كىشىنى تەشۋىشكە سالىدىغان ھەربىي ھەرىك...

　　 فىرانسىيە، ئەنگلىيە، ئامېرىكا قاتارلىق دۆلەتلەرنىڭ 19-مارت لىۋىيە ھۆكۈمەت ئارمىيەسىگە ھاۋادىن ھۇجۇم قوزغىشىغا ئەگىشىپ، لىۋىيە ۋەزىيىتى تېزلا نورمالسىزلاشتى. تۇيۇقسىز قوزغالغان بۇ ھەربىي ھەرىكەت لىۋىيە ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى رايونلارنىڭ ۋەزىيىتىنى تېخىمۇ مۇرەككەپلەشتۈرۈۋېتىشى مۇمكىن. ھەرىكەتنىڭ مەقسىتى، ۋاسىتىسى ۋە ئاقىۋىتى قوشنا دۆلەتلەرنى تەشۋىشكە سالدى. بۇ ھەربىي ھەرىكەتكە ب د ت خەۋپسىزلىك كېڭىشى 17-مارت ماقۇللىغان 1973-نومۇرلۇق قارار سەۋەب بولدى، بۇ قاراردا ئىنسانپەرۋەرلىك ياردىمى مەقسەت قىلىنىپ، لىۋىيەدە ئۇچۇش چەكلەنگەن رايون تەسىس قىلىش ئوتتۇرىغا قويۇلغان. ئەنگلىيە باش ۋەزىرى كامېرون قاتارلىقلار ھەربىي ھەرىكەتنىڭ «قانۇنلۇقلىقى، زۆرۈرلۈكى ۋە توغرىلىقى» نى تەكىتلىگەن بولسىمۇ، خەلقئارا جەمئىيەت گۇمان بىلەن قارىدى. ئەرەب دۆلەتلىرى ئىتتىپاقىنىڭ باش كاتىپى مۇسا 20-مارت غەرب دۆلەتلىرىنىڭ لىۋىيەگە ھەربىي زەربە بېرىشى «لىۋىيەدە ئۇچۇش چەكلەنگەن رايون تەسىس قىلىش ھەرىكەت دائىرىسىدىن ئېشىپ كەتتى»، دەپ ئەيىبلىدى. رۇسىيە دۆلەت دۇماسى خەلقئارا ئىشلار كومىتېتىنىڭ رەئىسى كوساچېف: «ھەربىي ھەرىكەت چەكتىن سەل ئېشىپ كەتتى، بۇ ب د ت　قارارىنىڭ روھىغا خىلاپ» دەپ قارىدى. ئامېرىكا ئاۋام پالاتاسىنىڭ باشلىقى جون بونامۇ ئوبامادىن ئامېرىكىنىڭ بۇ قېتىمقى ھەربىي ھەرىكەتكە قاتنىشىش سەۋەبىنى چۈشەندۈرۈشنى تەلەپ قىلدى. لىۋىيە ۋەزىيىتىدىكى داۋالغۇشقا بىر ئاي بولدى، لىۋىيە رايون، خەلقئارا سىياسىي، ئىقتىسادتا ئالاھىدە ئورۇن تۇتقاچقا، بىردىنلا خەلقئارا جەمئىيەتنىڭ دىققەت نۇقتىسىغا ئايلاندى. شۇڭا، بۇ قېتىمقى ھەربىي ھەرىكەتنىڭ مەقسىتى توغرىسىدىكى قاراشلار ھەر خىل بولدى. «نيۇ يورك ۋاقتى» گېزىتى تور پونكىتى 18-مارت　ئېلان قىلغان ماقالىدە مۇنداق دېيىلدى: لىۋىيەنىڭ نېفىت زاپىسى 46 مىليارد تۇڭ بولۇپ، ئافرىقا دۆلەتلىرى ئىچىدە بىرىنچى ئورۇندا تۇرىدۇ، لىۋىيە ۋەزىيىتىنىڭ يۈزلىنىشى نۇرغۇن دۆلەتنىڭ نېفىت مەنپەئىتىگە تەسىر كۆرسىتىدۇ. ئۇنىڭدىن باشقا لىۋىيەنىڭ خەلقئارا جۇغراپىيەلىك سىياسىيدا تۇتقان ئورنى ئىنتايىن مۇھىم، كازافى غەرب دۆلەتلىرى بىلەن ئەپ ئۆتمىگەچكە، بەزى دۆلەت رەھبەرلىرى ھازىرقى ئالاھىدە پۇرسەتتىن پايدىلىنىپ قورال كۈچى ئارقىلىق «كۆزگە قادالغان مىخ»نى تەلتۆكۈس يوقاتماقچى بولۇۋاتىدۇ. ھازىر، لىۋىيە ۋەزىيىتى تاشقى كۈچنىڭ ئارىلىشىشى تۈپەيلىدىن تېخىمۇ مۇرەككەپلىشىپ كەتتى. خەلقئارا جەمئىيەت ئومۇميۈزلۈك مۇنداق قارىماقتا: لىۋىيە ھۆكۈمەت ئارمىيەسىگە قارىتىلغان ھۇجۇم ۋەزىيەتنىڭ تېزدىن مۇقىملىشىشىغا پايدىلىقمۇ-پايدىسىزمۇ؟ بۇنىڭدىن باشقا، خەلقئارا جەمئىيەت لىۋىيە ۋەزىيىتىنىڭ غەربىي ئاسىيا، شىمالىي ئافرىقا رايونىنىڭ ۋەزىيىتىگە كۆرسىتىدىغان تەسىرىگە قانداق تاقابىل تۇرۇشى كېرەك؟ رايون ۋەزىيىتى خەلقئارا سىياسىي، ئىقتىسادىي ئىشلارنىڭ مۇقىم تەرەققىياتىغا قانداق چوڭ خىرىس ئېلىپ كېلىدۇ؟ زىددىيەت ۋە توقۇنۇشنى تىنچ　ھەل قىلىش كېرەك ئىدى، ئۇرۇش زوراۋانلىقنى ئاياغلاشتۇرۇپ ۋەزىيەتنى تېزدىن مۇقىملاشتۇرۇشقا پايدىسىز بولۇپلا قالماستىن، ئەكسىچە ئىنسانپەرۋەرلىككە زىت، ئاپەتنى تېخىمۇ ئېغىرلاشتۇرۇۋېتىدۇ. خەۋپسىزلىك كېڭىشىنىڭ لىۋىيە ۋەزىيىتى توغرىسىدىكى 1970-نومۇرلۇق قارارىدىمۇ ئالاقىدار تەرەپلەرنىڭ تىرىشچانلىق كۆرسىتىپ، سۆزلىشىشنى ئىلگىرى سۈرۈش ئارقىلىق تىنچ ۋە ئىمكانىيەتلىك سىجىل ھەل قىلىش لايىھەسى ئۈستىدە ئىزدىنىشى كۈچلۈك مۇراجىئەت قىلىنغان.

ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!

　　　　　

خەتكۈچلەر:

ئىز تورى-爱智网

كىشىنى تەشۋىشكە سالىدىغان ھەربىي ھەرىك...