مەن يېقىندا <<جۇڭگو مىللەتلىرى>> ژۇرنىلىدا تۇرغۇن يىلتىز ئەپەندىنىڭ <<سىز كىم>> ناملىق يازمىسىنى ئوقۇپ باشقىچىلا بولۇپ قالدىم. چۈنكى بۇ يازمىدا ئابدۇرېھىم ئۆتكۈر ئەپەندىنىڭ:
                                                            << تۇغۇلغاندا  تەڭ ئىدۇق تەڭرى ئالدىدا،
                                                                  تەڭ ئەمەس بىز ،لېكىن  دەۋر ئالدىدا.
                                                                  كۆرەڭلەپ كەتمىگىن ئامەتلىرىڭدىن،
                                                                  ئاخىر تەڭ بولىمىز قەبرە ئالدىدا.>>
دېگەن پارچىسىغا ئىنتايىن كۈچلۈك رەددىيە ۋە تەنقىد بېرىلگەن. مۇشۇ مۇناسىۋەت بىلەن مەن دوستلارنىڭ مۇشۇ بىر پارچىغا قانداق باھا بېرىدىغانلىقىنى بىلىپ باقاي دەيمەن. تۇرغۇن يىلتىز ئەپەندىنىڭ يازمىسىنى ئوقۇغانلار شۇ يازمىغا ۋە بۇ پارچىغا مۇناسىۋەتلىك پىكىر قىلساڭلار، ئوقۇمىغانلار مۇشۇ پارچە ھەققىدىكى كۆزقاراشلىرىڭلارنى ئوتتۇرىغا قويساڭلار.  مەن ئىنكاس شەكلىدە سىلەرنىڭ دېگىنىڭلارغا ئاساسەن تۇرغۇن يىلتىز ئەپەندىنىڭ پىكىرلىرىنى ئوتتۇرىغا  قويسام ۋە مەنمۇ ئويلىغانلىرىمنى دەپ ئۆتسەم.

قېنى ئۇ يازما،،،،،،،،،،،،،

ئەپەندى، سىز ئاۋۋال مەن يازغان ئۇ بىر پارچە شېئىرغا قارىتا پىكرىڭىزنى دەپ بېقىڭ، ئۇ يازمىمۇ پەيدا بولۇپ قالار.

بۇ تىما يەنە ئىشەك مۇنازىرىسىگەئايلىنىپ كەتمىسە خىلى ئىش .

تەنقىت قىلىشقا سالاھىيتى توشمايدۇ،ئاۋارا بولمىسۇن.

قايسى ساندا ئىكەن  

سىز ئەڭ ياخشىسى شۇ مۇناسىۋەتلىك ماقالىنى يۇللاڭ بەك ئۇزۇن بۇلسا قىسقىچە مەزمۇننى يۇللاڭ ئاندىن <جىدەل ماجرا >ئۇينايمىز،،،كەڭسايىدىكى مۇللاملار بىلەن زىيالىلار،،،،،   

رەسساملامۇ بادۇ؟؟؟

سىز كىم

تۇرغـۇن يىلـتىز

بىر توي مۇراسىمىدا، ئادەم ۋە ئادەملىك توغرىسىدا پاراڭ بولدى، يېنىمدا ئولتۇرغان مويسىپىت كىشى:
− ھەممە ئادەم ئوخشاش، ئادەملەر تەڭ - باراۋەر... − دېدى كەسكىن تەلەپپۇزدا.
مۇبادا، ئۇ يەردىكى پاراڭ قانۇن ھەققىدە بولسا ئىدى، مەن: «ئۆزلىرى توغرا گەپ قىلدىلا» دەپ، ئۇنىڭ سۆزىنى قۇۋۋەتلىگەن بولاتتىم. ئەپسۇسكى، پاراڭ تېمىسى ئادەملىك دەرىجىسى ئۈستىدە بولۇۋاتاتتى.
− ئادەملىك دەرىجىسى ئوخشاش ئەمەس،− دېدىم ھۆرمەت يۈزىسىدىن جىم ئولتۇرۇش ۋە سۈكۈت قىلىشنى خالىماي دەرھال رەددىيە بېرىپ،− ھەربىر ئادەم ئۆز تىرىشچانلىقىغا يارىشا مەرتىۋىگە، ھۆرمەت-ئىناۋەتكە، شان-شەرەپكە ئىگە بولىدۇ. شۇڭا، ھەممە ئادەمنى تەڭ - باراۋەر دېيىش خاتا.
− ياق، سىز ياش بالا ئىكەنسىز، سىزگە قارىغاندا مەن كۆپنى كۆرگەن، سىزگە چۈشەندۈرۈپ قوياي،− دېدى ئۇ كىشى خاپا بولۇپ،− ئادەملەر ئوخشاش ھالەتتە تۇغۇلىدۇ، ئۆلگەندە ئوخشاشلا تۇپراققا ئايلىنىپ تەڭ بولىدۇ، شۇڭا ئادەملەر ئاخىرقى ھېسابتا باراۋەر.
− ياق، تۇغۇلغاندا ھېچكىم تەڭ ئەمەس، ئۆلگەندىمۇ تەڭ ئەمەس!− دېدىممەن كۈلۈپ تۇرۇپ،− ئادەملەرنىڭ تۇغۇلۇشى بىلەن ئۆلگەندە تۇپراققا ئايلىنىشىنى قارىقويۇق ئوخشاش دەپلا، ھەممە ئادەمنى تەڭ دېسەك بولمايدۇ. تۇغۇلغاندا ئوخشاشلا ھەممىسى بوۋاق بولغىنى بىلەن، بوۋاقلارنىڭ تۇغۇلۇشىدىمۇ پەرق بار، مەسىلەن: بەزى بوۋاقلار ساغلام تۇغۇلسا، بەزىلىرى كەمتۈك تۇغۇلىدۇ؛ بەزى بوۋاقلار ئاسان تۇغۇلسا، بەزىلىرىنىڭ تۇغۇلۇشى قىيىنلىشىپ ئانا بولغۇچى ئازاب چېكىدۇ؛ بەزى بوۋاقلار نورمال يول بىلەن تۇغۇلسا، بەزىلىرىنى ئانا قورسىقىدىن ئوپېراتسىيە ئارقىلىق ئېلىشقا توغرا كېلىدۇ... ئادەم ئۆلگەندە گەرچە جىسمى تۇپراققا ئايلانغىنى بىلەن، روھ ۋە شەكىل ماھىيىتىدە ئوخشاشماسلىق، جۈملىدىن ئۇلۇغلۇق ۋە ئاددىيلىق، ئېسىللىك ۋە چۈپرەندىلىك، ئالىيجانابلىق ۋە رەزىللىك، پاكلىق ۋە ناپاكلىق قاتارلىق مەسىلىلەر ھامان مەۋجۇت.
− چۈشەنمىدىڭىز، ئادەملەرنىڭ ھەممىسى قەبرە ئالدىدا تەڭ بولىدۇ، − دېدى ئۇ كىشى.
− ئۇنداق بولمايدۇ! − دېدىم مەنمۇ كەسكىن تەلەپپۇزدا، − كىشىلەرنىڭ تىرىشچانلىقى، ياخشىلىق ۋە يامانلىقى، ئەمەل-ئىبادىتى، مۇۋەپپەقىيىتى، جەمئىيەتكە قوشقان تۆھپىسى ئوخشاش بولمىغانلىقى ئۈچۈن، بۇ ئالەمدىكى ئورنى، ئابروي-ئىناۋىتى ئوخشاش بولمايدۇ. بەزىلەرنىڭ ئۆلۈمىدىن ئەل-ۋەتەن قايغۇرۇپ، ئۆلۈم نامىزىغا پۈتكۈل ئەل-جامائەت قاتناشسا، بەزىلەرنىڭ ئۆلۈم نامىزىغا ساناقلىقلا ئادەم كېلىدۇ. دېمەك، ئۆلگۈچىلەرنىڭ ھۆرمىتى قەبرە ئالدىدىمۇ كاتتا ياكى تۆۋەن بولىدۇ. ئۇ ئالەمدىمۇ ھەق بىلەن ناھەقنى ئايرىيدىغان ئادىل تارازا بار، ياخشى بىلەن يامان، ساۋاب بىلەن گۇناھ ئايرىلماي قالمايدۇ.
گەپ شۇ يەرگىچە بولدى. مويسىپىت كىشى ئۆز ئەتراپىدىكى كىشىلەرگە خوشمۇ دېمەستىن سورۇندىن چىقىپ كەتتى.
شۇ چاغدا، ئون نەچچە يىلدىن بۇيان جەمئىيەتتە تارقىلىپ يۈرگەن تۆۋەندىكى پارچە يادىمغا كەلدى:
تۇغۇلغاندا تەڭ ئىدۇق تەڭرى ئالدىدا،
تـەڭ ئەمەس بىز لېكىن دەۋر ئالدىدا.
كۆرەڭلەپ كەتمىگىن ئامەتلىرىڭدىن،
تـەڭ بولىـمىز ئاخىـر قـەبـرە ئالـدىدا.
بۇ پارچىدا ئىپادىلەنگەن پىكىر بىلەن ھېلىقى مويسىپىت كىشىنىڭ قارىشىدا ئورتاقلىق بار ئىدى. ئېنىقكى، بۇ پارچىدىكى مەزمۇن «تۇغۇلغاندا تەڭرى ئالدىدا تەڭ ئىدۇق، لېكىن دەۋر ئالدىدا تەڭ بولالمىدۇق؛ ئامەتلىرىڭدىن كۆرەڭلەپ كەتمە، قەبرە ئالدىغا بارغاندا تەڭ بولىمىز» دېگەندىن ئىبارەت ئىدى. بۇ خىل پىكىر دەماللىققا ھاياتلىق ۋە ئۆلۈم تېمىسىغا ئۇيغۇندەك تۇيۇلىدۇ، لېكىن سەل ئويلىنىپ ئانالىز قىلغىنىمىزدا، ئۇنىڭدا ئىپادىلەنگەن پىكىرنىڭ بىر تەرەپلىمە، ئىكەنلىكىنى، ھاياتلىق پەلسەپەسىگە زىت كېلىدىغانلىقىنى چۈشىنىمىز. چۈنكى، ھەركىمنىڭ دەۋر ئالدىدىكى ئورنى پەقەت ئۆز تىرىشچانلىقىغا مۇناسىپ ھالدا بولىدۇ. «كۆرەڭلەپ كەتمىگىن ئامەتلىرىڭدىن» دېگەن گەپتىن قېيىداش، كۆرەلمەسلىك، ئاجىزلىق خاھىشىنى ھېس قىلىمىز. بۇ پارچىنى شېئىرىي تۈسكە كىرگۈزمەكچى بولغان تەڭرى، دەۋر، قەبرە دېگەن سۆزلەرنىمۇ قاپىيە دېگىلى بولمايدۇ...
مەن شۇنداق مۇئەييەنلەشتۈرىمەنكى، ئادەملەر تۇغۇلغاندا تەڭ ئەمەس، دەۋر ئالدىدا ئەلۋەتتە تەڭ ئەمەس، قەبرە ئالدىدا تېخىمۇ تەڭ ئەمەس. بوۋاقلار تۇغۇلغاندىن تارتىپ بىر-بىرىگە ئوخشاش بولمىغان مۇھىت ئىچىدە ئۆسۈپ يېتىلىدۇ. ئادەملەرنىڭ تەربىيەلىنىش، چوڭ بولۇش، ياشاش ۋە ئۆلۈشىدىمۇ مۇئەييەن پەرق بولىدۇ. ئادەم ئۆلگەندىن كېيىن، بەزىلەرنىڭ روھى بىلەن نامى ئۇلۇغۋار كىملىك سۈپىتىدە ئىنسانلار قەلبىدە مەڭگۈ ياشايدۇ؛ بەزىلەر ئۆلگەن كۈندىن باشلاپلا ئۇنتۇلۇپ كېتىدۇ. ئادەم ئـۇ تۆشۈكتىن چىقىپ، بـۇ تۆشۈككە كىرىپ كەتكۈچە بولغان ھايات مۇساپىسىدە ئۆمرىدىن ئىز قالدۇرۇشى، دەۋر ئالدىدىكى ئۆز كىملىكىنى تىكلەش ئۈچۈن كۈرەش قىلىشى، يېمەك - ئىچمەكلەرنى ھەزىم قىلغۇچىلار ياكى قاراپ تۇرغۇچىلاردىن بولماسلىقى كېرەك. توغرا ھاياتلىق پەلسەپەسىنىڭ نېگىزى ئەنە شۇ. «ئۆلگەندە ھەممىمىز تەڭ بولىمىز» دېگۈچىلەر ئۆزگىلەرنىڭ ياشىشىغا قاراپ تۇرغۇچىلار، تەقدىرگە تەن بەرگۈچىلەر، مەغلۇبىيەتچىلەردۇر. دېمەك، ھەربىر ئىنساننىڭ كىملىكى ئۇنىڭ ئۆز تىرىشچانلىقى، ئۆز ئەمگىكى ئارقىلىق ۋۇجۇتقا كېلىدۇ. ئەگەر بىر ئادەم قانداقتۇر بىراۋدىن رەنجىپ: «كۆرەڭلەپ كەتمىگىن ئامەتلىرىڭدىن، تەڭ بولىمىز ئاخىر قەبرە ئالدىدا» دەپ، باشقىلارغا ئۆزىنى سېلىشتۇرۇپلا ئۆزىنى تۆۋەن چاغلاپ، ئۆزلۈك ئېڭىنى مۇستەھكەملەشكە، ئۆزىنى كۈچەيتىشكە، ھايات مۇساپىسىدىن ئىز قالدۇرۇشقا تىرىشمىسا، كىملىك دەرىجىسى تۆۋەن ياكى يوقلۇققا يۈز تۇتقۇچىلارغا ئايلىنىدۇ، خالاس.
ياشاش يولى سان-ساناقسىزدۇر، ھەربىر ئادەمنىڭ ئۆزلۈك ھەم كىملىكىنى قانداق يارىتىشى ئۆزىگە باغلىق. سىز كىم؟ ئۆزلۈك روھىڭىز نېمە؟ باشقىلاردىن پەرقلىنىپ تۇرىدىغان ئالاھىدىلىكىڭىز ھەم خاسلىقىڭىز مەۋجۇتمۇ-يوق؟ ئۆزگىلەر مەلۇم ساھە، مەلۇم كەسىپتە دەۋر بىلەن تەڭ ئىلگىرىلىگەن بولسا، سىزنىڭمۇ ئۆز ئالدىڭىزغا تۇتقان يولىڭىز، ئۆزگىچە ئۇسۇلدا ئۆزىڭىزنى كۆرسىتىش، دەۋر ئالدىدا مەھكەم پۇت تېرەپ تۇرۇش ياكى ئۇلاردىن ئېشىپ كېتىشكە ھەپسىلىڭىز بارمۇ-يوق؟ مانا، بۇ مەسىلىلەرنى سالماقلىق بىلەن ئويلىشىش كېرەك.
دەۋر ئۈزلۈكسىز ئىلگىرىلەيدۇ، ئاقىل كىشىلەر ئۆزىنى يارىتىش ئۈچۈن كۈرەش قىلىدۇ، ئۆزىنى كۈچەيتىشنى بىلمىگۈچىلەر دەۋرنىڭ كەينىدە قالىدۇ، بۇ مۇتلەق ھەقىقەت. شۇڭا، دەۋر ئالدىدا ئادەملىك دەرىجە پەرقى ھەرقاچان مەۋجۇت. بىز دائىم ئۆزىمىزگە «مەن كىمنىڭ ئەۋلادى، كىم بولۇشۇم كېرەك؟» دېگەن سوئالنى قويۇپ تۇرايلى، ئۆز كىملىكىمىزنى تىكلەش ۋە دەۋر ئالدىدىكى ئورنىمىزنى يۇقىرى كۆتىرىش ئۈچۈن تىرىشايلى!
                                                                  
(ئاپتور: «جۇڭگو مىللەتلىرى» ژۇرنىلى تەھرىراتىدىن)



مانا بۇ ماقالە ، قېنى مۇنازىرىنى باشلاڭلار !

مىنىڭچە تۇرغۇن يىلتىز ئەپەندىنىڭ كۆز-قاراشلىرىنىڭمۇ ئاساسىي بار، لېكىن ئۇنىڭ بۇ ئاساسلارنىڭ ئىلىپ چىقىپ مەرھۇم يازغۇچىمىز ئابدۇرىھىم ئۆتكۈر(ئاللاھ ئۇنىڭ ئاخىرەتلىكىنى خەيرىلىك قىلسۇن!) ئەپەندىنىڭ بۇ شېئىرىغا رەددىيە بىرىشىنىڭ زۆرۈرىيىتى يوق. مىنىڭ بىلىشىمچە شېئىر دېگەننىڭ مەلۇم بىر ئارقا كۆرۈنۈشى بولىدۇ.  ۋە يەنە بىر پارچە شېئىرنى ئوقۇغان ھەربىر كىشى ئۇنىڭدىن ئوخشاش مەنە چۈشەنچىسىگە ئىگە بولۇشىمۇ ناتايىن.
تۇغۇلغاندا تەڭ ئىدۇق تەڭرى ئالدىدا،
تـەڭ ئەمەس بىز لېكىن دەۋر ئالدىدا.
كۆرەڭلەپ كەتمىگىن ئامەتلىرىڭدىن،
تـەڭ بولىـمىز ئاخىـر قـەبـرە ئالـدىدا.
تۇرغۇن يىلتىز ئەپەندى «كۆرەڭلەپ كەتمىگىن ئامەتلىرىڭدىن» دېگەن گەپتىن قېيىداش، كۆرەلمەسلىك، ئاجىزلىق خاھىشىنى ھېس قىلىمىز دەپتۇ.  مىنىڭ ھېس قىلغىنىم بولسا، غەزەبلىنىش،نەپرەت ۋە ئامالسىزلىق ھىسسىياتى.  شېئىردىكى« تەڭ» بولۇش مىنىڭچە بولغاندا «سىز كىم»دىكىدەك ئۇنداق   «  ئۇلۇغلۇق ۋە ئاددىيلىق، ئېسىللىك ۋە چۈپرەندىلىك، ئالىيجانابلىق ۋە رەزىللىك، پاكلىق ۋە ناپاكلىق »تىكى تەڭ بولۇش ئەمەس بەلكى ھەممە مەۋجۇدات ياراتقۇچى تەرىپىدىن ئوخشاشلا تەڭ قىلىپ يارىتىلدى، لېكىن ياشاش ئەمەلىيىتى جەريانىدا يامانلىق ياخشىلىقنى، رەزىللىك ئىسللىقنى بوزەك تىپىپ كەتتى، كۈچلۈكلەر ئاجىزلارنى بوزەك قىلىپ،ھەق ئىگىلدى، ناھەقچىلىق گىدىيىۋالدى . لېكىن بىلىش كېرەككى، قەبرىگە دۇنيادىكى ھوقۇق مال-دۇنيا ھەمراھ بولالماس، ھەممە ئوخشاش بىر پارچە ئاق رەخىت بىلەن كېتەر، ھەممە بابباراۋەر ياراتقۇچى يەنى تەڭرى ئالدىدا ئۆزىنىڭ دۇنيادا قىلغان ئەتكەنلىرىدىن ھىساب بىرەر. ھىچكىشى بۇنىڭدىن قىچىپ قۇتۇلالماس دېگەنلەرنى بەكرەك كۈچلەندۈرىدۇ دەپ قارايمەن.  
تۇرغۇن يىلتىزنىڭ بۇ ماقالىسىنىڭ ئىجابىي تەربىيۋى ئەھمىيىتىنىمۇ چەتكە قاقمايمەن. ئۇنىڭدا ئاكتىپ ھايات پوزىتسىيىسى ئەكىس ئەتتۈرۈلگەن. ئەمما مەن شېئىرنى ھايات پەلسەپىسىگە زىت دەپ قارىمايمەن.
بىز ئاخىرەتتە پەقەت ياخشى-يامان ئەمەللىرىمىزنىڭ ئاللاھ بىكىتىپ بەرگەن ئۆلچىمىدە تارتىلىپ، ئىغىر-يىنىك كىلىشى بىلەنلا  بىر-بىرىمىزدىن دەرىجە جەھەتتە پەرقلىنىمىز. ئەمەلىيەتتە دۇنيا ھاياتىدىمۇ شۇنداق، ھەقىقىي ئۆلچەمنى تونۇپ يەتكەن كىشىلا بۇنى كۆرۈپ يىتەلىشى مۇمكىن. ئەمما شېئىردىكى تەڭ بولۇش دۇنيادا بولسا كۆرۈنۈشتىكى ئىنىقراق قىلىپ ئىيتقاندا ھوقۇق كۈچ دېيىش مۇمكىن، قەبرىدە بولسا سوراق تامام بولۇپ، ئۇيان بۇيان بولۇنۇشتىن ئىلگىرىكى تەڭ بولۇش دەپ قارايمەن.
 بۇ ماقالىغا كەلسەك، شېئىرنىڭ مەلۈم بىر ئارقا كۆرۈنۈش ياكى مەلۈم بىر خىل پوزىتسىيىنى ئەكىس ئېتىشى بىلەن ئۇنى بىر تەرەپلىمە ي ياكى ھاياتلىق پەلسەپىسىگە زىت دەپ ئىنكار قىلىۋىتىش بۇ ئادىلسىز لىق. بۇنىڭدىن باشقا ئاساسلىق كۈچەيتمەكچى بولغان مەركىزى ئىدىينى توغرا دەپ قارايمەن.