ئەردەشىر ۋە گۈلنار ھەققىدە قىسسە (‹‹شاھنامە›› توققۇزىنچى بۆلۈم) [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

ئەردەشىرلار شۇ تەرىزدە ئۇزاق يول يۈرۈپ كۈن ئولتۇرۇپ قاراڭغۇ چۈشۈشكە ئاز قالغاندا ئەرەپلەرنىڭ تولىمۇ گۈزەل بىر شەھەرگە يېتىپ كەلدى.بۇ چاغدا ئاتلارنىڭمۇ يولۇچىلارنىڭمۇ تەنلىرى بوشۇشۇپ ھىچبىر مادار قالمىغان ئېدى.
ئارىدىن خېلى ئۇزاق ۋاقىت ئۆتۈپ  قاراڭغۇ چۈشۈپ بولغاندا  ئەردەۋانلارمۇ ئۇلارنىڭ  ئارقىدىن قوغلاپ يۈرۈپ بۇ شەھەرگە كەلدى. بۇ شەھەردە كېچە بولسىمۇ كوچىلاردا ئادەم بەكمۇ كۆپ ئېدى.ئەردەۋان يولدا ئۇچرىغان بىر كىشىدىن ئەردەشىرلارنى سۈرۈشتۈردى:
-ئەي ياخشى نىيەتلىك كىشى،بۇ يەردىن بىر جۈپ قىز يىگىتنىڭ  ئاتلىق چېپىپ ئۆتكىنىنى كۆردۈڭمۇ؟
-ئەي دىلى ئاپتاپتەك يورۇق تەلەيلىك پادىشاھ،كۈن ئولتۇرۇپ تۈن نىلرەڭ پەردە تاقاپچىققان، غەرىپ ئۇپۇقىنى لالەگۈن شەپەقلەر قاپلىغانچاغدا بۇ يەردىن ھەقىقەتەن ئۇزاق يول بېسىپ كەلگەن،ئۈستى -بېشىنى چاڭ توزان بېسىپ ،ئۇسسۇزلۇقتىن لەۋلىرى قۇرۇپ كەتكەن  ئىككى ئاتلىق ياش پەيدا بولۇپ، ئاتلىرىنى ئوقتەك تېز چاپتۇرۇپ ئۆتۈپ كەتتى.ئۇلارغا بىر ئەلقار ئەگىشىۋاپتۇ،ئۇمۇ بوراندەك تېز چاپىدىكەن.

قېرى مۇشاۋۇر بۇ گەپنى ئاڭلاپ ئەردەۋانغا مەسلىھەت بېرىپ دېدىكى:
ئەي ئۇلۇغ پادىشاھىم،ئەمدى ئۇلارنىڭ كەينىدىن قوغلاۋەرمەيلى،قوغلىغاننىڭ ئورنىغا ئارقىمزغا يېنىپ ئۇرۇش تەييارلىقى قىلىپ لەشكەر توپلايلى.ئۇلارغا ئەلقار ئەگىشىۋالغان بولسا بۇ ئۇلارنىڭ بەخت –ئىقبالىنىڭ نېشانىدۇر.بۇنداق ئامەتلىكلەرگە ئالدىراپ زىيان يەتمەس،پەلەك ئېتىمۇ قوغلاپ يېتەلمەس.ئەگەر ئارقىمىزغا قايتىشنى خوپ كۆرمىسىڭىز ئوغلىڭىز شايەتكە نامە يېزىپ، ئۆتكەن ۋەقەلەرنى چۈشەندۈرۈپ  بىر چاپاردىن نامە  ئەۋەتەيلى.ئۇ لەشكەر توپلاپ كەلسۇن.ئەگەر شاھزادە شايەت لەشكەر تارتىپ كەلسە ئەردەشىرغا مەيلى ئارقار،مەيلى شىر بولسۇن  قانداقلىكى نەرسە ئەگىشىۋېلىشتىن قەتئى نەزەر ئۇنى تۇتۇپ ئەدىپىنى بېرلەيمىز.
ئەردەۋان ئويلىنىپ قالدى.ئېسىگە مۇنەججىملەرنىڭ ئاچقان پالىدىكى سۆزلەر كەلدى.‹‹پالدىكى سۆزلەر راست چىقىۋاتامدۇ نېمە؟ ھەقىقەتەن ئەڭ ئامراق پەرزەنتىم ئىلكىمدىن قېچىپ كەتتى.ئۇنى ھەرقانچە قوغلاپمۇ يېتىشەلمىدۇق.قارىغاندا مەن تۇتقان دەۋران تۈگىگەن ئوخشايدۇ.ئەمدى چامامنىڭ بارىچە ئىش قىلىپ تۇراي.تەقدىر نىمە ئويۇنلارنى كۆرسۈتەركىن؟››

مۇشاۋۇرنىڭ مەسلىھەتى بويىچە ئۇلار قوغلاشنى توختۇتۇپ ھېلىقى ئەرەپ شەھىرىگە چۈشۈپ بىر سارايدا ئارام ئېلىشتى.
تۈن ئۆتۈپ تاڭ ئاتتى.شاھ:‹‹ قوشۇن ئارقىسىغا قايتسۇن!›› دەپ پەرمان چۈشۈردى.ئۇلار غەزەپ ۋە قايغۇدىن يۈزلىرى قومۇشتەك سارغايغان ھالدا رەي شەھىرىگە قايتىپ كېتىشتى.
ئەردەۋان رەيگە قايتىپ كەلگەندىن كېيىن باشقا شەھەردە قوشۇن تۇتۇپ تۇرۇۋاتقان ئوغلى رەيگە نامە ئەۋەتىپ مەخپى پەرمان چۈشۈردى مەزمۇنى مۇنداق ئېدى:‹‹سىڭلىڭ گۈلنارنىڭ ئىشىدا بىزگە بەختسىزلىك يۈزلەندى.ئەردەشىر ئۇنى ئازدۇرۇپ كاماندىن ئۇچقان ئوق كەبى تېزلىك بىلەن ئېلىپ قېچىپ كەتتى.ئۇنى قوغلاپ بېرىپمۇ يېتىشەلمەي يېنىپ كەلدۇق.پەرىزىمچە ئۇ پارىس مەملىكىتىگە قېچىپ كەتكەن بولۇشى مۈمكىن.ئۇلارنى تېزدىن ئىزدەپ تاپقىن.لېكىن بۇ ئىش ئەلدىن مەخپى بولسۇن!››

ئەردەشىرلەر قېچىپ يۈرۈپ بىر دەرياغا يەتتى.شۇ كەمگىچە قوغلاپ كېلىۋاتقانلار يېتىشىۋالالمىغان بولغاچقا  قادىر خۇداغا شۈكۈرلەر ئېيتتى:
-ئەي ئۇلۇغ خۇدا،مېنى بەدغەرەزلەرنىڭ زۇلمىدىن ئازاد قىلدىڭ،مېنى قايتا تۇتقۇن قىلىپ بېىپ دۈشمىنىمنىڭ خانىمانىنى ئاۋات قىلمىدىڭ،شۇنۇڭ ئۈچۈن ساڭا مىڭلاپ شۈكۈر سانالار ئېيتىمەن!ئەمدى ئالدىمىزنى بىر دەريا توسۇپ تۇرۇپتۇ،بۇ دەريادىنمۇ ئامان –ئېسەن ئۆتكىلى نسىپ قىلغايسەن.
ئۇلۇق ئاللاھ ئىگەم ئەردەشىرنى بىر قېيىقچى بوۋايغا ئۇچراشتۇردى.بوۋاي ئەردەشىرنىڭ نۇرلۇق چىرايى ۋە كېلىشكەن بوي بەستىگە قاراپ ئۇنىڭ كەيانيلار جەمەتىدىن ئىكەنلىكىنى بىلىۋلدى.ئۇلار دەريا بويىغا كەلدى.چال قېيىقلىرىنى دەرھال  سۇغا چۈشۈردى.ئەردەشىرنىڭ كېلىشدىن خەۋەر تېپىپ بابەكنىڭ  ھىندى مەملىكىتى سىتەھىردىن ۋە ئىراندىن بولۇپ نۇرغۇنلىغان لەشكەر ۋە ئەمەلدارلار بۇ يەرگە توپلاندى.كىمىكى دارا نەسلىدىن بولسا بەختى تەلىيى كۈلۈپ باقاتتى.ئەتراپتىكى ھەرقايسى  يۇرت -ئايماقلاردىكى كىشىلەر ئەردەشىرنىڭ كەلگەنلىكىدىن خەۋەر تېپىپ  دەريا ۋە تاغلاردىن،شەھەر- قىشلاقلاردىن توپلىشىپ كېلىشكە باشلىدى. دېمەك ھەرقايسىجايلاردىن كەلگەن پازىل يىگىتلەر جاھانشاھ ئەردەشىرنىڭ ئالدىدا ھازىر بولۇشتى. ئەردەشىر ئۇلارغا يۈز تۇتۇپ شۇنداق دېدى:
-مېنى دەپ جاي-جايلاردىن كېلىپ سېپىمگە قوشۇلغان ئاق كۆڭۈل قېرىنداشلار،نامدار پالۋانلار،كىمگە ئەقىل -ئىدراك،ساغلام تەپەككۇر يار بولغان بولسا پاك دىل بىلەن سۆزۈمنى ئاڭلاڭلار.ئىسكەندەر جاھاندا قانداق ئىشلارنى قىلدى؟ ئۇ جاھانگىرلىك مەقسىدىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش ئۈچۈن ئاتا-بوۋىلىرىمىزنى قويماي ئۆلتۈرۈپ ئەجدادلىرىمىزنىڭ باغرىنى ئويدى ۋە تىلدى.ئالەمنى تەڭسىزلىك بىلەن تولدۇردى.سۇنماس قاسارىتى بىلەن تىللاردا داستان بولغان شاھ  ئىسفەندىيار مېنىڭ ئەجدادىمدۇر.شۇنداق تۇرۇپ بۇ ۋەتەنگە نىمە ئۈچۈن ئەردەۋان پادىشاھ بولۇپ قالدى؟! بىز بۇنىڭغا ‹‹يولسىزلىق›› دەپ نام بېرەيلى.ئۇنىڭ بۇ ناھەق قىلمىشلىرى ئەمدى تاماملىنىشى كېرەك.ئۇنى يوقۇتۇپ ئۇلۇغ ئەجداتلىرىمنىڭ شانۇ –شەۋكىتىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشتىن ئىبارەت جەڭگىۋار يولدا ماڭا مەدەتكار بولۇڭلار. زوراۋانلانى يوقۇتۇپ ئۇلۇغ تەختىمىزنى قايتا قولغا ئالايلى. ئەي ئەھلى ئەرباپلار،بۇ سۆزلىرىمگە سىلەر نېمە دەپ جاۋاپ بېرەرسىلەركىن ؟ ياردەم بېرەلمەيدىغانلارمۇ ماڭا ئاق يول تىلەڭلار!
بۇ سورۇنغا، شۇ ئەنجۈمەنگە ھازىر بولغانلار كۆپۈنچىسى كۈچ-قۇۋۋىتى ئېشىپ -تېشىپ تۇرغان،قىلىچۋاز مەردلەر ئېدى.ئۇلار ئەردەشىرنىڭ تەسىرلىك نۇتقىنى ئاڭلىغاندىن كېيىن ئۇنىڭغا جان پىدالىق بىلدۈرۈپ ئۇ باشلىغان يولغا ماڭماقچى بولۇشتى.شۇڭا ۋەدە بېرىپ شۇنداق دېيىشتى:
-ئەي ئۇلۇغ شاھىم،بىز ھەممىمىز بابەكنىڭ ئەۋلاتلىرى،سېنىڭ دىدارىڭنى كۆرۈپ ھەممىمىز ئىنتايىن شادلاندۇق.بۇ يەردە يەنە ساسانىيلارمۇ جەم بولۇشۇپ سېنىڭ ئۈچۈن جەڭ قىلىشقا  بەل باغلاشتى.بىز ھەممىمىز سۆزۈڭنى ئاڭلايمىز. ئۇلۇغۋار ئىشلىرىڭنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش يولىدا جېنىمىز ھەم تېنىمىز پىدايىڭ بولسۇن.

سەن ئىككى جەھەتتىن بىزگە ئەزىزسەن.سەن ھەم خاسىيەتلىك ئىنسانسەن،ھەم بىزنىڭ ئۇلۇغ پادىشاھىمىزسەن.بىز سېنىڭ ئەمرىڭگە قەتئى بويسۇنۇپ، ئەمرىڭنى تۇتۇپ تاغنىمۇ تالقان قىلىۋېتىشكە تەييارمىز.يولىمىزنى ھېچقانداق خەتەر توسۇيالمايدۇ.ئەگەر بىز بىرلىشىپ تىغ كۆتۈرىدىغان بولساق دۈشمەنلىرىڭنى تۈگەل يوقۇتۇپ قانلىرىنى دەريا كەبى ئاققۇزۇۋېتىمىز!
ئەردەشىر بۇ سۆزلەردىن ئىنتايىن سۆيۈنۈپ بېشى پەلەككە تاقاشقاندەك بولدى.دۈشمەنلەرگە بولغان غەزىپى ۋە قىساسخورلۇقى چېقىن چاقماقتەك كۈچلۈك مەرت قوللۇغۇچىلىرىغا تەھسىن ئاپىرىنلار ئېيتتى.ئۇلار باشقا ياققا كۆچمەي بۇ قۇتلۇق ئۇچرۇشۇش بولغان جايغا ئامەتلىك دەريا بويىغا ماكان تۇتۇپ ئولتۇراقلىشىپ قېلىشتى.قوللۇغۇچىلىرى بەكمۇ كۆپ بولغاچقا ئۇلارنىڭ كۈچى بىلەن بۇ يەردە بارا- بارا يېپ –يېڭى، ئاۋات،گۈزەل  بىر شەھەر بەرپا قىلىشتى.ئەردەشىر بۇ شەھەرگە پادىىشاھ بولۇپ ھۆكمىرانلىق ئىشلىرى بىلەن شۇغۇللاندى.
بىر كۈنى سۆھبەت جەريانىدا ۋەزىرى ئەردەشىرگە دانا مەسلىھەت بېرىپ مۇنداق دېدى:
   -ئەي يۈكسەك پىكىرلىك،شانۇ- شەۋكەتلىك ئۇلۇغ  شاھىمىز،ئۆزلىرى شەھرىيارلىق تاجىنى ئۇزاققىچە مۇستەھكەم كىيەي،دۆلىتىمنى قۇدرەت تاپقۇزاي دېسىلە ئەلنى ئەدلى –ئادالەت بىلەن باشقۇرۇپ ئاۋام پۇقرانىڭ يۈكسەك دەرىجىدىكى قوللىشىنى قولغا كەلتۈرگەيلا.شاھلىق ئىشلىرىنى پارىس مەملىكەتلىرىدىن قۇتلۇق قىلغايلا.بىز بۇ زىمىندا مەزمۇت پۇت دەسسەپ تۇرۇپ بولغاندىن كېيىن ئەڭ ئالدى بىلەن ئەردەۋانغا قارشى جەڭ باشلىغايلا.شۇندىلا شان-شۆھرەت تېپىپ يۇلتۇزلىرى پارلايدۇ.سانسىز مال -دۇنياغا ئېگە بولۇپ كۈچ -قۇدرەتلىرى ئاشىدۇ.ئەگەر ئۇنداق قىلماي دۈشمەنگە ئۆزىنى ئوڭشىۋېلىش، كۈچۈيىۋېلىش پۇرسىتى بېرىپ قويساق ئۇ بىزگە خەۋىپ-خەتەر ۋە غەم قايغۇ كەلتۈرىدۇ.ھازىر دەل ئۇنىڭغا ھۇجۇم قىلىشنىڭ ياخشى پەيتى.چۈنكى ھازىر ئۇنىڭ تەختى سىلىنىڭكىدىن ۋەيرانە،لەشكىرى كۈچ -قۇدرىتىمۇ بىزدىن خېلىلا  ئاجىزدۇر.
بۇ كېڭەش ئەردەشىرگە ماقۇل كەلدى.ئۇنىڭ قەلبىدىكى تەشۋىش ۋە غەم تۇمانلىرى يوقالدى.ئەتىسى قۇياش چىقىپ ئاپتاپ تاغ ئۈستىدىن باش كۆتۈرگەندە ئەردەشىر سىتەھىرگە قاراپ يولغا چىقتى.بەھمەن بۇ ئىشتىن خەۋەر تېپىپ دەرغەزەپ بولدى.لېكىن غەزەپ بىلەن ئىش ھەل قىلغىلى بولمايتتى.ئۇ ئۆز لەشكىرى كۈچىنىڭ ئاجىز كېلىپ قېلىپ ئەردەشىر بىلەن بولغان ئۇرۇشتا يېڭىلىپ شەرمەندە بولۇشتىن ،ھەتتا بېشىغىمۇ ئىگە بولالماي قېلىشتىن قورقۇپ قالغان ئېدى.ئۇ ئامالسىزلىق ئىچىدە جۇدۇنلاپ چارە ئىزدىدى.ئاخىر بىر قارارغا كېلىپ قوشۇنلىرىنى يىغىپ ياۋغا قارشى سەپ تۈزدى.
جەھرەم مەملىكىتىدە تەباك ئىسىملىك نامدار بىر پادىشاھ بار ئېدى.ئۇ قەلبى ساپ سۇدەك پاك،ئەلنى ئەدلى- ئادالەت بىلەن باشقۇرۇپ خەلقىنى غەم-ئەلەمگە دۇچار قىلمايدىغان دانا پادىشاھ ئېدى.شۇنداقلا ئۇنىڭ نازىنىنلىقتا داڭقى چىققان يەتتە ئوغلى بار ئېدى.ئۇ بۇرۇندىنلا بەھمەندىن ئۆزىنى چەتكە ئېلىپ توغرا يول تۇتقان،يامانلاردىن نەپرەتلىنىپ ياخشىلارنى دوست تۇتۇدىغان دانا پادىشاھ ئېدى.
  ئۇ ئەردەشىر ھەققىدىكى ماختاشلارنى ئاڭلىغاندىن كېيىن ئۇنىڭغا قوشۇلۇپ ئىشلىرىغا مەدەتكار بولۇش،ھەق -ئادالەتكە ھامىي بولۇش ئۈچۈن ئوغۇللىرىنى يېنىغا ئېلىپ،بارلىق لەشكەر-سىپاھلىرىنى سەپكە تىزىپ،ناغرا - دۇمباقلىرىنى گۈمبۈرلىتىپ ئەردەشىرنىڭ يېنىغا كەلدى.ئۇ كېلىپلا ئەردەشىرنىڭ چېھرىگە نەزەر سېلىپ ئۇنىڭ قۇدرەتلىك شاھلارغا خاس سالاپىتى،قۇياش كەبى نۇر بالقىپ تۇرغان نۇرلۇق رۇخسارىنى كۆرۈپ قايىللىقى ۋە مايىللىقى ھەسسىلەپ ئاشتى.دەرھال ئاتتىن چۈشۈپ ئەردەشىرنىڭ ئالدىغا يۈگرەپ باردى –دە تىزلىنىپ ئولتۇرۇپ ئۇنىڭ ئايىقىنى سۆيدى.ئەردەشىرنىڭ ئاتىسى ساسان ھەققىدە ئورۇنلۇق ۋە شېرىن كالاملىق ماختاش سۆزلىرىنى قىلىپ دوستانىلىقىنى ئىپادىلىدى.ئەردەشىرمۇ ئۇنىڭغا جاۋابەن ئىززەت- ھۆرمەت كۆرسۈتۈپ قىزغىن كۈتۈۋالدى.لېكىن تەباك تەرەپباللا ناھايىتى نۇرغۇن لەشكەر ۋە سىپاھ بىلەن كەلگەن بولغاچقا ئۇنى ئەردەۋاننىڭ ماڭا قارشى ئىچكى ئۇرۇش قىلىشقا ئەۋەتكەن سۈيىقەستچى ئادىمىمىكىن  دەپ گۇمان قىلاتتى.شۇ كەمگىچە كۆپ جاھان تۇتقان زېرەك مويسىپىت بۇنى تېزلا سېزىۋالدى.ئەردەشىرنىڭ ئەندىشىسىنىمۇ چۈشەندى.شۇڭا ئارىدىكى ئۇقۇشماسلىقنى تۈگىتىپ ئۆزىنىڭ ئەردەشىرگە بولغان چىن ساداقىتىنى ئىپادىلەش ئۈچۈن ئوتتۇرسىغا ئۇستا ۋە زەندنى قويۇپ ،تەڭرىنىڭ بۈيۈك نامىنى ياد ئەيلەپ تۇرۇپ ،ئۆزىنىڭ قىلچىلىكمۇ يامان نىيىتى يوقلۇقى،پەقەت ئەردەشىرگە قوشۇلۇپ ئۇنىڭ ئۇلۇغۋار ئىشلىرىغا مەدەكار بولۇش ئۈچۈنلا بۇ يەرگە كەلگەنلىكى ھەققىدە قەسەم قىلىپ بەردى:
  -ئەي ئۇلۇغ شەھرىيار،مەن سېنىڭ ئەردەۋانغا قارشى لەشكەر تارتىپ كەلگەنلىكىڭنى بىلىپ ،ساڭا قوشۇلۇش ۋە چىن دىلىم بىلەن ياردەم بېرىشكە ئىنتىلىپ بارلىق قوشۇنلىرىمنى توپلاپ ئالدىڭغا كەلدىم.ئەگەر ئېيتقانلىرىم يالغان بولۇپ ساڭا ئالا نىيەتلىك قىلسام مەن تەرياكنىڭ ئۆمرى بىداۋا بولسۇن.بىلسەڭ مەنمۇ ئەردەۋاننىڭ زۇلمىدىن كەمپىرىدىن جاق تويغان يىگىتتەك راسا تويغانمەن.مېنى بىر يوشۇرۇن دۈشمەن دەپ  ئەمەس‹‹ مېھرىبان بەندەم كەلدىئۇ مېنىڭ بۇنىڭدىن كېيىنكى سادىق دىلكىشىم ›› دەپ چۈشەن.
بۇ سۆزلەر بىلەنئەردەشىرنىڭ كۆڭلىنىبۇلۇتلۇق ئاسماندەك  قاپلىۋالغان  ئارىدىكى گۇمانلىق تۈگۈنلەر يېشىلىپ،كۆڭلى خۇددى باھار قۇياشىدىن نۇر ئالغاندەك ئىللىدى.قەلىب ئاسمىنىمۇ ئوچۇق ئاسماندەك ئېچىلىپ كەتتى.شۇڭا خۇشاللىنىپ:‹‹بۇ مەرد كىشىنى بۇندىن كېيىن ئۆز ئاتام ئورنىدا كۆرەي،بارلىق نامدارلارغا باشلىق قىلىپ ئورنىنى بارچىدىن ئۈستۈن قىلاي›› دەپ ئويلىدى.
شاھنىڭ دىلى بەدگۇمانلاردىن ئادا بولغاندىن كېيىن ئىشلىرىنى قوللاپ شۇنداق كۈچلۈك ياردەمچىنى ئەۋەتكەن تەڭرىگە چىن ئىخلاسى بىلەن تەسەننالار بىلدۈردى.چۈنكى تەڭرى ئەزىز  بەندىلىرىگە ياخشلىق يولىدا رەھنەما ئېدى.ھەرقانداق ئىش قىلىشقا مۇرەببى بولغان قادىر خۇدا ئېدى.ئۇ پەلەك كۆكسىدە مۇزەپپەر تۇرۇپ ئالەم ئىشلىرىنى باشقۇراتتى.ئۇلۇغلۇق دەرىخى ئۇنىڭدىن ھەرۋاقىت نەپكە ئېرىشەتتى.
ئەردەشىر ئىبادەتخانىدىن چىقىپ قەسىرگە قاراپ ماڭدى.خەزىنىچىسى يېنىدا بىرگە كېلىۋاتاتتى.شاھ خەزىنىدىن نۇرغۇن دىنارلارنى ئېلىپ چىقىپ قوشۇنىغا تارقىتىپ بېرىپ لەشكەرلەرنى خوش قىلدى.بۇ ئىلتىپات لەشكەرلەرنى روھلاندۇردى.ئۇلار يولۋاستەك كۈچ ۋە جاسارەتتە  بەھمەن بىلەن جەڭ قىلماق بولۇپ سەپەرگە ئاتلاندى.
ئىككى قوشۇن ئۇچراشقاندىن كېيىن جەڭ تەلەپ قىلغۇچى مەرد باتۇرلار كۆكرەكلىرىنى كېرىپ،نەزىىرنى رەقىپلىرىگە تىكىپ  مەيدانغا چۈشۈشكە تەييارلىنىشتى. ئىككى تەرەپ چېرىكىلىرى ئوڭدا ۋە سولدا سەپ تۈزۈشكەن بولۇپ نەيزىلەر ۋە ھىندى قىلىچلىرى قوللاردا يالتىرىشاتتى.ئۇرۇش باشلىنىۋىدى، ئىككى قوشۇن قارىمۇ -قارشى ئىككى كۈچلۈك دولقۇندەك بىر –بىرىگە ئۇرۇلدى.خۇددى ئىككى كۈچلۈك ئارسىلان بىر بىرىگە تاشلانغاندەك لەشكەر بىلەن لەشكەر،باتۇر بىلەن باتۇر بىر-بىرىگە ئېتىلىپ غەزەپ بىلەن ئېلىشىپ كەتتى.جەڭ راسا قىزىپ قانلار ئېرىق-ئېرىق بولۇپ ئېقىشتى.جەڭ شۇ خىلدا كەچ كىرگۈچە داۋام قىلدى.يەرنى ئادەم،كۆكنى بولسا چاڭ توزان قاپلاپ كەتتى.ئاسمان نىگاھى سۈرمە رەڭ بولغان چاغدا تەباكنىڭ سىپاھلىرى ئۇرۇشقا كىرىشتى.قەڭ تېىىمۇ دەھشەت تۈس ئادلى.لېكىن دەل شۇچاغدا بىردىن كۈچلۈك شامال چىقىپ يەرۇ-ئاسمان زۇلمەت رەڭگە كىردى.ھىچكىم ھىچكىمنى كۆرەلمەي قالدى.شۇنداقتىمۇ قەڭ داۋاملىشىۋەردى.ئەردەشىر قوشۇننىڭ ئالدىدا ئەجدىھادەك سۈر ھەيۋە بىلەن ئۇچۇپ دۈشمەننى باتۇرلارچە قىرماقتا ئېدى.بەھمەن بىلەن ئەرداۋان ئۇنىڭ كۈچ -قۇدرىتىنى تونۇپ يەتتى.ئۇنىڭ بىلەن جەڭ قىلىپ تەڭ بولالمايدىغانلىقنى تۇيۇپ جەڭدىن قاچماققا تەمشەلدى.دەھشەتلىك جەڭدە قالايمىقان ئوق يامغۇرىدا ئەردەشىرنىڭ نەچچە يېرىگە ئوق تېگىپ يارىلانغان بولسىمۇ لېكىن يارىسىغا پەرۋا قىلماي باتۇرلۇق بىلەن جەڭ قىلىۋەردى.ياۋۇز دۈشمىنىڭ قاچماقچى بولۇۋاتقانلىقنى كۆرۈپ ئارقىسىدىن دەمبەس قەدەم قوغلاپ ماڭدى.ياۋ لەشكەرلىرىمۇ جەڭدىن چېكىنىپ سىتەھىر شەھىرىگە قاراپ قېچىشقا يۈزلەندى.بۇ شەھەرنىڭ سېپىل ۋە خەندەكلىرى تولىمۇ مەزمۇت بولغاچقا بەھمەن بۇ شەھەردىن بەكمۇ پەخىرلىنەتتى.ئالەمگە شۇ تەقلىت شۆھرەت سېلىپ مەردانە باتۇر شاھنىڭ ھېساپسىز شىر يۈرەك سىپاھلىرى تەرپ-تەرەپلەردىن كېلىپ ئۇنىڭغا مەدەت ۋە يار يۆلەك بولدى.پەۋقۇلئاددە كۈچ-غەيرەت ئاتا قىلىپ دۈشمەنلىرىگە قارشى جەڭدە غەلىبىگە ئېرىشتۈردى.

بۇ خەۋەر ئەردەۋانغا يەتتى.مەغلۇبىيەت ئازابى ئۇنىڭ دىلىنى چۇلغىۋالدى.شۇڭا دېدىكى:
-يۈز بېرىدىغان ھەرقانداق ئىش چەرخى پەلەك تەرىپىدىن يەنى خۇداۋەندە كەرىمنىڭ ئىرادىسى بىلەن بولىدۇ.تەقدىر ئەزەلنىڭ ئىشلىرى ئەزەلدىن شەپقەتسىزدۇر.ئۇنىڭدىن ھىچكىشى قېچىپ قۇتۇلالىغان ئەمەس.مەن بۇرۇن ئەردەشىرنى مۇنچىۋالا كۈچىيىپ كېتىدۇ،مەرت،نامدار ئالەمگىر بولۇپ يېتىشىپ چىقىدۇ دەپ پەقەت ئويلاپ باقماپتىكەنمەن.مانا بۈەۈن ئۇنىڭغا سائادەت گەنج( بايلىق) ئىشىكىنى ئاچتى.ئامىتى ئوڭدىن كەلگەچكە ھەممە ئۇنى قوللاپ ناھايىتى تېزلا زور قوشۇن تۈزەلىدى...
دېگەندەك ئەردەشىرنىڭ ئامىتى تازا كېلىۋاتاتتى.نامى ھەريان تارىلىپ ئۇنى قوللايدىغانلار تەرەپ ترەپتىن قوشۇن تارتىپ  كېلىپ ئۇنىڭ قوشۇنلىرىغا قوشۇلماقتا ئېدى.مانا بۈەۈن گىل بىلەن دەيلەممۇ قوشۇنلىرىنى باشلاپ كېلىپ بۇ توپقا قېتىلىپ ئەردەشىرنىڭ كۈچىنى ئاشۇردى.

شۇنداق كۆپ لەشكەرلەر يىغىلغان ئىدىكى سانىنى ئېلىپ بولمايتتى.لەشكەرلەر سەپ تۈزۈپ ماڭغانلىرىدا ئۇلارنىڭ تاپانلىرىدىن توزىغان چاڭ -توزان ئىگىز ئۆرلەپ ھەتتا ئايغا قەدەر يەتكەندەك بىلىنەتتى.ئەردەشىرنىڭ قوشۇنلىرى جەڭ مەيدانىغا كۈچلۈك شامالدەك توسقۇنسىز يېتىپ كەلدى.ئەردەۋاننىڭ قوشۇنلىرىنىڭ قىساسخورلۇقى تۇتۇپ ئاللىبۇرۇن سەپ تۈزۈپ بولغان ئېدى.بۈگۈنكى  بۇ جەڭگە بارلىق لەشكەرلىرىنى توپلاپ ئەردەۋان ئۆزىمۇ كەلگەن ئېدى.ئىككى زور قوشۇن ئىككى زور ئەجدىھادەك دەھشەتلىك تۇتۇشىدىغان بۇنداق ئۇرۇش كەمدىن كەم ئۇچرايتتى.

ناغرىلار داراڭلاپ بۇرغا سادالىرى ياڭرىغىلى تۇرۇۋىدى، ئىككى زور تاغدەك روبىرو  تۇرغان غايەت چوڭ ئىككى قوشۇن لەشكەرلىرى ئەزىم دەريا سۇلىرىدەك جۇش ئۇرۇپ بىر بىرىگە قاراپ سىلجىشتى.ئۇلارنىڭ قوللىرىدىكى تىغلار يول-يوللاردا ئالماستەك پارلايتتى.بۇ قېتىمقى جەڭ شۇنداق قاتتىق بولدىكى توپتوغرا قىرىق كۈن داۋام قىلدى.لەشكەرنىڭ كۆپلۈكىدىن شۇنچىۋالا كەڭ ئالەم ئۇلارغا تارلىق قىلغان ئېدى.ئىككى تەرەپتىن ئۆلگەن لەشكەرلەرنىڭ كۆپلۈكىدىن دەشتلەردە جەسەتلەردىن  يېڭى-يېڭى تاغلار پەيدا بولدى.يارىلىنىپ مەجرۇھ بولغانلارنىڭمۇ ھەددى-سانى يوق بولۇپ ئۇلار جىسمىدىكى يارا ۋە جاراھەتلەرنىڭ  ئازاپ-قىيناقلىرى دەستىدىن پەرياد كۆتۈرۈشۈپ ئۆزلىرىگە ئۆلۈم تىلىشەتتى. قىرىقىنچى  كۈنى ئىككى قوشۇن دەھشەتلىك يەنىلا جەڭ قاينىمىدا ئۈزۈشمەكتە ئېدى. تۇيۇقسىز بارلىق تىرىك جانلارنى غەرىق قىلىۋەتمەكچى بولغاندەك  بەدەنلەرنى شۈركەندۈرگۈدەك غارايىپ قورقۇنۇشلۇق بىر سوغاق شامال پەيدا بولدى.ھەر ئىككىلا تەرەپ بۇ غەلىتە ھادىسىدىن مەڭدەپ قېلىشتى.بۇ مۇدھىش شامالنىڭ شىددىتى پۈتكۈل دەشتنى قامال قىلىپ لەشكەرلەرنى ۋەھىمىگە سالدى.

ھەممىدىن ئەردەۋاننىڭ لەشكەرلىرى بەكرەك دەھشەتكە چۈشتى.كۆڭۈللىرىنى مۇدھىش خىياللار چىرمىۋالدى:‹‹شاھىمىز بۇرۇن ئەردەشىرنى كۆپ بوزەك قىلىپ خارلىغان،ئارزۇلۇق شاھزادىنى قۇل قىلىپ ئىشقا سالغان بولغاچقا بۇ قىسمەت بىزلەرگە تەڭرىدىن كەلدى.ئەمدى بىزگە شادلىق كۈنلەر كەلمەسكە كەتتى.قايغۇلۇق كۈنلەر باشلاندى.لەشكەرلەرنىڭ ئېچىنىشلىق مەغلۇبىيىتىگە يىغلايدىغان چاغ كەلدى.شۇ تاپتا كىمنىڭ ھالى ياخشى،كىمنىڭ ناچار ئىكەنلىكنى ئەقلى ھۇشى بار ھەرقانداق كىشى بىلەلەيدۇ. بىز ئەمدى داۋاملىق ئۇرۇش قىلىۋېرىشنىڭ ئورنىغا سۈلھىگە تەييار بولساق توغرا بولىدۇ...››
  ئەردەشىر قوشۇننىڭ ئوتتۇرسىدا ئوق يامغۇرلىرىغا قارىماي باتۇرلۇق بىلەن جەڭ قىلماقتا ئېدى.تاجۇ-تەختى ۋە شېرىن تېتىيدىغان بەختىدىن مەھرۇم قالغان ئەردەۋان شۇ تاپتا جېنىغا ۋەھىمە چۈشۈپ ، مۇئەللەقتە ئېسىلىپ قالغاندەك بولۇپ تۈزۈك جەڭ قىلالماي قالدى.شۇڭا  قېچىشنىڭ كويىغا چۈشۈپ ئېتىنىڭ تىزگىنىنى ئارقىغا تارتتى..قىران بۈركۈتنىڭ كۆزىگە ئىلنىشىپ قالغان قېرى تۈلكە ئامان قالتتىمۇ؟ ئەردەشىرنىڭ خەرراد ناملىق نامدار پالۋىنى ئۇنى قوغلاپ يۈرۈپ كەمەند تاشلاپ تۇتۇۋالدى.

ئاندىن ئۇ شەرمەندە ئەسىرنى تەپكۈشلەپ يۈرۈپ ئەردەشىرنىڭ ئالدىغا ئېلىپ ماڭدى.ئەردەۋان شۇ تاپ پېتىدىن بەكلا چۈشكەن بولۇپ باغلاقتىكى لالما ئىتقىلا ئوخشاپ قالغان ئېدى.ئۇنى كۆرۈپلا ئەردەشىرنىڭ غەزەپ نەپرىتى قايناپ تاشتى.شۇڭا تېزلا جاللاتنى چاقىردى:
-جاللات قېنى سەن؟ تېزدىن بېرىپ ياۋ شاھىنى ھالاك قىل! ئۇ قورقۇشنىڭ نىمىلىكنى بىلگەن ھالدا ئۆلسۇن ئۈچۈن، بوينىدىن چاپماي بېلىدىن چېپىپ تاشلا!
جاللات چاقماق تېزلىكىدە يېتىپ بېرىپ شاھ پەرمانىنى ئەينەن ئىجرا قىلدى.شۇنداق قىلىپ بۇ قېرى جاھاندار ئاخىرقى ئۆمرىدە پاراغەت چۈشىكىدە ئۆز ئەجىلى بىلەن ئۆلمەي جەڭدە ئەسىرگە چۈشۈپ ئېچىنىشلىق ھالدا ئۆلدى.

بۇ كونا جاھاننىڭ ئاقىۋىتى شۇ:مەيلى ئەردەۋان بولسۇن،مەيلى ئەردەشىر بولسۇن ئۇلارنىڭ بېشىنى بىردە يۈكسەكلەپ كۆكلەرگە كۆتۈرسە،بىردە ئىتتىن بەتتەر خار قىلىپ قانلىق ياشلىرىنى يامغۇر كەبى ئاقتۇرىدۇ.ئەردەۋاننىڭ ئىككى ئوغلىمۇ ئاتىسىدەك ئاقىۋەتكە دۇچار بولدى.ئارەشىي ئەۋلادىغا تەقدىر تەرىپىدىن خارلىقنىڭ زەنجىر -كىشەنلىرى سوقۇلۇپ خارلىق ئىچىدە دۇنيادىن كەتتى.ئەردەشىر ئەردەۋاننىڭ تىرىك قالغان ئوغللىرىنى بىر-بىرلەپ  ئەسىر قىلىپ زىندانغا سالدۇردى.باشلىقلىرى ئۆلگەن ۋە ئەسىرگە چۈشكەن لەشكەر يەنە قانداقمۇ داۋاملىق جەڭ قىلالىسۇن؟ ئەردەۋاننىڭ تىرىك قالغان لەشكەرلىرىنىڭ ھەممىىسى قۇراللىرىنى تاشلاپ تىزلىنىپ ئامانلىق سوراشتى.ئەردەشىرنىڭ پەرمانى بىلەن ئۇلار ئەسىر قىلىندى.شۇ پاتپاراقچىلىقتا ئەردەۋاننىڭ قۇشچى سەردارى ئۆزىنى بالا دامىدىن قۇتۇلدۇرۇپ قېچىپ قۇتۇلدى.شۇ قاتاردا سەل بۇرۇنراق قېچىپ كەتكەنلىرىمۇ يىغلاشقان پېتى  ھىندى دىيارىغا راۋان بولدى.بۇ جەڭ ھەققىدە شائىرلار كاتتا بىر داستان يازسىمۇ ئەرزىگۈدەك قانلىق كۈرەشلەر،مەرد- مەردانىلىقلار يۈز بەرگەن ئېدى.

لەشكەرلەر غەنىيمەتلەرنى يىغدى.غەنىيمەتلەر توپلانغان مەيدان كۇلاھ،كەمەر،ھەر خىل قۇرال،گۆھەر ۋە زەرلەر بىلەن تولغان ئېدى.شاھ بارلىق قوشۇننى بۇ يەرگە توپلىنىشقا بۇيرۇق قىلىپ پۈتۈن  غەنىيمەتلەرنى ئۇلارغا سوۋغا قىلىپ تارقىتىپ بېرىۋەتتى.ئەڭ ئالى سەردارلار قاتارىغا تىزىلغان ۋە ئەڭ ياخشى سوۋغاتلار بىلەن تارتۇقلانغانلار قاتارىدا  تەباك ئالدىنقى رەتتە بار ئېدى.
كېيىن ئەدەشىر بۇيرۇق چۈشۈرۈپ ئەردەۋاننىڭ جەسىدىنى قاندىن تازىلاتقۇزدى.ئاندىن پاكىز يۇيغۇزۇپ مۇسەففا قىلىپ تاۋارلارنى ياپقۇزۇپ،بېشىغا كافۇردىن قۇيۇلغان تاج كىيگۈزۈپ  شاھلار رەسمى بويىچە دەپن قىلغۇزدى.ئەردەۋان يەنە قاتتىق مەنئى قىلىش  پەرمانى چۈشۈرگەن بولغاچقا ھىچبىر لەشكەر ئەردەۋان قەسىرىگە يامان نىيەت بىلەن قەدەم باسالمىدى.

تەباك ئەردەشىرنىڭ قىلغانلىرىدىن مەمنۇن بولۇپ ئۇنىڭغا مۇنداق دېدى:
-ئەي ئىستىقبالى ئۇز بولغان  دانىشمەن پادىشاھ،سەن ئەمدى ئەردەۋاننىڭ قىزىنى ھەرەمگە تەلەپ قىلىپ ئېلىپ كىرىپ  نىكاھىڭغا ئالغىن.شۇنداق بولغاندا ئەردەۋاننىڭ ئۆمۈر بويى جاپا مۇشەققەتلەر چېكىپ توپلىغان  پۈتكۈل بايلىقلىرى ۋە تاجۇ-تەختىمۇ قانۇنلۇق يوسۇندا قولۇڭغا ئۆتۈپ بارچە شاھلاردىن  دۆلەتمەن بولغايسەن.گۈزەل سەنەمنىڭ ۋىسالىغىمۇ يەتكەيسەن.
ئەردەۋاننىڭ كۆڭلىگە بۇ سۆزلەر خوپ  ماقۇل كەلدى.شۇڭا شۇ ھامان شاھ قىزىنى يېنىغا كەلتۈرۈشنى بۇيرۇدى.تويدىن كېيىن بىر -ئىككى ئايغىچە ئۇنىڭ بىلەن پاراغەتتە ياشىدى.كېيىن بارلىق لەشكەر ۋە مۇلازىملىرىنى يىغىپ رەيدىن پارس مەملىكىتىگە قاراپ يولغا چىقتى.بارلىق غەم تەشۋىشلىرى كونا ئەسلىمە بولۇپ  رەيدە قېپقالدى.پارسقا يىتىپ بارغاندىن كېيىن ئۇ يەردە يەنە بىر يېڭى شەھەر بىنا قىلغۇزدى.ئۇنىڭ قەسىر ۋە باغلىرى،گۈلزارلىقلىرى،يايلاق ۋە زىلال بۇلاقلىرى ئىقلىمدىكى بارلىق شەھەرلەرنىڭكىدىن كۆپ ئېدى.قېرىغان دېھقانلار بۇ يەرنى ياد قىلىشىپ ‹‹ئەردەشىرئاباد›› دەپ ئاتاشتى.

بۇ يەردە دەرياسىمان بىر بۇلاق بار ئېدى.بۇ بۇلاقتىن ئېرىقلار قېزىلىپ ھەر تەرەپلەرگە ئېلىپ بېرىلىپ يېشىل ۋادىلار كۆپەيتىلدى.ئۇندىن باشقا  يەنە ساھىلدا بىر ئاتەشخانا قۇرۇلدى.ئۇئاتەشخانا شۇندىن بېرى مۇقەددەس سەيلىگاھقا ئايلاندى.بۇ يەردە كەڭ مەيدان بولۇپلا قالماي ئەتراپىجەننەت كەبى  باغلار بىلەن قورشالغان ئېدى.بارا بارا بۇ يەردىمۇ بىر شەھەر بىنا بولدى.بۇ شەھەر شۇنچە زور شۇنداقلا شەۋكەتلىك بولغاچقا جامائەتچىلىك بۇ شەھەرنى ‹‹ شەھىرى تۇر ››دەپ ئاتاشتى.بۇ شەھەرنىڭ ئەتراپىدا يەنە يېزىلارمۇ بىنا قىلىندى.ئۇ يەرنى كۆرگەنلەر لال بولاتتى.ئۇ يەردە يەنە ئىقلىمدا تەڭدىشى يوق بىر دەريامۇ بار ئېدى.ئەمما بۇ دەريانىڭ يولىنى بىر داۋان توسۇپ قويغان ئېدى.ئەردەشىر كۆپلىگەن تاشچى ئۇستىلارنى توپلاپ تاش يارار ئەسۋاپلار بىلەن  ئۇ تاغ ۋە داۋاننى يېرىپ يۈز ئېرىق قازدۇردى.ئۇ ئېرىقلاردىن تۇر شەھىرىگە راۋان سۇ ئاقتى.بۇ سۇ تۈپەيلىدىن تۇر شەھىرى تېخىمۇ گۈزەللىشىپ پاراۋان تۇرمۇش جەننىتىگە ئايلاندى.

ئەردەشىر ئىستەھىردىن بىھىساپ لەشكەر ۋە سىپاھلارنى توپلاپ كۇردلار بىلەن جەڭ قىلماققا تەييارلاندى.بۇ مەملىكەتنىڭ تەڭدىن كۆپ ئاھالىسى كۇرتلار ۋادىسى تەرەپتە ئېدى،لېكىن ئۇلار ئەردەشىرغا بېقىنمىغان ئېدى.شۇڭا ئەردەشىرنىڭ ھالى يەر بولۇپ كۇرتلار بىلەن جەڭ قىلماققا تەمشەلدى.ئۇنىڭ پارسلاردىن تەشكىللەنگەن لەشكەرلىرى سان جەھەتتە كۇرتلارنىڭ لەشكەرلىرىدىن كۆپ ئېدى.
بىر كۈنى ئەتىگەندىن تارتىپ تاكى كەچ كىرگەن،قوشۇندار ئەردەشر جەڭدە يېڭىلىپ قاچقانغا قەدەر ئىككى تەرەپ ئوتتۇرسىدا  دەھشەتلىك جەڭ بولدى.بۇ جەڭدە ئەردەشىردىن ئامەت قېچىپ پارسلاردىن ئۆلگەن ۋە يارىدار بولغانلارنىڭ سانى ھەددى-ھېساپسىز بولدى.مەيدان ئۇلارغا تارلىق قىلدى.چۈنكى بۇ جەڭدە ئۇنىڭ ئۆزىدىن باشقا بىرمۇ پىداكار يوق ئېدى.لەشكەر ۋە سىپاھلىرى ئىچىدىن ئۇنىڭ ئۈچۈن جان كۆيدۈرىدىغان بىرمۇ مەرد ئەزىمەت چىقمىدى.قۇياش يەر- جاھاننى تونۇردەك قىزدۇرغاچقا تۇپراقمۇ چوغدەك بولۇپ كەتكەن ئېدى. تىللار چاك-چاك يېرىلىپ كەتكەن بولۇپ ، تەشنالىق ھەر بىر جاننى قىينىماقتا ئېدى.ئاقىۋەت كۈندۈز ئاخىرلىشىپ تۈننىڭ قارا بايرىقى لەپىلدەشكە باشلىغاندا قايناق جەڭ سوغۇلدى.ئەردەشىر تاغ باغرىدىن يورۇق بىر جاينى تاللاپ قالدۇق لەشكەرلىرى بىلەن شۇ يەرگە چېكىندى.ئۇلار يورۇقلۇققا يېقىنلاپ كېلىپ كۆردىكى، ئۇ يەردە بىر گورۇھ ياش ھەم قېرى كىشىلەر ئولتۇرۇشقان ئېدى.ئۇ يەردە يەنە قويلار قوراسىغا پاسىبان قىلىنغان بىرنەچچە چوپانمۇ بار ئېدى.ئۇلار يېقىنلاپ كېلىپ ئاتلىرىدىن چۈشۈپ پىيادە بولۇشتى.چاڭقاقلىقتىن لەۋلىرى قۇرۇشۇپ يانغان بولغاچقا ئۇلاردىن سۇ تەلەپ قىلىپ ئىچمەكچى بولۇپ يېنىغا كېلىپ ھال ئېيتتتى.ئۇلر بىر توپ چوپانلار ئېدى.ئەردەشىرلار ئۇلار بەرگەن سۇنى ئىچىپ ئوزۇقلارنى يەپ قۇرساقلىرىنى تىنجىتتى.