مەكتەپ6-يىللىقلارنىڭ ئىلىم-پەن دەرسىنىڭ تەكرارلاش سۇئالى 1. : بوش ئورۇنغا توغرا جاۋاپنى ئويلاپ يىزىپ چىقىڭ ؟ 1)سەزگۈئەزالىرىمىز ئىچىدە باشقا ئەزالاراغا قارغاندا (كۆز) ئارقىلىق تېخىمۇ مول ئۇچۇرلارا ا ئىرشەلەيمىز،كۆزىمىز ئارقىلىق ئەڭ يۇقۇرى بولغاندا (5/1)مىللىمىتىرلىق مىكرو جىسملارنىلا ئۆچۇق كۆرگىلى بولىدۇ. 2)( لوپائەينەك) ئىلىم-پەن ئۈگىنىشمىزدەدائىم ئىشلىتىلىدىغانق قورال. 3)ئوتتۇسى قېلىن چۆرىسى نېپىز بولغان ئەينەك (لوپا ئەينەك) دەپ ئاتىلىدۇ،لوپا ئەينەك (كۆپۈنگۈلىزا)دەپمۇ ئاتىلىدۇ. 4)لوپا ئەينەكنىڭ چوڭايتىش ھەسسىلىگى لوپائەينەكنىڭ ئوتتۇرسىنىڭ (كۆپۈنگۈلۈك دەرىجىسى) بىلەن مۇنا سىۋەتلىك بولۇپ كۆپۈنگۈلۈك دەرىجىسى چوڭ بولغان لوپا ئەينەكنىڭ چوڭاتىش ھەسسىلىگىمۇ (چوڭ)بولىدۇ، كۆپۈنگۈلۈك دەرىجىسى كىچىك بولغان لوپا ئەينەكنىڭ چوڭاتىش ھەسسىلىگىمۇ (كىچىك)بولىدۇ. 5)لىنزا ئارقىلىق كۆرگەن كۆلەم ياكى رايۇن لىنزىنىڭ (كۆرۈش دائىرىسى) دەپ ئاتىلىدۇ. 6)ئوخشاش بولمىغان ھاشارەتلەرنىڭ ئانتېننىسىنىڭ شەكلى (ئوخشاش)بولمايدۇ. 7)بىزنىڭ لوپا ئەينەكتە كۆرگىنىمىز ئاش تۈزى بىلەن شېكەرنىڭ (كىرىستالى)تەبىئەت دۇنياسىدا نۇرغۇن قاتتىق ماددىلار (كىرىستال) ھالەتتە بولىدۇ،كىرىستالنىڭ شەكلى ناھايىتى( قانۇنىيەتلىك) بولىدۇ.بەزىللىرى(كۈپ)شەكىلدە بولسا،بەزىللىرى پىرامىداغا،يەنەبەزىللىرى(تۇتام-تۇتام يىڭنىگە) ئوخشايدۇ 8)(مىكروسكوپنىڭ كەشىپ قىلنىشى)ئىنسانىتەتنى مىكرو دۇنياغا باشلاپ كىردى. 9)مۇخ قارماققا ياپېشىل ‹.گىلەمگە ئوخشايدۇ،ئەمما ‹‹مىكروسكۇپ››تاققارىغاندا،بەئەينى بر چىمەن زارلىققا ئوخشايدۇ. 10)جىسىمنىڭ ئۇششاق تۈزۈلۈشىى ‹‹پرېپارات›› قىلىپ تەييارلىغاندىلائاندىن مىكروسكوپتا ئېنىق كۈزەتكىلى بولىدۇ. 11)ئورگانىزىملارنىڭ ھەممىسى ھۈجەيرىلەردىن تۈزىلىدۇ،ئەنگىليەفىزىكا ئالىمى(روبېرت خوك) تۇنجى بولۇپ‹ھۈجەيرىنى ››بايقىدى 12)( ھۈجەيرە تەلىماتىنىڭ)ئوتتۇغا قويۇلۇشى 19-ئەسىردىكى تەبىئي پېنىدىكى ئۈچ چڭ بايقاشنىڭ بىرى دەپ تەرىپلەندى. 13)مىكرو ئورگانىزىملارنىڭ رولىدىن پادىلىنىپ (ھاراق)،(ئاچچىقسۇ)،(چىلىغان سەي)،(دۇفۇبوتقىسى)(قېتىق)قاتارلىق تەمى ئالاھىدە يىمەكلىكلەرنى ئىشلەپ چىقىرالامىز. 14)تۇپراقتىكى مىكرۇ ئورگانىزىملار (ھايۋالارنىڭ تاپلىرى)(،ئۆسۈملۈكلەرنىڭ قالدۇقلىرى)نى پارچىلاپ ،ئۇلارنى ئۆسۈملۈكلەر ئېھتىياجلىق (ئوزۇغلۇققا)ئايلاندۇرىدۇ. 15) مىكرو فىلىم تېخنىكىس (مىكرۇئېلىكتۇرونلۇق)ئۈسكىنىلەرنى ياساش كەسپىنى ئىلگىرى سۈردىى 16)قاتتىق ئەخلەتلەر يەنە(قۇۇلۇش ئەخلىتى)،(دېھخانچلىق ئەخلىتى)ۋە (سانائەت) ئەخلەتلىرىنى ئۆزئىچىگە ئالىدۇ. 17)(ئەخلەت مىقدارىنى ئازايتىش)ئەخلەت مەسلىسىنى مەنبەسىدىن ھەل قىلىش ئۇسۇلىدۇر. 18)قاتا پايدىلىنىش دىگىنىمىز ئىشىلىتىپ بولغان نەرسىدىن (باشا بىر ئۇسۇلدا )پايدىلنىشنى كۆرسىتىدۇ 19)قاتتىق ئەخلەتلەرگە نىسبىتەن ،پۈتن دۇنادا ئومۇمى يۈزلۈك(ئازايتىش)( قايتا پايدىلىنىش)،(يىغېۋېلىپ پايدىلىنىش)ئۇسۇلى قوللىنىلماقتا،بۇنۆۋەتتە ئەخلەتكە مۇئامىلە قىلشتىكى ئەڭ ئاكىتىپ ،ئەڭ ئىلمىي چارە ھىساپلىدۇ.بۇنوختىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇشتا تۇرمۇش ئەخلەتلىرىنى ئارلاشتۇرۇپ قاچىلايدىغان كونا ئادەتنى ئۆزگەرتىش)(تۇرمۇش ئەخلەتلىرىنى تۈرگە ئايرىش)ۋە(ئايرىپ قاچىلاش) كېرەك.بۇھەر بىر پۇخرانىڭ ئۆتەشكە تېگىشلىك مەجبۇرىيىتى. 20)يەرشارى ئاتمىفۇرسىدىكى (ئوزۇن )قەۋىتى يەرشارىدىكى ھاياتلىقنىڭ قوغداش كۈنلۈكى.ئوزۇن قەۋىتىدە ئوزۇن ئازىيىپ كەتسە،يەرشارىغا چۈشىدىغان قۇياشنىڭ (بىنەپشە)نۇرىكۈچىيىپ كىتىپ ئېكولوگىيەلىك سېستىما ۋەھەرخىل جانلىقلارغاپايدىسىز تەسىر پەيدا قىلىدۇ. 21)(قوياش نۇرى)،(ھاۋا)،(سۇ)،(تۇپراق)،(ئۆسۈملۈك)،(ھاتۋان)....لارئەتراپىمىزدىكى مۇھىتنى ھاسىل قىلىدۇ،(ئىسانلار)مۇ مۇھىتنىڭ بىر قىسىمى،تۇرمۇشتا ئەتىراپىمىزدىكى مۇھىتتىن ئايرىلالمايمىز 22)(يەرنىڭ چۆللىشىشى) يەرشارى ئېكولوگىييىسىنىڭ ‹.بىرىنجى نۇمۇرلۇق قاتىلى›› 2-سۇئال تۆۋەندىكى قاراشلارنىڭ توغراخاتالىغىغا ھۆكۈم قىلىڭلار؟ 1)ئەينەك ئىستاكانمۇ لوپائەينەككە ئوخشاش جىسىملارنى چوڭايتىپ كۆرسىتىپ بېرەلەيدۇ،شۇڭا ئىستاكاننى لوپە ئەينەك دەپ قاراشقا بولىدۇ ( × ) √ 2)چوڭايتىس ھەسسىلىگى ئوخشاش بولمىغان لوپا ئەينەك ئارقىلىق ئوخشاش بىر جىسنى كۈزەتكەندە كۈزىتىش نەتىجىسى ئوخشاش بولىدۇ( ) 3)كېپىنەكنىڭ قانىتى نۇرغۇن رەڭلىك تەڭگىچىلەر بىلەن قاپلانغان بولىدۇ بۇتەڭگىچىلەر ئەمەلىيەتتە ياپىلاق ئىنچىكە تۈكچىلەردۇر.( √ ) 4)باكتېرىيە ناھايىى كىچىك بولۇدۇ شۇڭا ئۇنى بىر قانچە يۈز ھەسسە چوڭايتالايدىغان لوپا ئەينەكتىلا كۆرگىلى بولىدۇ (× ) 5)ياقۇتگۇلنىڭ قۇرغاقچىلىققا چىداملىقىنىڭ سىرى يۇپۇرمىقىنىڭ ناھايىتى قېلىن بولغانلىغىدا ( ×) 6)مىكرو ئورگانىزىملارنىڭ ھەممىسىلا ئىنسانلارغا زىيانلىق بولۇپلا قالماستىن نۇرغۇن مىكرو ئورگانىزىملار ئادەم بەدىنىگە پايدىلىق ( √ ) 7)تۇپراقتىكى مىكرۇ ئورگانىزىملارھايۋانلارنىڭ تاپلىرى،ئۆسۈملۈكلەرنىڭ قالدۇقلىرىنى پارچىلاپ ،ئۇلارنى ئۆسۈملۈك ئېھتىياجلىق ئوزۇقلۇققا ئايلاندۇرىدۇ. ( √ ) 8)ئادەملەرنىڭ تەبىئەت بىلەن ئىناق ئۆتۈشى،ئورتاق تەرەققى قىلىشى بىزنى ئارزۇيىمىز.بۇنىڭ ئۈچۈن ھەممەيلەن ئورتاق تىرشايلى! (√ ) 9)ئەخلەت كۆمۈش مەيدانى ئەخلەت بىلەن تولدۇرۇلغاندىن كېيىن،ئۈستىگە ئىمارەتلەرنى سېلىشقا ۋە زىرائەت تېرىشقا بولىدۇ. ( ×) 10)بىز بەزى ماتىرياللارنى ئىشلىتىشنى ئامالسىز قالغاندا،ئەخلەت تەركىبىدىكى بۇخام ماتىرياللارنى يىغىۋالساق ھەمدە ئۇلارنى قايتىدىن پىششىقلاپ ئىشلەپ پايدىلانساق بولىدۇ،بۇنداق قىلغانداقاتتىق ئەخلەتلەرنىڭ مىقدارىنى ئازايتقىلى بولۇپلا قالماسىتىن ،بەلكى نۇرغۇن تەبئىي بايلىقلارنى تىجىگىلى بولىدۇ. ( √) 3-سۇئال توغراجاۋاپنى تاللاڭ 1)مىكراسكوپ (Ｂ )نىڭ تەسۋىر ھاسىل قىلىش پىرىنسىپىدىن پايدىلىنىپ ياسالغان. Ａ كۆرۈش ئەينىكى ئەينەك Ｂلوپائەينەك Ｃ ئەگرى ئەينەك Ｄئادەتتىكى ئەينەك 2)لوپا ئەينەكنىڭ چوڭايتىش ھەسسىلىگى ( Ｂ ) بىلەن مۇناسىۋەتلىك. Ａچوڭلىقى Ｂ كۆپۈنگۈلۈك دەرىجىسى Ｃقېلىن نېپىزلىغى 3)قاراچىكەتكىنىڭ قۇلىقى ( Ｂ)ئىكەن Ａ بېشىدا Ｂ پۇتىنىڭ ئىچكى يان تەرپىدە Ｃدۈمبىسىدە. 4)ھازىرقى ئېلىكتۇرۇنلۇق مىكروسكوپلارجىسىمنى ( Ｂ )ھەسسە چوڭايتالايدۇ. Ａ2يۈزمىڭ Ｂ2مىليۇن Ｃ 10 Ｄ2مىڭ 5)دۇنيابويىچە ئەڭ دەسلەكى مىتال قۇرۇلمىلىق مىكروسكوپنى ( Ａ) ياساپ چىققان Ａروبېرت خوك Ｂ2لېۋېنخوك Ｃنىيۇتۇن 6)تۇپراققا كۆمۈۋەتسە چىرىپ تۇپراقىنىڭ ئۈنىمىنى ئاشۇرىدىغان ئەخلەتلەر(Ａ) Ａ سەي كوكتاتلارنىڭ قالدۇقى Ｂسۇلىياۋ بويۇملار Ｃئەينەك بويۇملار 7)تۆۋەندىكى ئەخلەتلەر ئىچىدە زەھەرلىك ئەخلەتكە كىردىغىنى ( Ｂ ) Ａ كىيم-كېچەك ئورالمىسى Ｂئىشلىتىلىپ بولغان باتارىيە Ｃتۇخۇم شاكىلى 8)مەكتىۋىمىزدە ئەڭ كۆپ چىقىدىغان ئەخلەتلەر ( Ｂ ) Ａمىۋە شۇپۇكلىرى Ｂقەغەز پارچىللىرى Ｃسۇلىياۋ 9)ئىنسانلارنىڭ ئېچىتقۇدىن پايدىلىنىپ خېمىر بولدۇرۇش تارىخىغا ( ) يىلدىن ئاشتى Ａ4000 Ｂ5000 Ｃ6000 4-سۇئال جاۋاپ بېرىڭ ؟ 1) لوپا ئەينەك نىمە ئۈچۈن جىسىمنى چوڭايتىپ كۆرسىتەلەيدۇ؟ نۇرھاۋادىن كۆپنگۈ لىنزىغا كىر گەندە سۇنۇپ ئىگىلىدۇ،ئەمماكىشىلەر جىسمدىن قايتىقان نۇر تۈزسىزىقلىق تارقىلىدۇ دەپ قارايدۇشۇڭا كۆپۈگۈلىنزا ئارقىلىق جىسىمغا قارىغاندا جىسىم چوڭىيىپ قالغاندەك بىلنىدۇ. 2)بىر ئاددىي مىكروسكۇپ قانداق ياسىلىدۇ؟ ئىككى كۆپۈنگۈ لىنزىنى يۇقۇرى-تۆۋەنسۈرۈپ ئارلىقنىنى جىسىمنىڭ تەسۋىرى ئەڭ ئوچۇق كۆرۈنگنگە قەدەرتەڭشەپ،ئاندىن بۇئىككى كۆپۈنگۈ لىنزىنى قەغەز سىلىندىرۋە پىلاستىك قەەز بىلەن مۇقىم لاشتۇرساق،بىر ئاددىي مىكوسكوپ پۈتىدۇ. 3)ياقۇتگۈلنىڭ قۇرغاقچىلىققا چىداملىقلىقنىڭ سىرى نىمە؟ ياقۇتگۈلنىڭ يۇپۇرمىقىدا ھاۋا تۆشۈكچىللىرى ناھايىتى ئاز بولۇپ ،يۇپۇرماق ئېتىنىڭ بۇلۇتقا ئوخشاش بوش ھەم كۆپ تۆشۈكلۈك بولغاچقا كۆپ مىقداردا سۇنى ساقلىيالايدۇ شۇڭا ياقۇتگۇل قۇرغاقچىلىققا بەرداشلىق بېرەلەيدۇ. 4)بولكا،ھورنانلار نىمە ۈچۈن پىقاندىن كىيىن كۆپۈپ چىىقىدۇ؟ھەم شۇنچە يىشلىك بولىدۇ؟ ھورنان ياكى بولكىنى پىشۇرۇشتى ئىلگىرى،خېمىرغائېچىتقۇ قوشقاندىلا ئاندىنشۇنداق بولىدۇ.ئېچىقۇ باكتىيىسى خېمىر تەركىبىدىكى قەنىتلەرنى پاچىلاپ،ئوزۇقلۇق ۋە ئېنىرگىيە ھاسىلقىلىدۇ ھەمدە كاربۇن تۆت ئوكسىد چىقىرىدۇ،كۆپ مىقداردىكى كاربۇن تۆت ئوكسىد گازى خېمىر ئىچىگە يىغىلىدۇ،ھورنان ياكى بولكىنى پىشۇرغاندا تېمپىراتۇرا ئۆرلەپ كاربۇن تۆت ئوكسىد جىددي كېڭىيىدىغانلىقتىن بولكا ياكى ھۇرنان كۆپۈپ كاۋاك-كاۋاك بولۇپ پىشىدۇ، شۇنىڭ بىلەن بولكا ھۇرنانلار پىشقاندىن كىيىن كۆپۈپ چىقىدۇ ،ھەم شۈنچىلىك يىيىشلىك بولىدۇ. 5)ئەينەك يىغىشنىڭ قانداق مۇھىم ئەھمىيىتى بار) ئەينەك يىغىش بىۋاستە تەبىئىي خامماتىريالدىن ئەينەك ياسىغانغا قارغاندا ئەرزان،چۈنكى ئەينەكنىڭ ئېرىش تېمپىراتۇرسى خام ماتىرىيالنى تاۋلاپ ئېرىتىش تىمپىراتۇرسىغا قارىغاندا كۆپ تۆۋەن بولىدۇ. 5-سۇئال تۇرمۇش ئەخلەتلىرىنى تۈرلەرگە ئايرىپ چىقىڭلار 15نۇمۇر تۇپراق ئۈنىمىنى يىغىپ پايدىلانغىلى قايتا پايدىلانغىلى ئاشۇردىغان ئەخلەتلەر بولىدىغان ئەخلەتلەر بولمايدىغان ئەخلەتلەر سەي-كۆكتاتلار شۆپۈگى ئىچىملىك بوتۇلكىسى كېرەكسىز داشقال مىۋە-چىۋە شۆپۈگى سۇلياۋ خالتا بۇزۇلغان تۆمۈر بويۇملار تاماق قالدۇقى قەغەز كۇرۇپكا چېقىلغان قاچىلار سۇلىياۋ بوققۇچ ئەينەك پارچىللىرى كوناكىيىم-كېچەكلەر (ئاشخانائەخلەتلىرى) (يىغىۋېلنىدىغان ئەخلەتلەر) ( باشقا ئەخلەتلەر) تەھىرلىگۇچى:يانتاق
|
