ئابدۇشۈكۈر مۇھەممەتئىمىن ئەسەرلىرى (1)

ھۇما

ئابدۇشۈكۈر مۇھەممەتئىمىن ئەسەرلىرى (18)

مىللى مائارىپ ۋە نەزىريىۋى تەپەككۇر

«شىنجاڭ سەنئىتى» ژورنىلىنىڭ بۇ يىلقى خەنزۇچە 1- سانىغا بېسىلغان، خەنزۇيۇڭ، لې لىن ئىسىملىك ئىككى ئاپتۇر يازغان «تەبىئەت، مەدەنىيەت، ئىنسان» ناملىق ماقالىنى ئوقۇپ، غەربىي دىياردا ياشاپ كەلگەن يەرلىك يەرلىك مىللەتلەرنىڭ روھىيىتىدىكى ئاجىزلىقلار ۋە مىللىي مائارىپىمىز توغرىسىدا ئويلۇنىپ قالدىم.
ماقالىدا غەربى دىيارنىڭ «تەبىئەت ئانىسى» مۇھىتىدا غەربى دىياردا تۆرەلگەن ئىنسانلاردا يەككە ھاياتىي ئىقتىدار كۈچلۈك، مىللىي ئويۇشۇشچانلىق ئاجىز؛ سودا ۋە  تەپەككۇر ئىقتىدارى كۈچلۈك، سىياسى ئىقتىدارى ئاجىز؛ ھىسىياتچان ئىقتىدارى كۈچلۈك، ئەقلى بىلىش ئىقتىدارى ئاجىز؛ يېڭىلىققا قىزىقىش ئىقتىدارى كۈچلۈك، ئۆزىنى بىلىش ئەنئەنىسىنى قەدىرلەش ئىقتىدارى ئاجىز ئىكەنلىكى تىلغا ئېلىنغان بولۇپ، ئوتتۇرا تۈزلەڭلىك ئائىلىسىنىڭ روھىي مەدەنىيەت تۈزۈلمىسى بىلەن سېئىشتۇرۇلغان. ماقالە ئاپتۇرلىرى غەربىي دىيارلىقلارنىڭ ئويۇشۇش كۈچىنىڭ بىر-بىرىنى چەتكە قېقىش كۈچىدىن كۆپ ئاجىزلىقىنى؛ تارىخقا، ئاتا-ئانىغا، پىشقەدەم نامايەندىلەرگە، ئەنئەنىگە بولغان ھۆرمەت، ۋارىسلىق ۋە قەدىرلەش ئېڭىنىڭ ئۇنتۇلۇش، قەدىرلىمەسلىك، بىپەرۋالىقتىن كۆپ ئاجىزلىقىنى تىلغا ئېلىش بىلەن مىللەتلەرنىڭ يادرو ھاسىل قىلالماسلىقى، تۆت ئەتراپىدىكى ئۇيۇشقان، يادرو ھاسىل قىلغان سىياسىي ھاكىمىيەتلەر كونتۇرۇللىقىنى تەقدىر قىلغانلىقى، سەرگەردان مىللەتلىكى، مەدەنىيەت نامايەندىلىرىنىڭ باشقا خەلقلەر تەزكىرىلىرىگە نامى چۈشۈپ قالغانلىرىدىن باشقىلىرى ئۆز تۆھپىلىرى بىلەن بىللە چەكسىز قۇم دېڭىزىغا غەرق بولىدىغانلىقىنى ئوچۇق- يورۇق بايان قىلغان.
ماقالىنى ئوقۇپ، ئۇيغۇر مەدەنىيىتىنىڭ بىر قاتار تارىخىي ئەنئەنىۋى ئاجىزلىقلىرىنىڭ نوقۇل «تەبىئەت ئانىسى» قېلىپىدا شۇنداق ئەۋزەللىكە ئىگە بولۇپ يارالغان دېگىلى بولمىسىمۇ، ھازىرقى ئۇيغۇر ئىجتىمائىي ۋە روھىي مۇھىتىدا ئېغىر دەرىجىدە ساقلانغان ئۈچ موھىم ئىللەت ۋە ئاجىزلىقنى قايتا ھېس قىلدىم. بۇ نوقتىدىن يۇقىرىقى ئىككى ئاپتۇرنىڭ ئوچۇق –يورۇق ئىلمىي پوزىتسىيىسىگە تەسەننا ئوقۇش كېرەك.
مەن ئىلگىرى يېزىپ ئېلان قىلغان «روھنى ساغلاملاشتۇرۇش ــ مىللەتنى گۈللەندۈرۈشنىڭ مۇقەددىمىسى»، «ھەسەتخورلۇق ھەققىدە ھەسرەتلىك خىياللار»، «مىللەتنىڭ ئۆز- ئۆزىنى بىلىشى ۋە سوتىسيالىستىك مەدەنىيەت ئۈچ بۇرجىكى»، «يىپەك يولىدىكى بىر چوڭ ئىللەت» ناملىق ماقالىلەردە خەلقىمىزنىڭ روھىيەت تۈزۈلمىسى، مەدەنىيەت پىسخىكىسى، تۇرمۇش شەكلى جەھەتلەردىكى بىر قاتار ئىللەتلەرنى يۈزخاتىرە قىلماي كۆرسىتىپ ئۆتكەن ئىدىم. ئىچكى ئىتتىپاقسىزلىقنىڭ (يۇرتۋازلىق، كەسپى ھەسەتخورلۇق، پىتنە ئىغۋاغا ھېرىسمەنلىك، ئۆزىدىن چىققان ياراملىق كىشىلەرنى چۆكۈرۈش، بىر-بىرىگە ئورا كولاش، قەست قىلىش) بىزدىكى ئاساسىي ئىللەت ئىكەنلىكىنىمۇ كۆپ قېتىم تىلغا ئالغانىدىم.
ھىسىياتقا بېرىلىش، گاھى قەھرىمان، گاھى بېرىبان، گاھى خۇشخۇي، گاھى چۈشكۈن روھىيەتكە ئەسىر بولۇش، ئوقتەك قىزىپ نىكاھلىنىپ، تىزدىن سوۋۇپ ئائىلىنى ۋەيران قىلىش، غەزىپىگە پايلىماي پاجىئە ھاسىل قىلىش، بىكار تەلەپ، سۆلەتۋازلىق قاتارلىقلارنى دائىم يولۇقتۇرۇپ تۇرىمىز. مۇھىمى شۇكى، مىللىتىمىز ئومۇمەن ئەقلى، مەنتىقى، نەزىريىۋى، ئىلمىي تەپەككۇرغا نىسبەتەن ھېسسىيات ۋە كۆز ئالدىدىكى روھىي كەيپىيات بويىچە پىكىر يۈرگۈزۈشكە ئېغىر دەرىجىدە مايىل. بىزدە شائىرلىق، يازغۇچىلىق، ئارتىسلىق، سازەندىلىك، ناخشىچىلىق خايىشى ئىلمىي ۋە نەزىريىۋى جەھەتتىكى ئىجادىيەت ئىشلىرىدىن كۆپ كۈچلۈك.
بىزدە ئەنئەنىۋى ئاڭ تولىمۇ ئاجىز، ئاتا- ئانىلارنى، پىشقەدەم جامائەت ئەرباپلىرىنى، ئۇستازلارنى ھۆرمەتلىمەسلىك، ئۇلارغا ۋاپاسىزلىق قىلىش، ئۆز تارىخىنى ئىزچىل ــ مەنتىقى چۈشىنىشنىڭ يىتەرسىزلىكى، قۇرۇق قايىلچىلىق ۋە ئەقىدىۋازلىق تۈپەيلىدىن تۈزۈكرەك ساقلاپ قالغان مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرىمىزمۇ يوق. تارىخىمىزنىڭ خېلى بىر قىسمى گاھىدا ئۇ ئىشان، گاھىدا بۇ خوجىنىڭ ئارقىسىدىن مۇرت بولۇش بىلەن ئۆتۈپ كەتكەن. بۇلارنى ئويلىغىنىمىزدا دىققىتىمىز بىردىنلا مىللىي مائارىپىمىزغا بۇرالدى. مائارىپ ــ ئىنساننى تەبىئەت دۇنياسىدىن مەدەنىيەت دۇنياسىغا، جاھىللىق ئالىمىدىن ئارىفلىق ئالىمىغا قايتا تۆرەلدۈرىدىغان ئۇلۇغ بىناكارلىق، مىللى مائارىپ نىسپى مەنىدىن ئېيتقاندا شۇ مىللەتنىڭ كونكىرت تارىخىي، ئىجتىمائىي، مىللىي ۋە روھىيەت ئالاھىدىلىكلىرىنى ئاساس قىلغان، قاراتمىلىقى كۈچلۈك تەلىم- تەربىيە خىزمىتىدىن ئىبارەت.
ئاپتۇنۇم رايونىمىزدا مىللىي مائارىپ، بولۇپمۇ ئۇيغۇرلارغا قارىتىلغان مىللىي مائارىپ ئۆز ئوبيېكتلىرىنىڭ ھالقىلىق ئاجىزلىقلىرىنى ئېنىق بايقىغان ۋە قاراتمىلىققا ئىگە تەلىم- تەربىيە ۋاستىلىرىنىڭ ئۈنۈمدارلىقىنى روشەن گەۋدىلەندۈرگەن بولۇشى لازىم. مېنىڭچە، ھالقىلىق مەسىلە ئۇيغۇر روھىيىتىدىكى ھېسىيات قۇرۇلمىسىنىڭ تەپەككۇر قۇرۇلمىسىدىن ئۈستۈن بولۇش ھادىسىسىنى تەربىيە ئارقىلىق تەدرىجىي تەرتىپكە سېلىشتىن ئىبارەت. بۇ مەسىلىنى ھەل قىلماي مىللەتنىڭ ئىچكى ئۇيۇشۇشچانلىقى ۋە تارىخى، ئەنئىنىۋى ئىزچىللىقى مەسىلىسىنى چۈشەندۈرگىلى، تەدرىجى ھەل قىلغىلى بولمايدۇ.
مەلۇمكى، «مىللەتنىڭ موھىم بايلىقى ــ خەلقنىڭ مەنىۋى قىياپىتىدىن ئىبارەت» (چېرنىشۋىسكى). خەلقنىڭ مەنىۋى قىياپىتىنىڭ يۇقۇرى- تۆۋەنلىكى ئاخىرقى ھېساپتا نەزىريىۋى تەپەككۇرغا باغلىق. نەزىريىۋى تەپەككۇر دەل ماركس تەرىپىدىن «ئۆز زامانىسىنىڭ مەنىۋى تاجى» دەپ ئاتالغان ئىلمىي تەپەككۇر ۋە پەلسەپىۋى تەپەككۇردىن ئىبارەت.
مىللىي مائارىپ ئۆز ئوبيېكتىلىرىنىڭ نەزىريىۋى تەپەككۇر جەھەتتىكى ئاجىزلىقىنى يېتەرلىك مۆلچەرلىگەن ھالدا تەربىيەلەنگۈچىلەرگە پەلسەپە، تەبىئەت پەنلىرى، قانۇنشۇناسلىق، جەمئىيەتشۇناسلىق ۋە تارىخ پەنلىرىدىن نوقتۇلۇق تەربىيە بېرىشى، ئوقۇغۇچىلارنى ماتېماتىكا، لوگىكا ۋە سىياسى- ئىقتىسادقا ئائىت پەنلەرنى ئىگىلىتىشكە كۆپرەك ئىلھاملاندۇرىشى كېرەك. فېيختىۋانگىر «مەنتىقىي تەپەككۇر ئىنسانىيەت تەورىسى» دېسە، ئېنگىلىس «دۇنيادا بىرەر مىللەت ئالدىنقى قاتاردا تۇرىمەن دېسە، نەزىريىۋى تەپەككۇردىن بىر مىنۇتمۇ ئايرىلالمايدىغان بولىشى لازىم. دېگەنىدى. ئەلۋەتتە، بۇ، ئەدەبىيات- سەنئەت بىلەن شۇغۇللانماسلىق كېرەك، ئەدەبىيات-سەنئەتتە نەزىريىۋى تەپەككۇر يوق دېگەنلىك ئەمەس. بۇ پەقەت بىزدە ئەدەبىيات-سەنئەتكە نىسبەتەن، ئەدەبىيات- سەنئەت كىتابلىرى، گېزىت-جورناللىرىغا نىسبەتەن، ئەدەبىيات –سەنئەت ئىجادىيىتىگە نىسبەتەن پەلسەپە، تەبىئەت بەنلىرى، ئىقتىساد، قانۇنشۇناسلىق، جەمئىيەتشۇناسلىق، تارىخشۇناسلىققا ئوخشاش غۇللۇق ئىلمىي، نەزىريىۋى تەپەككۇر ۋاستىلىرى، ئىجادىيەت خايىشى ۋە نەتىجىلىرى تولىمۇ كەم دېگەنلىك.
بىز ئائىلىلەردىن جەمئىيەتكىچە كىشىلەرنى قائىدە پىرىنسىپلار بويىچە پىكىر يۈرەۈزىدىغان، سۆزلەيدىغان، ئۆز ھىسىياتلىرىنى تىزگىنلىيەلەيدىغان، مۇستەقىل پىكىر يۈرگۈزەلەيدىغان قىلالىساق، بالىلارنى كىچىكىدىن باشلاپ نەزىريىۋى تەپەككۇر يۈرگۈزۈشكە يېتەكلەپ، تەبىئىي پەن كۇرجۇكلىرىغا ئۇيۇشتۇرۇپ، ئۇلاردا نەزىريىۋى تەپەككۇر ئېگىزلىكىنى ئىگىلەشكە ئىنتىلىش ئادىتىنى يىتىلدۈرەلىسەك، بۇ مەقسەتتە بوشاشماي بىرقانچە يىل قېتىرقىنىپ ئىشلىسەك چوقۇم كۆرۈنەرلىك نەتىجە قازىنالايمىز.
نەزىريىۋى تەپەككۇرنىڭ ئۈستۈن ۋە ئەۋزەل مۇھىتىنى يارىتىش، مېنىڭچە ئۇيغۇر مىللىي مائارىپىنىڭ ئاساسىي يېتەكچى ئېڭى ۋە تارىخىي خىزمىتى بولۇپ ھېساپلىنىشى كېرەك.
1993-يىلى 6-ئاي، ئۈرۈمچى
مەنبە: «ئۇيغۇرلاردا ئىسلام مەدەنىيىتى»
تورغا ئۇزاتقۇچى: ھۇما

ھۇما

ئابدۇشۈكۈر مۇھەممەتئىمىن ئەسەرلىرى (19)

تەسەۋۋۇپ ۋە مۇھەببەت

«ئۆزلۈك» ــ ئۆزىنى بىلمەك سوپىزىم ۋە يېڭى گۇمانىزىم پىكىر ئېقىمىدىكى ئاساسىي كاتېگورىيە.
«ئۆزلۈك» ــ ئىنساننىڭ ماھىيىتى، ئىنسان ئالەمنىڭ ماھىيىتى. جالالىدىن رۇمىي بىلەن ھەرقايسى تەسەۋۋۇپچىلار: ئىنسان ماھىيىتى جەھەتتە تەڭرى، نەپسانىيىتى جەھەتتە شەيتان؛ ئىنساننىڭ كامالىتى ــ ئىنساننىڭ شەيتان ۋەسۋەسىلىرىگە ئىسيان قىلىشى، ئۆزلۈكىنى ــ تەڭرىلىك ماھىيىتىنى بىلىشى، تېپىشى ۋە ئاسرىشى، دىيىشىدۇ.
ئىنسان جىسمانىي جەھەتتە بىر ئات، بىر ھايۋان. ئىنسان مەنىۋى جەھەتتە ئاتقا مىنگۈچى، ئەگەر ئاتقا مىنگۈچى دانا بولسا، ئاتنى كامالەتكە باشلايدۇ، نادان بولسا، ئات ئۇنى ئوقۇرغا باشلايدۇ. ئىنسان روھىيىتى ھايۋان ئوزۇقىنىڭ ــ ئات يېمىنىڭ قۇلىغا ئايلىنىدۇ. بىراق، ئىنسان ئۆزى ھەققىدە بىلمەيدۇ، غەم يېمەيدۇ، ئەنسىرىمەيدۇ. بەلكى، ئات غېمىدە، ئات يېمى غېمىدە پايىپېتەك بولىدۇ. سېنىڭ شېرىن خىياللىرىڭغا يوشۇرۇنغان پۈتۈن ئاتەشنى نىيەتلىرىڭدىن يوشۇرماي، ئۆز ئالقىنىڭغا تۆك، قارا، ئۇنىڭ قانچىسى ئۆز ماھىيەتلىرىڭ غېمىدە ۋە قانچىسى ئات بوغۇزى غېمىدىكىن! سەن ئاسمان- زىمىن ھەققىدە دانىشمەن بىلىمدان، بىراق «ئۆزلۈك» ھەققىدە بىر نادان، ھەتتا تەلۋە ئەمەسمۇسەن! روھى زېمىندا ئۆلگەن كېيىك بەدىنىدە مىغىلداپ يۈرگەن چۈمۈلىلەردەك ئىنسان تۈركۈملىرى نەچچە مىڭ يىلدىن بېرى قىمىلداپ تېنىم تاپمىدى. ئۆزلۈك خەزىنىسىگە قەدەم قويغانلار نېمە دېگەن ئاز؟! ئۆزلۈك ــ ئۇلۇغ ئىلىم. ئۇ ئادەمنىڭ قىممىتىنى ئۇنىڭ چۈمۈلىدەك توپلىۋالغان كېيىك پارچىلىرى بىلەن ئەمەس، بەلكى كامالەتكە قانچىلىك يېقىن- يىراقلىقى بىلەن ئۆلچەيدۇ. ئىنساننى بايلىق تارازىسىدا ئۆلچەپ بولامدۇ؟!
ئەمما، ئۆزلۈك ئىلمى ئون پاتمان ناننى كۆتۈرىۋالغان ناۋايغا ئوخشىمايدۇ. كۆتۈرۈپ يۈرگەن بىلىملىرىڭ باشقا نەرسە، سەن ھەزىم قىلغانلىرى باشقا نەرسە، دەرھال كۆتۈرگەن ناننى، دەرھال يەۋېتەلمەيسەن- دە!
ئۆزلۈك ئىلمى ــ ئۆلمەس چەۋەنداز. ئادەم قېرىپ، ئۇنىڭ مىنگەن ئېتى ھاسىرايدۇ. بۇ دەل ئات مىنگۈچىنىڭ پىشقان، ئاتنى ئۆز يولىغا كۆندۈرگەن ۋە كامالەت گىرۋىكىگە يېقىنلاشقان چېغى سادىر بولىدۇ. مانا بۇ ئۆمۈر دېمەكتۇر.
ئىنسان ماددىي ھايات ۋە مەنىۋى كامالەت ناتەكشىلىكىدە ھەركەتلىنىدىغان شەيئى. ئىنسان ئۆمرىنى بالىلىقمۇ ئەمەس، قېرىلىقمۇ ئەمەس، دەل بۇ ئىككى ئارىدىكى يېرىم ئەسىر ماددىي جەھەتتە پۇچۇلدۇرىدۇ، مەنىۋى جەھەتتە يېتىلدۈرىدۇ. ئەتتەڭ، «ناۋا مۇقامى» ئەۋجىگە چىققاندا تارى چاراس قىلىپ ئۈزىلىدۇ، تارا ئالماشتۇرالمايسەن. قولۇڭدىن كېلىدىغىنى؛ «ناۋا سازىنى دەۋران مۇترەبى بەزمىدە چالغاي» (نەۋائى مىسراسى) دېگەندىن ئىبارەت.
ئۆزلۈك ئىلمى زىددىيەتچان ماددىي دۇنيادا «بىرلىك» («ۋەھدەت») ۋە «ئىشىق» (مۇھەببەت)نى شۇئار قىلغان. مۇھەببەت ــ ئۆزلۈككە ئىنتىلىش، ئىنساننى ئىنسان بىلەن (ھايۋان بىلەن ئەمەس)، ئىنساننى ئات مىنگۈچى بىلەن (ئات بىلەن ئەمەس)، ئىنساننى مەنىۋى ئوزۇق بىلەن (ئات يېمى بىلەن ئەمەس) قوشماق. قۇشۇلماق ــ ۋەسلى، ۋەسىل ــ ئىنساننىڭ ئۆز- ئۆزىنى تونۇشى، كۆرۈشى، ئۆزىنىڭ مۇقەددەس (قۇتلۇق) قەسىرىگە كۆتۈرىلىشى. ئۆزلۈك شوتىسى ياكى ئۆزلۈك دۇلدۇلىسىز ئىنسان ئۆزىنىڭ ئىلاھىي كامالىتىگە، ئىنسانىي قىممەت مىراجىغا چىقالمايدۇ. ئۇ پۇلدار تۈلكە، ھۆسۈندار ئاق ئېيىق، ھوقۇقدار شىر، ئالتۇن قاسراقلىق سۈيىقەستچى يىلانلىق ماقامىدىن چەتنەلمەيدۇ. ئۇ «نۆل» بىلەن يوقلۇقتىن كېلىپ، يەنە يوقلۇققا «نۆل» بىلەن كېتىدىغان تىللىق، زىبۇ زىننەتكە ماھىر ھايۋان بولۇپ قالىدۇ، خالاس.
مۇھەببەت ــ ئىنتىلىش. ئۇ ئىنساننى سۆيۈشكە ھەقلىق. ئۇ ئىنساندا مەيلى مەھبۇبنى سۆيۈش، مەيلى ئىنسانلىق ھەقىقىتىنى سۆيۈش، مەيلى ۋەسلى ئىنسان (ۋەسلى ئىلاھىيە) يولىدىكى مۇھەببەت بولسۇن بىر پۈتۈن، ئۇ ھاياتنىڭ ئۆزلۈكنى تېپىش يولىدىكى كارۋان بېشى.
سۆيۈش ئاتتىمۇ، ئاتقا مىنگۈچىدىمۇ بولىدۇ. ھەقىقىي مۇھەببەت ھەقىقى ئۆزلۈككە ئېرىشكەن ئىككى ماھىيەتنىڭ قوشۇلىشى بولۇپ، بۇ ئالەمنىڭ ئوچۇق- يورۇق ۋە تەنتەنىلىك تويى، ئۇلۇغ ئىزدىنىشنىڭ زەپەر كۈيى، ئىلاھلار ۋەسلى مىراسى. شېئىرىيەت ۋە سەنئەت ئۇنىڭ خاتىرىسى ۋە سارىيى، خالاس. مۇھەببەت جىمى ئالەمدە روھسىز، ئۆزلۈكسىز، ئەمما كامىل ئىنساندا روھىيەت قۇببىسىغا يەتكەن ھالدا ئەبىدىلئەبەت داۋام قىلىدۇ. بۇ مۇھەببەتنىڭ بېشىدا، مەنپىي ئىلاھ ــ ئاياللىق كامالىتى تۇرىدۇ. ئۇ ئالەم بىنا قىلغۇچى رېئال بىشنادۇر. ئۇ يول بېشىدا ئوماق قىز، يول ئاخىرىدا مېھرىبان موماي قىياپىتىدە چاقنايدۇ.
مۇھەببەت مەسىلىسىدە ئىككى شەرت شۇكى، سەن كامىل قەلبنى ئىزدە ۋە ئۆزەڭمۇ كامىل قەلب بول. كامىل قەلب ھەقىقىي ئۆزلۈككە ئېرىشكەن ئىنسان ماھىيىتىدىن ئىبارەت. ئاتقا مىنگەن مەلىكە ياكى شاھزادە، ئات رىزقىنى يېمەسلىكى لازىم بولغىنىدەك، ئاتقا ياكى ئاتتەك ھايۋانىي سۆيگۈگە قۇربان بولماسلىقى تەۋسىيە قىلىنىدۇ. قارا، مۇھەببەت نامىنى سېتىپ يۈرگەن ۋە مەڭگۈ مۇھەببەتتىن بىخەۋەر كىشىلەرگە! ئۇلارنىڭ قەلبىدە ئالدامچىلىق ۋە تەنتەكلىك ھىجىيىشى بىلەن يوپۇقدالغان ھايۋانلىق ھۆكۈمرانلىق قىلىپ تۇرىدۇ. غەزەپ ۋە خىرىس بەرىبىر سېنىڭ ئۈلپىتىڭ بولۇپ، پاھىشخانىغا نىكاھلانغان ياكى ئېيىق غارىغا سولانغان ئايالغا ئايلىنىپ قالىسەن.
ئىنسان تۇغۇلىدۇ، ئەمما سەن تەكرارلانمايسەن. جەننەت بىلەن دوزاخقا ئوخشاشلا قىزىل يېپىنچا تاشلىغان ئىشقىۋازلىق تۇيغۇلىرىدا تۈلكىنىڭ، ئېيىقنىڭ، شىرنىڭ، قوتازنىڭ، مايمۇننىڭ، يىلاننىڭ نىكاھلانغان مەھبۇبى بولۇپ قالدىڭمۇ، بولدى، بەس! سەن ئۆزلۈك ئەينىكىدە دوزاقتا كۆيگۈچىسەن. ئىسىڭدىن چىقمىسۇنكى، ھەقىقى جەننەت كەۋسىرىگە تەشنا ئىكەنسەن، ئۇنى قەلبتىن ئىزدە، كەۋسەر قاچىلانغان ئىدىشنىڭ شەكلى- پەكلى بىلەن كارىڭ نېمە؟! چۈنكى، ئويغانغانلار تولىمۇ ئاز ۋە ئۇلار خېلىلا يول يۈرگەن! بىلگىنكى، ئىنساننىڭ يىتىلىش يولىنى سىزىپ بەرگەن ئۆزلۈك ماقامىدىكى دانىشمەننىڭ  نۇرانە قىياپىتى ئۈچۈن ئۇنىڭ يېشىنىڭ نىمە ئەھمىيىتى بار! سەن ئۇنى ئىزدە، ئات مىنگۈچىلەر ۋە ئاتنى قانداق مىنىشنى ئۆگەتكۈچىلەردىن ئىزدە!

1992-يىلى 8- ئاينىڭ 23-كۈنى
مەنبە: «ئۇيغۇرلاردا ئىسلام مەدەنىيىتى»
تورغا ئۇزاتقۇچى: ھۇما

ھۇما

ئابدۇشۈكۈر مۇھەممەتئىمىن ئەسەرلىرى (20)
.
ئۆزىنى تىزگىنلەش

ئىنسان مۇرەككەپ ئىقتىدارلىق زىددىيەتچان مۆجىزە. ئۇنىڭ روھىيىتى ناگاندا چەكسىز تەلپۈنۈش ۋە پايانى يوق تەسەۋۋۇر چېچەكلىرى بىلەن پەرۋاز قىلسا، ناگاندا دېڭىز- ئوكيانلاردەك تاشقىنلاپ، بۇجغۇن چاچرىتىپ، رەڭدار بۇلۇتلاردەك ئىگىز چوققىلار ئۈستىگە يېپىلىدۇ. ئۇنىڭ ئەكسى يۆنىلىشتە، قۇلۇلىدەك ۋىجىكلەپ تۈگۈلىۋالىدىغان، پەرۋانىدەك ئۆزىنى ئاتەشكە ئاتقۇسى كېلىدىغان ھالەتلىرىمۇ بولىدۇ. ئۇ سېھىرلەنگەن «سۇلايمان قۇمرىسى»دىكى بەھەيۋەت دىۋىدەك قۇمرا ئاغزىدىن پۇرقىراپ چىقىپ ، يەر- زىمىننى لەرزىگە كەلتۈرسە، بەزىدە كىچىكىنە قۇمرا ئىچىدە تۈگۈلۈپ يېتىشتىن ئۆزگە ئىلاج بولمايدۇ. دەر ھەقىقەت ئىنسان ئەڭ ئالدى بىلەن ماددىي مەۋجۇدىيەت سۈپىتىدە، مۇنداق مەۋجۇدىيەتنىڭ تەبىئىي ۋە ئىجتىمائىي قانۇنىيەتلىرى تەرىپىدىن كونتۇرۇل قىلىنغان ۋە چەكلەنگەن.
ئىنسان فىزىئولوگىيىسىدە، بولۇپمۇ نېرۋا پائالىيىتىدە ئوخچۇش ۋە تورمۇزلىنىش ئىقتىدارى تۈپەيلى ئۇ ھاياتىي پائالىيەتلەرنى گارمۇنىيىلەشتۈرىدۇ. ئىنسان ئىختىرا قىلغان ماددىي ۋە مۇرەككەپ سايمانلاردا، قاتناش ۋاستىلىرىدە ئېچىش- يېپىش توچكىلىرى، تېزلىنىش- ئاستىلىتىش، قوزغىتىش، توختىتىش ئەسۋاپلىرى بولىدۇ. بۇ ھەممىگە روشەن ئېلېمېنتر چۈشەنچە.
ئەمما، ئىنسان ئۈچۈن، ئىنسان تۈركۈملىرى ئۈچۈن بىر خىل جىددىي ئاڭ سۈپىتىدە ئۆزىنى تىزگىنلەش قۇرۇلمىسىنىڭ بولۇش- بولماسلىقى، ئۇنىڭ ئىقتىدار مەلىكىسىنىڭ نەقەدەر مۇھىملىقىنى ھەممە بىلگەن ئەمەس. چېكىدىن ئاشقان ئاچ كۆزلۈك، ساختا شۆھرەت ئۈچۈن ھەممىنى ۋەيران قىلىش تەلۋىلىكى، ھسىترىيە ھاسىل قىلغان ئىغۋا- تۆھمەتخورلۇق، بۇرچ، نۇمۇس ۋە شەرمى –ھايا رىجىلىرىنى دەپسەندە قىلىدىغان بىشەملىك... ۋە شۇنىڭغا ئوخشىغان ئىنسان قېلىپىدىن چىققان «سەلبى ۋە بۇزغۇنچى چەكسىزلىك» ئۇرۇنۇشلىرى ئۆزىنى تىزگىنلەش ئاڭ قۇرۇلمىسىنىڭ بولماسلىقى بىلەن ئالاقىدار.
ئەڭ ئىپتىدائىي ئىنسان ئۆزى ئوۋلايدىغان ھايۋان تۈركىمىگە قۇربانلىق قىلىش، ئۇنىڭ كۈشەندىلىرىنى ئۆلتۈرۈش قاتارلىق پائالىيەتلەر ئارقىلىق ئۆزى ئوۋلايدىغان ھايۋان روھلىرى ۋە ئىلاھلىرىنىڭ  كەچۈرۈم ۋە خيرىخاھلىقىغا ئېرىشىشنى رىجە قىلىشقانىدى. قەدىمكى قۇل ئىگىلىكى مەدەنىيەت ئوچاقلىرىدا ئەخلاق سىۋىلىزاتسىيىسى تەشەببۇسلىرىگە نامايەندە بولغان كۇڭ فۇزى، ساكيامۇنى، سوقرات ھېكىملەر ئىنساننىڭ چەكسىز خايىشىغا بېرىلمەسلىكى، ئۆزىنى تۇتۇپ، ئەدەپنى بەجا كەلتۈرىشى، ئىنساپلىق بولۇشى توغرىسىدا ۋەز- نەسىھەتلەر قىلىشقان. قەدىمكى كىشىلەر ياخشىلىق- يامانلىق ئىلاھلىرى، يورۇقلۇق- قاراڭغۇلۇق دېۋىلىرى توغرىسىدا دىنىي ياكى ئەپسانىۋى ئەقىدىلەر توقۇشقان.
سىنىپىي زىددىيەتنىڭ كەسكىنلىشىشى ۋە بىر تەڭرىلىك دىنلارنىڭ ھاكىملار ھامىيلىرىغا ئايلىنىشى بىلەن ئۆزىنى تىزگىنلەش ئېڭى ئىزىلگۈچىلەرنىڭ ئۆز- ئۆزىنى تەقىپ قىلىش، خارلاش ۋە قۇللۇق ئاسارىتىدە دەپسەندە قىلىشنى مۇتلەقلەشتۈرىدىغان، تەقدىرلەشتۈرىدىغان پاسسىپ نەرسىگە ئايلىنىپ قالدى. فېئودالىزم ئىسكەنجىلىرىگە قارشى ئەركىنلىك تەشەببۇسلىرى تاكى بۇرجۇئازىيە مەھكۇم سىنىپتىن ھاكىم سىنىپقا ئايلانغىچە بولغان بۇرجۇئازىيە مەرىپەتچىلىكى ۋە بۇرجۇئازىيە ئىنقىلابى دەۋرىدە نىسپىي- تارىخىي مەنىدە ئىلغار تەشەببۇس بولغان بولسىمۇ، كاپىتالىستىك ئىجتىمائىي مۇناسىۋەتلەر كەسكىنلەشكەن كېيىنكى بىرقانچە ئەسىر ئىچىدە ئۆزىنىڭ ساختا، پۈچەك ۋە ناقابىل ئىكەنلىكىنى ئاشكارىلىدى. ئىنساننىڭ، ئىنسانىيەتنىڭ ئۆزىنى تىزگىنلەش ئاڭ قۇرۇلمىسى، بۇ جەھەتتىكى كۆپ قاتلاملىق مۇئەسسەلەرنىڭ مۇتلەق زۆرۈرلىكىنى بارغانسىېرى ھالقىلىق سىۋىلىزاتسىيە تېمىسىغا ئايلىنىپ قالدى. مۇئاييەن مەنىدە ئىنسانىيەتنىڭ مەخت- سائادىتى، تىنچ- ئامانلىقى، تەقدىر- ئاقىۋىتى ئىنسانىيەتنىڭ ئاڭلىق ۋە ئۈنۈمدار يوسۇندا ئۆز- ئۆزىنى كونتۇرۇل قىلىش سەۋىيىسىگە باغلىق بولۇپ قالدى. زەھەرلىك ئىچىملىك ۋە چېكىملىك، مۇھىت بۇلغىنىشى، قارا جەمئىيەت گوروھۋازلىقى، ئىرقىي ۋە مىللىي ئۆچمەنلىك پىكىر ئېقىمى، پىسخىك ئىللەتلەرنىڭ ئىجتىمائىي ئەسەبىيلىك چۆكمىلىرى ھاسىل قىلىشى، ۋاپا ۋە مېھىر- شەپقەت گۈلزارىنىڭ پۇل ۋە پاراغەت قۇيۇنلىرىدا ۋەيران بولۇش خەۋپى، ساتقۇنلۇق ۋە پۇرسەتپەرەسلىك، ھەربى راسخوتنىڭ كىشىنىڭ يىلىكىنى شۈمۈپ كېتىشى، ئۇرۇش تەلۋىچىلىكى ۋە نوپۇس كۆپۈيىشى بۆھرانى، شەخس، ئائىلە ۋە مىللەت تۇرمۇشىدىكى ئۆزىنى تىزگىنلەش ئارقىلىق خالىي بولغىلى بولىدىغان ۋە ئۆزىنى تىزگىنلىمەسلىكتىن يۈز بەرگەن پاجىئەلەر شەرق ۋە غەرپتە ئۆزىنى تىزگىنلەش سىستېمىسىنىڭ زۆرۈرلىكى توغرىسىدىكى كۈچلۈك ئويغنىش ۋە ئىزدىنىشنى شەكىللەندۈرمەكتە. مەن «قۇتادغۇبىلىك» داستانىدىكى ئىجتىمائىي بەخت تۈزۈلمىسى فورمىسىدا ئىلىم- مائارىپ، ئادىل سىياسەت- قانۇن، جەمئىيەتتىكى ھەرقايسى قاتلاملارنى تەدرىجىي بېيىتىش يوللىرى توغرىسىدىكى ئۇللۇق قاراشلار بىلەن «ئۇدغۇرمىش» ئوبرازىغا يىغىنچاقلانغان ۋە ئوتتۇرا ئەسىر شارائىتىدا دىنىي، تەسەۋۇپ تۈسى ئالغان «قانائەت»، «ئاقىۋەت» كاتېگورىيىسىنىڭ تۈپكى ماھىيىتى، ئىجتىمائىي بەختۋە ئىنسانىيەت سىۋلىزاتسىيىسىنىڭ يەنە بىر ئۇللۇق شەرتى ــ «ئۆزىنى تىزگىنلەش» كاتېگورىيىسى ئىكەنلىكىنى ھېس قىلدىم. مۇشۇ مەنىدە يۈسۈپ خاس ھاجىپ ئۆزىنىڭ زامانىسىدىكى ئەخلاقىي چۈشكۈنلۈكلەر كونكرتلىقى ئەينىكىدە ئۆزىنى تىزگىنلىمەسلىك ۋە شەخسى مەنپەئەت ھەم شۆھرەت پەرەسلىككە بېرىلىش يالدامىسى بولغان ئومۇمىي چۈشكۈنلۈك ۋە ئەخلاق بۇلغۇنىش ھادىسىسىنى تەسەۋۋۇر قىلالىغان.
ئۆزىنى تىزگىنلەش ئاڭ قۇرۇلمىسى بىلەن ئاپائىيەت سېستىمىسى يالغۇز «دوللار ئىمپېرىيىسى» دۇنياسىغىلا ئەمەس، ھەممە، راۋاجلىنىشتا ئارقىدا مېڭىۋاتقان خەلقلەرگىمۇ مۇتلەق زۆرۈر. ئېيتىش مۇمكىنكى، ئۆزىنى تىزگىنلەشنى ئىنسانىي ئاڭ ۋە ئىجتىمائىي مۇھىم ۋە دائىمىي شەرتى قىلغان خەلق، گەرچە راۋاجلىنىشتا ئارقىدا مېڭىۋاتقان بولسىمۇ، ئۆزى- ئۆزىنى قورقۇتىۋاتقان ۋە ئىجتىمائىي، مەنىۋى ئىللەتلەر ئازابىنى چېكىۋاتقان تەرەققى قىلغان خەلقلەرگە نىسبەتەن، روشەن ئەۋزەللىككە ئىگە بولغان ئاقىلانە تۇرمۇش شارائىتىگە مۇيەسسەر بولۇشى ۋە پات ئارىدا ئىجتىمائىي بەختنىڭ بىرقەدەر يۇقۇرى پەللىسىگە ئېرىشىشى مۇمكىن.

1990-يىل 12-ئاينىڭ 14-كۈنى
مەنبە: «ئۇيغۇرلاردا ئىسلام مەدەنىيىتى»
تورغا ئۇزاتقۇچى: ھۇما

ھۇما

ئابدۇشۈكۈر مۇھەممەتئىمىن ئەسەرلىرى (21)

ئۆزلۈك ئەينىكى

ئىنسان تۇپراقتىن ئۈنگەن گىياھ، گىياھتىن قەد كۆتۈرگەن ھايۋاننىڭ ئاخىرىغا قوشۇلغان كارامەت مۆجىزە سۈپىتىدە يارالغان پۈتكۈل كائىناتنىڭ ئۇلۇغ ئەۋرىشكىسىدىن ئىبارەت. ئۇ ئەينەككە مۇختاج. ئۇ ئەشۇ ئەينەك ـ ئۆزلۈكتە ئۆزىنى كۆرگەندىن كېيىن، ئۆزگىلەرنى كۆرۈش ئىشقىغا، ئىنساننى ئىنسانىي كامالەتكە كۆتۈرۈش ۋە ئىنساننى بىر- بىرى بىلەن قوشۇش مۇھەببىتىگە مۇيەسسەر بولىدۇ. ئۆزىنى كۆرمەسلىك ــ ئۆزلۈكنى بىلمەسلىك ئىنساننىڭ ھايۋانلىق زىندانىدىكى ئەڭ قورقۇنۇچلۇق غاپىللىق ئۇيقۇسىدىن ئىبارەت. بۇنداق غاپىل مەغرۇر، تەنتەك، ئاخماق ۋە جاھىللىقنى «سەگەكلىك» ۋە بەخت ھالاۋىتى دەپ قاراشقا ئىجىلراقتۇر. بۇ ئاخىرقى ھېساپتا ئىنسانلىق ماھىيەتلىرىگە تولمىغان پۈچەك ئىنسانلىق سۈرىتىدىن باشقا نەرسە ئەمەس. ئۇ ــ ئىنسان ئىقتىدارىنى، ئۇنىڭ كامالەت مۇمكىنلىكىنى ھالاك قىلغۇچى يەڭگىلتەك غاپىللىق.
ئىنسان ئۆزىنى چەكلەش ۋە ئۆزىنى كونتۇرۇل قىلىش ئارقىلىق، رەقىپ ۋە كۈشەندىلىرىنىڭ تەھدىتى، مۈشكۈل ۋە يېڭىلىشلارنىڭ روھىيەتتە تاۋلىشى، ئۆلۈم تەھدىتى ۋە كىشىلىك ئۈمىدى ئارقىلىق ئۆزىدە ئىرادە ۋاراقلىرىنى مۇجەسسەملەشتۇرۇپ، نۇرانىلىق ھاسىل قىلىدۇ. بۇ نۇرلار ئۆزئارا قوشۇلۇپ، ھىممەت ئىلھامى ئاستىدا ئۆزلۈك ئەينىكى ھاسىل قىلىشى مۇمكىن!
ئۆزلۈك ئەينىكى ئىنسانىي كامالەتنىڭ قەلبتىكى ماھىيەتلەر قوياشى. ئۇنىڭدا ئىلگىرىكى مەقسەتلەرنىڭ پەقەت ۋاستە ئىكەنلىكىنى، مەيلى مەئىشەت، مەيلى مەدەنىيەت، مەيلى ئىلىم ۋە ئىمان، سەنئەت ۋە شېئىرىيەتنىڭ ۋاستە ئىكەنلىكىنى، ھەقىقىي مەقسەت بولسا خۇددى قۇدۇققا تاشلاپ ئۆلتۈرۈلگەن ۋە ئەسىرلەپ كىشىلىك تەسەۋۋۇرىدىن يوقالغان شەمسىدىن ئەتتاردەك بىرلا نەرسە ــ ئىنسان ۋە ئۇنىڭ كامالەتلىك ئىجتىمائىي –مەنىۋى بەخت- سائادىتى ئىكەنلىكىنى كۆرىسەن. ئۇ چاغدا ئۇلۇغ قۇلدارلارنىڭ لاي قورچاق ۋە خار كۆرگەن قۇللارنىڭ نۇرانە مالائىكە ئىكەنلىكىنى ھېس قىلىشىڭ، كىشىلىك يولىدا مەسلەك يۆتكىشىڭ ھېچقانداق سىر بولماي قالىدۇ!
ئۆزىنى چۈشەنگەن كامىل، ئۆزۈمچىلىكنى تاشلىغان ئالىمدۇر، ئۇ ئۆزىنى- ئۆزى ئۇنتۇيدۇ ۋە بارلىق ئىنسانىيەت ئالىمى بىلەن قوشۇلىدۇ. بۇ ئارىدا ھەقىقەتنى يوشۇرغان پەردىلەر، چىگرالار، سېپىللار، ھېلىقى لاي قورچاقلارنىڭ كىشىلەرنى ئۆزىگە سەجدە قىلدۇرۇش كويىدا ياراتقان ئەپسۇنكەش رىسالە ۋە سېھىرگەر نىزاملار بولۇپ چىقىدۇ. سەن تەڭرىلىك مۇقامىدا تۇرۇپ ئىنسانغا چوقۇنىسەن، بۇ ئۇلۇغ ياتلىشىشتىن ئۆزلۈك ۋە ۋەھدەت دۇنياسىغا قايتا كۆز ئېچىش دېمەكتۇر. سەن شۇ چاغدا ئىستىغپار ئوقۇيسەن؛ ئاددىي كىشىلەرنىڭ ئۇلۇغلىقىنى بىلمىگەن، ئۇلۇغ كىشىلەرنىڭ ھايۋانىي تەرىپىنى تەرىپىنىلا تەن ئېلىپ، كامالەت تەرىپىگە ئاقلىپ يەتمىگەن ياكى ئۇنى تەن ئېلىشنى خالىمىغان، ھەتتا چەتتىن ئۇلۇغۋار ئەللامە ئىزدەپ، ئۇڭا مۇرت بولۇپ، ئۆز ئۇلۇغلىرىڭنى ئىغۋا كۇھىقاپىنىڭ تاش بورانلىرىدا يىقىتىپ، ئەيسا دەل دارغا دارغا مىخلاپ، ئۆزگىلەر قولى بىلەن قەتىل قىلىپ، كونا جۇۋىغا پۈركۈنۈپ يۈرگەن كۈنلىرىڭگە توۋا قىلىسەن.
دەرھەقىقەت، دانىشمەنلىكنىڭ دەردى نۇرغۇن، ئۇ ھاياتنىڭ ساختا لەززىتىدىن كېچىپ، ھەقىقىي ئازابلىرىدا ياشايدۇ؛ ياشاشنىڭ قىسقىلىقىنى بىلىپ، كېچە- كۈندۈز ئەجىر – ئەمگەك قىلىدۇ؛ ئۇ ئالدىن دىل يورۇتقاچقا قەلبى ھەقىقەت، لەۋزى ئادالەت ئوتىدا كۆيۈپ، كىشىلەر بىلەن  ئامەتلەرنىڭ ئىللەتلىكىنى ئېغىزىدىن چىقىرىشتىن ئەيمىنىپ، ئېغىر دىلكەشسىز ــ تەنھالىق ئىچىدە دەرد يۇتىدۇ؛ ئۇ ئۆمۈر بويى رەشك ۋە جاھالەت ئىللىتىدىن نەپرەت ۋە مەيۈسلۈك چېكىدۇ. ئۇ ئۆز ھاياتىدا قايتا ئويغىنىش، ئۇلۇغ بۇرۇلۇش بىلەن ئىككىنچى قېتىم قايتا تۇغۇلغان تەپەككۇر بايراقدارىنىڭ دەل ئۆزى! ئۇ قوياش! تەنھا، بىراق مىليۇن- مىليۇن يورۇق يۇلتۇزلارنى ياراتقۇچى قەلب كامالىتىنىڭ ئىنجىنىرى. ئۇلار دوزاخ ئوتىدا كۆيۈپ تۇرسىمۇ جەننەت دەرۋازىسىنى ئاچقۇچىلارنىڭ سىماھى بەستى ۋە زاھىرى ئەسلىدۇر.
ئۆزلۈك ئەينىكى ــ مىراجى ئەلاكى، ئۇنىڭسىز تەڭرىنى، ئۆزۈڭنى، ئاشىقىڭنى، مەشۇقىڭنى، مەھبۇبىڭنى، مەقسىتىڭنى كۆرەلمەيسەن. ئۆزلۈك ئەينىكى كامىل ئىنساننىڭ قەلبىدىكى ۋەھدەتتۇر.
ۋەھدەت ــ مۇھەببەتنىڭ ۋىسال تويى!
1992-يىل 8-ئاينىڭ 24-كۈنى
مەنبە: «ئۇيغۇرلاردا ئىسلام مەدەنىيىتى»
تورغا ئۇزاتقۇچى: ھۇما

123147

ھۇمانىڭ شەخسىيەتسىز ئەجرىگە تەشەككۈر.ئالىمنىڭ ماقالىلىرىنى بۇ تېما ئاستىغا جەملەپ ياخشى قىپسىز.بۇ گەرچە ئازغىنە بىر قىسمى بولسىمۇ.

tursunjan1

پاھ      ئالدىرماي ئوقۇي     تىما ئىگىسى ھۇماجانغا تەشەككۇر.

ھۇما

ئابدۇشۈكۈر مۇھەممەتئىمىن ئەسەرلىرى (22)
ئۆزلەت ۋە ئۆزۈڭنى تونۇ!

ئىنسان يىغلاپ تۇغۇلۇپ، جاپا بىلەن ياشاپ، ھەسرەت بىلەن ئۆلۈدۇ! ئىنساننىڭ سىرلىرى، مۇئەممالىرى مۇناجات قۇببىسىدە ئەمەس، بەلكى ئۆزلەك بىناسىدا !
تىلەكلىرىنىڭ نىجادىيىتى ئۆزۈڭدە ئىكەنلىكىنى بىل ! تىلەكلىرىڭ ئاجىزلىقىڭدىن. ئاجىزلىقىڭ سەندىكى گۇماننى ئارقىغا ياندۇرالايدىغان ئۇلۇغ كۈچ- قۇدرەتنىڭ تاغ ھالىتىدىن قۇم ھالىتىگە پارچىلانغانلىقىدىندۇر. ئۇنى پارچىلىغان ئۆزۈڭ! نەپسىڭ، تەمەخورلۇقۇڭ، رەشكى –ھەسەرتلىرىڭ، نادان ۋە تەرسالىقىڭ ۋە ئۆزۈڭ ياساپ، ئۆزۈڭ ئىقتىدا قىلغان تۆمۈر مۇش قورچاقلىرىڭ!
پارچىلانغانلىقىڭ ۋەھدەتتىن چەتنىگەن، ئۆز ماھىيەتلىرىڭگە نىسبەتەن ياتلاشقان قەلبى ھىجرانىڭدىن ئىبارەت. سەن پارچىلانغاچقا نىيەتلىرىڭ بۇزۇلغان، ئۆزلۈك ئەينىكىڭ سۇنغان، ئۈمىد- ئارزۇلىرىڭمۇ تالقاندەك پارچىلىنىپ، بىر-بىرى بىلەن جەڭگى –جىدەل جەڭگاھى تۈزگەن. نەيزە- ئاپتۇماتلىرىڭ ئۇنىڭ تەرسا چوقانلىرى. قارا، سەن ئاقىۋەت ھايۋاندىنمۇ بەتتەر يىرتقۇچلۇق، خەستىنمۇ تۆۋەن قەدىرسىزلىك ئىچىدە جاپا ۋە ھەسرەت داشقازىنىدا ئىڭرايسەن. سەن ئىنسانلىقىڭنىڭ ئاسىيسى، كامالەتنىڭ قاتىلى، تۇرمۇشنىڭ ئەخلىتى، بۇ تەقدىرىڭنى ئۆزۈڭ تۈزگەن، ئاتەشتىن، ئەمما نەپسانىي ئۈمىد تەنتەكلىرىڭگە مەھلىيا بولۇپ تۈزگەنسەن!
تەقدىرىڭ ئەزىلىلىكتە ياكى ئىلاھىيەتنىڭ رەھىم- شەپقىتى، قەھرى –غەزىپىدە ئەمەس، بەلكى مۇھەببەت- نەپرەتكە تولغان بۇ ئالەمدە، ئۆزۈڭ يوقاتقان، ئۆزۈڭ ئىزدەپ يۈرگەن، ئۆزۈڭ يەنە كۆتۈرۈپ يۈرگەن نەرسە- ئىنسانىي قىممىتىڭدە!
ئىنسانىي قىممەت ئاتقا مىنگۈچىنىڭ ماھىيەت قىممىتى! ئاتنىڭ سۈرەت باھاسى ئەمەس! ئۇنى زەڭگى ئات باھاسىدا قاراپ تەمەننا قىلما، بەلكى ئاتقا مىنگۈچى قىممىتىدە قاراپ نەپرەتلەن! ئۆزۈڭدىن نەپرەتلىنىشنى بىلمىگەن ئىنسان ئۆزىنى بارغانسېرى نەپرەتلىك سىماھقا ئايلاندۇرىۋاتقان ئىنساندۇر. مېنىڭ ئاخىرقى «ئىنسان» ئىبارىسىنى دىلىم غەش، قەلىمىم تىترەپ يېزىۋاتقانلىقىمنى پەقەت ئۆزلۈك ھېسسىياتىدىلا ھېس قىلالىشىڭ مۇمكىن. ئات پېتىقلىۋەتكەن بۇ ئىنسانىي قىممەتتىن ساڭا قانداق تەقدىر نېسىپ بولاتتى، ئەي نادان!
سېنى جاھان بىلمەك، ھېس قىلماق، مەقسىدى مۇتلەق قىلىپ يوقلۇقتىن ياراتتى. سەن بارلىقىڭ گۈللىشى، سىرلارنىڭ ئاچقۇچى. ئاللا ھەممە ئىقتىدارىڭنى ئۆز ئىلكىڭگە بەرگەن. سەن ئەقىل ئىزدە! ئۇ كىتاپ سەھىپىلىرىدە، تەجىربە جەريانلىرىدا، تۇرمۇش توزانلىرىدا، تەپەككۇر ۋە تەسەۋۋۇرنىڭ تەلقىن ۋە قاناتلىرىدا. ھەسەل ھەرىسىلا بال يىغالايدۇ، بال يەشىكىدىن ئەمەس، مۇھىتتىن. ھەسەل ھەرىسى بول. بىلگىنكى، ئەقىل يېنىڭدا ــ نادانلىقىڭنىڭ لاچىن قارىچۇقلىرىغا، غەزەپلىرىڭنىڭ يىلان تىلى تېگىگە، تەرسالىقىڭنىڭ ئات تۇۋىقى ئاستىغا كۆمۈلگەن!
ھەممە نەرسىسىنى كۆمگەن ۋە ئۇنىڭ مۇختاجلىقى سەھراسىدا ئېچىرقاپ يۈرگەن ئىنساندا نېمە بايلىق- ئاۋاتلىق، بەخت- گۈزەللىك، كامالەت ــ سىۋىلزاتسىيە بولاتتى! ئۇ، تار نەزەر ئوچىقىدا، داچەن تۆشۈكىدە چاشقان كۈتۈپ ياتقان مۈشۈك، ئەڭ مۇبالىغە قىلغاندىمۇ مۇلۇندۇر.
ۋەھىمە ۋە بىخۇدلۇق، تەمەخورلۇق ۋە تەكەببۇرلۇق، پەلەمپەي سىياقىدىكى مەنىۋى قۇللۇق ۋە قۇلدارلىق، ئاچكۈزلۈك ۋە ئىسراپخورلۇق ــ قىسقىسى كامالەت مىزانىدىن چەتنىگەن غەلىتە روھىيەت، مانا ئۇنىڭ ئۆمۈر موھىيىتى! ئۇ قاتىل ۋە ئۆلگۈچى، ئوغرى جاللات، قۇل ۋە زوراۋان. ئۇنى ئۆلگەن ياكى كىشىلىك دۇنياسىغا تېخى كەلمىگەن، دەي دېسەڭ ئۇنىڭ زھەرلىك قالدۇقلىرى ھايات چىمەنزارلىقىنى بۇلغىغان. غەلىتىلىكى شۇكى، ئۇنىڭ قالدۇقلىرى ئاداشتۇرغۇچى ساختا كرستالدەك، قەلبى ئاجىز كۆزلەرنى ئۆزىگە مەھلىيا قىلىدۇ!
1992-يىلى 8- ئاينىڭ 26-كۈنى
مەنبە: «ئۇيغۇرلاردا ئىسلام مەدەنىيىتى»
تورغا ئۇزاتقۇچى: ھۇما

aloglituran

داۋامىغا تەشنا ھارمىغايسىز !