ئۈچتۇرپان قوزغىلىڭىنىڭ پارتىلاش سەۋەبى

maripatogli

ئۈچتۇرپان قوزغىلىڭىنىڭ پارتىلاش سەۋەبى ۋە ئاقىۋىتى

ئۈچتۇرپان ئۇيغۇر دېھقانلىرى چىڭ سۇلالىسى ئامبال-بەگلىرىنىڭ زورلۇق-زومبۇلىقىغا چىدىماي،بىراقلا قوزغىلىپ چىڭ سۇلالىسى شىنجاڭنى بىرلىككە كەلتۈرگەندىن كېيىنكى تۇنجى قېتىملىق قوزغىلاڭنى كۆتۈردى.

قىسقىچە ئىزاھات:
مايسىخان خەلق قوزغىلىڭىنىڭ باشچىسى. 1765-يىل2-ئاينىڭ 14-كۈنى چىڭ سۇلالىسىنىڭ زۇلۇمىغا قارشى ئۈچتۇرپان دېھقانلار قوزغىلىڭى )جىگدە يېغىلىقى(پارتلىدى. قوزغىلاڭغا رەھمىتۇللا بەگ ۋە ئەسمىتۇللا بەگ ئاكا-ئۇكا ئىككەيلەن باشچىلىق قىلدى. مايسىخان شۇ ئىككەيلەننىڭ سىڭلىسى ئىدى. ئۇ قوزغىلاڭغا ئاكتىپ قاتناشتى. قوزغىلاڭ 8-ئايدا پاجىئەلىك مەغلۇپ بولغاندىن كېيىن ، چىڭ قوشۇنلىرى قوزغىلاڭچىلارنى دەھشەتلىك تۈردە باستۇرغان ھەم ئىلىغا سۈرگۈن قىلغان. مايسىخان چىڭ قوشۇنلىرىنىڭ ياۋۇزلۇقىدىن قىلچە قورقۇپ قالماي ،100دىن ئارتۇق ئەر-ئايالنى تەشكىللەپ ، تاغ-تۇرا، ئورمان،جاڭگاللاردا يوشۇرۇنۇپ، پارتىزانلىق ئۇرۇشىنى ئۈچ ئاي داۋاملاشتۇرغان. ئاخىرىدا مايسىخان باشلىق يەتتە ئايال قوزغىلاڭچى قورشاۋدا قېلىپ، دۈشمەنگە باش ئەگمەي، تاغدىن سەكرەپ شېھىت بولغان. قوزغىلاڭنىڭ داۋامى بولغان بۇ جەڭ «مايسىخان جېڭى» دەپ ئاتالغان . ئۈچتۇرپان خەلقى مايسىخان باشلىق يەتتە قەھرىمان قىزغا ئۇلار قۇربان بولغان ئاقتوقاي تاغ تىزمىسى باغرىدا ھەيۋەتلىك قەبرە ياساپ، ئۇنى «يەتتە قىزلىرىم»دەپ ئاتاپ،ئۆزلىرىنىڭ قەھرىمان قىزلىرىنى ياد ئېتىپ كەلمەكتە.
ئۈچتۇرپان خان ئامبىلى سۇچىڭ پارىخورلۇق،خىيانەتچىلىك ۋە ئاياللارغا باسقۇنچىلىق قىلىپ خەلقنىڭ غەزىپىنى قوزغىغان ئىدى.ئۈچتۇرپان ھاكىمبېگى ئابدۇللا قۇمۇللۇق ئۇيغۇر تۆھپىكار ئائىلىدىن چىققان بولۇپ،خەلقنىڭ مال-مۈلكىنى قاقتى-سوقتى قىلىپ،خەلقنى ھە دېسىلا تاياق-توقماققا باساتتى.ئۇ قۇمۇلدىن ئەگەشتۈرۈپ بارغان زالىملارمۇ ئۇنى ھىمات قىلىپ يۇرتنى بېشىغا كىيگەنىدى.يەرلىك خەلقلەر ئۇلارنى چايناپ پۈركۈۋەتكۈدەك بولغانىدى.
1765-يىلى باش باھاردا ئۈچتۇرپان ئامبىلى سۇچىڭ بىلەن ئابدۇللا يەرلىك خەلىقتىن 240 دېھقاننى ھاشارغا تۇتۇپ،ئاش ئۆزۈڭلاردىن بولىدۇ دەپ، جىگدە كۆچىتى توشۇش ئۈچۈن ھاشارغا تۇتتى ۋە ئۇلارنى قاتتىق ئەزدى.سۇچىڭنىڭ ئوغلى مۇشۇ پۇرسەتتىن پايدىلىنىپ بېيجىڭغا بارىدىغان بولۇپ،يۈك-تاقلىرىنى ھاشارچىلارغا ھەقسىز توشۇتماقچى بولدى.جىگدە كۆچىتى ئاپىرىشقا رەھمىتۇللا دېگەن بىر كىچىك بەگ مەسئۇل قىلىپ تەيىنلەندى.رەھمىتۇللا بەگ مېڭىشتىن بىر كۈن بۇرۇن ئاخشامدا ھاشارچىلار بىلەن مەسلىھەتلىشىپ،كۆپچىلىككە يولباشچى بولۇپ قارشىلىق كۆرسىتىش قارارىغا كەلدى.شۇنىڭ بىلەن ھاشارچىلار رەھمىتۇللا بەگ باشچىلىقىدا قوزغىلاڭ كۆتۈردى.

2-ئاينىڭ 14-كۈنى تۈن يېرىمدا قوزغىلاڭچى دېھقانلار چىڭ سۇلالىسى ئەسكەرلىرىگە ھۇجۇم قوزغاپ،ئوۋ مىلتىقلىرى بىلەن چىڭ سۇلالىسى ئەسكەرلىرىنى ئۆلتۈردى،يارىدار قىلىدى.قوزغىلاڭچى دېھقانلارنىڭ ھۇجۇمىغا بەرداشلىق بېرەلمەي،سۇچىڭ ئوغلى بىلەن ئۆلۈۋالدى.ئابدۇللامۇ تۇتۇلۇپ ئۆلتۈرۈلدى.
قوزغىلاڭنى باستۇرغىلى كەلگەن ئاقسۇ خان ئامبىلى بيەنتاخەي ھە دېگەندىلا شەھەرنى توپقا تۇتقۇزدى.بۇنىڭ بىلەن پۈتۈن شەھەر خەلقى تېخىمۇ غەزەپكە كەلدى.ئۇلار باتۇرلارچە جەڭ قىلىپ،شەھەرنى قاتتىق ساقلىدى.ئاخىرى ئاياللار،بالىلارمۇ سېپىلغا چىقىپ دۈشمەنگە تاقابىل تۇرۇپ،يېرىم يىلغىچە بوي بەرمىدى،ئاش-ئوزۇق ئۈزۈلدى.قوزغىلاڭنىڭ رەھبىرى رەھمىتۇللا ئوق تېگىپ قۇربان بولدى.8-ئاينىڭ 15-كۈنى چىڭ سۇلالىسى قوشۇنلىرى شەھەرگە بېسىپ كىردى.
بۇ قوزغىلاڭ ئۇيغۇرلار تارىخىدا شانلىق سەھىپە ئاچتى.1826-يىلى جاھانگىر خوجا بىر قىسىم كىشىلەرنى باشلاپ ئاتۇشقا ھۇجۇم قىلىپ كىردى ۋە <ئاق تاغلىق>لارنى قوزغىلىپ غازات قىلىشقا چاقىردى.قەشقەر،يەكەن،يېڭىسار،خوتەن قاتارلىق جايلاردىكى <ئاق تاغلىق>لار ئاۋاز قوشۇپ،جاھانگىر خوجا غەربىي تۆت شەھەرنى تېزلا ئىشغال قىلدى.ئەمما جاھانگىر خوجا خەلق مەنپەئەتى ئۈچۈن ئەمەس بەلكى،ئۆز مەنپەئەتى ئۈچۈن كۈرەش قىلغاچقا،خەلق يەنىلا زۇلۇم ۋە ئازاپ-ئوقۇبەتتىن قۇتۇلالمىدى.1826-يىلى چىڭ لەشكەرلىرى غەربى تۆت شەھەرنى ئىشغال قىلدى.جاھانگىر خوجا قوقەندكە قېچىپ كەتتى.1828-يىلى ئۇ ئىشنى قايتا باشلىماقچى بولدى،ئەمما بۇ قېتىم <ئاق تاغلىق>لارنىڭ قوللىشىغا ئېرىشەلمەيلا قالماي يەنە <قارا تاغلىق>لارنىڭ قارشىلىقىغا ئۇچرىدى.جاھانگىر خوجا يەنە قېچىشقا ئۇرۇندى، ئەمما بۇ قېتىم تۇتۇلۇپ قالدى ۋە شۇ يىلى يازدا بېيجىڭدا قەتلى قىلىندى.

مەنبە : <<شىنجاڭ تارىخىدىن تەربىيە>>

maripatogli

ئەزىز قېرىنداشلىرىمىز تېما مەزمۇنىنى كۆرۈش جەريانىدا بەلكىم دىققەت قىلغان بولسا كېرەك . بىزنىڭ  يەتتە قىزلىرىمىز-يەتتە ئانا،يەتتە قەھرىمان،يەتتە شېھىت 2-ئاينىڭ 14-كۈنى شېھىت بولغان . بۇ ئىنكاسنى يېزىشىمدىكى مەخسەت بىزدە تا ھازىرغىچە ئىنىق تۇنۇپ يەتمىگەن،ئاتالمىش‹‹ئاشىق-مەشۇقلار بايرىمى››كۈنى بىز قانداقتۇر يەھۇدىيلارنىڭ ئادىتىنى دورىماستىن قىلىشقا تېگىشلىك بولسا مۇشۇ يەتتە قىزلىرىمىزنىڭ شەنىگە-شەرىپىگە شېئىر-نەسىر ،داستانلارنى ئوقۇپ ئۇلارنىڭ جاھالەتكە-مۇستەبېتلىككە قارشى ئوتلۇق يۈرىكىدىن ،باتۇر-قەيسىرانە بولغان مىللەت سۆيەر روھىدىن ئۈلگە ئېلىشىمىز ، ئۈگۈنۈشىمىز كېرەك ئىدى .......