تەنتەربىيە ئوقۇتۇشىدا كۆرۈلىۋاتقان مەسىلىلەر ھەل قىلىش يوللىرى

كىتاب

ئوتتۇرا-باشلانغۇچ مەكتەپ تەنتەربىيە ئوقۇتۇشىدا كۆرۈلىۋاتقان مەسىلىلەر ۋە ئۇلارنى ھەل قىلىش يوللىرى
ئوتتۇرا-باشلانغۇچ مەكتەپلەردىكى تەنتەربىيە ئوقۇتۇشى ئىچىدە يىنىك ئاتلىتكا ئوقۇتۇشى پۈتكۈل تەنتەربىيە دەرىسىنىڭ ئاساسلىق سالمىقىنى ئېگەللەيدۇ،دۆلەتنىڭ بەدەن ساغلاملىق ئۆلچىمىنىڭ تەلىۋىنى ئورۇنلاشتىمۇ مۇھىم ئورۇندا تورىدۇ.شۇڭا يىنىك ئاتلىتكا ئوقۇتۇشىنى چىڭ تۇتۇپ،ئوقۇتۇش سۈپىتىنى يۇقىرى كۆتۈرۈش بىلەن بىرگە مەكتەپ تەنتەربىيە ئوقۇتۇشى ۋە تەنتەربىيە پائالىيىتى جەريانىدا بەزى-بىر ھادىسە ۋەقەلەر ھەم تەنتەربىيە ئوقۇتۇشىغا مۇخالىپ بولغان خاتالىقلارنىڭ ئالدىنى ئېلىشىمىز لازىم.بۇ ئوتتۇرا-باشلانغۇچ مەكتەپ تەنتەربىيە دەرس ئوقۇتقۇچىلىرى ئالاھىدە ئەھمىيەت بېرىشكە تېگىشلىك مۇھىم مەسىلە. ھازىرقى يېزا قىشلاقلاردىكى ئوتتۇرا-باشلانغۇچ مەكتەپلەردىكى تەنتەربىيە دەرىسىنىڭ ئۆتۈلۈشى ۋە ئۇنىڭغا بولغان كۆز قاراش،مەكتەپلەرنىڭ تەنتەبىيە ئوقۇتۇشىغا ئەھمىيەت بېرىشى قاتارلىق جەھەتلەردە تۆۋەندىكى مەسىلىلەر ساقلىنىۋاتىدۇ.
1. ھازىر باشلانغۇچ مەكتەپنى تىلغا ئالماي تۇرايلى،ئاددىيسى پۈتۈنيۈزلۈك كەسىپلەشكەن  تولۇقسىز ئوتتۇرا مەكتەلەردە بولسا 3-4 يىل ئوقۇش جەريانىدا خوش ياقسا ئىككى سائەتلىك تەنتەربىيە دەرىسىگە قاتنىشىدىغان،بولمىسا قاتناشمايدىغان،تەنتەربىيە ۋە تەنتەربىيە دەرىسى دېگەنلەردىن قىلچە خەۋىرى بولمىغان،تەنتەربىيە كەسپى بويىچە مەخسۇس تەربىيەلەنمىگەن ئوقۇتقۇچىلارنى مەخسۇس تەنتەربىيە دەرىسى ئۆتۈشكە ئورۇنلاشتۇرۇش،بەزى جايلاردا بولسا ئادەتتىكى پەنلەرنىڭ ھۆددىسىدىن چىقالمىغان ئوقۇتقۇچىلارنى تەنتەربىيە دەرىسى بېرىشكە ئورۇنلاشتۇرۇش ئەھۋاللىرى ساقلانماقتا.شۇنىڭ بىلەن بۇ مەكتەپلەردە تەنتەربىيە دەرىسىنىڭ ئىلمىيلىكى،تەلىپى،مەقسىدى،ئوقۇتۇش پىروگىراممىسى،تەنھەرىكەت ئۆلچىمى،تەنتەربىيە ئوقۇتقۇچىسىنىڭ شەرتى قاتارلىقلارغا نىسبەتەن خاتا چۈشەنچىلەر پەيدا بولغان.ئاخىرىدا تەنتەربىيە دەرىسى ئوقۇغۇچىلارغا توپ تاشلاپ بەرسە بولىدىغان دەرس،مەكتەپتە ئەمگەك بولسا تەنتەربىيە دەرىسى ۋاقتىدا قىلىۋىتىدىغان دەرىسكە ئايلىنىپ قالغان.شۇنىڭ بىلەن ياش ئۆسمۈرلەرگە قارىتا جخسمانى ۋە ساغلاملىق جەھەتلەردىكى تەربىيەلەش تاشلىنىپ قالغان ياكى ئىزىدا توختاپ قالغان.بۇنداق ئەھۋاللاردا مەكتەپ چوقۇم تەنتەربىيە دەرىسى كەمچىل بولغان ھالەتتىمۇ،ئىمكانىيەتنىڭ بېرىچە تەنتەربىيە دەرىسىگە،تەنتەربىيە پائالىيىتىگە،تەنتەربىيە ئوقۇتقۇچىسىغا بولغان ئەقەللى شەرتلەرنى تۆۋەنلىتىۋىتىشكە بولمايدۇ.
2.بەزى مەكتەپلەردىكى تەنتەربىيە دەرس ئوقۇتقۇچىلىرى ۋە مەخسۇس تەنتەربىيە كەسپى بويىچە ئوقۇمىغان تەنتەربىيە دەرسى ئوقۇتقۇچىلىرى دەرس ئۆتۈشتىن ئىلگىرىكى تەييارلىق ھەرىكەتلىرى،بەدەن قىزىتىش،تەرتىپكە سېلىش ھەرىكەتلىرىنى ئىشلەتمەيلا دەرسنى باشقىۋىتىدىغان،بالىلارغا تەنتەربىيە ئايىقى كېيىشنى ئورۇنلاشتۇرماي ھەر خىل ئېگىز پەس،قاتتىق مەيدانلاردا قىش-شېغىل ياتقۇزۇلغان مەيدانلاردا ئوقۇغۇچىلارنى يالاڭ ئاياق يۈگەرتىدىغان ياكى باشقا ھەرىكەتلەرگە سالىدىغان،ئوقۇغۇىلارغا بۇ جەھەتتە تەكىتلەش ئېلىپ بارماي ئوقۇغۇچىلارنى ئۆز مەيلىگە قويۇۋېتىپ،ئوقۇغۇچىلارنىڭ بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلمايدىغان ئەھۋاللار مەۋجۇت.بۇ خىل قىلمىش تەنتەربىيە كەسىپى بويىچە تەربىيەلەنگەن ئوقۇتقۇچىغا خاس خىسلەت ئەمەس،بۇ خىل ھالەت شۇ ئوقۇتقۇچىنىڭ خىزمەت پوزىتسىيىسى ۋە تېخنىكا سەۋىيىسىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ.ھەر قانداق فىزىلوگىيەلىك ئۆزگىرىش مۇئەييەن تەييارلىق ھەرىكەتتىن كېلىدۇ،تۈپ تەييارلىق ھەرىكەتلەر بولمىسا بەزى ئۇشتۇمتۇت ۋەقەلەر كېلىپ چىقىدۇ.تەييارلىقسىز،بەەن قىزىتىش ھەرىكىتى بولمىغان شارائىتتا تەنتەربىيە دەرىسىنى باشلاشقا بولمايدۇ.شۇڭا ھەر قانداق تەنتەربىيە دەرىسى بېرىدىغان ئوقۇتقۇچى چوقۇم تەنتەربىيە كېيىمىنى كېيىشى،ئوقۇغۇچىلارغىمۇ شۇنداق تەلەپ قويۇشى،بۇنىڭ پايدىلىق ۋە زىيانلىق تەرەپلىرىنى ئوقۇغۇچىلارغا تولۇق چۈشەندۈرۈپ قويۇشى،تەييارلىقسىز دەرس باشلاشتىن قەتئى ساقلىنىشى لازىم.
3. تەنتەربىيە دەرىسىنىڭ ۋە ساغلاملىق ئوقۇتۇش پىروگراممىسىنىڭ ئاساسى ماھىيىتىنى تولۇق بىلمەي ۋە ئېگەللىمەي دەرس ۋە مەشق جەريانىدا ئوقۇغۇچىلارنى چارچىتىۋىتىدىغان،ئۆزى ئۆتكەن دەرستىن زېرىكتۈرۈپ قويىدىغان ئەھۋاللار ساقلانماقتا،تەنتەربىيە ئوقۇتقۇچىسى چوقۇم ھىسسىياتقا بېرىلمەي ئوقۇتۇش قانۇنىيىتى،ئوقۇغۇچىلارنىڭ ياش ئالاھىدىلىكى،قىزىقىش ئالاھىدىلىكى،ھەرىكەت قاتلىمىنىڭ تەدرىجىلىكى،خىلمۇ-خىللىقى قاتارلىق تەرەپلەرگە ئەھمىيەت بېرىپ ھەر قايسى يىللىقلارنىڭ تەنتەربىيە دەرىسىنىڭ تەلەپ مەقسىدىگە ئاساسەن پىلان تۈزۈشى،ئىش كۆرۈشى كېرەك.مەشىق قىلدۇرغاندا مەزمۇنى كۆپ،تەكرارلاش قېتىم سانى ھەددىدىن زىيادە ئارتۇق بولۇپ كەتمەسلىكى،ئوقۇغۇچىلارنى جىسمانى قۇۋۋىتى ئاساس قىلىنىشى لازىم.ھەددىدىن ئارتۇق چارچاش ياش-ئۆسمۈرلەرنىڭ ئۆسۈپ يېتىلىش ۋە سالامەتلىكىگە تىز تەسىر يەتكۈزىدۇ.
4.ھەر قايسى يىللىقلاردىكى ئوقۇغۇچىلارغا نىسبەتەن ھەرىكەت مىقدارىنى مۇۋاپىق ئورۇنلاشتۇرماسلىق ۋە تەدرىجى ئىلگىرىلەش پىرىنسىپىغا ئەھمىيەت بەرمەسلىك،دىققەت قىلماشلىق ئەھۋاللىرى ساقلانغان. بىر قىسىم تەنتەربىيە دەرس ئوقۇتقۇچىلىرىدا ئەمەلىيەتكە قارىماي،سوبىكتىپ خاھىشى بويىچە ھەرىكەت مىقدارىنى ئۆزى خالىغانچە كۆپەيتىۋەتكەن ۋە ئىشلەتكەن،بۇنىڭغا قارىتا ئوقۇغۇچىلارنىڭ ھەرىكەت ئېنېرگىيە سەرپىياتى يېتىشمەي،بىر ئىككى ھەپتىگىچە پۇتىنى ئالالماي، پۇت قوللىرى ئاغرىپ كېتىدىغان ئەھۋاللار يۈز بەرگەن.بۇنىڭ بىلەن بالىلار تەنتەربىيە دەرىسىدىن قاچىدىغان،قىزىقارلىق تەنتەربىيە پائالىيەتلىرىنى ئېلىپ بارسىمۇ قاتناشمايدىغان ھەتتا چىقمايدىغان ئەھۋاللار بولۇپ قالغان.ئەسلىدە كىشىنى قىزىقتۇرىدىغان تەنتەربىيە دەرىسى ئوقۇتقۇچىنىڭ ئوقۇتۇش مىتودىنىڭ ياخشى بولماسلىق سەۋەبىدىن ئوقۇغۇچىلار قاچىدىغان،ئۆزىگە بېسىم ھېساپلايدىغان دەرىسكە ئايلىنىپ قالغان.
5.ئىلمىي ئۇسۇلدا چېنىقتۇرۇش ۋە ئوقۇتۇش ئېلىپ بارماسلىق ئەھۋاللىرى ساقلانغان.بىر قىسىم تەنتەربىيە ئوقۇتقۇچىلىرى ئوتتۇرا تېخنىكوم بىلىم سەۋىيىسىگە ئېگە بولۇپ،ئادەتتىكى تەنتەربىيە يۈزلىنىشى بويىچە دەرسكە تەييارلىق قىلىدىغان ۋە مەشىقلەندۈرىدىغان ئىلمىي ئوقۇتۇش جەھەتلەردىن يېتەرلىك بىلىمگە ئېگە بولماي،ھازىرقى تەنتەربىيە تەرەققىياتىنى ئېگەللىمەي قارىغۇلارچە كېتىپ بېرىۋاتىدۇ.شۇڭا ئۇلار ئىلگىرىكى ئاز-تولا ئاڭلىغان ۋە ئىگىلىگەن بىلىملىرىگە تايىنىپ ھازىرغا قەدەر تەنتەربىيە ئوقۇتۇشىغا خىلاپ ھالدا تەنتەربىيە ئوقۇتۇشى بىلەن شۇغۇللىنىپ كېلىۋاتىدۇ.دۆلىتىمىز يېڭىدىن يولغا قويغان ساغلاملىق ئوقۇتۇش پىروگراممىسى ۋە ئوقۇغۇچىلار بەدەن ساغلاملىق ئۆلچىمىنىڭ تۈپ ماھىيىتىنى ئېگەللىمەيدىغان،قانداق قىلغاندا موشۇ ئۆلچەمنى ھەقىقى ئەمەلگە ئاشۇرغىلى بولىدۇ دېگەننى ئويلىمايدىغان ئەھۋاللار ئېغىر.
6. ئەتىراپلىق چېنىقىشقا ئەھمىيەت بەرمەسلىكمۇ ئوتتۇرا-باشلانغۇچ مەكتەپ تەنتەربىيە دەرىسىدە ساقلىنىۋاتقان بىر مەسىلە. بىر قىسىم تەنتەربىيە دەرسى ئوقۇتقۇچىلىرى تەنتەربىيە دەرس ئوقۇتۇش پىروگراممىسىنى ئەستايىدىل كۆرۈپ چىقماي،دەرس ئورۇنلاشتۇرغاندا ئۆزى ياخشى كۆرىدىغان تەنتەربىيە تۈرلىرىنى دەرس مەزمۇنى قىلىپ ئورۇنلاشتۇرىدىغان،ئۆزى ياخشى كۆرمەيدىغان تۈرلەرنى ئاز ئورۇنلاشتۇرىدىغان ياكى دەرس مەزمۇنىدىن قالدۇرىۋېتىدىغان،بۇ ئارقىلىق ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئەتراپلىق،سېستىمىلىق چېنىقىشىغا ئاھمىيەت بەرمەيدىغان ئەھۋاللار مەۋجۇت.
مەسىلەن: ئۆزى ياخشى كۆرىدىغان توپ ياكى باشقا تۈرلەرنى دەرس ۋە مەسىققە كۆپ ئورۇنلاشتۇرۇپ، يىنىك ئاتلىتكا تۈرلىرىنى تاشلاپ قويىدىغان ئەھۋاللار بار.بۇخىل ئەھۋاللار ئوقۇغۇچىلارنىڭ بەدەن سۈپەت ئامىلىنىڭ يېتىلىشىگە تەسىر كۆرسىتىدۇ،شۇ سەۋەپتىن ئوقۇغۇچىلار ئەتراپلىق يېتىلمەيدۇ.ئوقۇغۇچىلار ئاسانلا تەنتەربىيە دەرىسىدىن زېرىكىدۇ.
7.بىخەتەرلىك تەنتەربىيە ساۋاتلىرىنى ئېلىپ بېرىشقا ئەھمىيەت بەرمەسلىك ئەھۋاللىرىمۇ ساقلانماقتا. بەزى تەنتەربىيە دەرس ئوقۇتقۇچىلىرى دەرستىن ئاۋۋال تەنتەربىيە سايمانلىرىنى ۋە ئوقۇغۇچىلارنىڭ كېيىم كېچەكلىرىنى تەپسىلى كۆزدىن كەچۈرمەيدۇ.قىز ئوغوللارنى پەرىقلەندۈرمەي شارائىتى ناچار مەيدانلاردا مەشق ۋە پائالىيەت ئېلىپ بارىدۇ.نەتىجىدە قىزلارنىڭ بوينىغا ئېسىۋالغان بويۇملىرى ئۆز بەدىنىگە سانجىلىپ كېتىدىغان،ئوغوللارنىڭ ئاچقۇچ قاتارلىق بويۇملىرى ئۆزىنىڭ بەدىنىگە زەخمە يەتكۈزىدىغان،پۇت قوللىرى قايرىلىپ كېتىدىغان ئەھۋاللار كۆرۈلىدۇ.ھەتتا بىر قىسىم تەنتەربىيە سايمانلىرىنى توغرا ئورۇنلاشتۇرماسلىق،پايدىلىنالماشلىق سەۋەبىدىن ئوقۇغۇچىلار زەخمىلىنىدىغان ئەھۋاللارمۇ مەۋجۇت. تەنتەربيە دەرس ئوقۇتقۇچىلىرى بۇنداق ئەھۋاللاردىن ساقلىنىش ئۈچۈن ئوقۇغۇچىلارغا بىخەتەرلىك تەربىيە ساۋاتلىرىنى ئېرىشكە ئالاھىدە ئەھمىيەت بېرىش كېرەك.قىسقىسى، ئوتتۇرا – باشلانغۇچ مەكتەپ تەنتەربىيە دەرىسلىرىدە ساقلىنىۋاتقان مەسىلىلەر ئاز ئەمەس.بۇلارنىڭ ھەممىسى بېرىپ ئۆزىمىزنىڭ پەرزەنىتلىرى،ياش-ئۆسمۈرلەرنىڭ ساغلام ئۆسۈپ يېتىلىشىگە بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىدۇ.
بۇنىڭ ئۈچۈن قانداق قىلىش كېرەك؟
1) ھەر دەرىجىلىك مەكتەپ رەھبەرلىكى تەنتەربىيە دەرىسىنىڭ بۈيۈك ئەھمىيىتىگە بولغان تونۇشىنى توغرىلىشى،تەنتەربىيە دەرىسىنى مەكتەپتە بولسىمو بولىدىغان،بولمىسىمۇ بولىدىغان دەرس دەپ قارايدىغان خاتا قاراشلارغا خاتىمە بېرىپ،ئەخلاقىي،ئەقلى،جىسمانى جەھەتلەردىن تەربىيەلەشنىڭ بىر تارمىقى بولغان تەنتەربىيە ۋە جخسمەنى يېتىلىش ئىشلىرىغا بولغان رەھبەرلىكنى كۈچەيتىش كېرەك.تەنتەربىيە ئوقۇتقۇچىلىرىنى سەپلەش،ئالماشتۇرۇش،يېڭىلاش،بىلىم ئاشۇرۇش جەھەتلەردە ئەمەلىي ئىش قىلىپ بېرىپ،تەنتەربىيە ئوقۇتقۇچىلىرىنىڭ كەسپى نەزەرىيە ساپاسىنى ئۆستۈرۈشكە ئەھمىيەت بېرىشى،مەكتەپ رەھبەرلىكى تەنتەربىيە ئىشلىرىغا ئىنتايىن كۆڭۈل بۆلۈشى كېرەك. چۈنكى مەكتەپ تەنتەربىيە ئىشلىرىنىڭ قانداق بولۇشى مەكتەپ ئومۇمى مەدەنىيەت ھاۋاسىنىڭ قانداقلىقىنى كۆرسىتىپ بېرىدىغان ئەينەك.
2) تەنتەربىيە ئىشلىرىنى بىر تۇتاش تەشكىللەش،ئەتىراپلىق ئەھمىيەت بېرىش،مەكتەپ،يېزا،جامائەت تەشكىلاتلىرى بىرلىكتە باشقۇرۇش-ھازىرقى تەنتەربىيە ئىشلىرىنىڭ تەرەققىيات نىشانىنى كۆرسىتىپ بەردى.لېكىن ئامممىۋى تەنتەربىيە تەشكىلاتلىرى بىلەن مەكتەپ تەنتەربىيە دەرىسلىرى ئوتتۇرىدسىدا ئاز تولا پەرق بولسىمۇ پەقەت يۇقىرىقى نىشاندىن ئايرىپ كېتەلمەيدۇ.شۇڭا مەكتەپ تەنتەربىيەسىنىمۇ ھۆكۈمەت خەلق بىرلىكتە باشقۇرۇشى كېرەك.
3) تەنتەربىيە ئوقۇتۇش سايمانلىرىنى ۋە تەنتەربىيە مەيدانلىرىنى ئەمەلىي ئەھۋال،تەلەپ ۋە ئۆلچەم بويىچە تەدرىجى تولۇقلاش كېرەك. بىر قىسىم تەنتەربىيە سايمانلىرىنى يۆتكەپ،تەڭشەپ ئىشلىتىش ئارقىلىق بەزى قىيىنچىلىقلارنى ھەل قىلسىمۇ بولىدۇ. ئوقۇغۇچىلارغا بولغان تەلەپ ھەددىدىن زىيادە كۆپ بولۇپ كەتمەسلىكى كېرەك. ئوقۇغۇچىلارنىڭ تۇرمۇش ئەھۋالى،سالامەتلىكى قاتارلىق تەرەپلەرنى كۆزدە تۇتۇپ ئۆلچەمنى ھەددىدىن زىيادە تۆۋەنلىتىۋەتمەسلىكى لازىم.
4) تەنتەربىيە دەرىسىنىڭ ئئوقۇتۇش سۈپىتى ۋە ئۈنۈمىنى قاتتىق ئېگەللەش كېرەك.  تەنتەربىيە ئوقۇتۇش پىروگراممىسىغا ئاساسەن دەرس ئورۇنلاشتۇرۇش ۋە دەرس مەزمۇنىغا بولغان يېتەكچىلىك،باشقۇرۇشنى كۈچەيتىپ، ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئونۋېرسال ساپاسىنى ئۆستۈرۈشنى ئاساس قىلىش كېرەك.
5) قەرەللىك ھالدا مائارىپ مەمۇرى تارماقلىرى بىلەن تەنتەربىيە ئورگانلىرى بىرلىشىپ ئۆلچەم ۋە سۈپەتنى تەكشۈرۈش ئۈچۈن دەرس ئۆتكۈزۈش،ئۆلگە كۆرسىتىش،سېلىشتۇرۇپ باھالاش،سىناق ئېلىش قاتارلىق ئوقۇتۇش ئۇسۇللىرىنى ئېلىپ بېرىپ، تەنتەربىيە دەرىسىنىڭ سۈپىتىنى ۋە ئۈنۈمىنى يۇقىرى كۆتۈرۈش لازىم.يۇقارقىدەك تەدبىرلەرنى قوللانغاندا مەكتەپلەردىكى تەنتەربىيە دەرىسىنىڭ ئۈنۈمىنى،سۈپىتىنى يۇقىرى كۆتۈرۈپ بىخەتەرلىككە كاپالەتلىك قىلغىلى بولىدۇ.