شىمالغا سەپەر (غازى) [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

ۋاي بۇ قاسىمجان ھاياتتىن قانداق ھوزۇر ئېلىشنى  ئوبدان بىلىدىغان ئادەمكەن. مەستلىكىم كېلىۋاتىدۇ. سەپىرىڭىز ئۇتۇقلۇق ھەم مەنىلىك بولغاي!

(3)
  رەھىمنىڭ ئۆيىگە كەلگەندە مەن خۇددى ئۆز ئۆيۈمگە كەلگەندەكلا ئەركىن – ئازادە بولۇپ قالدىم، ئائىلىسىدىن ھال سورىدىم ۋە چوڭلارنى سورىدىم.
مەريەم ئانا شۇ كۈنلەردە ئىسسىق ئۆتۈپ كەتكەندەك بولۇپ، دوختۇرخانىدا ئىكەن. ئەتىسى ئەتىگەندە ئۇنىڭ بىلەن كۆرۈشۈپ، خۇددى مەن كىچىكىمدىن «ئانا» دەپ كۆنگەن ھاممامنى كۆرگەندەك بولۇپ قالدىم. گويا ئىككىسىنىڭ تەقدىرى – قىسمەتلىرى، چىراي تۇرقى، جانلىق ۋە تېتىكلىكى، كۆرۈنىشىدىنلا چەكسىز مېھىرىبانلىقى، قەھرى بىلەن زەھرى ئېنىق روھىي دۇنياسىنى خىيالەن ئوخشاتتىم. يۇرتنى بىر قۇر ئەسلەپ ئۆتتۈم، مەريەم ئانا شائىر قاينامىنى ئۇيغۇرغا تۇغۇپ بەرگەن گۈزەل ۋە ئۇلۇغ ئانىلارنىڭ جۈملىسىدىن ئىدى. مۇشۇنداق بىر ئانا بۇ تارىخى دىيارنىڭ ئەڭ يېقىنقى زاماندىكى قەھرىمانلىرى ئىدى، بېشىدىن نۇرغۇن ئىسىسىق – سوغۇقلار ئۆتكەن ئانىلارنىڭ تىپىك ۋەكىلى ئىدى. مەن ئۇنىڭ بىلەن ئەھۋاللاشقاندا يۈرىكىم ناھايىتىمۇ يېقىن بىر تۇيغۇدا بولدى، ئانامنى سېغىنىپ كەتتىم. بىزنىڭ بۈگۈنكى پىلانىمىز كۈرە سېپىللىرىنى كۆرۈپ كېلىش ئىدى. مەريەم ئانا بىلەن ۋاقىتلىق خوشلاشقاندا ئۇ رەخىم ئىككىمىزگە كۆزلىرىگە ئىسىسىق ياش ئېلىپ، قىيالمىغاندەك بىر خىل قارىغىنىدا سۇ بولۇپ كەتتىم. بىر ئانا شۇ قەدەر يىراقلاردىن ئىزدىشىپ، بىر – بىرىنىڭ ئىززىتىنى قىلىشىدىغان چىن دوستلۇقتىن، چاغداشلىقتىن، ئۆز بويلۇقلاردىن ئۈنسىز پەخىرلىنىۋاتقاندەك ئىدى. بىز ئىككى ئائىلە كىشىلىرى رەخىمنىڭ ماشىنا ھەيدىشى بىلەن كۈرەگە – سادىرنىڭ ئاۋازىغا سىڭىپ كېتىۋاتىمىز. ئەسلىرىمدە ئىنسانىيەت ياشاملىرىنىڭ بىر بۇلىڭىدىكى بۇ جايلارنىمۇ ئۆزىنىڭ سىتەملىرىدىن يىراق قىلمىغانلىقىدىن ئازابلاندىم ھەم پەخىرلەندىم. ئازابىم- تارتقان كۈلپەتلەر بولسا، پەخرىم – كۈلپەتلەردىن ئۇچۇپ چىققان ئاجايىپ ئادەملىرىمىز، سادىر روھى بىلەن بىرگە بىزمۇ ئەلمىساقتىن دۇنيانىڭ ئېسىدە ئىكەنمىز...
رەخىم ئىككىمىز يانمۇ يان ماڭاتتۇق، ئۈنسىز سۆزلىشەتتۇق، چۈچۈپ كەتكەن قۇشلاردەك ئەندىكەتتۇق، كۈرە يامۇلىنىڭ تۆت ئىشىكىدىن كىرىپ باقاتتۇق، چىقىپ باقاتتۇق، تاش ئابىدەلەرگە خۇرسىنىپ قارايتتۇق. راۋاق ئۈستىگە چىققاندا قورغاس ئاسمىنىنىڭ ئەينى يىللاردىكى تۇمانلىرىنى پۈۋلەيتتۇق. تۆكۈلىۋاتقان توپا سېپىللارغا قوشۇمىمىزنى تۈرۈپ يانتۇ تىكىلەتتۇق، قارا ۋە مۇدھىشلارنى كۆرگەنلەرگە دۇئا قىلاتتۇق، بۇرنىمىز قان ھىدلىرىنى، كۆزلىرىمىز كۆمۈلگەن سۆڭەكلەرنى ھېس قىلاتتى، كۆرەتتى. ئۇزاقتىن – ئۇزاق قۇلاق ياقاتتۇق. كۈلكىمىز قۇلاشمايتتى، يۈرىكىمىز تېپىچەكلەيتتى. روھىمىز قان ئىچىدىن قوپاتتى...
1871- يىلىدىن 1882- يىلىغىچە بولغان ئارلىقتا چاروسىيەنىڭ قولىغا ئۆتۈپ كېتىشتىن ئىلگىرىلا تۇنجى قېتىم شىنجاڭنى ئومۇميۈزلۈك ئىدارە قىلىش دەل مۇشۇ بىز دەسسەپ تۇرغان ئىلى تەۋەلىكىدىكى كۈرە قەلئەسىدە «ئىلى جاڭجۈن مەھكىمىسى» تەسىس قىلىنىپ، پۈتكۈل شىنجاڭنى ھەيۋەت بىلەن باشقۇرغان بۇ جايدا تۇنجى بولۇپ جاڭجۈن بولغان كىشى تۇغۇلغان ۋاقتىنىڭ تايىنى يوق، شەجەرىسى ئېنىق بولمىغان مانجۇ سېرىق جىيەكلىك قوشۇنىدىن بولمىش مىڭ رۈي ئىدى. ئۇ چېگرا قوغداشتا ئالاھىدە تۆھپە قوشقان بولسىمۇ، 1765 –يىلى يۈز بەرگەن ئۇچتۇرپان ۋەقەسىنى بىر تەرەپ قىلىشتا ئاكتىپ بولمىغانلىقىدىن ۋەزىپىسدىن قالغان ۋە كېيىن 1768-يىلىدىكى بىرمىغا قارشى ئۇرۇشتا ئۆلگەن. شۇنىڭدىن تارتىپ تاكى 1911-يىلىغىچە بۇ مەھكىمە ئۆزىنى نامايەن قىلىپ كەلگەن ۋە نۇرغۇن قىسمەتلەرنى بىزگە يەتكۈزۈپ تۇراتتى. ئىلى دەرياسى بۇ يەرنى ئايلىنىپ ئۆتۈپ، ئەجدادلىرىمىزنىڭ كۆز ياشلىرىنى تا ھازىرغىچە ئۇنتۇلدۇرماي ئېقىپ كېلىۋاتقان ئىدى.
رەخىم ئۈنسىز يول باشلايدۇ، مەن ئوي ۋە كەچمىشكە تولغان قەلبىمدىكى داۋالغۇشنى بېسىپ تېخىمۇ جىم ماڭىمەن ۋە سېپىللارغا قارايمەن ھەمدە قاينامى شېئىرلىرىدىكى سۆڭەكلەرنىڭ ئەسلى ئېتنىكىسىنى كۆرگەندەك بولىمەن ۋە ئۇنىڭ تاقىر باشلىرىغا، ئورۇق ۋە تۈكلۈك  قۇللىرىغا قولۇمنى سوزىمەن...

قاسىمجان ئاكامنىڭ تاتلىق ھاسىلاتلىرى ماڭا مەن ئويلىغاندىنمۇ كۆپرەك نەرسىلەرنى ئاتا قىلىدىغان بولدى . داۋامىنى كۈتتۈم ئاكا .

كۆرۈنۈشلەر

شىمالغا ئەمەس قەلبىكە،روھقا سەپەر بوپتىكەنمۇ دەيمەن، سەپەرنىڭ داۋامىنى كۈتىمىز،تىزراق يېزىۋېلىڭ قاسىمجان،بولمىسا سەپەر تەسىراتلىرى سۇغۇپ قالمىسۇن.

شىمال
ماڭلىيڭغا سۆيىدۇ شامال،
سېنى دەپلا تاغلىرىڭ تۈندە،
ھەسرەتلەرنى قىلدۇ قامال.
قۇياش تەپتى تەرلەتسە ھايھاي،
گۈلگە ئۇخشاش ئاچىسەن جامال.
دەريالىرىڭ مۇڭلىنىپ ئېقىپ.
ئىھ، سىغىندى مېنى ئىھتمال.
يېشىل-يېشىل ساي -ئىدىرلىرىڭ،
مىڭ يۈرەكنى قىلغاندۇ لال.
بۇلبۇل ئۇنى يۆتمەس باغلىرىڭ،
قىز مەڭزىگە چىكلگەن خال.
بۇلاقلىرىڭ ئاھۇ كۆزىدەك،
پىنھاللاردا چاقنايدۇ ۋال-ۋال.
مۇمام ئەتكەن ئەتكەنچايلىرى،
سۆمەرگەندە تېتىيدۇ بال-بال.
بىر تارىخنى سۆزلەپ بېرىدۇ،
قارغايلىرى ماڭا ئەڭ ئاۋال،
بۇمبا پارچىسى تىلغان ئىڭەكنى،
مىھىر ى بىلەن سىلايدۇ چال.
ئايدىڭ كىچە، ئاي سۆيگەن كىچە،
شىۋىرلايدۇ نازۈك مەجنۇنتال،
قار ئاستىدا باھارنى كۆتۈپ،
مىڭ خىيالغا ھەمرادۇر شىمال.
ناخشا تارىخ، ناخشا مۆھەببەت،
ناخشا بىلەن قاچىدۇ زاۋال،
ھىدىلىرىڭنى سىغىنىپ سەھەر،
ناخشا ئېيتىم ساڭلا شىمال


_________قاسمجان ئاكىمىزغا سۇلتان ئۇۋەيىس مازاردىن سالام.

ئاخىرنى ساقلاۋاتىمەن ئاكا.

بوپتو بەكمو كۆڭۇللۇك،
قاسىمجاننىڭ سەپىرى.
سۇيگۈ بىلەن توشوپتۇ،
كۇندە يازغان دەپتىرى.

سالام ئېيتىڭ قاسىمجان ،
موھەممەتجان ئاكامغا.
بولسا بو يىل كەپ كەتسۇن،
ئەزىز قەشقەر ماكانغا.

سەپەرنامەڭنى ئوقۇۋېتىپ يەنە شۇ گۈزەل دەملەر داۋاملىشىۋاتقاندەك تۇيغۇغا كېلىپ قالدىم...تېخىمۇ كۆپ پىلانلار بار ئىدى،ئەپسۇس مۇبارەك رامىزاندا سەپەر قىپ قالدىڭ...

(4)
28- ئىيۇل، مەريەم ئانىنى دوختۇرخانىغا ئېلىپ چىقىپ ئورۇنلاشتۇرغاندىن كېيىن ئۇنىڭ بىلەن كەچتە كۆرۈشمەكچى بولۇپ، غولجا شەھرىگە قاراپ يول ئالدۇق، ئۇ بىزگە دۇئا قىلىپ ئۇزاتتى. ئابدۇلېتىپ قاينامى قۇچىقىمدا ئولتۇرۇپ، چۈچۈك پاراڭلىرى بىلەن مېنى كۈلدۈرەتتى. قاينامىنىڭ مەھەلىدىكى جان دوستى ھەمراھجان ماشىنىنى ھەيدەپ، يۇمۇرلارنى ئېيتىپ ئەتىگەندىكى ساپ ھاۋاغا كۈلكىلىرىمىزنى چېچىپ ئۈلگۈرەتتى.ئۇ مەن بارغاندىن بۇيان ئەتىگەن – كەچلەردە يېنىمىزدىن زادىلا ئايرىلمىدى، سەھەردە كىرىپلا «ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم» دېسە، كەچتە «ئاللاھقا ئامانەت، ئەتە كۆرىشەيلى» دەپ قايتاتتى. ئۇنىڭ مىجەزى ۋە دوستلۇقنى قەدىرلىشى مەندە چوڭقۇر تەسىر قالدۇرغان ئىدى.
قورغاس بىلەن غۇلجا شەھىرىنىڭ ئارىلىقى بىرەر سائەتكە يەتمەيدىغان يەردە ئىدى. ئەينى يىللاردا ئاتلارنى گۈلدۈرلىتىپ چېپىپ، «ئۈچ ۋىلايەت ئىنقىلابىي باش شىتابى»دىن يوليورۇقلارنى ئېلىپ كېلىپ، چېگرادىكى مىللىي ئارمىيە جەڭچىلىرىگە بۇيرۇق يەتكۈزگەن ۋاقىتلاردىكى زەبەردەست كىشىلىرىمىزنى خىيال قىلاتتىم... ھازىر بۇ يوللاردا ئاققان قانلارنىڭ ئورنىغا يۇقىرى سۈرئەتلىك يوللار ياسىلىپ، ئىككى تەرىپىدىكى گۈزەل ۋادىلاردىن تارقاۋاتقان يېشىل ھېد مېنى ئەسىر قىلدى، قۇلاقلىرىمدا ھۇررا سادالىرىغا ئارىلىشىپ كەتكەن جەڭگىۋار ھەربىي مارىشلار ياڭرايتتى.
خىياللىرىم قاينامىغا كەلگەن تېلىفۇننىڭ ئاۋازى بىلەن ئۈزۈلدى، جۇشقۇن شائىر شەۋكەت ئىبراھىم بىزنى سۈيلەپ تېلفۇن قىلغان ئىدى.

بۈگۈن ھاۋا ناھايىتى ئىسسىپ كەتتى. بۇ يىل ھەممىلا يەر شۇنداق ئىسسىپ كەتتى، دېسە. جەنۇپتا بۇغداي پىشىپ، ئومىلار ئورۇلۇپ، خامانلار تېپىلىپ بولدى، قوغۇنلار بازارغا چىقتى. بىراق، بۇ مول – ھوسۇللۇق مەزگىلدە كەلگەن مۇباراەك رامزاندا بازارلار ئادەمسىز، كىشىلەر كەچ بولىشى ھامان بازارغا كېلىدۇ، دوغاپ ئىچىشىدۇ، قوغۇن – تاۋۇزلارنى پىچىپ يېيىشىدۇ. مەنمۇ بىمەھەل سەپەرگە چىقىپ قالغان ئىدىم. كۈندۈزلىرى شەھەرلەردىمۇ ئاشخانىلار ئاساسەن ئېچىلمىغان، خالىغان نەرسىلەرنى خالىغان يەردە يەپ – ئىچىپ يۈرەلمەيسەن. مۇشۇنداق سەراتانلاردا روزا تۇتساڭمۇ يۈرىكىڭ قاغجىرىمايدۇ، ئۇسساپمۇ كەتمەيسەن. ئاللاھ شۇ قەدەر تاقەت ۋە ئىمان ئاتا قىلىدۇكى، سېنىڭ بارلىق ئوت نەپسىڭ قاراڭغۇلۇققا مەھكۇم بولغاندەكلا، قەلبىڭلا يورۇق، ئىشلىرىڭ راۋان بولۇپ كېتىدۇ.
بىز غۇلجا شەھرىگە كىرىپلا، ۋاڭ قادىرنىڭ بېغى ئالدىدا بىزنى ساقلاپ تۇرغان شائىر، تېخىچە يۈز كۆرۈشمىگەن ئاكا يوللۇق دىلكىشىم شەۋكەت ئىبراھىم بىلەن قۇچاقلىشىپ كۆرۈشتۇق –دە، خۇددى ئەتىگەن چىقىپ كېتىپ، چۈشتە بازاردا كۆرۈشكەن قېرىنداشلاردەك تەبئىيلا پاراڭغا چۈشتۇق، جەنۇپتىكى قەلەمكەشلەرنىڭ سالامىنى يەتكۈزدۈم، ئۇنىڭدىن باشقىلارنى سورىدىم. شائىر، ياش ژورنالىسىت، دوستۇم ئاسىمجان ئوبۇلقاسىم ئۈرۈمچىگە تەكلىپلىك يازغۇچىلارنىڭ يىغىنىغا كەتكەن ئىدى. باشقىلارنى بۇ ئاي، بۇ كۈنلەردە ئاۋارە قىلغۇممۇ كەلمىدى. شەۋكەت ئىبراھىم، قاينامى، ھەمراھجان ۋە مەن ھازىر جاۋاب چاقچاقلىرىمىز بىلەن شائىرلاردەك قەد كۆتۈرگەن سۇۋادان تېرەكلەرنىڭ ئارىسىغا كەڭ ياسالغان، ئەينى يىللاردا ئەخمەتجان قاسىمىلار بەردەس ۋە ئېغىر قەدەملەر مېڭىپ كىرگەن يولدا كېتىۋاتىمىز، شۇ يىللاردا جەنۇپ ۋە شىمالدىن قانخور، مۇستەبىت شىڭ ھۆكۈمىتىگە قارشى يەڭ تۈرۈپ ئاتلىنىپ، مۇشۇ يەرگە يىغىلىپ مۇنتىزىم ھەربىي قوشۇنغا ئايلانغان مىللىي ئارمىيە جەڭچىلىرىنىڭ سانى 15مىڭدىن ئېشىپ، مىللىي ھۆكۈمەتنىڭ قەھرىمان سەركەردىلىرى ئۇلارنى پاراتتىن ئۆتكۈزۈپ كۆزدىن كەچۈرگەن، ھەيۋەتلىك بارابان ئاۋازى، پەرزەنىت قوشۇنغا پەخىرلىنىپ قاراپ چاۋاك ئۇرغان خەلقنىڭ كۆكنى تىترەتكەن سادالىرى، ئۇلارنىڭ چېھىرىدىكى ئىشەنچ ۋە ئازادلىققا زار بولغان ھۇررا سادالىرى  ئېگىز ئۆسكەن سۇۋادانلاردىن سىرغىپ چۈشەتتى. شەۋكەت ئىبراھىم ماڭا بۇ ئۇنتۇلماس ھاياجانلىق دەملەرنى خۇددى بۇ يەردىكىلەر شۇ نەقمەيداندا باردەك ئوبرازلىق، جانلىق، ئىسپاتلىق قىلىپ سۆزلەۋېتىپ، ماڭا بىر قارىۋەتكەندىن كېيىن بايىقى ھاياجانلار پەسكۇيغا چۈشۈپ، كونىراپ قالغان كۆزدىن كەچۈرۈش سالاسۇنىغا قاراپ، ئۇزۇن تۇرۇپ كەتتۇق... يۈرىكىمىزدىن بىر ئېقىن لۆمشۈپ ئېقىپ ئۆتۈپ كېتىۋاتقاندا، ئۈنىمىز ئىچىمىزگە چۈشۈپ كەتتى... ئەخمەت ئەپەندىنىڭ سىماسى، نۇتۇقلىرى بىزنى جىمجىت تۇرۇشقا، يۈرىكىمىزنى، قەلبىمىزنى، ھەر بىر ئاۋازغا قۇلاق سېلىشقا ئۈندەيتتى. بىز ئاستا – ئاستا مېڭىپ، ئۇلارنىڭ خاتىرە قەبرىسىگە بارغۇچە، مەدەنىيەت ئىنقىلاۋى مەزەگلىدە جەنۇپنىڭ قايسى بىر يېرىدە ھەپىسىدە تۇرغان، ئەمما ئەركەكچىلىكتە نام قازانغان بىر ئادەمنىڭ كەچمىشىنى شەۋكەت شۇنچە يۇمۇرلۇق قىلىپ ئېيتتىكى، كۈلۈپ ئۈچەيلىرىمىز ئۈزلگىلى تاس قالدى. بىز سېمىنوتلۇق مەيداندىن ئۆتۈپ، ئەخمەتجان قاسىمى ۋە 19 يېشىدىلا ئۇنىڭغا قوغدۇغۇچى بۇلۇپ ماڭغان ئىككى نەپەر قەھرىمانغا دۇئا قىلىپ ئارقىمىزغا قايتتۇق. باشكا ئىشلارغا تازا رايىم بارمىدى. پەقەت ئۈچىمىز ۋە بىزگە ئەگىشىپ يۈرگەن ئائىلە تاۋابىئاتلىرىمىزنىڭ ئۈنىمىز ئىچىمىزگە چۈشۈپ كېتىۋاتاتتى.ئۇنىڭ ئۈستىگە بىز بۇ يەرگە كىرگەندىلا جىدەللىشىۋاتقان بىر جۈپ خەنزۇ ئەر –خوتۇننىڭ جىدىلى تا بىز چىققۇچە دەرۋازا ئالدىدا داۋاملىشىۋاتقان ئىدى. يان تەرەپتىكى ئامانلىق قوغدىغۇچىلار ئۇلارنى گويا كۆرمىگەندەكلا تۇرىشاتتى. ئۇ ئىككىسىنىڭ بۇ يەرگە كىرىپ –چىقىۋاتقان سەيياھلارنىڭ كەيپىياتىنىڭ بۇزۇلىشى بىلەن چاتىقى  يوق ئىدى. بۇ يەر گويا ئۇلارنىڭ شەخسىي ھويىلىسىدەكلا، ھېچكىم بىلەن كارى يوق جىىدىلىنى داۋاملاشتۇرىۋاتاتتى.  
بىز سىرتىغا چىققاندا، ھاۋا تېخىمۇ قىززىپ كەتكەن ئىدى. ئىلى دەرياسىغا قاراپ يولغا چىقتۇق...

     ھۆرمەتلىك قاسىمجان، سىز مانا مۇشۇنداق ئادەم، ئازغىنە دەم ئېلىش، كىچىككىنە  نەرسە، كىچىككىنە ۋەقەلەردىنمۇ ئالەمچە زور بەخت ۋە چەكسىز مەنانى ھېس قىلالايدىغان. ئاللا تېنىڭىزنى سالامەت قىلسۇن! يازمىڭىزنىڭ داۋامىنى كۈتىمەن...

    شىمالدىكى ئەزىز قېرىنداشلىرىم، قاسىمجان ئېلىپ بارغان جەنۇپ سالىمى ئىچىدە مېنىڭمۇ يىراقلاردىن پىچىرلاپ تۇرۇپ يوللىغان غايىۋانە سالاملىرىم بارلىقىنى ھېس قىلالايدىغانلىقىڭلارغا ئىشىنىمەن!

(5)
شائىرلارنىڭ، يازغۇچىلارنىڭ قەلىمىدە، كۆڭۈل ۋە يۈرەك سۆزلىرىدە، تارىخنامىلەردە ئاجايىپ ئىخلاس بىلەن تىلغا ئېلىنغان ھەيۋەتلىك، نامى مەشھۇر ئىلى دەرياسى مېنىمۇ ئۇزاق يىللاردىن بېرى تەلپۈندۈرۈپ كەلگەن ئۇلۇغ دەريا ئىدى. دەريانىڭ شارقىرىغان ئاۋازىغا ئىلى پەرزەنىتلىرىنىڭ تىنىقلىرى، تارىختىكى ھۇررا سادالىرى، جەڭگىۋار ۋە بوي ئەگمەس ئىرادىسى قوشۇلۇپ ئېقىپ كېلىۋاتقانلىقغا تالاي يىللار بولدى. مەن ئىلى دەرياسىنىڭ كۆۋرۈكىنى سۈرەتلەردىلا كۆرگەن، ئەسەرلەردە ئۇ گۇۋاھ بولغان ئاجايىپ كەچمىشلەرنى ئوقۇغان ئىدىم. مانا بۈگۈن ئۇنىڭغا كەلدىم، ھازىر ئۇنىڭ ئىككى قىرغىقى مۇداپىئە قىرغاقلىرى بىلەن قاشالانغان بولۇپ، سۈيى ئازلاپ كەتكەندەك كۆرىنەتتى. بۇنىڭ سەۋەبىنى شەۋكەت ئىبراھىم: « يۇقىرى قىسمىدا يەرلەر كۆپلەپ ئېچىلىپ كەتتى، ھەر خىل نامدىكى كارخانىلار قۇرۇلۇپ، بۇ دەريانىڭ سۈيىنى ئىشلىتىپ، تۆۋەن ئېقىملىرىدىكى ھەيۋەتلىكلىكى بارا – بارا يوقاپ كېتىۋاتقان تۇيۇلىدىغان بولۇپ قالدىم» - دەپ قىسقا، ئەمما چوڭقۇر مەنىگە ئىگە سۆزى بىلەنلا مېنىڭ چۈشىنىپ يەتكەنلىكىمنى بىلىپ، ئارتۇق گەپ قىلمىدى، مەنمۇ ئارتۇقچە سورىمىدىم. بىر – بىرىمىزنى سۈرەتكە تارتتۇق، ئۇ يەردە ئۈچ، تۆت، ئىككى چاقلىق ۋەلسىپىتلارنى خەنزۇ تىجارەتچىلەر ئىجارىگە بېرىپ، كېلىپ كەتكۈچىلەرنىڭ ئىلى دەريا ساھىلىنى ئايلىنىۋېلىشىغا مۇلازىمەت قىلىدىكەن، شۇنچە چىرايلىق، تىرىشچان غۇلجا قىزلىرى بۇلارغا تەرجىمانلىق قىلىدىكەن – دە، ساياھەتچىلەر بىلەن بولغان تىل قىيىنچىلىقىنى ھەل قىلىپ ئىش ھەققى ئالىدىكەن. رەسىمگە تارتىدىغان بالىلار شۇنچە سەمىمىيلىك بىلەن ھەقلىق مۇلازىمەت قىلىشىدىكەن، تۇرقىدىن بۇ يەرنىڭ رىقابەتتە تۇرىۋاتقان ئاخىرقى فوتۇگراپلىقى چىقىپ تۇرىدىكەن، چۈنكى ھازىر ساياھەتچىلەر، يىراق – يېقىندىن كەلگۈچىلەرنىڭ ھەممىسى دېگۈدەك ئۆزلىرى ئاپپارارت ئېلىپ كېلىدىكەن ياكى ئەقىلىي ئىقتىدارلىق يانفۇنلىرى بىلەن ئۆز ئارا سۈرەتكە تارتىشىپ كېتىدىغان بولغاچقا، ئۇلارنىڭ بىر كۈندە تاپىدىغان تاپاۋىتى ئىلگىرىكىدىن كۆپ تۆۋەنلەپ كەتكەن ئىدى. مەن قولىمىزدا ئاپپارات بولسىمۇ يۇقارقىلارنى ئويلاپ، ئۇلارنىڭ رەسىمگە تارتىپ قۇيۇشىنى ئۆتۈندۈم، نەچچە نۇسقا يۇيغۇزۇپ، خاتىرە ئۈچۈن ئۆز ئارا تارقىتىپ بەردىم. ئۇلار بىزنىمۇ ئۆزىمىزنىڭ ئاپپاراتىدا قىزغىنلىق بىلەن سۈرەتكە تاتىپ قويدى.
كاتىر بىلەن دەرياغا چۈشكىنىمىزدە، يۈرىكىم ئىلى دەرياسىنىڭ سۈيىگە چىلىشىپ كەتكەندەك، مەن ئۇنىڭ ئىچىدىكى بۇقسىغان، ئويناقشىغان پىچىرلاشلىرىنى ئاڭلىغاندەك بولدۇم. قوللىرىمنى كاتىرىدىن چىققان دولقۇنلارغا سۇنغىنىمدا ئۇنىڭدا ئاققان قانلارنىڭ ئۈزۈلمەس تىنىقلىرىنى، شېھىدلەرنىڭ قوللىرىنى تۇتقاندەك تۇيغۇغا چۆمۈلدۈم، ئىچىمدىكىنى ئۇنىڭغا بىلدۈرۈش ئۈچۈن بار ئاۋازىم بىلەن ۋارقىرىدىم...«ئىلى دەرياسى!!!» - دەپ. ئاۋازىمنى يېنىمدىكى قاينامى، شەۋكەتلەر ئاڭلىسىمۇ، مەن دەريانىڭ ئەشۇ باغرىدا مۇشۇ چاغدىكى ئاۋازىمنىڭ، ئويلىرىمنىڭ، سېغىنىشلىرىمنىڭ، قىيناقلىرىمنىڭ سىڭىشىپ قېلىپ قېلىشىنى تولىمۇ ئارزۇ قىلدىم...

بىز بىر ئىككى سائەت ئايلانغاندىن كېيىن، ئۇلۇغ دەريا بىلەن قىيمىغان ھالدا ئۈنسىز خوشلاشتۇق، بۇ يەردە مەندە قىسقا ۋاقىت ئىچىدە چوڭقۇر تەسىر قالدۇرغان، ھازىر جاۋاب، ئادەمنىڭ نېمە ئويلاۋاتقانلىقىنى تېزلا بىلىۋالىدىغان، پۈتكەن – تۇرغىنىدىن مەردۇ مەردانىلىقى، ئوچۇق – يورۇقلىقى تۆكۈلۈپ تۇرىدىغان ئاكا يوللۇق شائىر شەۋكەت ئىبراھىم مەندىن نۇرغۇن ئۈمىدلەرنى كۈتىدىغانلىقىنى ئېيتقاندا، تېخى ھېچقانچە ئىش قىلمىغانلىقىمنى ئويلاپ خىجىل بولدۇم ۋە ئۇنىڭ بىلەن قۇچاقلىشىپ كۆرۈشكەندەك، يەنە قۇچاقلىشىپ قىيمىغان ھالدا ئايرىلدۇق. ئۇ بىزنى كۆپرەك ئايلاندۇرغۇسى بولسىمۇ مۇھىم ئىشى چىقىپ قالغانلىقى سەۋەبلىك كۆزلىرىدىن چوڭقۇر دوستلۇق، قېرىنداشلىق، مېھرىبانلىق ئۇچقۇنلىرىنى تارقىتىپ تۇرۇپ ئايرىلدۇق. مەنمۇ ئۇنىڭغا قىيمىدىم...

بىز شەھەرنىڭ شىمالى قىسمىدىكى قويۇق مىللىي ئالاھىدىلىككە ئىگە ئىلى شەھەرلىكلىرىنىڭ ئۆيلىرى ئورۇنلاشقان كوچىدىن شەھەر ئارىلاپ قايتىش يولىغا چىقماقچى بولۇپ ماڭدۇق. ئازادە، ئىشىكى ئوچۇق ھويلىلار، مەھەلىلىرىدە يۈرۈشكەن چېھرى نۇرلۇق بوۋايلار، زىلۋا بويلۇق ئىلى قىزلىرى ئەينەكتىن ئاستا- ئاستا ئۆتۈپ، ئارقىمىزدا قالماقتا، خىيالىمدا سالاملاشماقچى بولغان ئۈۋەيىس، تۇغلۇق تېمۇر، شەۋكەت مېھمانخانىسىدكى زوردۇن ئاكىنىڭ ياتىقى، «ئىلى دەرياىسى» ژورنىلىدىكى مۇھەررىر ئاكا، ئاغىنىلەر بىلەن سالاملىشىش ئىستەكلىرىم چايقىلاتتى، ئەپسۇس... ئۇلارغا كېيىنكى ئارمانلىرىمنى قويدۇم...

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   qasimjanosman تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2013-8-15 18:22  

بىز شۇ كۈنى كەچتە غولجا شەھرىدىن قايتىپ، رەخىم ياسىن قاينامىنىڭ تاغىسى، كەڭ كەتكەن زېمىن ۋە چوڭ – چوڭ ئۆيلەرنىڭ، نۇرغۇن نەۋرىلەرنىڭ چوڭ ئاتىسى، قورۇق ئىگىسى روزاخۇن ئاكىنىڭ ئۆيىدە ئىپتارلىدۇق، ئۇ ئادەم كۆڭلى كۆكسى كەڭ، چاچلىرى كۈمۈشتەك ئاقارغان، جۇشقۇن مىجەز،  قاينامىغا ئۆز بالىسىدىنمۇ  بەك ئىززەت يەتكۈزىدىغان ۋە ئۇنى قانىتىنىڭ بىرى دەپ بىلىدىغان ئادەم ئىدى. بىز ئۈزۈملۈك ھويلىدا تەك ئاستىدىكى كەڭ كارىۋاتتا ئولتۇرۇپ، بەھۇزۇر پاراڭلاشتۇق. روزاخۇن ئاكىنىڭ ئۆيىنىڭ ئالدىدىكى 200 مو ئەتراپىدا كېلىدىغان قۇملۇقتا يايرىدۇق... شۇ كۈنلەردە ئۇ بۇ يەرلەرنى ئېكىنگە كىرگۈزۈش ئۈچۈن قۇدۇق كولىتىۋاتقان ئىكەن، يارىدەملەشتۇق. ئۇ قوي سويۇپ مىھمان قىلىپ، قەشقەرنى سورايتتى، ئالدىراشلىقتا بىزگە قارىيالمىغانلىقىنى ئەسكەرتىپ تۇراتتى. ئۇنىمۇ قەشقەرگە بېرىشقا تەكلىپ قىلدىم. بۇ يەردىكى دىھقانلارنىڭ ئەھۋالىمۇ خېلىلا يامان ئەمەس ئىكەن، پەقەت  يەنىلا جاپا چېكىشتەك ئەنئەنە ئۆزگەرمىگەن ئىدى. ئىشلىگەن چىشلەيدۇ –دە!