تىۋىتتېر (Twitter) مىكروبىلوگىدا ھەركۈنى 500 مىليون پارچە ئۇچۇر يوللىنىدىغان بولۇپ، بۇ ئۇچۇرلارنىڭ مەزمۇنى ئىنسانلار تۇرمۇشىنىڭ ھەرقايسى تەرەپلىرىگە چېتىلىدۇ. تىۋىتتېر مىكروبىلوگى يىقىندا ئۇقتۇرۇش ئېلان قىلىپ، ئۆزىنىڭ بۇ غايەت زور سانلىق مەلۇمات ئامبىرىنى پەن-تېخنىكا ساھەسىدىكى تەتقىقاتچى-ئالىملارغا ھەقسىز ئېچىۋىتىشنى قارار قىلغان، بۇ ئارقىلىق تەتقىقاتچىلارنىڭ ئىنسانلارنىڭ ھەرىكەت قانۇنىيىتىنى تەتقىق قىلىشىغا ياردەم بېرىپ، ئۇلارنىڭ ئىنسانلارنىڭ ساغلاملىقىغا تەھدىت ئېلىپ كىلىدىغان ھەرخىل يۇقۇملۇق كېسەللىكلەرنىڭ تارقىلىش يوللىرىغا قارىتا ئىز قوغلاش ۋە مۆلچەرلەش ئېلىپ بېرىشىنى ئىشقا ئاشۇرىدىكەن.

مەسىلەن، مىكروسوفىت شىركىتىدىكى تەتقىقاتچى خادىملار تىۋىتتېر مىكروبىلوگىدىكى ھامىلدار ئاياللار ئاشكارىلانغان ھېسسىي-كەيپىيات ئۇچۇرلىرىغا ئاساسلىنىپ تۇرۇپ، تۇغۇتتىن كىيىنكى چۈشكۈنلۈك كېسىلىنىڭ خېيىم-خەتىرىنى مۆلچەرلىيەلەيدىغان يېڭى بىر تۈرلۈك ھېسابلاش ئۇسۇلىنى ئوتتۇرىغا چىقارغان. ئامېرىكا گىئولوگىيە ئىدارىسىدىكى خادىملار تىۋىتتېر مىكروبىلوگىنى ئىشلىتىپ، يەر تەۋرەش يۈز بېرىدىغان رايۇنلارغا قارىتا ئىز قوغلاپ تەكشۈرۈش ئېلىپ بارغان.

تا ھازىرغا قەدەر، نۇرغۇنلىغان نىسپىلىككە ئىگە مەسىلىلەرگە قىزىقىدىغان ئالىملار پەقەت چەكلىك بولغان تىۋىتتېر ئۇچۇرلىرىدىنلا پايدىلىنىپ كەلگەن. گەرچە تىۋىتتېردىكى كۆپ قىسىم ئۇچۇرلار ئاشكارىلىنىدىغان بولسىمۇ، بىراق، ئالىملار خالىغان ۋاقىتتا بۇ مەزمۇنلارنى ئىزدەپ تېپىشنى ئارزۇ قىلغان، بىراق، ئۇلار پەقەت تىۋىتتېرنىڭ API ئېغىزى ئارقىلىق بۇ مەقسەتكە يېتەلەيدىغان بولۇپ، بۇ ئارقىلىق پەقەت %1 ئەتراپىدىكى سانلىق مەلۇماتلارنىلا زىيارەت قىلالايدىكەن.

ھالبۇكى، ئەڭ يېڭى خەۋەرلەرگە ئاساسلانغاندا، ئۇزۇنغا قالماي بۇ خىل ئەھۋالدا ئۆزگىرىش بولىدىكەن: تىۋىتتېر شىركىتى بۇ يىل 2-ئايدا ئۇقتۇرۇش چىقىرىپ، 2006-يىلىدىن بۇيانقى بارلىق سانلىق مەلۇماتلارنى تەتقىقاتچى-ئالىملارغا قارىتا ھەقسىز ئېچىۋىتىدىغانلىقىنى، بۇ ئارقىلىق تىۋىتتېرنى كىشىلەرنىڭ ئالقىشىغا ئېرىشىدىغان تەتقىقات قورالىغا ئايلاندۇرۇشنى ئارزۇ قىلىدىغانلىقىنى بىلدۈرگەن. بۇنداق غايەت زور مىقداردىكى سانلىق-مەلۇمات ئامبىرى ئېچىۋىتىلسە، ئالىملار ئۇ ئارقىلىق تېخىمۇ مۇرەككەپ مەسىلىلەرگە قارىتا تەتقىقات ئېلىپ بارالايدىكەن، تېخىمۇ كونكىرىت مەسىلىلەرنىڭ جاۋابىنى تېپىپ چىقالايدىكەن.

تىۋىتتېر شىركىتىنىڭ يۇقارقى قارارى كىشىنى ھاياجانغا سېلىش بىلەن بىرگە، يەنە بىر قىسىم مەسىلىلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن ئىكەن. تىۋىتتېر ئۆز نۆۋىتىدە ئالاقىدار تەتقىقات نەتىجىسىدىن بەلگىلىك پايدا ئالامدۇ-يوق؟ ئابونتلار ئۆزىنىڭ شەخسىيىتىگە چېتىلىدىغان مەزمۇنلارنى تەتقىقاتچى خادىملارنىڭ ئىشلىتىشىگە تاپشۇرۇپ بېرىشنى خالاپ كېتىشى ناتايىن، شۇنىڭ ئۈچۈن، تىۋىتتېر يولغا قويماقچى بولغان بۇ قارار كىشىلىك ئەخلاققا زىتمۇ-قانداق؟

بۇ مەسىلىلەرنى ھەل قىلىش ئۈچۈن، ۋىرگىنىيا سانائەت ئۇنىۋېرسىتېتى (Virginia Polytechnic Institute and State University) كومپىيۇتېر تارقىلىشچان ۋېروس ئېلمى مۇتەخەسىسى Caitlin Rivers ۋە Bryan Lewis قاتارلىق بۇ يىل 2-ئايدا مەخسۇس تىۋىتتېردىكى سانلىق مەلۇماتلارنىڭ ئىشلىتىلىش ئۇسۇلىغا قارىتا يولغا قويۇلغان ئەخلاق ئۆلچىمىنى ئېلان قىلغان، ئۇلار ئالىملارنىڭ ئابونتلارنىڭ ھەقىقىي ئىسىم-سالاھىيىتىگە ئائىت ئۇچۇرلارنى ئاشكارىلىماسلىقنى،شۇنداقلا تەتقىقاتنىڭ مەقسىتىنىمۇ سىرىتقا ئاشكارىلىماسلىقنى تەلەپ قىلغان.

مەسىلەن، گەرچە ئاممىۋى خاراكتېرلىك بوشلۇقلاردىن ئۇچۇر توپلاش ئەخلاققا زىت كەلمىسىمۇ، شۇنداقلا تىۋىتتېرمۇ ئۆز نۆۋىتىدە بىر ئاممىۋى بوشلۇققا تەۋە بولسىمۇ، بىراق، باشقىلارنىڭ رۇخسىتىسىز ھالدا ئۇلارنىڭ سالاھىيەت ئۇچۇرلىرىنى ئورتاقلىشىشنىڭ ئۆزى ئەخلاققا مۇخالىپ كىلىدىكەن. مۇتەخەسىسلەرنىڭ دىيىشىچە، ئالىملار تىۋىتتېر ئارقىلىق تەتقىقات تۈرلىرىنى قانات يايدۇرغان ۋاقىتتا، باشقىلارنىڭ شەخسىي مەخپىيەتلىكىنى قوغداشقا كاپالەتلىك قىلىشنى چوقۇم بويسۇنىدىغان ئاساسىي پىرىنسىپ قىلىشى كىرەك ئىكەن، پايدىلانغان سانلىق مەلۇمات قانچە چوڭ بولسا، ئۇنىڭ مەسئۇلىيىتىمۇ شۇنچە چوڭ بولىدىكەن.