قىممەتلىك سوۋغىسى تەپەككۈرنى كۆزگە ئىلمىغانلىق، غاپىللىق، كۇفۇرلۇق بولامدۇ قانداق؟ ئەمدى بۇ ھەقتىكى تالاش - تارتىشلارنى قويۇپ، مەركىزىي تېما توغرىسىدا مۇنازىرىلەشسەك.

enwer-jula

	ھۆرمەتلىك خان ئەپەندى، «شېئىر ھەققىدىكى بۇ مۇلاھىزە-مۇنازىرىلەر ئايرىم-ئايرىم 3 تېمىغا چېچىلىپ كەتتى. ئالپامىش ئەپەندى پىكرىنى بىر تېمىغا يېزىشتىن كۆرە تېخىمۇ ئەستايىدىل پوزېتسىيىدە بولۇپ تېما شەكلىدە يازغۇسى كېلىپ قالغان بولسا كېرەك. 3 تېمىدىكى مۇنازىرىلەر تەرەققى قىلىپ-تەرەققى قىلىپ ئاخىرى سىز دېگەندىكىدەك مەڭگۈ تېگىگە يەتكىلى بولمايدىغان ئۇقۇملارنى قوچۇيدىغان نۇقتىدا توختىدى. چۈنكى بۇنداق قىلمايمۇ ئامال يوق. چۈنكى »شېئىر»دىن ئىبارەت بۇ نەرسە ئىنساننىڭ جەۋھىرى بولغان تىلغا زىچ چېتىلىدۇ. بىز دىنىي مەنىدىن مۇستەسنا ھالدا تىلنىڭ ماھىيىتىنى بېكىتەلمەيمىز. مەن ئالپامىشنىڭ «تىلسىز تەپەككۈر بولمايدۇ» دەپ ئالغا سۈرگەن نۇقتىئىنەزىرىگە قوشىلىمەن. سىز مىسالغا ئالغان تۇغما تىلسىز- گاچا قانداق تەپەككۈر قىپتىكەن، ئۇنىڭ مىسالى نېمە؟ بۇنى ئىسپاتلىسىڭىز بۇ ئايىقى چىقىدىغان دەۋا بولىدىكەن. ئۇنداق بولسا كونكىرىتنىراق مىسال ئېلىپ چۈشەندۈرسىڭىز. مېنىڭچە بولغاندا، ئەشۇ تۇغما تىلسىز گاچا، گاسنىڭ باشقا سەزگۈ ئەزالىرى ۋە نېرۋىسى ساق بولسا ئۇنىڭ فىزىكىلىق ئاڭلاش ۋە سۆزلەش ئىقتىدارى تەربىيە ئارقىلىق ئىما-ئىشارەت ۋە يېزىق بىلەن ئىپادىلەش ئىقتىدارىغا ئورۇن بوشۇتىشى مۈمكىن. بىردىن-بىر چۈشەندۈرگىلى بولىدىغان مەسىلە مۇشۇ. ھازىرقى گەپ ئەشۇنداق بالىنىڭ ئۆز تەپەككۈرىنى قانداق يوسۇندا ئىپادىلىگىنىنى ئوتتۇرىغا قويۇشىڭىزدا قالدى. ئىما-ئىشارە(گاس-گاچىلار تىلى ) ياكى يېزىقتىن ھالقىغان ئىپادىسى بولسا ئاڭلاپ باقايلى...

khan

	ئەنۋەر جۇلا ئەپەندى، مەن بايىقى ئىنكاسىمدا دەپ ئۆتكەن، تۇغما گاس - گاچا ئادەمنىڭ قانداق تەرىزدە تەپەككۈر قىلىدىغانلىقىنى ئالىملار تەتقىق قىلىپ تا ھازىرغىچە كىشىنى قايىل قىلالىغۇدەك جاۋاب بېرەلمىدى دەپ. مەن بۇ ئاددىي كاللام بىلەن پەقەت سىز دېگەن ئىما - ئىشارەت دىگەن يەرگىچىلا ئويلىيالايمەن، خالاس. ئەڭ ياخشىسى بىلمەيمەن دېگىنىم تۈزۈك. مېنىڭ ئىشىنىدىغىنىم پەقەتلا تۇغما گاس - گاچا ئادەم تىل ئارقىلىق تەپەككۈر قىلمايدۇ. نېمە ئارقىلىق تەپەككۈر قىلىدىغىنىنى مەن بىلمەيمەن دېمەكچىمەن. تەسەۋۋۇر قىلىشقا بولىدۇكى، بۇ خىلدىكى كىشىلەرنىڭ تەپەككۈر قىلىش ۋاستىسى ۋە تەپەككۈر قىلىش شەكلى ئىنتايىن مۇرەككەپ تېما. مەندىكى ئىككى توك - توك بىلىم بىلەن ئۇ ھەقتە بىر نېمە دېيىش ئۆزەمنى چاغلىمىغانلىق بولار. بىراق ئۆزەم تىل كەسپىدە ئازراق ئوقۇغانلىقىم ۋە تىلنى ئانچە - مۇنچە چۈشەنگەنلىكىم ئۈچۈن، تۇغما گاس - گاچىلاردا تىلنىڭ مەۋجۈت بولۇش شەرتلىرى ئورۇنلانمىغان دەپ قارايمەن. «تىلسىز تەپەككۈر بولمايدۇ» دېيىش تۇغما گاس - گاچىلاردا تەپەككۈر بولمايدۇ دېگەنلىكمۇ قانداق؟ ياكى تۇغما گاس - گاچىلاردىمۇ تىل بولىدۇ دەپ قارامسىز؟ تەپەككۇر دېگەن نېمە؟ مەن تەپەككۇرنىڭ ھەقىقىي توغرا تەبىرىنى بىلمەيمەن. مېنىڭچە «سەۋەب - نەتىجىلىك مۇناسىۋەتنى بىلىش» تەپەككۇر بولسا كېرەك. مۇرۇۋەتلىك مۇلاھىزىڭىزگە تەشنامەن.

تادۇ

	ماۋۇ ئادەم ھۇنەرقىلغان نەرسىلەر ماددىلار، لەگلەكتىن ئايرۇپىلانغا،ئەينەكتىن تىلۋۇزۇرغا تەرەققى قىلغان بىلەن. ئىنسان جىن ھايۋان ئۆسۇملۇكلەر ئۇرىغىدىن ئۇنىدۇ.تالاغا چىقىپ قارىساق بىلگىلى بۇلىدۇ. دەرەخكە ئوخشاش. شىئىرمۇ ئىنساننىڭ بىر پائالىيتى جانلىقنىڭ خۇسيىتى. شۇڭا ئۇنگەن يىرىدىن ئۇنگەن بۇيىچە قارساق بۇلىدۇ. شىئىر قانداق ئۇنگەن؟ئۇنىڭ ئۇرىغى نىمە؟دەپ.

tohuyurak

	«تىلسىز تەپەككۈر بولمايدۇ» مۇشۇ گەپ دېققىتىمنى تارتتى. قېنى ئېيتىڭلارچۇ، تىل تەپەككۈر قىلىدىغان نارسىمۇ ياكى تەپەككۈرنى يەتكۈزۈپ بېرىدىغان بىر ىىل ۋاستىمۇ؟

khan

	تەپەككۈر قىلىدىغان نەرسە ئىنساننىڭ مېڭىسىدۇر. تىل تەپەككۈرنىڭ ۋاستىسى. «تىلسىز تەپەككۈر بولمايدۇ» دېگەنلىك تۇغما گاس - گاچىلار تەپەككۈر قىلمايدۇ دېگەنلىك بولۇپ قالامدۇ قانداق؟ يەنە كېلىپ مۇشۇ بويىچە بولغاندا ئالپامىش ئەپەندى، سىز دېگەن بويىچە «ئىنسانلار تىل ئىشلىتىشتىن بۇرۇن» تەپەككۈر قىلمايتتى، دېگەنلىك بولۇپ قالامدۇ قانداق؟

0991sumruh

	«تىلسىز تەپەككۈر بولمايدۇ» بۇنداخ دېسەك گاچا بىلەن ساراڭنى تەڭ ئورۇنغا قويغان بولىمىز.ئادەم مېڭىدە تەپەككۈر قىلىپ تىل ئارقىلىق ئىپادىلەيدۇ ئەلۋەتتە،ئەمما گاچىلار يېزىق ئارقىلىق ئىپادىلەيدۇ.

khan

	0991sumruh يوللىغان ۋاقتى  2012-2-26 22:36 «تىلسىز تەپەككۈر بولمايدۇ» بۇنداخ دېسەك گاچا بىلەن سا ... سۇمرۇغ خانىم، دېگىنىڭىز توغرا، تەپەككۈر قىلالمىغان ئادەمنى ئەلۋەتتە ساراڭ دەيمىز. ۋەھالەنكى تۇغما گاس - گاچىلار ساراڭ ئەمەس، ئۇلار نورمال تەپەككۈر قىلالايدۇ. بىراق ئۇلار سىز دېگەندەك يېزىق ئارقىلىق ئەمەس، بەلكى ئىما - ئىشارەت ئارقىلىق مەقسىتىنى بىلدۈرىدۇ (سۆزلەيدۇ). بۇ يەردە «تۇغما» دېگەنگە دىققەت قىلايلى. تۇغما گاسلار مۇتلەق ھالدا گاچا بولىدۇ. ئەلۋەتتە ئىنتايىن جاپالىق مەشىقلەر ئارقىلىق ئانچە - مۇنچە سۆزلىيەلەيدىغان بولغانلارمۇ بار. بۇلارنى مۆجىزە دېيىشكە بولىدۇ. چۈنكى بۇنىڭ نىسبىتى ئىنتايىن تۆۋەن. تىل ئۇقۇمى بولمىغان بۇ كىشىلەرگە تىلنىڭ ماددىي ئىپادىلىنىش شەكلى بولغان يېزىقنى (بولۇپمۇ فونىتىكىلىق يېزىقنى) بىلدۈرۈشمۇ قۇرۇق ئاۋارىچىلىق خالاس. ئەمما شۇنىڭغا دىققەت قىلايلىكى ئىما - ئىشارەت تىلىنى گەرچە تىل دەپ ئاتىساقمۇ، بۇ خۇددى بايراق تىلى، گۈلخان تىلى دېگەندەك سىمۋۇللۇق خاراكتىردىكى سۈپەتلەش، خالاس. ھەرگىزمۇ ھەقىقىي مەنىدىكى تىل ئەمەس. ئىما - ئىشارەت تىلى تۇغما گاس - گاچىلار تەپەككۈرىنىڭ بىر خىل سىرتقى ھەرىكەتلىك ئىپادىلىنىشى بولۇپ، ئۇلارنىڭ مېڭىسىدىمۇ مۇشۇنداق ھەرىكەتلىك سىزما ھالەتتە تەپەككۇر قىلىنامدۇ ياكى زادى قانداق رەۋىشتە تەپەككۈر تەسۋىرى بولىدۇ؟ بۇنىڭغا ئېنىق جاۋاب يوق.

enwer-jula

	«تىلسىز تەپەككۈر بولمايدۇ» بۇنداخ دېسەك گاچا بىلەن ساراڭنى تەڭ ئورۇنغا قويغان بولىمىز.ئادەم مېڭىدە تەپەككۈر قىلىپ تىل ئارقىلىق ئىپادىلەيدۇ ئەلۋەتتە،ئەمما گاچىلار يېزىق ئارقىلىق ئىپادىلەيدۇ. _________________ بۇ دېگىنىڭىز يەنىلا ئادەم تىل ئارقىلىق تەپەككۈر قىلىدۇ، دېگەنگە تەڭداش. ئادەم لوگىكىلىق ۋە ئوبرازلىق تەپەككۈر قىلغاندا ئەشۇ تەپەككۈر جەريانلىرىنى تىل ئارقىلىق ئورۇنلايدۇ. سىز ساراڭنى مىسالغا ئاپسىز. ساراڭلىقنىڭ تۈرلىرى خىلمۇ- خىل ۋە ئېغىر-يېنىكلىكى بولىدۇ. سىز قايسى ساراڭلىقنى كۆزدە تۇتتىڭىزكىن؟ تالانتشۇناسلىقتا تالانت تۈرلۈك روھى كېسەللىكلەر بىلەن چېتىپ چۈشەندۈرىلىدۇ. مەسىلەن. گومۇشلۇق ئۇنۋېرسال كېسەللىكى دېگەندەك. سىز ئەقلىي قابىلىيىتى قالايمىقانلاشقان، دوختۇرخانىلاردا يېتىپ داۋالىنىدىغان ساراڭلارنى كۆزدە تۇتقان بولسىڭىز ئۇلار مۇساپىسى ناھىيىتى قىسقا بولغان تەپەككۈر جەريانلىرىنى ئورۇنلاش ئىقتىدارىغا ئىگە بولغان بولىدۇ. لېكىن بىر- ئىككى جۈملىلىلىك تەپەككۈرى بىلەن كېيىنكى تەپەككۈرى ئۇلاشمايدۇ. مانا بۇ ئۇلارنىڭ تاققۇ-تۇققۇ گەپ قىلىدىغانلىقىنىڭ ئالامىتى. تالانتلىق كىشىلەر ئارىسىدا يۈزدە 70 پېرسەنتى دېگۈدەك روھى ھالىتىدە بىنورماللىق كۆرۈلگەن نېرۋا كېسەللىرىدۇر. بۇنىڭ ئىپادىلىرى، بىر بولسا ناھىيىتى ئەسەبىي، يەنە بىر بولسا ناھىيىتى گومۇش. «مېنىڭ ئىسمىم خان» دېگەن كىنونى كۆرۈپ بېقىڭ، ئۇنىڭدا بەزىبىر چۈشەندۈرۈشلەر بار.

yoruq

	ئوتتۇراڭلاردا مۇنازىرە بولۇۋاتقان بەزى مەسىللەرگە بۇ تېمىدىن جاۋاپ چىقىپ قالامدۇ، بىلمىدىم.خالىساڭلار كۆرۈپ بېقىڭلار مەنزىلى: http://www.awangart.com/bbs/read.php?tid-273.html