مومىڭىزنىڭ رېتسىپلىرىدىن قانچىنى بىلىسىز؟

ئائىلىدە كېسەل داۋالاش ئەنئەنىمىز مەدەنىيەت بايلىقلىرىمىز ئىچىدىكى ئېسىل نامايەندىلەرنىڭ بىرسى بولۇپ بۈگۈنگىچە ئۈزۈلمەي داۋاملىشىپ خەلقىمىزنىڭ ساغلاملىقى ھەم ئىقتىسادىي يۈكىنى ينىكلىتىشتە ئىجابىي رول ئويناپ كەلمەكتە. زۇكام، قىزىتما، يۆتەل، ئىچى سۈرۈش، بەل چىم بولۇش، سۆگەل، كۆڭلى ئىلىشىش، قەۋزىيەت، چىش ئاغرىقى،  قورساق ئاغرىقى، قوقاق، سىيگەكلىك، ئىسسىق ئۆتۈش، كىچىك باللاردىكى كۆزىنى چاپاق بىسىپ كېتىش،  قان ئازلىق دېگەندەك ساقسىزلىقلار ئانىلىرىمىز، مومىلىرىمىزنىڭ شىپالىق كۆرسەتمىلىرى، ئاددىي ئۇسۇل چارىلىرى بىلەن ساقىيىپ كېتىدۇ. بۇنداق ساقسىزلىقلارغا ئىشلىتىدىغان دورىلار شۇنداق ئاددىي ئىكەنكى شۇنچە ئېغىر بىلىنگەن ساقسىزلىققا شىپا بەرگەنلىكىگە ئىشەنگىڭىز كەلمەي قالىدۇ. تۈكۈرۈك، شۆلگەي، قازان قارىسى، ئېسرىق ، ئايەت ئوقۇپ ھۈرۈپ كېسەللىك ئورۇننى ئۇۋلاپ بىرىش دېگەندەكلەر بەلكىم ئىنتايىن خوراپىي، كونا زاماننىڭ قالدۇقلىرى سۈپىتىدە كۆزىمىزگە سىغماسلىقى مومكىن. لىكىن بۇلارنىڭ مۇئەييەن دەرىجىدە داۋالاش ئۈنۈمى بىرىدىغانلىقى ھەتتا بەزىلىرىنىڭ ئاجايىپ ئۈنۈم بىرىدىغانلىقىنى ئۆز كۆزىمىز بىلەن كۆرگەندە كۆزىمىزنى ئىچىپ پارقىرتىپ قاراپلا قالىمىز.
ئانامنىڭ دەپ بىرىشىچە كىچىكىمدە بىر قېتىم كۆزۈمنى ئاچالمىغۇدەك چاپاق بېسىپ كەتكەن ئىكەن. كۈندە ئەتتىگىنى بىر ئۇزۇنغىچە پاكىز رەخىتتە سۈرتۈپ قايناق سۇدا يۇيۇپمۇ چاپاقنى پەقەتلا تۈگۈتەلمەپتۇ. ئۇخلىساملا كۆزۈمنى سېرىق چاپاق بىسىپ كۆزۈمنى پەقەتلا ئاجرىتالماي يىغلاپ كېتەتتىمكەن. بۇنىڭغا ھېچ بىر ئامال تاپالماي يۈرگەن كۈنلەردە چوڭ ئانامنىڭ ئېسىگە ئانىسىدىن ئاڭلىغان بىر چارە كەپتۇ: ئەتتىگىنى تاھارەت بىلەن ئولتۇرۇپ چاپاق بېسىپ كەتكەن كۆزلۈرۈمنى شۈمۈپ شوراپ سىرتقا تۈكۈرۈپ تازىلاپ مۇشۇ تەرىقىدە بىر نەچچە قېتىم داۋام قىلىپ بەرگەندە سەللىمازا ساقىيىپ كەتكەن ئىكەنمەن.
مۇشۇ تۈكۈرۈك-شۆلگەينىڭ يەنە بىر شىپالىق رولى كۆز ئالدىمدىن ئۆتكەن ئىدى. 5-6 يىلنىڭ ئالدىدا ئانامنىڭ بارمىقىنىڭ ئۇچىغا بىر جاراھەت چىقىپ يېرىڭداپلا تۇردى. يېرىڭ تازىلايدىغان، جاراھەتكە ئۈنۈم بىرىدىغان دورىلاردىن ئىشلىتىپ باقتىم ئۈنۈمسىز بولدى. دوختۇردا 4-5 كۈن ئوكۇل ئاستۇرۇپ باقتى پەقەتلا پايدىسى بولمىدى. ئاغرىق تۇتقاندا چىداپ بولغىلى بولمايدىكەن. بولۇپمۇ كېچىسى ئاغرىپ پەقەتلا ئۇيقۇ كەلمەيدىكەن. بىر كۈنى ئولتۇرۇپ مۇشۇنداق كېسەلگە ئوقۇپ قويىدىغان بىر ئادەمنىڭ گېپىنى قىلىپ قالدى. بۇرۇندىنلا داخان-جىنكەشلەرنىڭ گېپىنى ئاڭلىسام ئاچچىقىم كىلەتتى. گەپ قىلماي سىرتقا چىقىپ تاھارەت ئىلىپ كىرىپ ئانامنىڭ ينىدا ئولتۇرۇپ قولىنى سىيلاپ تۇرۇپ سۈرە فاتىھەنى بىر-قانچە مەرتە ئوقۇپ جاراھەتكە تۈكۈرۈپ بىردەم سىيلاپ بەردىم. ئانامنىڭ ئاغرىق دەستىدىن ئۇيقۇسىز كۆزلىرى يەنىلا بىر خىل ئۈمۈتسىز ھالەتتە قاراپ تۇراتتى. خۇدا شىپالىق بەرسە بۈگۈن ياخشى ئۇخلايسەن، دېدىم چوڭ بىر ئىشەنچ بىلەن. ئەتتىگىنى كىرسەم كۈلۈمسىرەپ ئولتۇردۇ. قانداق دەپ سۇئال نەزىرىدە قارىدىم. ۋايتاڭ بالام، بۈگۈن ئاغرىمىغىسى كىلىپ قاپتىكەنمە دەيمە، كېچىدىن ئوبدان ئۇخلىدىم دېدى. شۇ تەرىقىدە كۈندە بىر سوراپ قويىمەن ھەم ھىلىقى چارىنى بىر قېتىم تەكرارلايمەن. ئاغرىق يوق، جاراھەتمۇ ئىككى-ئۈچ كۈندە سەللىمازا ساقىيىپ كەتتى. ئەلھەمدۇلىللا، دېدىم.
بۇ گەپنى سىرتتا دەپ يۈرمەڭلار، كېسىلىنى ساقايتالمىغان خەقلەر مېنى<<ئوقۇيدىكەن>> دەپ ئۆيگە كىلىۋېلىپ ئاۋارە قىلىۋەتمىسۇن دەپ چاخچاق قىىشتۇق. نېمىلا بولمىسۇن ئانام ئاغرىق ئازابىدىن قۇتۇلۇپ ساقىيىپ كەتتى. ھەممىمىز خۇرسەن بولۇشتۇق.
ئۇندىن باشقا ئېغىر جاراھەتلەرگە سۈيدۈك بولۇپمۇ كىچىك باللارنىڭ سۈيدۈكى ئاجايىپ ئىسىل دورا ئىكەنلىكىنى مومامدىن ئاڭلىغان.
كىچىك باللاردىكى ئورنىغا سىيىپ يېتىشقا قارىتا ياۋا توشقان گۆشىنى كاۋاپ قىلىپ يىگۈزۈپ داۋالاش، زۇكام بولۇپ قالسا ئىسسىق - سوغۇقتىن بولغانلىقىغا قاراپ ئوخشىمىغان رېتسىپتىكى شۆگۈرۈچ ئىتىپ ئىچكۈزۈپ داۋالاش، تەپ بولغان سەۋەبتىن كېچىلىرى پۇت، قول ئالقانلىرى قىززىپ ئۇخلىيالمايدىغان بولۇپ قالسا ئۈزۈم سىركىسى سۈرۈپ بىرىش ياكى غورىنى ئېزىپ سۈيىنى چىقىرىپ شۇنى سۈرۈپ برىش ئارقىلىق داۋالاش، قورسىقى ئاغرىپ قالسا ھەسەل ئىچكۈزۈش، ئىچى سۈرۈپ تولغاق بولسا گۈلقەنت، جىگدە يېگۈزۈش دېگەندەكلەرنى ھەر قانداق ئۇيغۇر ئائىللىرىدە چوڭلاردىن بىلمەيدىغانلىرى يوق دېيەرلىك.
ئانارنىڭ دانچىسىنى يەپ بولغاندا پوستىنى (شۆپىگىنى ) ساقلاپ قويۇڭ! ئىرىق بويىدىكى پاقا يوپۇرمىقىنى بىلىدىغانسىز ؟ ،خوتەنلىك تۇققانلار قۇمچاق يوپۇمىقى دەيدىغان، بۇمۇ بەلەن دورا
بىر چاغدا 60 ياشلارغا كىرىىپ قالغان يىزىلىق دىھقان ئايال پۇل كەتمەيدىغان ئۇسسۇل بىلەن قىزىدىكى بىر ئايدىن بىرى توختىمايۋاتقان ئادەتنى قانداق توختاتقىلى بولىدىغانلىقىنى سوراپ كىرىپتۇ. گېپىنىڭ ئورامىدىن قارىغاندا ئىقتىسادىي جەھەتتىن بەك قىينىلىپ قالغاندەك ئىدى.
- بىر دانە ئانارنىڭ يېرىم پوستى، پاقا يۇپۇرمىقىدىن ئىككى تال ئىلىپ قاينىتىپ ئاندىن ئۇنىڭغا 3 قوشۇق شىكەر سىلىپ كۈندە بىر قېتىم، ئۇدا 5 كۈن داۋاملاشتۇرۇپ ئىچىپ بەرسۇن دەپ يولغا سالدىم. 15 كۈندىن كىيىن قىزى بىلەن كىرىپ رەھمەت ئېيتىپ چىقىپ كەتتى.
ئانار پوستى بىلەن پاقا يوپۇرمىقى يەنە ئىچى سۈرۈش، بۇرنى قاناش، ئاق خۇن كۆپ كىلىش قاتارلىقلارغىمۇ مەنپەئەت قىلىدۇ. ئەگەر بۇنى قاينىتىپ ئىچىش قولايسىز بولسا بۇ رېتسىپنى سەل مۇرەككەپلەشتۈرىمىز:
ئانار پوستى، پاقا يوپۇرمىقىنىڭ ئۇرۇقى، موزا بۇلاردىن مۇۋاپىق مىقداردا ئىلىپ يۇمشاق ئىزىپ تاپالىساق ئانار چېچىگى گۈلقەنتى بولمىسا قىزىلگۈل گۈلقەنتىدىن مۇۋاپىق مىقداردا ئارىلاشتۇرۇپ بىر قوشۇقتىن كۈندە ئۈچ قېتىم يەپ بەرسە يۇقۇردىكى كېسەللىكلەرگە مەنپەئەت قىلىدۇ.
ئەگەر قورساق ئاغرىپ قالسا، ئىچى سۈرۈپ قالسا باشقا دورا تاپالمىغان ئەھۋال ئاستىدا قىزىلگۈلقەنت بولسىمۇ يەپ قويسىڭىز خىلىلا مەنپەئىتىنى كۆرىسىز. ئۆپكە سىلى(تېبۇركۇليۇز) كېسىلىدىمۇ قىزلگۈلقەنتنى داۋاملىق ئىستىمال قىلسا ئوپكىنى قۇۋۋەتلەپ يۆتەلنى پەسەيتىدۇ.
زەھەرلىك ھاشارەت - چايان، ئۆمۈچۈك، يىلان دېگەندەكلەر چىقىۋالغان چاغدا ئۈزۈم سىركىسى بولسا زەھەر قايتۇرۇشتا ئۈنۈمى قالتىس بولىدۇ. زەھەرلىنىشنىڭ ئېغىر يېنىكلىكىگە، ياشنىڭ چوڭ-كىچىكلىكىگە قاراپ مۇۋاپىق ئىچىلىدۇ. تەخمىنەن يىرىم پىيالە ئەتراپىدا بولسا بولىدۇ. ئەگەر سىركە تاپالماي قالساق ھايۋاناتلارنىڭ خام سۈتى بولسىمۇ زەھەر قايتۇرۇپ ئاغرىق توختىتىدۇ.
قېنى ، ئۇيغۇر مەدەنىيتنىڭ ئەنئەنىسىنىڭ ۋارىسى بولغۇچى تورداش دەپ بىقىڭچۇ؟!! سىزمۇ ئاڭلىغان ياكى كۆز ئالدىڭىزدا كۆرگەن خەلق ئىچى رېتسىپلىرى، مومىڭىزنىڭ دەپ بەرگەنلىرىدىن قانچە رېتسىپ بىلىسىزكىن؟!!
بىز تورداشلار ئىچىدىكى ئەل ئىچى رېتسىپلىرىنى يېغىش، توپلاش ئۈچۈن بلوگىمىزدا << مومامنىڭ رېتسىپلىرى>> نامىدىكى بۇ سەھىپىنى تەسىس قىلدۇق. بۇ سەھىپىدە ئاددىي ، ئىشلىتىش قولاي، ئۈنۈمى ياخشى، ئەكىس تەسىرى بولمايدىغان رېتسىپ ، ئۇسۇل -چارىلەردىن كۈندە ئۈچتىن بەشكىچە تەييارلاپ يوللىماقچىمىز. ئىنشائاللا.
تورداشلارنىڭ ئۆزى بىلىدىغان رېتسىپ- داۋالاش چارىلىرىنى 80خالتا بلوگىمىزغا يوللاپ كۆپچىلىك بىلەن ئورتاقلىشىشىنى ئۈمۈد قىلىمىز. شۇندىلا بلوگىمىز ئىسمى-جىسمىغا لايىق نېمە ئىزدىسە قولغا چىققۇدەك << 80خالتا>> بولۇپ قالغۇسى.