ئۇيغۇر خەلق لەتىپىلىرى

dawer007

لاپقا لاپ ....
  ئۇرۇشتىن قايتقانسەركەردىلەر پاراڭلىشىپ ئولتۇرۇپ ھەر كىم ئۆزىنىڭ باتۇرلۇقى ھەققىدە لاپ ئۇرۇشۇپتۇ ، بىر ماختانچاق سەركەردە :
  - ئۇرۇش شۇنداق قاتتىق بولدىكى ، ئوق خۇددى يامغۇردەك يېغۋاتاتتى . مەن دۈشمەن بىلەن ئارىلىشىپ كېتىپ قىلچ ئاستىدا قالدىم . كاللام ئۈزۇلۇپ بوينۇمنىڭ تېرىسىگە ئىلىنىپ قاپتۇ ...- دەپتۇ .
  پاراڭدا ئەپەندىممۇ بار ئىكەن . ئەپەندىممۇ قاتاردىن قالغۇسى كەلمەي :
+ e* y) T* E1 u4 M- w  - راسىت ئېتىسىز ، ئۇرۇشتا ئادەم قىزىپ كەتكەندىن كېيىن ھېچنىمىنى تۇيماس ، بىلمەس بولۇپ قالدىكەن ، سىزنىڭ بېشىڭز بوينىڭىزنىڭ تېرىسىگە ئىلىنىپ قاپتۇ ، مېنىڭ بىشىم يەلكەمدىن چۈشۈپ ئۈچ – تۆت قېتىم دومىلاپ كەتكىنىنىمۇ سەزمەي ئۇرۇشىۋەردىم ، - دەپتۇ .
% Z+ H( D5 s1 E! v8 l* c- G  
  كالاچنىڭ مىجەزى
" T5 Y/ q) @& n; j' E
3 L0 R: M( d" r! H) N  ئەپەندىم بىر تويغا بارغاندا كالىچىنى يېشىپتۇ – دە ، قولتۇقىغا قىسىپ تۆرگە چىقىپتۇ ، مېھمانلاردىن بىرى :
  - ئەپەندىم ، كالاچنى تالاغا قويسىڭىزمۇ بولاتتى ، - دەپتۇ .
  - بۇرادەر ، كالىچىمنىڭ مىجەزى يامان ، كىم يۈر دېسە ، ئىگىسىنى تاشلاپ كېتىۋىرىدۇ ، - دەپ جاۋاپ بېرىپتۇ ئەپەندىم .
  
  ئەمدى جىم ياتىمەن

. m! h% k/ z. V3 ~5 ^, {  ئەپەندىم كېچىسى قەبرىستانلىق يېنىدىن ئۆتۈپ كېتىپ بارسا ، ئالدىدىن بىر مۇنچە ئاتلىق كىشىلەر چىقىپ قاپتۇ ، ئەپەندىم بۇلارنى ئوغرىمىككىن دەپ ئويلاپ ، دەررۇ قەبىرستانلىقتىكى بىرئوچۇق گۆرگە يۇشۇرنۇپتۇ . ئاتلىقلار ئەپەندىمنى كۆرۇپ قىلىپ ، گۆرنىڭ ئالدىغا كېلىپ ۋاقىراپتۇ :
: s. J" a1 B/ N) ?5 Y  - كىمسەن ؟ بۇياققا چىق !
  -ئۆلۇكمەن ، ئارامخۇدا ياتقىلى قويۇڭلار ، - دەپتۇ ئەپەندىم.
  -ئۆلۇك بولساڭ ، تالادا نېمە قىلىپ يۈرۇيسەن ؟
& s3 B0 R& G% `% r6 { - ساياھەت قىلپ يۈرگەنىدىم ، - دەپ جاۋاب بېرىپتۇ ئەپەندىم .
  -ئۆلۈكمۇ ساياھەت قىلامدىكەن ؟
- كەچۈرگەيسىلەر، - دەپتۇ ئەپەندىم ، - ساياھەت قىلىپ خاتالىشىپتىمەن ، ئەمدى جىم ياتىمەن .

8 }( |8 d/ ~; r; {8 m7 `  قوي يېمەيدىغان بۆرە

  بىر قويچى ئەپەندىمدىن سوراپتۇ :
: f, ^  z5 }( i  U! n  - ئەپەندىم ، ئۇزۇن يىلدىن بېرى قوي باقىمەن ، لېكىن دائىم قويلىرىمنى بۆرە يەپ كېتىدۇ ، بۆرىنىڭ دەستىدىن جاق تويدۇم ، دۇنيادا قوي يېمەيدىغان بۆرە بارمىدۇ ؟
- بار ، - دەپتۇ ئەپەندىم .
  -قانداق بۆرە ؟ - دەپتۇ قويچى ئالدىراپ .
  -ئۆلۇك بۆرە ، - دەپ جاۋاب بىرىپتۇ ئەپەندىم .

5 A6 ^0 @! |# Y6 r+ ?5 \: oئۇيغۇر كۇلكە چاخچاقلىرى
, a1 J$ V6 Q. C6 q4 p5 Q# }% z7 Q1 }( M
8 I. n$ M3 }8 Y" O; r6 M  mھەلەپ يىسە ساقىيىدۇ

, S& ]! j' [7 w% b; K; T0 E( p ياقۇپ بەگ ئوردىنىىڭ ئېچكەركى ئۆيىگە بىر كالىنى سولاتقۇزۇپ، مۈڭگۈزىگە باغلانغان يىپنىڭ بىر ئۇچىنى ئۆزى ئولتۇرغان يەرگىچە چىقىرىپتۇ دە، سوپى ئاخۇنۇمنى چاقىرتىپ كىلىپ: پېقىرنىڭ مىجەزى يوق، تۇمۇرۇمنى تۇتۇپ بېقىڭ . دەپ يىپنى تۇتقۇزۇپتۇ. سوپى ئاخۇنۇم يىپنى تۇتۇپ كۆرگەندىن كىيىن : تەقسىر بۇ كىسەلگە كىپەكنى كوپرەك سېلىپ، سامان بىلەن ھەلەپ ئىتىپ بەرسە ئىنشائاللا ساقىيىپ كىتىدۇ دەپتۇ .
  C0 Q2 ^% ?$ V2 ^. R1 m
ئاتىسى مانجۇ ئانىسى يەرلىك
9 v+ C5 z( [! w& o

+ y7 x, K. K$ s% V8 y+ d: [ بىر يىلى ھېيتتا موللا باقى ئوردىغا ماڭىدىغان كوچا ئېغىزىدا يامۇلدىكى مەخسۇت باينىڭ مانجۇچە كىيىنگەن غالدا يوغان كۇرسىدا كېرىلىپ ئولتۇرۇپ بەگلەرگە قول شىلتىپ سۆزلەۋاتقىنىنى، خالايىقنىڭ ئەتراپقا ئولىشىپ تۇرغانلىقىنى كۆرۇپتۇ. ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم بەگلىرىم،ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم جامائەتىم ، _ دەپ سالام بېرىپتۇ ئۇ ئاتتىن چۈشۈپ . جامائەت جاۋاب سالام بېرىپتۇ لېكىن مەخسۇت باي ئورنىدىن قوزغالماي، ئۇنى مەنسىتمىگەن ھالدا : ۋەئەلەيكۇم ، تاغلىق ، ئاتىسى قوچقار، ئانىسى ساغلىق ، _ دەپ سۆز تاشلاپتۇ. خوش بەگلىك ، بېشى پۈچەكلىك ، ئاتىسى مانجۇ ، ئانىسى يەرلىك ،_ دەپ جاۋاب قايتۇرۇپتۇ موللا باقى .


6 z5 M  a4 T* i5 z, G! A
باشلىرىغا ئۇرمىساق بولغۇدەك


+ D8 N4 c2 G1 C! S2 c( [4 O$ @# C
2 @! Y! j3 q; @( ~كوچا مەسچىتىنىڭ ئىمامى : مۇشۇ كەمدە ئىتنىڭ بېشىغا ئۇرسا، قازى ئاچچىقلايدىغان بولۇپ كەتتى ، د_ دەپتۇ . ناقىس ئۇنىڭغا جاۋابەن : ئەمىسە سىلىنىڭ باشلىرىغا ئۇرمىساق بولغۇدەك دەپتۇ.
4 E$ _$ d3 {  q1 R% M6 B; F$ x+ c) {
& h/ Q1 F9 ]1 ~4 Eسورالغان ئەرز

6 S" L& F/ p% ^
/ K( Q) M1 _$ A$ u نايىخان ياش ۋاقتىدا شىمرا خېنىم بىلەن ، ئۇنىڭ قىمار ئويناۋاتقانلىقىنى كۆرۇپ ئاچچىقىدا بىر نەچچە شاپىلاق سېلىۋەتكەن ئىكەن. شىمرا خېنىم يامانلاپ ئۆيىگە بارغاندا، ئانىسى نايىخاننىڭ ئۈستىدىن قازىغا ئەرىز قىلىپ : قىزىم ئايدەك ئىدى . نايىخان دىگەن قەلەندەر ئۇرىۋېرىپ چۈچۈلىدەك قىلىپ قويدى. ئەرزىمنى ئوبدان سوراپ بەرسىلە دەپتۇ . قازى نايىخاننى چاقىرىپ ئەكىلىپ : سىنىڭ ئايالىڭ ئەسلى ئايدەكمىدى؟ _ دەپ سوراپتۇ . نايىخان :
ئايمىدۇ ، ئايلامىدۇ
* F+ ^" A8 t7 \9 l3 F3 Y2 W$ ` ئايغا بۇلۇت دالدامىدۇ
- Y5 Q- \/ S" h- g/ {% n ئاي بولسا ئاپئاق بۇلۇردى
قارا ئايلارمۇ بارمىدۇ
دىگەندە قازى كۈلۈپ كىتىپ نايىخانغا ئايالىنى قۇشۇپ قۇيۇپتۇ.

, }' {9 x6 f6 z3 p" R2 M
) d& K7 L7 E6 Z* d" i2 X8 ~
# j  `) P- R5 J# o9 N# c. m7 G; U8 cئۆزۈم چىقالايمەن

& t0 c( R1 C: s+ u6 J

: {2 D6 P' j/ o5 A& c3 v2 w" Lباينىڭ ئۆيىدىكى ئولتۇرۇشتا موللا غازى بىر_ئىككى پەدە ساز چاپتۇ ، كەينىدىن ئۇسۇل ئويناپتۇ. موللا غازى دەپتۇ ئۆي ئىگىسى باي __ سەن ئۇسۇلنى ھەقىقەتەن ياخشى ئوينايدىكەنسەن ، ھەركەتلىرىڭمۇ سىلىق ئىكەن . مەن ساڭا قايىل بولدۇم. مۇبادا خوتۇن كىشى بۇلۇپ قالغان بولساڭ ، خېنىمنىڭ ئۈستىگە ئېلېپ قۇياتتىم. _ رەھمەت باي ئاكا __ دەپتۇ موللا غازى ئۇنىڭ ئالدىغا بېرىپ ، _ خېنىمنىڭ ئۇستىگە ئەپ قويمىسىلىمۇ كۆرسىتىپ قويسىلا ئۆزۈم چىقالايمەن.

/ A5 i# n" h4 k1 C8 P" `9 K
) e' l8 R* O+ T% W
+ a2 W2 @6 b3 S  a8 _! P; {6 Zتاينىڭ شورپىسىغا چىلاپ يىسۇن دەپ
2 e/ p" p: [+ k" b; U4 f

. I" w" N9 [, k" T; Q روزى قارىم قوشنىسى بىلەن بىرلىكتە يىلقىغا قوشقان ئاتلىرى تاغدىن يانغان كۈنى قوتاندىن ئېلىۋېلىش ئۈچۈن بارسا ، قوشنىسىنىڭ تېيى يوق ئىكەن . تاينىڭ دىرىكىنى قىلسا ، يىللىقچى : تېيىڭىز ئۈلۈپ قالدى ، _ دەپتۇ. روزى قارىم دادا ، _ دەپتۇ قوشنىسىنىڭ ئوغلى يىلقىغا ئېلىپ ماڭىدىغان چاغدا ، ئاتام تاينىڭ بېشىدىن بىر ناننى ئۆرۈپ بەرگەن ئىدى. تاينىڭ شورپىسىغا چىلاپ يىسۇن دەپ بەرگەندۇ ، _ دەپتۇ روزى قارىم

چەكمەننى سايە ئەتتىم

زنىڭ يۇرتىمىزدىن ئىككى كىشى سودىگەرچىلىك قىلماقچى بولۇپ، مۇز داۋان ئارقىلىق ئىلىخوغا كىتىۋېتىپ، كۈنەس تاغلىرىدىن ئۆتكۈچە يولنى قىسقارتىش ئۈچۈن "ئاتۇشۇڭغا بارغۇچە، چەكمەنىمنى سايە ئەتتىم ...... " دەپ ناخشا توۋلاپ كىتىۋاتسا ، ئالدىغا ئات مىنگەن بىر قازاق چارۋىچى ئۇچراپ قاپتۇ.
9 I" x/ W% u+ Q  Q, K* A# Z# r0 T  s- ئەسسالامۇ ئەلەيكۈم، سەپەر قاياققا، قەيەردىن كىلىشىڭلار؟ دەپ سوراپتۇ چارۋىچى.
- |" w+ w* z* s4 q* ~; m% w/ E- ۋەئەلەيكۈم ئەسسالام. دەپ سالامنى ئىلىك ئاپتۇ. يولۇچىلار.- ئانچە – مۇنچە سودا  قىلايلى دەپ ئىلىخوغا ماڭدۇق، ئاتۇشتىن كىلىۋاتىمىز.
) S4 ?: R9 E/ B# T- f1 Z! [+ z- ئاتۇش ؟ . قانداق يەر ئۇ؟ ھەجەپ ئاڭلاپ باقماپتىكەنمەن.ياندۇرۇپ سوراپتۇ.          چارۋىچى.
; q9 q9 c* K7 L! |# F/ d2 }  b) v- شۇنداق باغۇ –بوستانلىق، باغلىق يەر ئۇ !. دەپ ماختىنىپتۇ، ئىككەيلەن.
- ھەي، تايىنلىقتۇ، باغۇ – بوستانلىق بولسا چەكمىنىڭنى سايە ئىتىشەمتىڭ.!

قوناق بولسىمۇ مەيلى
" R' [( e: q. k0 l) F
/ s# s% R. }+ k) d) R% f% ^
ئىككى سەپەرچى قازاق چارۋىچىغا يېڭىلىپ قالغاندىن كىيىن مېھمانغا تۇتسىمۇ ئۇنىماي يولىغا راۋان بوپتۇ. ئانچە ئۇزۇن ماڭمايلا كەچ كىرىپ كىتىپتۇ. ئالدىغا مېڭىۋەرسە دالىدا تۈنەپ قالغۇدەك، قارىسا كۆز يىتىم يەردە بىر چېدىر ئۆينى كۆرۈپتۇ –دە ئۇدۇل شۇ ياققا مېڭىپتۇ. قارىسا بۇمۇ بىر قازاق چارۋىچىنىڭ ئۆيىكەن. ئۇلار ئۆي ئالدىغا يېقىن كېلىپلا  ئۆي ئىگىسى بىلەن ئۇچرۇشۇپ قاپتۇ-دە:
. n* L( i1 w; J4 \! m+ ~) @. m1 M-  بىز يىراقتىن كەلگەن مۇساپىر ئىدۇق . بۈگۈن ئۆيىڭىزدە بىر قونۇپ قالۈان بولساق  دەپ ئىلتىجا قىپتۇ.
-  قوندۇرۇپ قالسام بولاتتى. بىراق ئۆيۈمدە بوش ئورۇن يوق . قوناق بار ئىدى. دەپتۇ ئۆي ئىگىسى.(قوناق قازاقچە مېھمان دىگەن گەپكەن)
. y7 ~, u" I6 N, [$ T8 M-  ھوي، قوناق بولسىمۇ مەيلى، يەرگە تەكشى يېيىتىۋېتىپ ئۈستىدە يېتىۋېرىمىز. دەپتۇ يولۇچىلار.
5 u) G" Y: n9 ?: p; H
) T& ]/ I+ g# b5 D; p/ Fپو ئېتىش
' H& t! T6 M. ^7 |9 `/ f) x
ھېسامكام ئولتۇرغان بىر سورۇندا ئىككىيلەن پو ئېتىشىپ قاپتۇ.بىرى دەپتۇ:
_ۋاي-ۋاي، تۈنۈگۈن بېغىمدىكى ئالمىنى ئورۇندۇققا دەسسەپ ئاران ئۈزىۋىدىم، ئالمىنىڭ يوغانلىقىدا ئورۇندۇق كۆتۈرەلمەي پۇتى سۇنۇپ كەتتى،_دەپتۇ.
يەنە بىرىمۇ بوش كەلمەپتۇ:
( Q4 `, B. I5 l. M( y+ q" o2 S _مېنىڭ بېغىمدىكى ئالمىنىڭ ئوخشاپ كەتكىنىنى دىمەمدىغان، ئاران دىگەندە بىرنى ئۈزۈپ ئۈستەلنىڭ ئۈستىگە قويىۋىدىم،ئۈستەل مىجىلىپ كەتتى،_دەپتۇ. گەپنى تىڭشاپ ئولتۇرغان ھىسامكام دەپتۇ.
_مەنمۇ بۈگۈن بېغىمدىكى ئالمامنى ئاران ئۈزۈپ ھارۋامغا سېلىۋىدىم، دىيىشىگىلا ئارىدىن بىرسى چىقىپ:
7 r9 |9 [/ P% e8 B6 b8 Z- R _ھە، سېنىڭمۇ ھارۋاڭ مىجىلىپ كەتتى دىگىنە،_دەپ كۈلۈپتۇ.
_ياق، ئالمىنىڭ ئىچىدىن بىر قۇرۇت چىقىپ شۇنچىلىك قاۋۇل ئېتىمنى يەۋەتتى،_دەپتۇ.
1 n5 t& L8 h7 N' O( {( W# H; P
   
7 S0 W. a$ D! Uجىنلارمۇ قورقىدۇ

8 v7 H" C" T8 X4 ^, [8 H7 V/ h
  چاچلىرىنى پاقپايتىپ ،غەلىتە كىيىنىپ يۈرۈيدىغان ياسانچۇق بىر ئايال،كەچكى يىغىندىن قايتقاندا،ھىسامغا دەپتۇ:
: n8 t) Q0 b2 s% I" S8 m/ _    _ھىسامكا،ئاپىرىپ قويىڭە يولدا قورقىمەن.
( ^6 U4 D8 W  W  _9 j: ^( D3 y    _نىمىدىن قورقىسىز؟
   _جىندىن.
3 G, k4 w0 o! p4 t   ھىسام جاۋاب بېرىپتۇ:
9 t+ O% Y8 k1 ?0 O( n9 a    _ھىچ ۋەقەسى يوق،ئۇكام ،كېتېۋېرىڭ،مۇشۇ ئەپتىڭىزدىن جىنلارمۇ قورقۇپ قېچىپ كېتىشىدۇ.
% g- A+ D% h/ x( T
    گۆش قىسچىلىغىنىڭ سەۋەبى
, P5 W! {2 w7 }7 S
- p7 q% C; a( I5 }
( ]' {7 {2 R" q* y    ھىسام مەلۇم بىر ناھىيىگە بارغاندا بىر نەچچە يەردە قوشقار سوقۇشتۇرغاننى كۆرۈپتۇ.بازاردا ئايلىنىپ يۈرگەندە ،بىر تونۇشى ئۇنىڭغا ھال ئېيتىپتۇ:
; i( ]* B0 w" S; M/ b# @2 P    _بۇ يەرنىڭ ھەممە يېرى ياخشى ،بىراق ئۇقالمىدۇق،نىمە ئۈچۈندۇر گوش قىس.
' d' h; M3 t' Z6 H    -شۇنىمۇ ئۇقالمىدىڭىزمۇ؟_دەپتۇ ھىسام ، بۇ يەردە قوينى سويماي سوقۇشتۇرۇپ ئوينايدىكەن ئەمەسمۇ؟

    ئۆشكىلەرمىكىن دەپتىمەن
0 K; z8 b! Y$ t1 L
( |- V+ t$ K5 Z4 j/ A1 W% N
  بىر مەھەل يىگىتلەرنىڭ «ۋەيت» دەپ كۈلىدىغان كۈلكىسى ئەۋج ئاپتۇ.كۆپچىلىك قاتارىدا ھىساممۇ بۇ كۈلكىدىن بىزار بوپتۇ . بىر كۈنى كوچىدا بىر بەچچە يىگىتنىڭ خۇددى شۇنداق كۈلۈشۈپ كېتىۋاتقىنىنى كۆرگەن ھېسام ئۇزۇن چىۋىق ئاپتۇ-دە ، يىگىتلەرنىڭ ئارقىسىدىن «چەگ-چەگ» دەپ ھەيدىگىلى تۇرۇپتۇ .يىگىتلەر بۇ ئەھۋالدىن ھەيران بولۇشۇپتۇ.
$ A! G; w+ ?. _    _ھىسامكا نىمە بولدىڭىز ؟_ دەپتۇ ئۇلاردىن بىرى.
. J0 T4 Z( W2 l& N# u    _ ھە،سىلەرمىدىڭلار!_ دەپتۇ ھىسام خۇددى ئۇلارنى ئەمدىلا كۆرگەندەك،_مەن تېخى مەرەشلىرىڭلارنى ئاڭلاپ ئوغلىقىدىن ئايرىلغان ئۆچكىلەرمىكىن دەپتىمەن.

    سۇ بىلەن كېتەي


    تونۇشلىرىغا ئارتۇق بومۇر يېزىپ بەرگىنى ئۈچۈن ھىسام دۈينىڭ نومۇر خاتىرلىگۈچىسىنى يىغىندا تەنقىد قىلغانىكەن ،يىغىندىن قايتقاندا سەپرا مىجەز نومۇر خاتىرلۈگىچى ئۇنى ئۆستەڭنىڭ  گىرۋىگىدە توسۇۋاپتۇ،ھىسامنىڭ ياخشى گەپلىرىگە قارىماي،ئۇنىڭغا مۇشت تەڭلەپ:
    _بۈگۈن قولۇمدىن ئامان قۇتۇلۇپ كەتكىنىڭنى كۆرەي،_دەپتۇ.

ئالمىچى

6 Z0 H4 f7 z0 {% P" Dھەقىقەتەن قىزىقارلىق لەتىپىلەركەن، رەھمەت..
2 z( G) b6 [, T" d) C& b5 f3 d

مەنمۇ بىر كەلىمە يۇمۇر قوشۇپ قوياي...

# B! ]  V7 W7 e% @
5 N6 F' W/ n) R$ }3 l* R) P9 pيىگىت: قەدىرلىكىم مىنى ياخشى كۆرەمسىز!
" `8 v+ `3 u+ z9 F0 @
قىز: كەچۈرۈڭ قەدىرلىكىم كۆرۈش قۇۋىتىم سەل ئاجىز سىزنى ياخشى كۆرەلمەيمەن

سارسان

رەخمەت سىزگە  ياخشى تىمىلىرىڭىز ئۇزۇلمىگەي قىزىندىشىم