tarim

2010-04-02

تۈركچە ئۆگىنەيلى -2. - [تۈركچە ئۆگىنەيلى ]

版权声明：转载时请以超链接形式标明文章原始出处和作者信息及本声明
logs/61325831.html

http://www.56.com/u70/v_NDM4NTM2Mjc.html

   2 -  تۈركچە  ئۆگىنەيلى  

dilbilgisi    گىرامماتىكا 
تۇركچە ئېلىپە 

تۇركچىدە 29 ھەرپ بار ، ئەمدى بىز  ھەرپلەرنىڭ ئوقۇلىشى ۋە يېزىلىشىنى كۆرەيلى .

تۈرك تىلى ئېلىپبەسى ALFABE

ھەرپلەر ئوقۇلۇشى سېلىشتۇرما
a A a ئا
be B b ب
ce C c ج
çe Ç ç چ
de D d د
e E e ئە
fe F f ف
ge G g گ
yumuşak g Ğ ğ غ
he H h ھ
i İ i ئى
ı Iı ئې
je J j ژ
ke K k ك
le L l ل
me M m م
ne N n ن
o Oo ئو
ö Ö ö ئۆ
pe P p پ
re R r ر
se S s س
Ş şe Şş ش
te T t ت
u U u ئۇ
ü Üü ئۈ
ve V v ۋ
ye Y y ي
ze Z z ز

    تۇركچىدە  29   ھەرپ   ،  8 سوزۇق  تاۋۇش  ھەرپ   21  ئۈزۈك  تاۋۇش  ھەرپ   بار .
(    ünlü  ve  ünsüz  harfler)  ،
       سوزۇق تاۋۇشلار     ünlüler  
a e  ı i o  ö u  ü
      ünsüzler     ئۈزۈك  تاۋۇشلار 
b  c  ç  d  f  g  ğ  h  j  k  l  m  n  p  r  s  Ş  t  v  y  z
 

       1. سوزۇق  تاۋۇشلارنىڭ  ماسلىشىشى

سوزۇق تاۋۇشلار  تەلەپپۇز قىلغاندىكى تىلنىڭ ئورنى ۋە شەكىلىگە قاراپ تۆۋەندىكىدەك بۆلۈنگەن.

1.تەلەپپۇز قىلغاندا، ھەركەت قىلغان ۋاقىتتىكى تىلنىڭ ئالدى كەينىگە  ئورنىغا  ئاساسەن :

1. تىل ئالدى سوزۇق تاۋۇش   ü ، ö ، i  ،e

2. تىل  ئارقا  سوزۇق تاۋۇش   a , ı  , o , u

تىلنىڭ كۆتىرىلىش تۆۋەنلىشىگە  قاراپ  :

1.تىل ئۈستى  سوزۇق تاۋۇش  ı ,i,u,ü
2. تىل ئاستى  سوزۇق تاۋۇش  a ,e , o , ö

2. تەلەپپۇز قىلغاندا ، ھەركەت قىلغان ۋاقىتتىكى تىلنىڭ ئېچىلىش ھالىتىگە ئاساسەن :

لەۋلەشكەن سوزۇق تاۋۇش    o  ö u  ü

لەۋلەشمىگەن سوزۇق تاۋۇش   a e  ı i

سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ  ماسلىشىشى 

سۆزلەرگە  دۇر ، تۇر  ، لار ،لەر  ،لىق ، لۈك ....مۇشۇنداق  ئۇلانمىلار قوشۇلغان ۋاقىتتا  سۆزنىڭ ئەڭ ئاخىرقى بوغۇمىدىكى سوزۇق تاۋۇش ئاساس قىلىنىپ ماسلىشىدۇ ،

سۆزنىڭ ئەڭ ئاخىرقى بوغۇمدىكى سوزۇق تاۋۇش تىل ئالدى سوزۇق تاۋۇش بولسا ، چوقۇم  تىل ئالدى سوزۇق تاۋۇش  ئەگىشىپ قوشۇلىدۇ .

سۆزنىڭ ئەڭ ئاخىرقى بوغۇمدىكى سوزۇق تاۋۇش تىل ئارقا  سوزۇق  تاۋۇش بولسا ، چوقۇم  تىل ئارقا  سوزۇق تاۋۇش  ئەگىشىپ قوشۇلىدۇ .

مەسلەن :

baba +lar  دادا +لار  ، ana+sı  ئانا +سى

 kız + ı   قىز +ى ، ev+ler   ئۆي + لەر

ev+ler+i  ، ئۆي  + لەر + ى ،

سۆزنىڭ ئەڭ ئاخىرقى بوغۇمدىكى سوزۇق تاۋۇش   لەۋلەشكەن  سوزۇق تاۋۇش بولسا ، چوقۇم  لەۋلەشكەن سوزۇق تاۋۇش  ئەگىشىپ  قوشۇلىدۇ . 

تۈرك تىلدا  u  ü  لارنىڭ ئۆزگىرىش ئەھۋالى  بار ،  o  ö لارنىڭ  ئۆزگىرىش  ئەھۋالى يوق .

مەسلەن  :

ot+u   ئوت (بىرلىك )  ،  ot+lar   ئوتلار (كۆپلۈك )

kuş+u   قۇش  ،   kuş+lar   قۇشلار

göl+ü    كۆل   ،   göl+ler   كۆللەر

tütüm+ü    تۈتۈن ، ئىس تۈتەك  ، tütüm+ler ، تۈتۈنلەر ،ئىس -تۈتەكلەر

  ئەگىشىپ قوشۇلىدۇ

2.  ئۈزۈك  تاۋۇشلارنىڭ  ماسلىشىشى

l  ,  m  , n  , r   لار    جاراڭلىق  ئۈزۈك  تاۋۇش  ، قالدى  جاراڭسىز   ئۈزۈك  تاۋۇشلاردۇر  .

ئۈزۈك تاۋۇشلار ئاساسەن  جاراڭلىق ئۈزۈك تاۋۇش بىلەن  ئاياقلاشقان سۆزگە  جاراڭلىق ئۈزۈك تاۋۇش بىلەن باشلانغان ئۇلانما  ئەگىشىپ  ئۇلىنىدۇ  ، جاراڭسىز ئۈزۈك تاۋۇش بىلەن ئاياقلاشقان سۆزگە  جاراڭسىز  ئۈزۈك تاۋۇش بىلەن باشلانغان ئۇلانما ئەگىشىپ ئۇلىنىدۇ.

1. 

ئەكىس ماسلىشىش

تۈرك تىلدا سوزۇق تاۋۇش ۋە ئۈزۈك تاۋۇشلار ئارىسىدا ئەكىس ماسلىشىش ئەھۋالى بار .

سوزۇق تاۋۇش  :

مەسلەن  : 

ben+a     مەن + ىڭ

sen+a     سەن + ىا

bu  _____böyle     بۇ  ___بۇنداق

Şu_____Şöyle     شۇ ___شۇنداق

o_____öyle           ئۇ____ئۇنداق

2.

ئۈزۈك  تاۋۇش  :

ئەرەب تىل ۋە پارىس تىلىنىڭ تەسىرى سەۋەبىدىن  ئۈزۈك تاۋۇش   b  نىڭ  ئالدىدا  n   كەلگەندە  ،   m  غا  ئۆزگىرىپ ماسلىشىدۇ  .

مەسلەن :

Çarşamba    چارشەنبە  ؛ بۇ سۆز ئەسلىسى    Çarşanba  

dolambaÇ   مۆكۈشمەك  ؛   بۇ سۆز  ئەسلىسى    saklanbac 

 membe     مەنبە   ؛   بۇ  سۆز  ئەسلىسى      menbe

3.

ئەرەب تىلنىڭ تەسىر تۈپەيلى سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ ماسلىشىش  قانۇنىيىتى قىسمەن بۇزۇلۇپ كەتكەن .

ئەرەب تىلدىكى سۆزلەردە  l  ,  t  تەلەپپۇز قىلغاندا ، يېنىدىكى سوزۇق تاۋۇشنىڭ تەلەپپۇزىغا تەسىر كۆرسەتكەن .

saat
sual
istiklal

يۇقارقى ئەرەب تىلدىكى سۆزلەردىن كىيىن تۈرك تىلدىكى ئۇلانمىلار ئەگىشىپ ئۇلىنىپ كەلگەندە تۋەندىكىدەك ئۆزگەرگەن :

saat + imiz   سائىتىمىز   ؛    ئەسلىسى  تۈرك تىلدىكى سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ  ماسلىشىشى بويىچە بولغاندا    saat + ımız  ،

 sual  + imiz   سۇئالىمىز    ؛  ئەسلىسى   تۈرك تىلدىكى سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ  ماسلىشىشى بويىچە بولغاندا      sual + ımız    ،

istiklal + imiz    ئىستىقلالىمىز  ؛      ئەسلىسى   تۈرك تىلدىكى سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ  ماسلىشىشى بويىچە بولغاندا    istiklal +ımız   ،

4.

تۈرك تىلدا ئىككى ئۈزۈك  تاۋۇش ئۇلىنىپ كىلىپ باشلىنىغان سۆزلەر يوقتۇر ، سىرتتىن كىرگەن ئىكى ئۈزۈك تاۋۇش ئۇلىنىپ كەلگەن سۆزلەرنى ئىپادىلىگەندە  ، سۆز  بېشىغا   بىر  سوزۇق  تاۋۇش  قوشۇپ   

 ئىپادىلىنىدۇ  .

 1.   تۈرك تىلدا    ğ  ,  l , r   تاۋۇشلىرى  بىلەن  باشلىنىدىغان  سۆزنى ئۇچىراتقىلى بولمايدۇ .

 2.   تۈرك  تىلدا   g , m , n , p , z   تاۋۇشلىرى باشلىنىدىغان  سۆز  ناھايىتى  ئاز  ئۇچىرايدۇ .

مەسلەن  :

1. 

istasyon      ؛   فىرانسۇزتىلىدىكى    station  دىن  كەلگەن  .

istatistik      ؛   فىرانسۇزتىلدىكى    statistigne   دىن  كەلگەن .

istim            ؛   ئىنگىلىزتىلدىكى     steam    دىن  كەلگەن .

ispirirts      ؛   ئىتالىيان تىلدىكى    spirits   دىن  كەلگەن  .

2.

inar     ؛   ئەرەب تىلدىكى  nar  دىن  كەلگەن .

urum  ؛  ئەرەب تىلدىكى   rum  دىن  كەلگەن .

5. ئىككى  ئۈزۈك  تاۋۇش  ئۇلىنىپ كىلىپ  ئاياقلىشىپ كەلگەن  سۆزلەرنى  ئىپادىلىگەندە  ، ئۈزۈك تاۋۇش ئارىسىغا ، بىر سوزۇق تاۋۇش 

قوشۇپ كىرگۈزۈلىدۇ  ، سوزۇق تاۋۇش  تۈرك تىلدىكى سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ ماسلىشىش قانۇنىيتى بويىچە  قوشۇلىدۇ .

مەسلەن  :

akıl    ؛     ئەرەب تىلدىكى   akl   دىن  كەلگەن .

emir    ؛    ئەرەب  تىلدىكى   emr   دىن  كەلگەن .

nutuk  ؛  ئەرەب  تىلدىكى     nutk  دىن   كەلگەن  .

şehir   ؛  پارس  تىلدىكى   şehr   دىن  كەلگەن  .

بىر  بوغۇمدا  ئىككى  ئۈزۈك  تاۋۇش  كەلگەندە  ، ئالدىدىكى  ئۈزۈك  تاۋۇش چوقۇم  جاراڭلىق  ئۈزۈك  تاۋۇش l  ,  m  , n  , r  ياكى   s   بولىدۇ  . 

مەسلەن  :     alt   ،  dört   ،   üst   ،   ant    ،    semt

...................