مىجىت ناسىر: شەكىل نەزەرىيەسى ھەققىدە ئاڭلىغان-كۆرگەنلىرىم

بۇ نەتىجە پۇت تىرەپ تۇرالىسا تارتىش كۈچى نەزەريىلىرىگە نىسبەتەن گۇمانى سوئاللار يەنىمۇ كۆپىيىپ كېتىدۇ.يەنى،بۇ ھالدا ياكى تارتىش كۈچى مەۋجۈت ئەمەس ياكى ئۇنىڭ مىقدارى ھازىر دېيىلىۋاتقىنىدىن ئالاھېزەل 30پىرسەنىت چوڭ.يۇقۇرقى قىممەتكە قوياش رادىئاتسىيسىنىڭ يەر شارىغا بولغان بىسىم كۈچى،قوياش بورىنىنىڭ بىسىم كۈچ قاتارلىقلار قوشۇلسا تارتىش كۈچى ئىدىيىلىرى تولىمۇ پاسسىپ ئورۇنغا چۈشۈپ قالىدۇ.

قوياش رادىئاتسىيىسىنىڭ بىسىم كۈچى،قوياش بورىنى بىسىمى،ئاتمۇسفىرانىڭ بىرنوللى قانۇنى مەنبەلىك بىسىمى قاتارلىق بۇ بىسىملار ئەينى ۋاقىتتا نىيوتۇن ئالەملىك تارتىش كۈچى ئىدىيىسىنى ۋە بۇ كۈچنىڭ مىقدارلىرىنى تۇرغۇزغاندا ئويلۇشۇلمىغان.بۇ بىسىم كۈچلىرىنىڭ يىغىندىسى يەر شارى ئۇچرايدۇ دەپ قارىلىپ كېلىۋاتقان قوياشنىڭ تارتىش كۈچىنىڭ مىقدارى بىلەن سېلىشتۇرۇلسا ئەلۋەتتە كىچىك سان ئەمەس.ئەسلىدە بۇ بىسىملار يەر شارى ئوربىتىسىنىڭ رادىئوسىنىڭ بارغانسىرى ئۇزۇراپ كېتىشىنى كەلتۆرۆپ چىقىرىشى كىرەك ئىدى.لىكىن بۇ رادىئوس نىسبى مۇقىم ھالەتتە تۇرىۋاتىدۇ.ئۇنداقتا،بۇنداق نىسبى مۇقىملىققا،مۇۋازىنەتلىك ھالەتكە سەۋەپ بولىۋاتقان زادى قانداق كۈچ؟.شەكىل نەزەريىسىنىڭ بۇ سوئالغا بېرىدىغان جاۋابى پەقەت بىرلا.ئۇ بولسىمۇ 29-تېئورېمىچە ئېغىش كۈچى.

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ق.سىدىق تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2015-11-23 22:32  

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ق.سىدىق تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2015-11-28 20:06  

• 
  
  

بۇ ھېندىستانلىق ھاساننىڭ ئايلانما قاناتلىق ئايرۇپىلاننى تەتقىق قىلىش جەريانى ۋە ئاخىرقى لايىھەنىڭ بېكىتىلىپ ئۇچۇرۇپ سىناق قىلىنىش جەريانىدىكى ھەر بىر ھالقا دىققەت قىلىشقا ئەرزىيدۇ.مەن بۇلاردىن 29-تېئورېمىغا پايدىلىق نۇرغۇن ئۇچۇرلارغا ئىرىشتىم.ئەپسۇس،ئايلانما قاناتلىق ئايرۇپىلانغا ئائىت بۇ ماتىرياللارنى ئەمدى كۆرۆپ ئولتۇرۇپتىمەن.مەن پىرىنسىپ جەھەتتە بىردەك بولغان بۇنداق قۇرۇلما ھەققىدە ئويلاشقىنى خېلى بولغان.لىكىن،ياساشقا شارائىتىم يار بەرمىگەن.ئەمدى ياساشنىڭمۇ ھاجىتى قالمىدى.ئىزدىگىنىمگە ئىرىشتىم.ئەمدى نەزەريىۋى جەھەتتىن تالاش-تارتىش قىلىدىغان ئىشلا قالغاندەك قىلىدۇ....

ھېندىستانلىق ھاساننىڭ ئايلانما قاناتلىق ئايرۇپىلانى ئاخىرقى لايىھەدىكىسى پۈتكىچە 3باسقۇچ،3خىل لايىھەنى باشتىن كەچۈرگەن.دەسلەپكىسى 2008-يىلىدىكى لايىھە بولۇپ،بۇ لايىھەدە كۆتۆرۆلۈش كۈچى شەكىللەنگەن بولسىمۇ سىزىقلىق ئىلگىرلەش - ئىتتىرىش كۈچى توسالغۇغا ئۇچرىغان.
2009-يىلىدىكى 2-لايىھەدە 4دانە ئايلانما قانات بىر تۆز سىزىق ئۆستىگە ئۇرۇنلاشتۇرۇلماي بىر-بىرىنى تىك كېسىپ ئۆتكەن ئىككى سىزىق شەكلىدە ئورۇنلاشتۇرۇلغان.نەتىجىدە كۆتۆرۆلۈش كۈچى شەكىللەنسىمۇ،ئىتتىرىش كۈچى شەكىللەنمىگەن.يەنى،بىر-بىرىگە تىك ئورۇنلاشتۇرۇلغان بىر جۆپتىن قاناتنىڭ ئىتتىرىش كۈچلىرى يۆنىلىش پەرقى سەۋەبىدىن يېيىشىپ خالاس بولۇپ كەتكەن.
2011-يىلىدىكى 3-لايىھەدە غەلىبە قىلغان.ئەمەليەتتە بۇ لايىھە بىلەن 1-لايىھەنىڭ پىرىنسىپال پەرقى يوق.پەقەت سىناش قۇرۇلمىسىدىكى پەرىق دەسلەپكى لايىھەنى مەغلۇبىيەتكە ئېلىپ بارغان.




بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ق.سىدىق تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2015-12-9 14:19  

سىزىقلىق تېزلىك ئاستا تەرەپكە ئېغىش تولىمۇ ئومۇمى،ئىسپاتلىرى ئىنتايىن كۆپ ھادىسە ئىكەن.مەن ئىلگىرلەش يۆنىلىشى بىلەن ئۆزىنى ئايلىنىش ئوقى بىر سىزىق ئۈستىدە ياتمايدىغان  جىسىملارنىڭ ئىچىدە ،ئىلگىرلەش جەريانىدا سىزىقلىق تېزلىكى ئاستا تەرەپكە ئاغمايدىغانلىرىدىن بىرەرىنى ئۇچرۇتالمىدىم.ئۇچراتقانلار بولسا خەۋەرلەندۆۈپ قويسا تولىمۇ مەمنۇن بولار ئىدىم.

مەن سىزىقلىق تېزلىك ئاستا تەرەپكە ئېغىشقا ئالاقىدار مىساللاردىن يۆزلەپ-مىڭلاپ كۆرسۆتۈپ بېرىشكە بولىدىغانلىغىنى ھېس قىلدىم.لىكىن،سىزىقلىق تېزلىك يۇقۇرى تەرەپكە ئېغىشقا ئالاقىدار بىرمۇ ئىسپاتنى،مىسالنى تاپالمىدىم.تورداشلار،مۇتەخەسىس ئۇستازلار،سىزلەر مانا مۇشۇنداق سىزىقلىق تېزلىكى يۇقۇرى تەرەپكە ئاغىدىغان بىرەر جىسىمنى،بىرەر مىسالنى كۆرسۆتۈپ بېرەلەمسىلەر؟
قېنى ئويلۇشۇپ بېقىڭلار.

ئوڭ تەرەپتىكى چاقلارنىڭ سىزىقلىق تېزلىكى ئاستا،سول تەرەپتىكى چاقلارنىڭ سىزىقلىق تېزلىكى يۇقۇرى.ماشىنا ئوڭ تەرەپكە-سىزىقلىق تېزلىك ئاستا تەرەپكە ئېغىپ ياي ياساپ ئىلگىرلەۋاتىدۇ.
ئەمدى تەساۋۋۇر قىلىپ باقايلى،بىز ماشىنىنىڭ ئالدىغا ئوڭ تەرەپكە بىردانە،سول تەرەپكە بىر دانە پىلدىرلىغۇچ قويغان بولساق ماشىنا يۇقۇرقىدەك ئوڭغا ئايلىنىۋاتقان ئەشۇ پەيىتتە قايسى تەرەپتىكى پىدىرلىغۇچ تېزرەك پېقىرايدۇ؟ھاۋا ئېقىمىنىڭ تېزلىكى قايسى تەرەپتە يۇقۇرى؟
ئەلۋەتتە سول تەرەپتىكى پىلدىرلىغۇچ تېز پېقىرايدۇ ۋە بۇ تەرەپتىكى ھاۋا ئېقىمىنىڭ تېزلىكى يۇقۇرى،بىسىمى تۆۋەن بولىدۇ.
بىز يۇقۇرقى پاكىتلار ئارقىلىق تېمىدىكى رەسىمدە  تونۇشتۇرۇلغان يايسىمان توپلارنىڭ كىلاسسىك چۈشەندۆرۈشلىرىنىڭ خاتا ئىكەنلىگىنى ئاسانلا بىلىۋالالايمىز.ئىككى رەسىمنى سېلىشتۆرۆپ كۆرۆڭ:

合外力_百度百科

当合外力方向与速度方向相同时，物体做直线运动
当合外力方向与速度方向不同时，物体做曲线运动

يۇقۇرقىلار راسىت بولسا ، بۇرھان مۇئەللىمنىڭ ماياتنىك تەجرىبىسىدىكى ئېغىشنى تاشقى يىغىندى كۈچلەر ئارقىلىق چۈشەندۆرۈش ئارزوسى ئارزو پېتى قالىدىغاندەك قىلىدۇ.
تاشقى يىغىندى كۈچلەرنىڭ يۆنىلىشى بىلەن تېزلىكنىڭ يۆنىلىشى بىردەك بولسا،جىسىم تۈز سىزىقلىق ھەركەت قىلىدۇ.تاشقى يىغىندى كۈچلەرنىڭ يۆنىلىشى بىلەن تېزلىكنىڭ يۆنىلىشى بىردەك بولمىسا،جىسىم ئەگرى سىزىقلىق ھەركەت قىلىدۇ،دېيىلىپتۇ.
ئوقىدا ئىككى يۆنىلىشتە ئايلاندۇرۇلۇپ،ئوخشاش بىرئورۇندىن قويۇپ بېرىلگەن ماياتنىك تەجرىبىسىدە ماياتنىك ئىككى خىل يۆنىلىشتە ئاغىدۇ.بىر يۆنىلىشتىكى ئېغىشنى تاشقى يىغىندى كۈچلەرنىڭ تەسىرىدىن كېلىپ چىققان ئېغىش،دەپمۇ تۇرايلى.يەنە بىر يۆنىلىشتىكى ئېغىشنى نىمە دەيمىز؟بۇ ۋاقىتتا تاشقى يىغىندا كۈچلەر دەل شۇ پەيىتتە يۆنىلىشىنى ئۆزگەرىتكەن،دىيەلەمدۇق؟....بۇنداق دېسەك،ئاڭلىغانلار بۇ ئەخمىقانە گەپكە تولا كۈلۈپ،ئۈچەيلىرى ئۆزۆلۈپ كېتىشى مۆمكىن.

قارىغاندا،نىيوتۇننىڭ 1-قانۇنىنىڭ 2-ئابزاسىنى،29-تېئورېمىچە ئېغىشنى ئېتراپ قىلماسلىقتىن باشقا چارە يوق.

ئوخشاش بىر ئورۇندىكى ،ئوخشاش بىرنۇقتىدىن ئىككى يۆنىلىشتە ئايلاندۇرۇپ قويۇپ بېرىلگەن ماياتنىكقا تاشقى يىغىندى كۈچلەرنىڭ تەسىرىمۇ ئىككى يۆنىلىشتە بولىدۇ،دېيىش ئەسلا ئاقمايدىغان گەپ بولۇپلا قالماي،بۇنداق ئاقمايدىغان قاراش ئىلىكتىر ماتۇرنىڭ ئايلىنىش تېزلىكىنى ئۆزگەرتكەندە تېخىمۇ پاسسىپ ئورۇنغا چۈشۈپ قالىدۇ ۋە ئۈزۈل-كېسىل رەت قىلىنىدۇ.چۈنكى،بۇنداق دېيىش ئۈچۈن تاشقى يىغىندى كۈچلەرنىڭ مىقدارىمۇ ئىلىكتىر ماتورنىڭ تېزلىگىنىڭ ئۆزگۆرىشىگە  مۇناسىپ ھالدا ئۆزگۆرۈپ تۇرىدۇ،يەنى،تارتىش كۈچىنىڭ مىقدارى ،يەر  شارى ماگىنىت كۈچىنىڭ مىقدارى،كورىئولىس كۈچىنىڭ مىقدارى تۇراقلىق بولمايدۇ،ئىلىكتىر ماتۇرنىڭ ئايلىنىش تېزلىكى ئۆزگەرسە ،ئۇلارنىڭ مىقدارىمۇ ئۆزگۆرۈپ تۇرىدۇ.دىيىشكە توغرا كېلىدۇ.قېنى،مانا مۇشۇنداق دېيىشكە جۆرئەت قىلالايدىغان ۋە بۇنداق تەشەببۇسنى ئىسپاتلىيالايدىغان فىزىكىچى بارمۇ؟!.....

نىيوتۇن 1-قانۇننىڭ بايانىنىڭ 2-ئابزاسىدا پىلانىتلار ھەركىتى ۋە نۇر ھەركەتلىرىنى ئىنىرىتسىيىلىك ھەركەت دەپ قارىغان.ھالبۇكى ھازىرقى بەزى فىزىكلار بۇ ھەركەتلەرنى تاشقى تەسىر سەۋەبىدىن كىلىپ چىققان ھەركەت،ئىنىرىتسىيىلىك ھەركەت ئەمەس دەپ قاراۋاتىدۇ.
بىز ئىشلىگەن ماياتنىك تەجرىبىسى،شىرە ئۆستىدىكى نۇر تەجرىبىسى قاتارلىقلار نىيوتۇننىڭ ئېيىتقانلىرىنىڭ توغرىلىغىنى ئىسپاتلاۋاتىدۇ.فىزىكلار بۇ نۇقتىدا ئەستايىدىل ئويلۇشۇپ،2-ئابزاس ھەققىدىكى ئېنىق پوزىتسىيەسىنى ئوتتۇرىغا قويسا بولىدىغاندەك قىلىدۇ.مەن بۇرھان مۇئەللىم ۋە پىراپىسۇر پەرھات مىجىت مۇئەللىملەرنىڭ نىيوتۇن 1-قانۇنى بايانىنىڭ 2-ئابزاسى ھەققىدە ئېنىق بىرەر پوزىتسىيە بىلدۆرۈشىنى ئۈمىت قىلىمەن.

مەن شۇنچە ئىزدىنىپمۇ نىيوتۇن 1-قانۇنى بايانىنىڭ 2-ئابزاسىدىن نىيوتۇن ئۆزى ۋاز كەچكەنلىگى ياكى بۇ 2-ئابزاسنىڭ باشقىلار تەرىپىدىن يېتەرلىك دەلىللەر  بىلەن ئىنكار قىلىنغانلىغى ھەققىدە بىرەر ماتىريال تاپالمىدىم.ئۇنىڭ ئۈستىگە پاكىتلار بۇ ئابزاسنى قوللاۋاتىدۇ.شۇنداق تۇرۇغلۇق بۇ ئابزاسنىڭ گېپى چىقسا  قولاقنى يوپۇرىۋىلىش ئىلمىلىك ۋە ئاقىلانىلىك ئەمەس.
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ق.سىدىق تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2015-12-26 08:29  

نۇر(پېقىرىغۇچ)نىڭ تەكشىلىكتە قاتقىچە(ئۇيىغىچە)بولغان ھەركەت تىرايىكتورىيىسى نۇرنىڭ ئوقىدا ئايلىنىش يۆنىلىشى تەرەپكە ئىزچىل ئېغىپ بارغۇچى ئەگرى سىزىق(سىفرال)بولۇپ،مەن ھازىرغىچە بۇنداق ئەگرىلىكىنى بىرنوللى قانۇنى،كورىئولىس كۈچى،يەرشارى ماگىنىت مەيدانى كۈچى قاتارلىق تاشقى كۈچلەر ئارقىلىق چۈشەندۆرگەن بىرەرمۇ مىسالنى ئۇچراتمىدىم.ئىلكتىر ماتۇرنىڭ ئۆزى بىر نۇر بولۇپ،بۇ ماتۇر ماياتنىك بېشى قىلىنغان ماياتنىك تەجرىبىسىگە ئاللىقانداقتۇر بىر تاشقى كۈچ ياكى تاشقى يىغىندى كۈچلەر ئارقىلىق چۈشەندۆرۈش ئېلىپ بېرىش،نۇرنىڭ ئىچكى، ئۆزىگە خاس بولغان ئىنىرىتسىيىلىك ھەركىتىنى ئىنكار قىلىشقا ئېلىپ بارىدۇ.بۇ،مۆمكىنمۇ؟.مۇشۇنداق قىلىشقا ئۇرۇنۇش كىشىنى ھەيرەتتە قالدۇرۇدىغان پەۋقۇلئاددە جاسارەت.ھالبۇكى،ئۇنىڭ نەتىجىسى پەقەت كومىدىيە بولىشى مۆمكىن.
ئەسكەرتىشكە تېگىشلىك بىر نۇقتا شۇكى،تەكشىلىكتە نۇرنىڭ قاتقىچە بولغان سىفرال ھەركەت جەريانىنى ئىلىكتىر ماتۇر ماياتنىك بېشى قىلىنغان ماياتنىك تەجرىبىسىدىكى ئېغىش بىلەن بىر مەسىلە دەپ قاراشقا بولىدۇ.

ئەمدى يەنە ئازراقلا تەپەككۆر يۆرگۆزسە، بۇ كىشى نەزەريىۋى جەھەتتىن 29-تېئورېمىنىڭ نەق ئۆزىگە ئىرىشەلەيدۇ.مۇبادا شۇنداق بولۇپ قالسا بۇرھان مۇئەللىم دەتالاش قىلىدىغان ئادەمدىن يەنە بىرسى كۆپىيىدۇ.تېخىمۇ چوڭقۇرراق ئويلىساق بەك “چىرايلىق” ئىش بولىدۇ...........