(زاھىر بۇرھان) پاسئان شېئىرلىرى ھەققىدە   [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

بۇ ئىنكاسىڭىزنى كۆرۈپ  بەكلا كۈلكە قىستاپ كەتتى قارىغاندا يەنىلا پاسىئاننى چاقىرساق بولىدىغاندەك .ئىشقىلىپ ئاخىرى چىقىدۇ بىر يەردىن !سۈكۈت قىلايلى .......

بۇ يازما  ھىچنىمىزىم ئۇسلۇبىدا  يېزىلدىمۇ نىمە؟  ئوبزور دىيىشكە بولمىسىمۇ.

تاز بولساڭ گەدەنگىچە دەپتىكەن ، داۋامىنىمۇ يوللىۋەتتىم . بىراق بارخان ئەپەندىنىڭ بۇ بەتلەردىكى مەزمۇننى زاھىر ئەپەندىگە تەۋسىيە قىلىشتىكى مەخسىدى بۇ تېمىدا ئوتتۇرغا قويۇلغان مەزمۇن بىلەن قانداق باغلىنىشى بارلىغىنى تازا ھىس قىلىپ كېتەلمىدىم .ئەمما ئويلىغانلىرىمنىڭ توغرا- خاتالىغىغا كېيىن بىرنىمە دەي.

2. ئۇيغۇرلاردا ئىسلام مەدەنىيىتىنىڭ شەكىللىنىشى ۋە ئۇنىڭ خاسلىغى

  ئۇيغۇرلارنىڭ ئىسلامىيەتنى قوبۇل قىلىشى ۋە ئىسلامىيەتنىڭ ئۇيغۇرلىشىشىدىن ئىبارەت ھەر ئىككى خىل جەرىيان ئەسىرلەر داۋامىدا ئۇيغۇر ئىسلام مەدەنىيىتىنى شەكىللەندۈردى .
  ئۇيغۇر ئىسلام مەدەنىيىتى نوقۇل يىپەك يولى ئۇيغۇرلىرىدىنكى ھادىسىلا بولۇپ قالماستىن، ئۇ پۈتكۈل غەيرىي ئەرەب ئىسلام ئەللىرى ۋە رايونلىرىدا بولغان ئىسلامىيەتنىڭ مىللىي ۋە مەھەللىلىشىش ھادىسىسىنىڭ بىر قىسىمى سۈپىتىدە يۈز بەردى. بۇ مەنزىرنى ئەنگىلىيە ئالىمى بىرناردلېۋىس«تارىختىكى ئەرەبلەر» ناملىق كىتابىداⅨئەسىردىكى ئەرەب مۇئەللىپى ئەلجەھزنىڭ«ئابباسىيە پارىسلار بىلەن خۇراسانلىقلارنىڭ،مەرۋان قەۋمى سۇلالىسى بولسا ئۇممەييەلىكلەر بىلەن ئەرەبلەرنىڭ» دېگەن بىر جۈملە سۆزى بىلەن سىموۋۇللاشتۇرغانىدى[2][ شۇ كىتاپ،1979-يىلى، خەنزۇچە نەشىرى،88- بەت]
  ئىسلامىيەتنىڭ ئۇيغۇرلار ئارىسىدا قارار تېپىشى ئىسلامىيەت ئومۇمىيلىقىنى ئۇيغۇر ئىسلام مەدىنىيىتى شەكلىدە ماسلاشتۇرۇش ئاساسىدا يۈز بەردى. ئۇنىڭ روياپقا چىقىش جەريانىنىڭ تەپسىلاتى مۇنداق بولدى :
  ئىسلامىيەت ئۇتتۇرا ئاسىيادا ئۈچ ئەسىرگە يېقىن  داۋام قىلىپ، ئوتتۇرا ئاسىياچە ئىسلام مەدىنىيىتى تۈسىگە كىرگەندىن كېيىن ،ئۇيغۇرلار ئارىسىغا تارقىلىپ، ئۇيغۇر ئىسلام مەدەنىيىتىنى شەكىللەندۈردى.ئۇيغۇر ئىسلام مەدىنىيىتى ئۆزى بىر خىل سېنكرېتىك ھادىسە سۈپىتىدە مەيدانغا كەلدى.
  ئۇيغۇرلار ئارىسىدا يىلتىز تارتقان ئىسلامىيەت تېخىمۇ سېنكرېتىك خاراكتېر ئېلىپ، ئۇيغۇر خەلقىنىڭ قەدىمكى دىنى ۋە مەدەنىيىتى بىلەن ئۆزلىشىپ، روشەن مەھەللىۋى تۈسكە كىردى. بۇ يېڭى ۋە ئۆزگىچە ئىدېئولوگىيىلىك سېستىما بولغان ئىسلامىيەتنىڭ ئۇيغۇر مىللىي مەھەللىۋى مەدىنىيىتى تەسىرىگە ئۇچرىغانلىقى ۋە ئۇنىڭ ئەسلىدىكى بىر قاتار ئەنئەنىلىرىگە مۇرەسسە قىلىشقا مەجبۇر بولغانلىقى مۇناسىۋەتلىك بولدى .
  شۇنى تىلغا ئېلىپ ئۆتۈش ھاجەتكى، ئەرەبلەر ئىستېلا قىلغان كەڭ تېرىتورىيە كۆلىمى جەھەتتىن ئەرەبلەر ياشىغان ئەسلى تېرىتورىيىدىن نەچچە ھەسسەكەڭ، مىللىي تەركىبى  خىلمۇ خىل ئىدى. بۇ ھالەت ئەرەبلەرنىڭ دنىي مەسلىسىدە كەڭ قوللۇق بولۇشىغا، ھەر خىل قېتىشمىچىلىققا يول قويۇشىغا سەۋەب بولدى. ئۇنىڭ ئۈستىگە ئەرەب خەلىپىلىگىنىڭ ھۆكۈمران كۈچلىرى ئىچىدىمۇ دىنىي ۋە سىياسىي مەسىللەردىكى كۆز قاراش پۈتۈنلەي بىرلىككە كەلمىگەن، تۈرلۈك ھاكىمىيەت تالاشقۇچى سىياسى گورۇھلار ۋە دىنىي مەزھەپلەر ئارىسىدىكى ئىختىلاپ، ھەتتا قانلىق توقۇنۇشلار ئاياغلاشمىدى . بۇنىڭدىن باشقا ئەرەبلەر ئىستېلا قىلغان كەڭ تېررىتورىيىدە ياشىغۇچى ھەر مىللەت خەلقىنىڭ، جۈملىدىن ئوتتۇرا ئاسىيا ۋە ئۇيغۇر خەلقىنىڭ ئەنئەنىۋى مەدىنىيىتى ئەرەبلەرنىڭكىدىن ئومۇمەن ئۈستۈن ئورۇندا تۇراتتى. بۇ خەلقلەرنىڭ بىرقانچە مىڭ يىللىق مەدەنىيىتىنى پۈتۈنلەي ئىسلام ئېتىقادى بىلەن بىر يوللا ئىنكار قىلىۋېتىشى مەڭگۈ مۈمكىن ئەمەس ئىدى. ئەرەب خەلىپىلىكلىرى بۇ خەلقلەرگە يېڭى مەدەنىيەت ئەمەس، بەلكى يېڭى دىنىي ئېتىقاد ئېلىپ كەلگەنىدى. بۇ ھال، ئەمەلىيەتتە ئىسلام دىنىنىڭ ھەر قايسى خەلقلەر ئارىسىدا مەھەللىۋىلىشىشىنى، يەرلىك مەدەنىيەت ۋە ئادەتنىڭ مەلۇم جەھەتلىرى بىلەن ئۆزىنى تولدۇرىشىنى تەلەپ قىلاتتى.
  ناھايەت ئەرەبلەر ئىستېلا قىلغان كەڭ تېررىتورىيىدە تېز ئارىدا مۇستەقىل، يېرىم مۇستەقىل يەرلىك ئىسلاملاشقان ھاكىمىيەتلەر مەيدانغا چىقتى. بۇ رايونلاردا «قۇرئان» بىلەن خەلىپىلىك سەنئىتى ئېتراپ قىلىنغاندىن باشقا، يەنىلا ئەسلىدىكى مىللى مەدەنىيەت داۋاملىق ساقلاندى.
  ئۇيغۇر خەلقى ئىسلامىيەتتىن كېيىن ئالەم ۋە ئۇنىڭ مەنبەسى،ئادەم ۋە ئۇنىڭ تەڭرى ئالدىدىكى مەجبۇرىيەتلىرى توغرىسىدىكى شامانىزىم، ئاتەشپەرەسلىك،بۇددىزىم ۋە مانىزىملىق تەسەۋۋۇر ۋە ئەقىدىلەر ئورنىغا« ئاللانىڭ بىرلىكى» ۋە ئۇنىڭ سۈپەتلىرى، ئادەمنىڭ يارتىلىشى ۋە مۇسۇلمانچىلىق مەجبۇرىيەتلىرى توغرىسىدىكى يېڭى قاراش ۋە ئەقىدىلەرنى ئالماشتۇردى.ئىسلام مۇسۇلمانچىلىقىنىڭ پەرھىزلىرى ــ ئىمان، ناماز، روزا، زاكات، ھەج قىلىش شەرتلىرى ئۇيغۇر روھىيىتىنىڭ ھەممە تەرەپلىرىگە ئورنىشىپ غايەت زور دائىمىي ئېتنىك دىنىي پائالىيەت تۈسىنى ئالدى. ئۇيغۇرلاردا مەخسۇس دىنىي تەبىقىلەر ــ شەيخۇل ئىسلام،ھەر دەرىجىلىك قازى ۋە مۇپتىلا، ھەر دەرىجىلىك جامائە – مەسچىت ، ئىمام – مەزىنلىرى،مازار – ماشايىخ شەيخلىرى، دىنىي مەدرىس – مەكتەپ مۇدەرىس ئۆلىمالىرى مەيدانغا كەلدى. شۇنىڭ بىلەن بىللە يەنە شامانىزىم، ئاتەشپەرەسلىك،بۇددىزىم، دەۋرىدىكى بىر قاتار ئەم- ئىرم، تەبىر- جۇراش، ئۆرۈپ- ئادەت، مۇراسىم- ئايەم قائىدىلىرىنى داۋاملاشتۇرۇپ كەلدى.ئۇلار بۇ قەدىمكى قائىدە –ئادەتلەرنى ئىسلام دىنىنىڭ تۈسىگە كىرگۈزۋېلىشتى.ئۇلارنىڭ ئەۋلادلىرى قايسىبىرىنىڭ ئىسلامچە ۋە قايسىبىرىنىڭ غەيرىي ئىسلەمچە ئىكەنلىكىنى پەرق ئېتەلمىدى. تۈرلۈك سەيلىلەر، نورۇز بايراملىرى، قاپاق كۆيدۈرۈش ئايىمى،باخشى- داخانلىق، ھەر خىل دۇئايى بەند قىلىش،تىببىي ئەم-ئىرم ۋە توي –تۆكۈن ئادەتلىرىنى بۇنىڭغا مىسال قىلىش مۈمكىن .ھەتتا بىر قاتار غەيرىي ئىسلام شەخسلىرىنىڭ قەبرىلىرى ئىسلام نۇر چەمبىرىكى ئاستىدا ساقلاپ قېلىندى. بىر قاتار « يالغان مازار- ماشايخ»لار،ئەنە شۇنداق ئىسلامىيەت ئۈچۈن يالغان،يەرلىك خەلق تارىخى ئۈچۈن راست مازارلاردىن ئىدى.
  ئۇيغۇر خەلقى ئىسلامىيەتتىن كېيىن ، ئۆزىنىڭ ئەنئەنىۋى سەنئىتىنى راۋاجلاندۇرۇپ كەلدى. بۇ ئوخشىمىغان سەنئەت ژانىرلىرىدا ئوخشىمىغان ئۇيغۇر ئىسلام سەنئىتى ئۇسلۇبى بەرپا قىلدى. مۇزىكا- ئۇسۇل سەنئىتى ساھەسىدە،ئۇيغۇر خەلقىدە « خۇدا بىلەن رۇسۇل، دۇتار بىلەن ئۇسۇل» دېگەن سۆزدە گەۋدىلەنگەندەك ئىسلام بىلەن مىللىي سەنئەت بىللە تۇتۇلىدىغان ھالەت شەكىللەندى. مۇقاملار خانىقالاردا،سەيلىلەردە،خەلق مەشرەپلىرىدە، ھەتتا ئوردىلاردا ئۆزىنىڭ قىزغىن، مۇڭلۇق،تەسىرلىك كۈيلىرىنى توختاتمىدى.ئۇسۇللار ئۆز سەنەم –جۇلالىرىنى داۋاملاشتۇرۇپ كەلدى.ئۇيغۇر خەلقى ئېگىز- ئېگىز مۇنارلار،پەشتاقلار بىلەن بېزەندۈرۈلگەن ئىبادەتخانىلار ئۈستىگە ئىسلام زاھىدلىرى نەزەرىدە « شەيتان ئويۇنى» دەپ قارالغان ناغرا – سۇنايلىرىنى ئېلىپ چىقىپ چېلىپ، چوڭ- چوڭ ساما سورۇنلىرىنى قۇرۇشتى.
ئىسلام مەدىنىيىتى ئائىلە، يۇرت- مەھەلە،شەھەر قۇرۇلۇشلىرىدا ئۇيغۇر خەلقىگە خاس بىناكارلىق ئۇسلۇبى شەكىللەندۈردى. ئوردا –قەسىرە،جامائە – مەسچىت، مەقبەرە – قەبرە گۈمبەزلىرىنىڭ ياسىلىشىدا ئەڭ  نەپىس ئىسلام نەقىشلىرىنىڭ شەكىل ۋە نۇسخۇلىرى بىلەن مىللى نەقىشلەرنى بىرلەشتۈردى. بۇ ئەسلىدىمۇ ئىسلام مەدەنىيىتىگە توپلانغان ھەرقايسى ئەللەر بىناكارلىق تاجىربىلىرىنىڭ ئۇتۇقى ئىدى. گەرچە تەسۋىرىي سەنئەتنىڭ پورترېت شەكلى تەقىپ قىلىنغان بولسىمۇ، تەدرىجى ئادەم،ھايۋان ، قۇش ۋە ئۆسۈملۈكلەر تەسۋىرلەنگەن تام سۈرەتلىرى ۋە قىستۇرما رەسىملەر داۋاملىق ئۆز تەسىرنى كۆرسەتتى.
ئەرەب يېزىقى تەدرىجى ئۇيغۇر يېزىقىنىڭ سۆڭىكى بولۇپ قالدى. ئۇيغۇر تىلى تەركىبىگە پارس ۋە ئەرەب ئىبارىلىرى كىرىپ كەلدى. بۇ ھالەت كېيىنچە «چاغاتاي تىلى» سېنكرېتىزىمىنى كەلتۈرۈپ چىقاردى. ئەرەب يېزىقى ئاساسىدا شەكىللەنگەن ئۇيغۇر يېزىقىغا خاس خەتتاتلىق سەنئىتى ۋە مەشھۇر خەتتاتلىق ماھارىتى نامايەندىلىرى مەيدانغا كەلدى. بۇنىڭغا تۇتىشىپلا ئارۇز شېئىريىتىنىڭ تۈركى ئارۇزدىن باشقا ئەرەب – ئەجەم ئارۇز بەھىرلىرى ئۇيغۇرلار ئارىسىدا ئومۇملىشىشىقا قەدەم قويدى.
  ئەرەب خەلىپىلىكلىرى توپلىغان كالىندارچىلىق، ماتىماتىكا ، تىبابەتچىلىك ئۇتۇقلىرى ئۇيغۇر مەدىنىيىتى ۋە ئىلىم – مائارىپىنىڭ يېڭى ئۇتۇقلىرى بىلەن  قوشۇلۇپ كەتتى.
ئۇيغۇر ۋە ئوتتۇرا ئاسىيا خەلقى ئۇيغۇر ۋە ئوتتۇرا ئاسىيا خەلقى ئىسلام خەلىپىلىكىدىكى سۈنىي، شىئە مەزھەپلىرىدىن باشقا ئوخشىمىغان دەۋىرلەردە مەھەللىۋى مەزھەپ، ئېقىملار بىلەن مەيدانغا چىقتى. ئەھمەت يەسەۋى ئېقىمى(جەھرىيە) ،نەقەشبەندىيە (بالا گەردان) ئېقىمى،غىژدىۋانچىلىق، غەۋسىيە(قادىرىيە) ئېقىمى،ئىسھاقىيە(قارا تاغلىقلار) مەزھەپ ئېقىمى، ئىشقىيە(ئاق تاغلىقلار) مەزھەپ ئېقىمى قاتارلىقلار مەيدانغا كېلىپ، بىر قاتار ئىسلام ئەقىدىلىرىنى ئۆزىنىڭ خاس روھىيەتچىل قاراشلىرى بىلەن قايتا ئىزاھلاشتى.
شۇنداق قىلىپ، ئىسلامىيەت پۈتۈن ئۇيغۇر خەلقىنىڭ مەنىۋى ھاياتى ۋە ئىېئولوگىيىلىك قاراشلىرى، تۇرمۇش ئادىتىگە چوڭقۇر تەسىر كۆرسەتتى. شۇنى تەكىتلەش ھاجەتكى، بۇنداق تەسىر نوقۇل ئىسلام ئېتىقادىغا كۆرە پۈتكۈل ئىسلام شەرقىدە قايتا شەكىللەنگەن ئاتالمىش «ئەرەب مەدەنىيىتى » ئارقىلىق مۇشۇ ئالەمشۇمۇل تارىخىي ئەھمىيەتكە ئىگە بولغان سېنكرېتىك مەدەنىيەت ئارقىلىق يۈز بەردى. ئۇنى نوقۇل ئىسلام ياكى ئەرەب ھادىسىسى دېيىشكە بولمايدۇ .


ئابدىشۈكۈر مۇھەممەدئىمىن« ئۇيغۇر پەلسەپە تارىخى»114-118- بەتلەر.

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ماھىرە تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-8-21 01:51  

ئەسسالامۇئەلەيكۇم ماھىرە خانىم

    مەن تەۋسىيە قىلغان دائىرە، «ئۇيغۇر پەلسەپە تارىخى» (2009-يىلى  8-ئاي 1-نەشرى<ئۇيغۇرچە>) 104-بەتتىكى «كۇسەننىڭ ئاتاقلىق بۇددا مۇتەپەككۇرى كومراجىۋا» دېگەن كىچىك تېما بولۇپ، بۇ مەزمۇن 118-بەتكىچە ئىدى... ئىشەنمىسىڭىز كىتاۋىڭىزنىڭ 104-بېتىگە قاراپ بېقىڭ.
   يۇقارقى مەزمۇننى يوللىغانلىقىڭىز تېخىمۇ ياخشى بوپتۇ... بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   muhammadbarhan تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-8-21 01:53  

داۋامى
يىراق زامانلاردىن ئۈزۈندە ئۈزگۈچىلەر بۈگۈنكى ئاجىزلىقلىرىغا باھانە ئىزدىگۈچىلەر ئەلۋەتتە.
يازمىشلىرىمغا دىنىي تۇس بېرىشقا ئۇرۇنماڭلار !
بۇ يەردە «ھېچنىمىزىم» ھەققىدە سۆزلىگىنىم يوق. مەن بۇنداق بىر ئىزىمنىڭ بارلىقىنىمۇ بىلمەيمەن ھەم بىلگۇممۇ يوق. ھاياتلىق قاچانكى مەنىسىزلىك پاتقىقىغا پېتىپ قالىدىكەن، ئېتىقاد ئۆزىنىڭ كۈچىدىن قالىدۇ. مەنا يارىتىش ھوقوقى، ياراتقۇچىمىزنىڭ بىزگە بەرگەن بۈيۈك ئىلتىپاتى.ئەگەر ئۇنداق بولمىغان بولسا ئىدى، ياراتقۇچىمىز، پۈتكۈل كائىناتتىكى بارلىق مەۋجۇداتنى، بىزگە سەجدە قىلىشقا بۇيرۇمىغان بولار ئىدى.
مەنا يارىتىشنىڭ ۋاستىسى دەل شېئىرى تەپەككۇر قىلىشتۇر.شېئىر تىلى كائىنات تىلىدۇر. شېئىرىي تىل، ھەر بىر مەۋجۇدات بىلەن ئىنساننى ئورتاق بىر ئۇقۇمغا ئىگە قىلىدىغان ۋاستىدۇر.نېمە ئۈچۈن شېئىرى تىل ھەققىدە بۇنچە كۈچەپ ئىزدىنىمىز؟ بۇ شۇنىڭ ئۈچۈنكى، شېئىرى تىل ھەقىقى مەنىسى بىلەن بىزنىڭ شائىرلىرىمىزغا يېتىپ كېلەلمىدى. بىز ئۇنىڭ  ئېلىپبەسېنى ، گىراماتىكىلىق قانۇنىيەتلىرىنى، مەنا – ئۇقۇملىرىنى ئەمدىلەتىن ئۈگەنمەكتىمىز.
مېنىڭ قاراشلىرىمدا شەخىسنىڭ ئۆزلىكى ئاساسى نۇقتا قىلىنغان. يازمىشلىرىمنىڭ لىنىيىسى شېئىر يېزىش ھەركىتىنىڭ ئالدىن تەپەككۇر قىلىۋالماسلىق بىۋاسىتە ئۇچۇرننى ئەينەن خاتىرلەشتىن ئىبارت مەركىزى ئىدىيىنى چۆرىدەپ راۋاجلانغان.
شېئىرىيەت ئەدەبىياتنىڭ كاتېگورىيىسىدىن كۆپ ھالقىپ كەتكەن چەكسىز ئۇقۇم بولغىنى ئۈچۈن ئۇنى ئايرىم بىر پەن سۇپىتىدە مۇئامۇلە قىلىشنىڭ زۆرۈرلىكىنى تەۋىسىيە قىلىپ ئولتۇرۇپتىمەن. (ئەلۋەتتە بۇنداق «يوغان» گەپنى دىيىشتىن بۇرۇن ئۇنىڭ ئاساسلىرى ئۇستىدە تەپسىلى توختۇلۇش تولىمۇ زۆرۇر ئەمما بۇ يازمىنىڭ مەقسىدى بۇ ئۇقۇمنى چۇشەندۇرۇش ئەمەس بولغىنى ئۈچۈن مەن بۇ قارىشىمنى يازمامنىڭ ئارىسىغا قىستۇرۇپلا ئۆتۇپ كەتتىم )
ئەسكەرتىش :
مەزكۇر يازما پاسئان شېئىرلىرىغا يېزىلغان مەخسۇس ئوبزۇر ئەمەس. يازمىنىڭ مەقسىدى پاسئان شېئىرلىرىنى چۆرىدىگەن ھالدا شېئىرىيەت ھەققىدىكى قاراشلىرىمنى تورداشلار بىلەن ئورتاقلىشىش.

داۋامى بار...


بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   zahir تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-8-21 02:21  

زاھىر بۇرھان ئەپەندىمنىڭ بۇ تېمىسىنى ئوقۇپ ئەجەپلەندىم،ھەيران قالدىم.سەۋەبى ئۆتكەن ھەپتە ھېيىتكادىكى كونا كىتاپپۇرۇچلاردىن « قىزىلسۇ ئەدەبىياتى» ژۇرنىلنىڭ 2009-يىلى1-2-سان قوشما سانىنى سېتىۋىلىپ،مەزكۇر ژۇرنالغا بېسىلغان شائىر مۇھەممەتجان سەيدۇللانىڭ«شېئىرىيىتىمىزدە گۇڭگا شېئىر ۋە گۇڭگا شېئىرچىلارنىڭ بۈگۈنى ۋە ئەتىسى» دىگەن ماقالىسدىكى تۆۋەندىكى جۈمۈللەر مېنىڭ ئالاھىدە دىققىتىمنى تارىتقانتى.

ماقالىدىن كۆچۈرۈلمە:

ئۇنىڭدىن باشقا بۇ « گۇڭگا شېئىرچىلىق ھادىسدىن گۇمانلانغان يەنە بىر كىشى ياش كومپۇزىتۇر،ناخشىچى زاھىر بۇرھاندۇر.1991-يىلدىكى جەنۇبىي قۇۋۇق تىياتىرخانىسدا ئە.ئوسمان،پەرھات تۇرسۇن ،ئابدۇقادىر جالالىدىنلار ئۇيۇشتۇرغان سالوندا بىر كۈنى ئە.ئوسمان سۆزىنى تۈگەتكەندىن كىيىن سۆزگە چىقىپ: ئەخمەتجان سىللەرنىڭ قىلىۋاتقىنىڭلار چوڭ ئالدامچىلىق،سىللەر خەلىقنى ئالداۋاتىسلەر،بۇنداق قىلماڭلار،مەن يېقىندا بىر ناخشا ئاڭلىدىم. ئۇ ناخشىدا« مەن سېنىڭ ھەسىرتىڭنى كۆرمىسەم دەيمەن» دىگەن بىر مىسرا بار ئىكەن.شېئىرىمۇ مۇزىكىسىمۇ شۇنداق ياخشى.سىللەر بۇ ناخشىدا ئىپادلەنگەن ئادەمگەرچىلىك،ئىنسانپەرۋەرلىكنىڭ ئادەمنى قانچىلىك ھاياجانغا سالدىغنىنى بىلەمسىلەر؟ ھېچ بولمىغاندا ئاشۇ مىسراچىلىك بولسىمۇ بىر نەرسە يېزىڭلار» دىدى.

ماقالىدىن كۆچۈرۈلمە تامام.

ئاشۇ گەپلەر راسىت بولسا ئارىدىن 22 يىل ئۆتۈپ ئەمدى زاھىر ئەپەندىمنىڭ ھازىرقى ئەۋالىغا قارايدىغان بولساق ئۇ ئۆزى كۈچەپ قارشى تۇرۇۋاتقان« گۇڭگا شېئىر»چىلارغا « مەرھابا» دەپتۇ. بۇ بىر يېڭلىق،يەنە كېلىپ ئادەم ھەيران قالغىدەك ئەجەپلەنگىدەك يېڭىلىق.

ماقالىنىڭ داۋامنى ساقلايلى. زاھىر ئەپەندىم تېمىسنى قانداق تۈگەللەيدىكىن، مۇنازىرنى شۇ چاغدا قىلىشارمىز. ھازىرچە كەمىننىڭ سۆزى تۈگدى.
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   malik تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-8-21 02:40  

  ۋەئەلەيكۇم ئەسسالام «زاھىر ئەپەندى»

      بۇ بايانىڭىزغا قاراڭ:
      «بۇ شۇنىڭ ئۈچۈنكى، شېئىرى تىل ھەقىقى مەنىسى بىلەن بىزنىڭ شائىرلىرىمىزغا يېتىپ كېلەلمىدى. بىز ئۇنىڭ  ئېلىپبەسېنى ، گىراماتىكىلىق قانۇنىيەتلىرىنى، مەنا – ئۇقۇملىرىنى ئەمدىلەتىن ئۈگەنمەكتىمىز.»

      سىز بۇ مۇناسىۋەتتە، غەزەل فىرى ناۋائىينى ۋە ئۇنىڭ غەزەللىرىنىمۇ ئىنكار قىلماقچىمۇ؟ ئۇنى ئىنكار قىلمىدىم- دەپ جاۋاپ بەرسىڭىز، ناۋائىي غەزەللىرىنى «غەزەل» دەپ ئاتىغىنىمىزدا، «پاسئان»نىڭ ئاتالمىش «غەزەل»ىگە يەنە قانداق جاۋاپ بەرمەكچى؟  «پاسئان» ئۆز يازمىشلىرىنى «ھېچنىمىزىم» دەۋاتسا، سىز -«ھېچنىمىزىم ھەققىدە سۆزلىگىنىم يوق. مەن بۇنداق بىر ئىزىمنىڭ بارلىقىنىمۇ بىلمەيمەن ھەم بىلگۇممۇ يوق.»-دەپ تۇرۇقلۇق، ئۇنىڭدىكى ئاساسى ئۇقۇم «ھېچنىمىزىم»دىن ئاتلاپ ئۆتۈپ، پاسئان غەزەللىرىگە باھا بېرىشكە سالايىتىڭىز قانداق توشىدۇ؟
      سىز دەبدەبىلىك سۆز -ئىبارىلەرنى ئىشلەتسەم ئوقۇرمەنلەرنى مايىل قىلالايمەن دەپ ئويلىماڭ. ھەرقانداق بىر ئابزاسىڭىزغا قاراپ باقسىڭىزلا سۆزىڭىزنىڭ مەنتىقىسىزلىققا تولغانلىقىنى بايقايسىز. سىز ھەرقانداق سورۇندا سۆزلىسەم يارىشىدۇ-دەپ ئويلاپ قالغان ئوخشىمامسىز؟ بۇ قارا-قويۇق چاۋاك چالىدىغان سىزنىڭ ناخشا كېچىلىگىڭىز ئەمەس. يازمىلىرىڭىزغا ئوقۇرمەنلەر خېلى تاقەت قىلىپ كەلگەن بولسىمۇ، ئېرەن قىلمىغان ھالدا، ساناتورېيىدە نوتۇق سۆزلىگەندەك ئالا-جۇقا بىلجىرلىغىلى تۇردىڭىز.
    نەزىرىڭىزدىكى شېئىرى تىلنىڭ «ئېلىپبەسى»نى (گەرچە، شېئىرى تىلنىڭ ئېلىپبەسى دېگەن ئاتالغۇ ئەزەلدىن مەۋجۇت بولمىسىمۇ) سىز تېخىچە ئۆزلەشتۈرۈپ بولالمىغاندەك قىلىسىز. ئىشەنمىسىڭىز «شېئىر»دىكى «ش» ھەرىپىنى تىل تاۋۇشلىرى قائىدىسى بويىچە توغرا تەلەپپۇز قىلالامسىز؟ ناخشا تېكىستىدىكى «ش»نى توغرا تەلەپپۇز قىلالمايۋاتقان تۇرۇقلۇق، باشقىلارغا ئاتالمىش «شېئىرى تىلنىڭ ئېلىپبەسى» دېگەن بېمەنىلىكنى بازارغا سېلىپ يۇرمەڭ...
   
    سىزنىڭ «يەكەندىكى يازغۇچىلار ھەققىدە» تەرمىچىڭىزدە ياسىنجان چوغلۇقنىڭ باھادىرنامە قاتالىق ئەسەرلىرىنى ئوقۇمىغانلىقىڭىزنى قەيت قىلىپ تۇرۇغلۇق ئۇنىڭ بىلەن كۆرىشەلمىگەنلىكىزدىن ئەپسۇسلىنىپسىز. بىر داڭلىق يازغۇچىنىڭ ئەسەرلىرى بىلەن تونۇشماي تۇرۇپ ئۇنىڭ بىلەن قانداقسىگە پىكىر ئالماشتۇرماقچى ئېدىڭىز؟  ياسىنجان چوغلان ئۆزىنى قاچۇرۇپ سىز بىلەن كۆرۈشۈشكە پۈرسەت بەرمىگەنلىكىدىن كۆڭلىڭىز رەنجىپتۇ... بەلكىم، ياسىنجان چوغلان سىزنىڭ يۇقارقىدەك بىمەنە بىلجىرلاشلىرىڭىزغا بەرداشلىق بېرەلمەيدىغانلىقىنى ئويلىغان بولىشى مۇمكىن...

   سىزنىڭ ھەربىر سۆزىڭىزدىكى مەنتىقىسىزلىقنى تىلغا ئېلىشتا، قولىڭىزدىكى ئاشۇ بىچارە قەلەمنىڭ قانچىلىق زورۇققانلىقىنى ھەرقانداق بىر ئەقىل ئېگىسى بىلەلەيدۇ ئەلۋەتتە...

  يەنىلا شۇ تەكرار تەۋسىيە:
«قۇچقاچنى بولسىمۇ قاسساپ سويسۇن»...
   

       باشقىلارنىڭ سۆزىنى دىققەت بىلەن ئاڭلىمايدىغان قىلىقسىزلىق يەنە داۋام قىلىۋىتىپتۇدە؟ خەق دەيدىغاننى دەپ بولغاندا سوراققا تارتساقمۇ كېچىكمەيمىز، قېرىنداشلار! ئۇنىڭ ئۈستىگە سويالايدىغانلار بولسا، قاسساپنى ساقلىماي، ئۆزى تۆگسە سويسىمۇ بولىۋېرىدۇ. ئەلۋەتتە، يۇقارقى تورداشنىڭ گېپىدىن "سويۇش" سۆزىنىڭ سويۇشنى بىلمەيدىغانلارغا قارىتىلغانلىقىنى ھېس قىلدىم.  
      يەنىلا زاھىر بورھاننىڭ دەۋتقانلىرىغا قۇلاق سالايلى...
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ئەركىن تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-8-21 03:33  

مۇھەممەتجان ،سەۋىر قىلىپ تۇرايلى ،زاھىركام دەيدىغاننى دەپ بولسۇن . ئۇندىن  كىيىن پىكىرلەشسەكمۇ كېچىكمەيمىز . مىنىڭمۇ سوئاللىرىم بار ئۇنىڭدىن سورايدىغان .

   ئەركىن ئەپەندى !

   زاھىر ئەپەندى «پاسئان غەزەللىرى ھەققىدە»نى ئېلان قىلغان تۇرۇقلۇق، 39-قەۋەتتىكى «مەزكۇر يازما پاسئان شېئىرلىرىغا يېزىلغان مەخسۇس ئوبزۇر ئەمەس.» دېگەن بايانىنى كۆرمىدىڭىزمۇ ؟  بۇنداق ئۈزۈلمەس رېزىنكە <<قوشقۇن>> بىلەن سىز يەنە قانداق ئاخىرقى يەكۈننى كۆرمەكچى ئىدىڭىز؟ بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   muhammadbarhan تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-8-21 04:06  

    قېرىندىشىم، يازما ماۋزۇسىنىڭ «پاسئان شېئىرلىرى ھەققىدە» ئىكەنلىكى دۇرۇس، شۇنداقلا مەزكۇر يازمىنىڭ پاسئان شېئىرلىرىغا يېزىلغان مەخسۇس «ئوبزور» ئەمەسلىكىمۇ دەر ھەقىقەت. بۇ يەردە ئالدىراقسانلىق باردەك تۇرىدۇ... پاسئان غەزەللىرى پاسئان شېئىرلىرىنىڭ ھەممىسى ئەمەس، پەقەت ئىنتايىن ئاز بىر قىسىمى. شۇڭا زاھىر بورھاننىڭ شۇنداق دېيىشى لوگىكىلىق ھۆكۈم قائىدىسىگە تامامەن ئۇيغۇن.
    ئەمەلىيەتتىمۇ زاھىر بورھاننىڭ مەزكۇر يازمىسى ئوبزور ئەمەس، بەلكى ھېسى خاتىرە. ئۇ  شېئرىيەتتە، جۈملىدىن تەپەككۇردا قاسراق تاشلاشنى ئۈمىد قىلغان، شۇنداقلا پاسئان غەزەللىرىدە بۇ ئۈمىدنىڭ غۇۋا نۇرىنى كۆرگەن (مەن ئۇنىڭ يازمىسىنى ئوقۇپ شۇنداق چۈشەندىم). شۇڭا ئۇنىڭ ھېسى ھاياجانلىرىغا قۇلاق سېلىشنىڭ زىيىنى يوق دەپ قارايمەن. بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ئەركىن تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-8-21 20:22  

22 يىلدىن كىيىن بىر ئادەمنىڭ ئىدىيىسى ئۆزگەرگەن بولسا ئۇنىڭ ھەيران قالغۇچىلىكى يوققۇ؟ زاھىر بورھان ئاشۇ سۆزى ئۈچۈن بىر ئۆمۈر قارشلىق بىلدۈرۈشى كېرەككەن- دە؟ مېنىڭ ھەيران قالدۇرۋاتقىنى زاھىر بورھاننىڭ بۇرۇلۇش ياسىغىنى ئەمەس، سىزنىڭ 22 يىل بۇرۇنقى بىر نەچچە ئېغىز سۆزنى ئوتتۇرىغا تاشلاپ، ئەجەبلەنگىنىڭىز بولۇپ قالدى. ئادەمنىڭ بىرەر شەيئىنى مەلۇم ۋاقىتتىن كىيىن قۇبۇل قىلىشى ئىنتايىن نورمال ئەھۋالغۇ؟ ئەجەبلەنگۈدەك نېمىسى بار؟

قىززىق ئىشلار ۋە قىززىق ئادەملەر بار ھە .

بۇ كىشىنىڭ ئايال كىشىدىن تۇغۇلغانلىقىدىن گۇمانلاندىم...

زاھىر ئەپەندى داۋامى بار دىگەچكە يەنىلا داۋامىغا ساقلاشنى توغرا تاپتىم.بىراق يەنە داۋاملاشتۇرۇشنىڭ ھاجىتى يوقتەك قىلىدۇ.