شىمالغا سەپەر (غازى) [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

شىمالغا سەپەر

   ئادەم بەزى چاغلاردا تۈرلۈك ئىشلار بىلەن مەشغۇل بولۇپ خىزمەتتىن، تۇرىۋاتقان مۇھىتتىن بىر ئايرىلىپ يىراق يەرلەرگە كەتكۈسى كېلىدۇ. بىراق، دائىم ئۇ خىيال پېتىلا قالىدۇ. ئەمەلىيەتتە سەن كەتكەنسېرى يىراقتا قېلىۋاتقان ئەسلىي مۇھىتىڭمۇ ساڭا يەنە تەلمۈرىدۇ، سەنمۇ ئاڭا تەلمۈرىسەن. بۇ يەرگە كەلسەڭ ئۇيەر، ئۇيەرگە كەتسەڭ بۇ يەر يىراق.... سەن ئىزدىگەن يىراقلىق ۋە يېقىنلىق ئوخشاشلا ئۆزۈڭنىڭ تۇيغۇڭدىكى يۇلقۇنۇش، ئۆزۈڭنى ئېلىپ قېچىشتىكى كىچىككىنە باھانە خالاس. گۈزەل ۋە ئازابقا تولغان بۇ دۇنيانىڭ نەرىگە بارساڭ سەندىكى كۆمۈلگەن ھېسلار ئوخشاشلا سەن بىلەن بىللە بارىدۇ. قىسقا - قىسقا قېچىشلىرىڭدىن ھېچبىر ئۈنۈم كۆرۈلمەيدۇ. شۇنداقتىمۇ يەنىلا ئۆزۈڭنىڭ ئەپسانىسىگە ئۆزۈڭ ئوۋلىنىسەن-دە، «مەن يىراقلاۋاتىمەن!» دەپ توۋلايسەن، ئويناقشىيسەن. بىراق، يۈرىكىڭدىكى ئەڭ يېقىن ئادەم بولمىسۇنچۇ، ھەر جايدا غېرىبسەن!
سەپەردە بول- دەيدۇ ئاتىلار. بىراق، نەدىلا بولساڭ ئامان بول بالام -دەيدۇ ئانىلار. سەن بارغان يەردە تۇنۇش- بىلىشلىرىڭ، سىرداشلىرىڭ ئۈزۈلمىسۇن- دەيدۇ ساڭا كۆيۈنىدىغان دوسىتلار...
مەن بۇ قېتىم ئۇزۇن  يىللاردىن بېرى قەلبىمگە پۈكۈپ كەلگەن شىمالدىكى تاغلارنى، گۈزەل باغلارنى ۋە ئۇنىڭدا مەن بىلەن بىللە نەپەس ئېلىۋاتقان قەدىردان دوستلارنى، غېرىبلارنى، غالىبلارنى كۆرۈپ كېلىش ئۈچۈن ماڭدىم، ئەشۇ شىمالغا- ئاۋرالغا، ئېرتىشنىڭ كىچىك ئېقىنلىرى، ئىلىنىڭ دەريالىرىغا...

بىرىنچى بېكەت: ئۈرۈمچى

(2013-يىل 20-ئىيۇل)

(1)

  ئۈرۈمچى ئىلگىرىمۇ، ھازىرمۇ كىشىلەر تەلپۈنۈپ كەلگەن، كېلىۋاتقان ئاجايىپ بىر شەھەر. بىلمەيدىغانلارنىڭ ئاغزىدا ئۇ يەر تولىمۇ يىراق ۋە سېھىرلىك بىر شەھەر. بىلىدىغانلارغا نىسبەتەن كۈندە ئىشىك ئالدىغا چىقىپ بىر قۇر كۆرگەندىن كېيىنلا قايتىپ كىرىدىغان ئادەتتىكى بىر كۆرۈنۈش خالاس.

10 نەچچە يىللار ئاۋال مەنمۇ ئالىي مەكتەپ ئىمتىھانى بەرگىنىمدە ئۈرۈمچىدە، بېيجىڭدا ئوقۇش ئارزۇيۇمغا يەتسەم دەيتتىم. ئەپسۇسلانمايمەن،چۈنكى، ئانا يۇرتۇم گۈزەل قەشقەردە ئوقۇدۇم، خىزمەتكە چىقتىم، ئۇ يەرلەر مېنىڭ كېيىنكى ئارزۇلىرىم ئارىسىدا قېلىۋەردى. ئەمما، ھەر قاچان ئەشۇ يەرلەردە ئوقۇيالىغان بولسام-ھە، مەنمۇ دەپ خۇرسىنىپ قوياتتىم. كىچىكلا خىزمەتكە چۈشۈپ ئورنۇمدا ئېغىر مەسئۇلىيىتى بار ۋەزىپىگە چۈشتۈم، يىللار چۈشۈمدەك تېز ۋە ئۆزگىرىشچان ئۆتۈپ كەتتى، ئۇ خىزمەت مەندەك بىر كىتاب خالتىسىغا، رومانتىكىلىققا، بىسەرەمجان خىياللارغا مەپتۇن ئادەمگە ماس كەلمەيدىغانلىقىنى بىلىپ يەتتىم. چۈنكى ھەددىدىن ئېشىپ كەتكەن ئىجتىمائىي مۇناسىۋەتلەرنىڭ نەقەدەر قورقۇنچلۇق بىر قاينام ئىكەنلىكىنى تېزلا بىلىپ يەتكەن ئېدىم. بالىلىقىمغا قانماي تۇرۇپلا، چوڭ ھۆرمەت، ئاتاققا نائىل بولۇپ، ئۆزۈمنى ئۇنۇتتۇم. ئەمما، قەلبىم قاراڭغۇ بولمىغاچ نۇرغۇن ئەمەل سورۇنلىرىنى، ئارقىسىدىكى بىھۇدە ئۇرۇنۇشلارنى، پەسكەشلىكلەرنى كۆرۈپ، بىلىۋاتقىنىمدا جاھان ئەزەلىي مۇشۇنداقمىدى؟- دەپ نىدا قىلاتتىم. ئاخىرى بۇ ۋەزىپىنى ئۆتكۈزۈپ بېرىپ، ئارام ئېلىش ئۈچۈن قەستەن «ئۈرۈمچىگە قاچتىم»! ئائىلەمگىمۇ دېمىدىم، رەھبەر، ئىدارىگىمۇ دېمەي ساق 8 كۈن «يوقالدىم»! چۈنكى ماڭا جىمجىتلىق كېرەك ئىدى. ئەپسۇس، مېنى قېچىپ كەتتى، ئۇنى ئېلىپ، بۇنى تاشلاپ كەتتى –دەپ تاپمىغان گېپى قالماپتۇ ئەتراپىمدا نەچچە ۋاقتىن ماڭا ھەسەت قىلىپ ئۆزىنى دەپسەندە قىلىپ كەلگەنلەر... مەن تېخى كىچىكلا ئېدىم، 20 نەچچە ياشلىق بالا ئېدىم! يىللار ئۆتتى مانا، كىم ئاق، كىم قارا، كىم ساق، كىم يارا-ھەممىنى كۆردۈم. بۇرۇختۇم ھالەتتە ئۆتكەن ئەشۇ  كۈنلىرىم يورۇپ، شىمالى شىنجاڭغا ۋەزىپە بىلەن چېنىقىش پۇرسىتى كەلدى، يىللاردىن بېرى ماناس، كۈيتۇن قاتارلىق جايلاردىكى دېۋىزىيەلەرگە، چەت – ياقىلارغا بارىدىغان ۋەزىپە ماڭا ۋە مەن بىلەن قاتاردىكىلەرگە نەق شۇ چۈشۈمدىكى – مېنى ئاقاچقان، مېنى كۈلدۈرگەن، مېنى يىغلىتىپ، ئاھ ئۇرغۇزغان ئۈرۈمچىگە چۈشتۇم. بۇ ئىككى يىلدا تەڭرىتاغ رايونلۇق ھۆكۈمەت، ئاپتونۇم رايونلۇق دۆلەت باج ۋە ئاپتونۇم رايونلۇق پارتكومنىڭ بىناسىغا ئەڭ يېقىن بىر كوچا باشقارمىسىدا ئەتىۋارلىنىپ ئىشلىدىم.  بېرىلىپ خەنزۇچە ئۆگەندىم، نەچچە ۋاقتىن ئوقۇلمىغان كىتابلىرىمنى ئوقۇدۇم، ئۈرۈمچىنىڭ بۇلۇڭ پۇچقاقلىرىغىچە، يېشىل – قىزىل چىراقلىرىغىچە ھەممىنى كۆردۈم. كىتابلاردىن باش كۆتۈرسەم بىر سوم پۇلنى تاشلاپ قويۇپ، كوچا ئاپتوبۇسىغا بىر چىقىۋالسام ياناشىمدىمۇ چۈشمەيلا يەنە بىر سومنى تاشلاپ قويۇپ، مەلۇم يەرگە كەلگەندە يەنە ئالمىشاتتىم، نەگىچە بارسا ئاخىرقى چۈشمىگۈچى بولۇپ كېتىۋېرەتتىم. بۇ جەرياندا نۇرغۇن يول لېنىيەلىرىنى، بىنالارنى، مۇھىتىنى كۈزىتىپ چىقاتتىم. ھەر خىل ئادەملەرنى، قىزلارنى، ئوغۇللارنى، موماي ، بوۋايلارنى كۆرەتتىم. جىمجىتلىقىم ئويلىرىمغا مەھكۇم ئىدى. ۋاقىت ئۆتكەنسېرى قولۇمغا ئالمىغان قەلەمنى تاپتىم كونا سومكامنى ئاقتۇرۇپ يۈرۈپ. بۇ كونا سومكامدىن چىققان قەلەم ئەمدى يېڭى نەرسىلەرنى، ئۆزۈمىنىڭ ئىچكى دۇنياسىدىكى يېڭىلىنىشلارنى يېزىشقا باشلىدى. دېمەك، مەن ئۇ يەردە ئەدەبىياتقا قايتىپ كېلىۋاتاتتىم.  ئەدەبىيات مېنىڭ ئەركىم ئىدى، ئەسلىدىن سۆيگەن مەشۇقۇم ئىدى!!!

ئۇ مېنى يۈرەكلىك قىلدى، ئۆزۈمگە قاراپ ئىچكىرلىشىمگە يول ئاچتى....

مانا بۈگۈن، ئايرۇپىلاندا كېلىۋاتقۇچە بۇ ئىشلارنى ئەسلىدىم. قەشقەر مېنى ئۇزاتقاندا قالغان غېرىب تۇيغۇلىرىم تەڭرىتاغلىرىنىڭ ئۈستىدىن ئۆتىۋاتقاندا، بۇلۇتلانى كەزگەندىلا ئۇچۇۋاتقانلىقى بىلىندىغان، بولمىسا، مۇئەللەقتە جىملا تۇرغاندەك كۆرىنىدىغان ئايرۇپىلان قاناتلىرىدەك ئۆرلىمەكتە ئىدى. مەن كېيىن، ئۈرۈمچىنى نەقەدەر ياخشى كۆرۈپ قالغانلىقىمنى سەزدىم. چۈنكى ئۇ يەردە خاتىرىلىرىم ئويغانغان، ئاجايىپ كىشىلەر بىلەن ئۇچراشقان، دوستلاشقان، سىرداشقان ئېدىم. مەن بۇ يەرگە ھەر بىر قېتىم كەلسەم ئۆزۈمنىڭ زېمىنى- روھىي دۇنيايىمغا- ئەدەبىياتقا ئەڭ يېقىن كەلگەندەك تۇيغۇلارغا چۆمىمەن. چۈنكى مەن بۇ يەردە ھەۋەسكارلىقىمدىكى ئەڭ قورقۇنچلۇق، ئەڭ سۈرلۈك بىلىدىغان تەھرىر بۆلۈم ئىشىكلىرىگە تارتىنىپ كىرىپ كەلگەندە شۇنچە تەمكىن ۋە تەبئىي قارشى ئېلىپ، تەر تۆشۈكچىلىرىمدىن چىقىۋاتقان ئىسسىقلىقنى بىر خىل يېقىنلىققا ئايلاندۇرىۋەتكەن، تەھرىر – مۇھەرىرلەرنىڭ ئەسلىدە تولىمۇ سەمىمىي، ساپدىل ئادەملەر ئىكەنلىكىنى ماڭا تۇنجى قېتىم ھېس قىلدۇرغان پولات ھېۋزۇللا، ئەركىن نۇر، روزىمۇھەممەد مۇھەممەد...لەر، مەمەت ئەيسا ئۆزئەرك، ھەزرەتئەلى ئەخەت، غېنى مۇھەممەدلەرگە ئەڭ يېقىن كېلىمەن... كېچىلىرىمدە، چاڭقىغانلىرىمدا مېنىڭ يېنىمدا ئۈنگەن گىياھلاردەك ئوچۇق دوستلىرىمدىن راخمانجان ئاۋۇت ئۆزھال، مۇرات مەھمۇت، ئابدۇۋەلى ئەرشىدىن، سەيدۇللا پىردەۋسلەر بىلەن ئۆتكىن تىنىقلارغا يېقىنلىشىمەن... كېچىلەرنى كېزىپ ماڭا كەلگەن ئەنۋەر جۇلا، نۇر بەگلەرنى كۆرىمەن... بىليارت ئوينىغاچ تاڭلارنى پىيادە كېسىشىپ ئۆتكەن ئوسمانجان مۇھەممەد پاسئانلارنىڭ، ئېدرىس نۇرۇللا ئارغتۇغنىڭ، لېرىك مۇزىكىدەك سۈزۈك تۇرسۇن شەيخلارنىڭ قولىنى تۇتىمەن... ئاتۇش تاماقلىرىنى، دۇغاپلىرىنى سېغىنغاندا جەنۇبىي قۇۋۇقتىن سەللا ئۆتسەم ئۇچۇرىشىپ قالىدىغان ئەختەمكامنى، بۈگۈنكىدەك يېتىپ كەلگەندە ئالدىمغا چىقىدىغان مەھمۇد مەھدى، «كەلدىڭىزمۇ»... دەپ شۇنچە سەمىمىي ھال سورايدىغان پەرھاتكامنى ، "كېلە ئەمدى بىر.." دەيدىغان ئەيبۇكاملارنى قۇچاقلايمەن...

كۆرۈشمىسەكمۇ ھال –ئەھۋال سوراپ ھالى قالمايدىغان بويتاق دوستلىرىمنىڭ ئاۋازىنى ئاڭلايمەن. نۇرغۇن كەچمىشلىرىمنى مەناغا تولدۇرغان نۇرغۇن سىرداشلىرىمنى ئۇچرىتىمەن...

سالام ئۈرۈمچى! سالام ماڭا تۈن ۋە سۈبىھنى، تاڭ ۋە چىڭىقى چۈشلەرنى ھېس قىلدۇرغان «سۇمرۇغ» مۇنبىرىدە مېنى قوللىغان مەۋھۇم سېغىنچلىرىم!!!

دېرىزىنىڭ سىرتىدا

    نەزەر سالساڭ باشقىچە ئالەم ،
ئۈرۈمچىنىڭ تاشلىق مەھەللىسى.
شۇ تاشلىقتا ياتسا بوۋىسى ،
بىلمەي دەسسەپ ئوينار نەۋرىسى .

نەزەر سالساڭ باشقىچە ئالەم ،
شۇ تاشلىقتا تالايلىغان ئىز .
دەرىزىدىن باقار ھېسسىياتسىز،
قەلبى تاشتەك قېتىپ كەتكەن قىز.

نەزەر سالساڭ باشقىچە ئالەم ،
تاشلىق دالا، تاشتا سالغان تام.
تېنىمەستىن تاپار دەۋزەخنى ،
زەھەر چەككەن يىگىتلەر قارام.

نەزەر سالساڭ باشقىچە ئالەم ،
كېچە تۈنى ئىشلەر ئاتىسى .
ئۇ بىلىدۇ ، توختاپ قالسا ئاھ!
ئوقىشىدىن قالار بالىسى .

شۇنداق ھايات ،
شۇنداق بىر ئالەم چۆمۈلىدەك مىدرايدۇ ئادەم .
ھېچكىم كىرمەس باغاق يازمىساڭ ،
گەر ئۆيۈڭدە بوپقالسا ماتەم .

تاشلىق شەھەر، تاشلىق مەھەللە،

نەزەر سالساڭ باشقىچە ئالەم .
كىرىپ كېتەر ئۈنسىز قەبرىگە،
تونۇشماستىن مىڭلىغان ئادەم .

نەزەر سالساڭ باشقىچە ئالەم ،

بۇ شەھەرنىڭ ھەر بىر مەھەللىسى.
ھەر دەرىزە پۈتۈن بىر ئالەم ،
ئاھ خەيىرلىك بولغاي ئەتىسى ...

2007-يىل مارت

________________________________________

شۇ يىللاردا تەسىراتچى، رىئالىزمچە ئىدىم. مۇشۇنداق يېزىپ يۈرەتتىم. ئەمما ئۈرۈمچىنىڭ غېرىبلىقى پۈتكۈل ئادەملەرنىڭ چىرايىغا چىقىپ كەتكەندەكلا كۆرىنىدۇ. ماڭا نىسبەتەن كېتىش پات پۇرسەتتىكى ئىش. بىراق، ئۈرۈمچىگە چىققانلارغا نىسبەتەن مانا كېتىمەن، ھېلى كېتىمەن دەپ تۇرۇپ قېلىش تەقدىرى بىلەن توپىسىنىڭ ئېغىرلىقىدىن كېتەلمەيسەن. بۇ يەردە ئەشۇنداق قىسمەتلەرگە ئۇچرايسەن، كۆرىسەن، ئۇھسىنىسەن، ئازىسەن... نۇرغۇن قىزلارنى قۇتقۇزىۋالغۇڭ كېلىدۇ. غېرىب قالغان بوۋايلارغا ھەمراھ بولغۇڭ، تاش قىسسەلىرىنى سۆزلەتكۈڭ كېلىدۇ. ھېلىلا كەلگەن بىمارنىڭ ۋاقىتسىز ساقىپ كېتىشى، ھېلىلا مۇزلىغان شەھەرنىڭ بىردەمدىلا ئاپتاپقا ئېچىلىشىلىرى سېنى ھەيراتتە قويىدۇ. ئەمما، ئەشۇ كۆرۈنۈشلەرنىڭ ئىچىدە يۈرىكىڭنى لەختە- لەختە قان بىلەن سۇغۇرىۋالىدىغان مەڭگۈلۈك ئازابمۇ قالىدۇ. "بۇ ئازابنىڭ ئالدىدا دەۋزەخ ئوتى ئۇچقۇنچە يوق!".

    شۇنداق، ماڭىمۇ ئىنتايىن تەسىر قىلغان، ئۇيغۇرنى كوچىدا يىغلاتقان باتۇر روزى روھىنىڭ ئۈرۈمچىدە قارار تېپىشى مېنى قاتتىق ساراسىمگە سالغان ئىدى. "سۇمرۇغ"مۇنبىرىدە تالاي مەرسىيەلەر لەپىلدەپ ياغقان قاردەك تۆكۈلگەن ئىدى. ئۇيغۇر شېئىرىيىتىنىڭ روھى بايرىقى يېرىم چۈشۈرۈلگەن، ئاسمىنى يېرىم چۈشكەن ئىدى. مەن ئۇنى بىر قېتىممۇ كۆرەلمىگەن، پەقەت شېئىرلىرىنى، جەڭگىۋار ماقالىلىرىنى، قارغا بۆلۈنۈپ تۇرۇپ، كوچا چىرىقى ئاستىدا قىلغان نادىر تەرجىمىلىرىنى قانماي كۆرگەن ئىدىم.  مەن تا ھازىرغىچە ئەشۇ چاغدىكى ئازابلىق ھېسسىمنى ئېسىمدىن چىقىرالمايمەن. بەرھەق! كەتكىلى كەلگەن بىز... ئۇمۇ كەتتى ھەر باھاردا كەلگىلى...!!!

  بۈگۈنگىچە ئۈرۈمچىگە نەچچە قېتىم بارغىنىمنى ئەسلىيەلمەيمەن. ئەمما، ئەستىلىكلىرىمدە ئەسلىرىم تولا.