ئاسۇق: «ئىلىم چېيى »كىمنىڭ چېيى؟

ئا.ئاسۇق

" J; j. ]2 N' H) P3 n0 Z
9 B+ ?1 o% o- @% T  y/ U% B7 Hئاسۇق: «ئىلىم چېيى »كىمنىڭ چېيى؟
7 a3 _1 V2 h4 u7 U0 c1 E& o
) F, A/ K) T7 f& g: ~4 S. cئابدۇرېيىم ئابدۇۋەلى(ئاسۇق)
* f. @. H# V' A& l
ئامېرىكا ھاۋاي ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ جەمئىيەتشۇناسلىق پەنلىرى دوكتورى، تەڭرىتاغ ئالىمى،زامانىمىز ياشلىرىنىڭ ئۈگىنىش ئۈلگىسى ، ئىلىم چېيىنىڭ يىگىت بېشى زۇلپىقار بارات ئۆزباشنىڭ  تەشەببۇسى ۋە باشقا ئىلم خۇمار قېرىنداشلارنىڭ زور كۈچ بىلەن قوللىشى ئارقىلىق باشلانغان ھەم ئىنتايىن تېزلا جەمئىيەتلەشكەن«ئىلىم چېيى» جەمئىيەتتە كۈچلۈك ئىنكاس قوزغاپ، ھەر ساھە كىشىلىرىنىڭ بىردەك ئالقىشىغا سازاۋەر بولدى. «ئىلىم چېيى» خوددى خەلىق مەشرەپلىرىدەك  ھەر ساھەدە ئۆزىگە يارىشا ئۆز ئىپادىسىنى تېپىپ  «شاكىچىكلەر ئىلىم چېيى»، «ئىستۇدېنتلار ئىلىم چېيى»، «خانىم - قىزلار ئىلىم چېيى»، «مېھىر چېيى»، «كىتاب چېيى» قاتارلىق يېڭىچە «ئىلىم چېيى» بارلىققا كىلىپ گۈل ئۈستىگە گۈل كەلدى . بۇ مەنىۋېيتى ئېچىرقاپ كەتكەن ئۇيغۇر ئۈچۈن تولىمۇ بىر ياخشى باشلىنىش ۋە ياخشى يۈزلىنىش بولۇپ ئۇيغۇر ئىلىم مەدەنيىتىگە مىراس بولغان  ئىلىم مەدەنيىتى شەكىللەندۈرگەن  ئىدى.
ئەپسۇس، «ئىلىم چېيى»نىڭ بىر قىسىم ئىشتىراكچىلىللىرنىڭ پۇچەك چىقىشى، ھېسياتقا تاينىپ شەخسى غەرەزنى «ئىلىم»گە دەستەك قىلىشى  ۋە تولىمۇ يەڭگىلتەكلىكى، ھەم بىر قىسىم كىشىلەرنىڭ  ئىلمىي مۇنازىرنى شەخسى ئاداۋەتكە دۆڭگەپ قەستەن بۇرمىلىشى  بىلەن ئۇيغۇر  تور دۇنياسىنى  ئىس تۈتەكسىز جەڭگاھقا ئايلاندۇرۇپ قويدى .  بۇ تولىمۇ ئەپسۇسلۇق ئىش .  گەپ «ئىلىم چېيى»نىڭ ئەڭ دەسلەپكى قوللىغۇچىسى بولامدۇ ۋە ياكى باشلامچىللىرى بولامدۇ توخنىياز ۋە ئەلسۆيەر نامىدىكى كىشىلەرنىڭ مۇنداقلا پەش قېقىشى ۋە «ئىلىم چېيى»ھەققىدە ئاللانىمىلەرنى دەپ جۆيلىشى قارىماققا ئۇنىڭ شەخسى ئىشى بولغاندەك قىلغان بىلەن سەگەكلىك بىلەن ئويلانغاندا ئۇ ئون مىليۇن ئۇيغۇرنىڭ «ئىلىم»گە قانداق مۇئامىلە قىلىش مەسلىسىگە بېرىپ چېتىلدۇ. شۇنى كېىسىپ ئېيتىشقا بولىدۇكى خەلىق ياختۇرغان ھەم  جەمئىيەتلىشىپ بولغان ھەر قانداق بىر پائالىيەت ئۇنىڭ باشلىغۇچىسىغا ۋە باشقۇرغۇچىسىغا تەۋە بولماي قالىدۇ.  مۇشۇ مەنىدىن ئېيىتقاندا باشقىلارغۇ بىر نۆرى ھەتتا ئۆزباشنىڭمۇ ئۆز باشلىغان ئەمما ئاللاقاچان خەلىققە يۈزلىنىپ خەلىق تەرىپىدىن ئالقىشنىپ ئۇيغۇر يېڭى ئىلىم مەدەنيىتىگە تەۋە بولۇپ كەتكەن «ئىلىم چېيى»ھەققىدە ناتوغرا پوزىتسىيدە بولىشغا يول يوق.
باغداش تورىدا باغداش 1 نىڭ ئىلىم چېيى توغرىسىدىكى ماقالىسىدە  ئېيىتقىنىدەك توختىنىياز ۋە ئەلسۆيەر نامىدىكى كىشىنىڭ  قانداقتۇر ئاقساراينىڭ دىپلوماتتىيە ئەمەلدارنى دوراپ  «بايانات»ئېلان قىلىپ «چىكىنىش»نىڭ قىلچىمۇ زۈرۈريىتى يوق. دىمىسىمۇ راست ، «چىكىنىش باياناتى» قىلمايلا «ئىلىم چېيى»غا قاتناشمىسىلا بولمىدىمۇ ؟ زۈرۈريەتسىز بىنورماللىق ماھىيەتتە شۇ كىشىنىڭ پىسخىك ساغلاملىقىغا تەبىئى ھالدا دىياگۇنۇز قويۇپ ئۈلگۈردۇ . ھەتتا ئەلسۈيەر نامىدىكى كىشنىڭ  بىز زامان ئۇستازىم دەپ يۈرۈپ مانا ئەمدى ئانچىكى بىر ئىشنى دەپ ئۆزباشنىڭ ئىسمىنى تىلغا ئېلىشنى خالىمايدىغانلىقىنى دەپ ئۇچۇق ئاشكارە تور يۈزىدە جۆيلۈپ يۈرۈشلىرى  بەكمۇ ئەپسۇسلۇق ئىش . گەرچە ئۇ ئارقىدىنلا يەنە بىر «بايانات» ئېلان قىلىپ «خاتالىقىنى تۇنۇغان»بولسىمۇ بۇ بىمەنە بەتقىلىقلىق ئاللاقاچان تور دۇنياسىدا تارقىلىپ ئۆزىگە يارىشا ئىنكاسلارنى شەكىللەندۈرۈپ بولدى. ئۇ بىر نوپۇزلۇق گېزىتنىڭ ئاساسلىق ئاخپارات خادىمى بولۇش سۈپىتى بىلەن ئاقىل ئادەم بولغان بولسىدى ئۆزىدىن بۇرۇن «پەش قاققان»توختىنىيازنىڭ ۋە باشقا بىر نەچچە «بايانات«چىلارنىڭ ئىلگىىركى قىلمىشلىرىدىن ۋە جەمئىيەتتە قالدۇرغان سەلبى تەسردىن  ئىبرەت ئالسا بولاتتى. ئەمما ئۇ ئۇنداق قىلالمىدى.  مەن « مۇنازىرنىڭ ھىممىتى ۋە قىممىتى» نامىدىكى ماقالەمدە دىگەندەك ئۆزباشنى ئاقسۇ شەھرىنىڭ سەلتەنەت تاماقخانسىنىڭ ئالدىدا كۈرۈپ سالامغا بارغىنىمدا ئاشۇ ئەلسۆيەر دىگەن كىشى ئۆزباش چىققان ماشىننىڭ ئارقا ئۇرۇندۇقىدا ئولتۇرۇپتىكەن. بىز قول ئېلىشىپ قىزغىن كۈرۈشكەن . ئەلسۆيەر مەن بىلەن ئىسىمداش بولغان ئاقسۇ شەھەر ئايكۆل بازىرى ئوتتۇرا مەكتەپ ئوقۇتقۇچىسى ، شائىر ئابدۇرېيىمجان يۈسۈف ئۈمۈدىنى تىلغا ئالغىنىدا ئاپتۇنۇم رايۇندا ئىشلەيدىغان بىر« ئىلىم ئەھلى»نىڭ يېزىمىزدىكى بىر ئوقۇتقۇچىنى تىلغا ئالغىنىغا ئابدۇرېيىمجان يۈسۈف ئۈمۈدىگە قۇشۇپ ئۆزۈمدىن  پەخىرلەنگەن ئىدىم. تېخمۇ ھەيران قالغىنىم قەلىب ھۆرمەت تۆرىمدىكى بۇ كىشىنىڭ  ئارىدىن نەچچە كۈن ئۈتۈپلا «يۈز ئۆرۈش» باياناتىنىڭ تور دۇنياسىنى قالايمىقان قىلىشى ئۇيغۇر ئىلىمدارلىرى قاتارىدا سانىلۋاتقان بۇ «ھۆرمەتلىك» ئەلسۆيەرنىڭ «ئىلىم»گە تۇتقان پوزىتسىيسىنىڭ قانداقلىقىنى ئاشكارلاپ قويدى.
, }  L* `7 M2 H7 ~; oئەلۋەتتە ، ئادەم كەمچىلىكسىز بولمايدۇ. ئەمما  ئىلىم دۇنياسدىكى سەركىلەر سانىلۋاتقانلار ئالغان بىر خاتا قەدەم ياكى ئۇلارنىڭ ھېسياتقا تاينىپ ھۈكۈم قىلغان  بىر خاتا ئىددىيەنىڭ يامرىشى روھى ۋە مەنىۋېيتى قاغجىراش باسقۇچىدا تۇرۋاتقان بىزگە نىسبەتەن تولدۇرۋالغۇسىز بىر پاجىئەنىڭ باشلىنىشى مومكىن. بۇنىڭغا بىزنىڭ قان ياشلىق تارىخمىز گۈۋاھ بولالايدۇ.
ئەلى قۇربان ئۆزىنىڭ سەپسەتىسىدە :-مىڭ يىللار بۇرۇن ۋاپات بولغان مەھمۇت قەشقەرى بىلەن يۈسۈف خاس ھاجىپتىن مەن مۇھىم ....دەپ يۈرگنى بىلەن قىرغىزىستان كىشللىرى ھايات ئەلى قۇرباننى ئەمەس ئاشۇ مەرھۇم ئالىملىرىمىزنى ئۇيغۇر ئەمەس قىرغىز دەپ تارىخ ياساپ چىقىپ (80-يىللىرى مەرھۇم يازغۇچى چىڭغىز ئايماتوۋ ئېنىق قىلىپ يۈسۈف خاس ھاجىپ ئۇيغۇر دەپ ئىتراپ قىلغان ۋە يڭى قىرغىز مىللىي دۆلەتچلىك ئىدىيسى بىلەن يۇغۇرۇلغان ئاشقۇن تارىخچىلارغا رەددىيە بەرگەن بولسىمۇ مەرھۇم ۋاپات بولغان بۈگۈنكى كۈنلەردە يەنە باش كۆتۈرگەن) بۇ يىل 4-ئاينىڭ 7-كۈنى قىرغىستاننىڭ دۆلەتلىك ئۈنۋېرسىتىتى ئالدىغا  يۇسۇف خاس ھاجىپنىڭ ھەيكىلىنى ئورنىتىش توغىرىسىدا قارار چىقىرىپ ئۈلگۈرگەن. ھەم 2002-يىلى 5-ئايدا قىرغىزىستان دۆلەتلىك ئۈنۋېرسىتىتىنىڭ نامىنى يۈسۈف خاس ھاجىپنىڭ قىزغىزچە ئىسمى جۈسۈف بالاساغىنى نامىدىكى دۆلەتلىك ئۈنۋېرسىتىت قىلىپ ئۆزگەرتىپ بولغان. ئەسلى بىز مۇنازىرە قىلساق دەل مانا مۇشۇنداق نام ئاتاق ئاشقۇنلىرىغا ئىتراز شەكلىدىكى مۇنازىرلەرنى ۋە تارىخى پاكىتلارنى ھەر خىل شەكىلدە ئوتتۇرغا قويساق بولاتتى. لىكىن بىز بۇنىڭدىن تولىمۇ يىراقتا ھەم كۆرمەس ، ئاڭلىماس بولۇپ يۈرۋاتىمىز. ئەمما نەدىكى بىر ئىلشلار ئۈچۈن تورلاردا «بايانات » ئېلان قىلىپ ئۆزىمىزنى ئۆزىمىز كەمسىتىۋاتىمىز.
ئىلىم دۇنياسىدا نۇرغۇن پىكىر ئېقىمىدىكىلەرنىڭ بولىشى ھەرگىزمۇ بەزى سوخەنچىلەرنىڭ دىگىنىدەك زىددىيەتلىك مەسلىنى كەلتۈرۈپ چىقارمايدۇ. ئەمەليەتتە بۇ بىر قەدرلەشكە تىگشىلك ئىش. بۇ ھەم ياخشى يۈزلىنىش. بىزگە ئاشۇ نۇرغۇن پىكىر ئېقىمىنى بىرلىككە كەلتۈرەلەيدىغان ھۈكۈم كېرەك.  بۇ ھۆكۈم دەل بىز ئېلىپ بېرىۋاتقان ۋە ئىزچىل تەكىتلەپ كىلۋاتقان ئىلمىي مۇنازىرلەردىن كىلىدۇ. بولۇپمۇ ئۇيغۇر ئىلىم دۇنياسىدا مۇنازىرنىڭ بولىشى ، كۆز قاراشلارنىڭ ئايانماي ئوتتۇرغا قۇيىلىشى، كىتاپ ھەققىدە تولغاق يەپ تۇرۇپ پىكىر بايان قىلىشلار، ئادەم ۋە ئادىمىيلىك ھەققىدە ئويلىنىش ۋە ئويغىتىش .......لار  بىز ياشاۋاتقان ۋە ياشىماقچى بولغان زاماندا بىزگە يەۋەتقان ئاش ناندىنمۇ مۇھىم.
/ l/ K& k7 g! X* N/ b  بىز ئاغزى-ئاغزىمىزغا تەگمەي تىللايدىغان دۇنياغا داڭلىق فاشسىت، نامى ئۆچمەس جاللات ھېتلىر ئۆز نۆۋېتىدە دۇنيا پەلسەپىسىگە دەۋېر بۆلگۈچ تەسىر كۆرسەتكەن گىرمانىيلىك پەيلاسوپ نېتىشى ھەققىدە توختۇلۇپ ؛-ناۋادا نېتىشىنىڭ بىلىمى بىر چېلەك سۇ بولغان بولسا مەن ئۈلۈپ قېلىشتىن قورىقماي بىر تىنقتا ئىچىۋېتەتتىم –دىگەن ئىدى.
6 H/ _7 m, f4 `0 j7 Z0 [! h2 p# e+ |مانا بۇ بىر قانخور  جاللاتنىڭ «ئىلىم»گە تۇتقان پوزىتسىيسى.

2015-يىلى 6-ئاينىڭ 19-كۈنى ئاقسۇ شەھەر ساجىڭزا(قۇمقۇدۇق)تا يېزىلدى.
. }# J% X$ r4 H1 K$ S7 z5 C, v8 P
‏بۇ ماقالەم ‏بۇرمىلانمىغان ئاساستا ،  ئاپتۇر ۋە مەنبەنى ‏ئەسكەرىتكەن ‏ئاساستا ھەر قانداق مونبەر ۋە سالۇندا ‏ئېلان قىلىنسا بولىدۇ

جام

مەنغۇ باغداش تورىغا كىرمىگىلى ئۇزۇن ۋاقىت بولدى، تېلېۋىزوردىن قايسى بىر چاغدا كۆرگەن ئەشۇ ئىلىم چېيىنى ھازىر ئانچە يادىمغىمۇ ئالالمايۋاتىمەن. ئەمما ئەشۇ ئىلىم چېيىغا نىسبەتەن خېلى ھۆرمەت خوشاللىقىم بار ئىدى.
( D) [1 v# k/ ]; f# ?* n( A5 J& cئەمدى بۇ ماقالىدىكى مەزمۇنلارنى كۆرۈپ، خەلقىمىزنىڭ مەنىۋى تۇرمۇشىدا باشلانغان مۇشۇنداق ياخشى بىر سورۇننىڭ بۇنچە كۆڭۈلسىز مۇھىتقا دۈچ كەلگىنىنى ئاڭلاپ بىر قىسىما بولۇپ قالدىم. شۇ تاپتا نېمە دېيىشىمنى بىلەلمەيۋاتىمەن. ئەڭ ياخشىسى ئەتىگەندە كۆڭلۈمنى ئۆزۈم بۇزىۋالماي، يەنىلا كۆپچىلىكنىڭ بۇ ئىشقا نىسبەتەن ئىنكاسلىرىغا قولاق سېلىپ تۇراي.

ئەلتۈرگ

ياخشى تىمنى تاشلاپسىز، بىز مۇھىمى بىخ سۈرۋاتقان نەرسىلەرنى تۇنجۇقتۇرۋىتشكە ئالدىرىماي ئۇنىڭغا شارائىت يارتىپ بەرسىەك بولاتتى.خەيرلىك ئشلار ھامان ئۆزىنى كۆرستەتتى،يەنىلا تەنتەكنىڭ تىلى ئۆز بېشغا دۈشمەندۇر. بەزىلەر ھەققەتەن ئۆز بىلجىرلاشلىرنىمۇ .ئىلمي ساناپ قالغان چېغى...
. A6 U$ t7 p0 x, T6 j9 o& D* hسىزنىڭ ئىلھامىڭزغا بەرىكەت تىلەيمەن،ھەق توغرىسدا تەۋرەتكەن قەلەم تۇلپارىڭىز ھارمىغاي!

hawas

"ئىلىم چېيى"-ئىلىمخۇمارلارنىڭ چېيى. ئىنسانلار جەمئىيىتى ئەقلىيلىشىشكە قاراپ ماڭغان بۈگۈنكى كۈندە ئىلىم چېينىڭ ئەۋج ئېلىشىنى قەتئىي قوللاش لازىم.
ماقالە تولىمۇ ياخشى يېزىلىپتۇ، مۇلاھىزە ئەتراپلىق ھەم چوڭقۇر، دەلىل-ئىسپاتلار يېتەرلىك بوپتۇ. مۇشۇنداق ماقالىلەرنىڭ يېزىلىشى ئىلىم كەيپىياتىنى جانلاندۇرۇشتا موھىم رول ئوينايدۇ.
5 R8 T9 t3 _5 L$ s% @* v+ r, p, d: \

تۈرگۈن

راست دەيسىز، «ئىلىم چېيى» دەسلىپىدە باشلىغۇچىلار ۋە قاتناشقۇچىلارنىڭ بولغان بولسا، ئەمدىلىكتە ئىلىم سۈيەر قەلىبكە ئىگە پۈتۈن ئۇيغۇرلارنىڭ ئىلىم تەشنالىقىنى قاندۇرۇش، توغرا بولغان ئىلمىي قاراش شەكىللەندۈرۈش ۋە تېخىمۇ مۇكەممەللەشتۈرۈش يولىدىكى مۇھىم بىر ئىجتىمائى تۈس ئالغان پائالىيەت بولۇپ قالدى.
مىنىڭچىمۇ «ئىلىم چېيى»نى ئۇيغۇر ياشلىرىمىزنىڭ ئىلىم-پەن ساپاسىنى ئۆستۈرۈشتىكى ھەرىكەتلەندۈرگۈچى كۈچ قىلىش كىرەككى، يۈزەكى پىكىر قىلىدىغان، قېيدىغاق كىشىلەرنىڭ سەۋەنلىكى بىلەن تۇنجۇقتۇرۋېتىشقا بولمايدۇ.

نۇرلان

مەن ئۆز باش بىلەن يۇرتداش، ساۋاقداش بولۇش سۈپىتىم بىلەن باغداش، مىسرانىم ...تور بېكەتلىرىدە مۇناسىۋەتلىك تېمىلارنى تولۇق ئوقۇدۇم. ئەمما ئەزا بولمىغاچقا ئىنكاس قايتۇرمىدىم.
روھلاندا نەۋرۇز ئەپەندىمنىڭ "ئىلىم چېيى كىمنىڭ؟" ناملىق بۇ تېمىسىنى كۆرگەندىن كېيىن، بۇ يەردە ئىنكاس يېزىپ ئولتۇرۇپتىمەن.
/ W3 R7 w+ W0 j, @1 ]/ j, z$ Wئەلسۆيەرنىڭ قىلىغى قاملاشمىغانلىقى راست. بىراق، بەزى سۆزلىرىنىڭ ئاساسى يوقمۇ ئەمەس.
شۇڭا بۇ جەھەتتە بىرلا تەرەپنىڭ  پىكرىنى توغرا دىيىشكە بولمايدۇ.
8 W5 ?$ H1 Q  f! b4 I8 O4 Hئەمما شۇ نۇقتا ئېنىقكى-ئىلىم چېيى ھەقىقەتەن خەيىرلىك چاي.
. I; X+ ]9 |4 Q0 Q+ F

ھىجرانى

ئىلىم ئۇيغۇرغا تارالسۇن .

ئا.ئاسۇق

جام يوللىغان ۋاقتى  2015-6-19 11:29
0 T5 W$ e# q1 N1 dمەنغۇ باغداش تورىغا كىرمىگىلى ئۇزۇن ۋاقىت بولدى، تېلې ...

جام ئەپەندىمنىڭ يازمىللىرىمغا دىققەت قىلىپ تۇرۋاتقىنىغا رەھمەت.

ئا.ئاسۇق

ئەلتۈرگ يوللىغان ۋاقتى  2015-6-19 12:27
2 i4 [0 d: y" ~; Hياخشى تىمنى تاشلاپسىز، بىز مۇھىمى بىخ سۈرۋاتقان نەرسى ...

ياخشى تېلەكلەر بىرگە بولسۇن مەسلەكدېشىم ئەلتۈرۈگ. رەھمەت سىزگە

ئا.ئاسۇق

hawas يوللىغان ۋاقتى  2015-6-19 13:05
% u0 \8 H3 U, \"ئىلىم چېيى"-ئىلىمخۇمارلارنىڭ چېيى. ئىنسانلار جەمئىيىت ...

ھەۋەس ئۇستازنىڭ يازمامنى مۇئەييەنلەشتۈرىشى ماڭا ئىلھام بېرىدۇ. مەن چۇقۇم تېرىشىمەن . رەھمەت سىزگە