Salam URUMQI :: سالام ئۈرۈمچى :: 乌鲁木齐综合娱乐网 :: 萨拉慕乌鲁木齐 :: 维吾尔综合门户网:: 新疆维吾尔文化::

چېچىنيە مەسىلىسىنىڭ كېلىپ چىقىشى

چېچىنيەنىڭ يەر مەيدانى تەخمىنەن 15مىڭ كۇۋادىرات كېلومېتىر بولۇپ، كاۋكاز تاغ تىزمىسىنىڭ شىمالىي چېتىگە جايلاشقان، گىروزىيە بىلەن چىگرالىنىدۇ، ئاھالىسى 1مىليۇندىن ئاشىدۇ، ئىسلام دىنىغا ئىتىقاد قىلىدۇ. 19-ئەسىردە، يەنى چاررۇسىيە كاۋكاز ئۇرۇشى ئارقىلىق 1895-يىلىغا كەلگەندىلا چېچىنيەنى ئىمپىرىيە تىروتورىيەسىگە كىرگۈزگەن. سوۋىت ئىتتىپاقى ھۆكۈمىتى 2-دۇنيا ئۇرۇشى مەزگىلىدە چېچەنلەرنى گىرمانىيە تاجاۋۇزچىلىرى بىلەن ھەمكارلاشتى، دېگەننى باھانە قىلىپ، 400 مىڭغا يېقىن چىچەن ئاھالىسىنى ئوتتۇرا ئاسىيا بىلەن سېبىرىيە رايۇنىغا قوغلىۋەتكەن. سوۋىت ئىتتىپاقى ئالىي سوۋىتى 1957-يىلى يانۋارغا كەلگەندىلا، چېچەن –ئىنگوش ئاپتۇنۇم جۈمھۈرىيتىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈپ، رۇسىيە ئىتتىپاقداش جۈمھۈرىيتىنىڭ باشقۇرىشىغا ئۆتكۈزۈپ بەرگەن.

دۇدايىۋ

سوۋېت ئىتتىپاقى ھاۋا ئارمىيەسىنىڭ گىنرالى چېچىنيەلىك دۇدايىۋ 1991-يىلى 6-سىنتەبىر قورال كۈچىگە تايىنىپ، چېچىنيە يەرلىك سوۋىت ھاكىمىيتىنى ئاغدۇرۇپ تاشلىغان ھەمدە "چېچىنيە جۈمھۈرىيتى زوڭتوڭى" بولغان. دۇدايىۋ سوۋىت ئىتتىپاقى پارچىلىنىش ھارپىسىدا، "ئېگىلىك ھوقوقلۇق" چېچىنيە جۈمھۈرىيتى قۇرۇلغانلىقىنى جاكارلىغان ھەمدە چېچىنيە مىللىي قوغدىنىش ئەترىتىتىنى تەشكىللىگەن. چېچىنيە شۇنىڭدىن كېيىن رەسمىي "مۇستەقىللىق" يولىغا قاراپ ماڭغان.

چېچىنيە بايرىقى

ئىككى قېتىملىق چېچىنيە ئۇرۇشى

رۇسىيە ھۆكۈمىتى دۆلەتنىڭ بىرلىكى ۋە زىمىن پۈتۈنلۈكىنى قوغداش ئۈچۈن، 1994-يىلى دىكابىردا 60مىڭ كىشىلىك قوشۇننى سەپەرۋەر قىلىپ، 1-قېتىملىق چېچىنيە ئۇرۇشىنى قوزغىغان ۋە چېچىنيە قانۇنسىز قوراللىق كۈچلىرىگە قاقشاتقۇچ زەربە بەرگەن، بىراق 1996-يىلىنىڭ ئاخىرىغا كەلگەندە ، چېچىنيە قوراللىق كۈچلىرى رۇسىيە چېگراسىدا ئىلگىرى-ئاخىرى ئىككى قېتىم زور تۇتقۇن قىلىش ۋەقەسىنى پەيدا قىلغان. رۇسىيە ئارمىيەسى چېچىنيەدىن چېكىنىشكە مەجبۇر بولغان.

1997-يىلى چېچىنيەدە زوڭتۇڭ سايلىمى ئۆتكۈزۈلۈپ، مەشھەدۇۋ زوڭتۇڭلۇققا سايلانغان. ئۇ چېچىنيە "مۇستەقىللىقى"دا چىڭ تۇرۇپ، بۆلگۈنچىلىك بىلەن داۋاملىق شۇغۇللانغان.
رۇسىيە فىدىراتسىيەسى چېچىينە مەسىلىسىنى ئۈزۈل-كېسىل ھەل قىلىش ئۈچۈن، 1999-يىلى 100مىڭ كىشىلىك ئەسكەرنى سەپەرۋەر قىلىپ، 2-قېتىملىق چېچىنيە ئۇرۇشىنى قوزغىغان ۋە چېچىنيەنى قامال قىلىپ، قوراللىقلارغا قاقشاتقۇچ زەربە بەرگەن. ھاۋادىن بومباردىمان قىلىش، قۇرۇقلۇقتىن قورشاپ يوقىتىش ئىستىراتىگىيەسىنى قوللىنىپ، چېچىنيە قوراللىقلىرىنىڭ زور قىسمىنى يوقاتقان ھەمدە پۈتكۈل چېچىنيەنى تىزگىنلىگەن.

رۇسىيە زوڭتۇڭى مېدىۋېدىۋ 2009-يىلى 16-ئاپرىل رۇسىيە فىدىراتسىيەسى ئارمىيەسىنىڭ چېچىنيە جۈمھۈرىيتىدىكى تىرورلۇققا قارشى ھەرىكىتىنىڭ رەسمىي ئاخىرلاشقانلىقىنى جاكارلىغان. بۇ ماھىيەتتە 10يىل داۋاملاشقان 2-قېتىملىق چېچىنيە ئۇرۇشىنىڭ ئاخىرلاشقانلىقىنى جاكارلاش ئىدى.

ئۇرۇشتىن كېيىن يامرىغان تېرورلۇق ھۇجۇملىرى

 گەرچە چېچىنيە ئۇرۇشى ئاخىرلاشقان، چېچىنيە ھۆكۈمەتكە قارشى قوراللىقلىرىنىڭ كاتتىباشلىرى ئېتىپ ئۆلتۈرۈلگەن بولسىمۇ، ئۇرۇشتىن قالغان ئاسارەتلەر رۇسىيەنىڭ بېشىنى قاتتىق قاتۇردى. يۇرت-ماكانىدىن ئايرىلغان مۇساپىرلار مەسىلىسى، قالايمىقان ئىجتىمائىي تەرتىپ، تۆۋەنلىمىگەن ئىشسىزلىق نىسبىتى ھەمدە رادىكال ئىدىيەلەر چېچىنيەدە تىرورىزىمنىڭ باش كۆتۈرىشىدىكى ئامىل بولۇپ قالدى.
 2-قېتىملىق چېىچنيە ئۇرۇشى مەزگىلىدە قاقشاتقۇچ زەربىگە ئۇچرىغان چېچىنيە قالدۇق قانۇنسىز قوراللىقلىرى پارتىزانلىق تاكتىكىسىنى قوللىنىپ، رۇسىيەنىڭ ھەر قايسى جايلىرىدا ئۆزلۈكسىز تېرورلۇق ۋەقەلىرىنى پەيدا قىلدى.
چېچىنيە بىلەن چىگرالىنىدىغان ئىنگۇش جۈمھۈرىيتى ئالىي سوت مەھكىمىسىنىڭ مۇئاۋىن باشلىقى، ئىنگوش جۈمھۈرىيتىنىڭ سابىق مۇئاۋىن زوڭلىسى، داغىستان جۈمھۈرىيتى ئىچكى ئىشلار مېنىستىرى ئىلگىرى-ئاخىرى بولۇپ قەستلەپ ئۆلتۈرۈلدى.
ئىنگوش زوڭتۇڭى يېۋلۇۋ ئاپتۇمۇبىلنىڭ ھۇجۇمىغا ئۇچرىغان بولسىمۇ، بەخىتكە يارىشا ئامان قالدى. چېچىنيە قانۇنسىز قوراللىقلىرى يېقىنقى يىللاردىن بۇيان كاۋكاز رايۇنىدا كىڭىيىشىگە ئەگىشىپ، رۇسىيەنىڭ خەۋپسىزلىكىگە تەھدىت سالىدىغان غايەت زور يۇشۇرۇن خەۋپكە ئايلاندى.