دۈنۈ ېېتۈقاد ۋە ېۇنۈڭ ېۈنسان ھاياتۈدۈكۈ رولۈ

[ېۇيغۇرچە]

الىقيدە الپچيچە ودورھا في الچياە الإنسانيە

[باللغە الۆويغوريە]

ت. شھدي

ت. شەھۈدۈ

تەكشۇرۇپ بۈكۈتكۇچۈ: ن. تەمكۈنۈ

المراجىە: ن. تمكيني

رۈياد شەھرۈ رەبۋە رايونۈ دۈن تەشۋۈقات ھەمكارلۈق مەركۈزۈ

 المكتب التىاوني للدىوە وتوىيە الجاليات بالربوە بمدينە الرياگ

1428 – 2007

  دۈنۈ ېېتۈقاد ۋە ېۇنۈڭ ېۈنسان ھاياتۈدۈكۈ رولۈ

   ھايات بۈر دېڭۈز، ېۈنسان ېۇ دېڭۈزدا كېمۈدە يولغا چۈققان بۈر سەيياھ، دۈنۈ ېېتۈقاد ېۇ كېمۈنۈڭ كاپۈتانۈ. كاپۈتانسۈز كېمۈنۈڭ مەنزۈلگە يېتۈپ بېرۈشۈ ېۈمكانسۈز بولغۈنۈدەك، دۈنۈ ېېتۈقادسۈز ېادەممۇ ېۆمۈر مەنزۈلۈگە يېتۈپ بارالمايدۇ. ېۇنداق بولغاندا دۈنۈي ېېتۈقاد ېۈنساننۈڭ زۆرۈر ېېھتۈياجۈ ۋە ېايرۈلالماس ھايات قوماندانۈ.

قانداقكۈ قۇماندانسۈز ېەسكەر ېۇرۇشتا تەمتۈرەپ قالغۈنۈدەك، دۈنۈ ېېتۈقادسۈز ېادەممۇ ھايات جەڭگاھۈدا ھودۇقۇپ قالۈدۇ.دۈنۈ ېېتۈقاد پەقەتلا پۈكۈر ياكۈ بۈر نەزەرۈۋۈي  كۆز قاراشلا ېەمەس، بەلكۈ ېۇ، ېۈنساننۈڭ  قەلبۈگە مۇناسۈۋەتلۈك ھايات مۈزانۈ ۋە ېەخلاق ېۆلچۈمۈگە ېالاقۈدار ېۈدېېوگۈيۈلۈك قانۇن مەنبۈېۈگە ېۈگە ېۈقرار ۋە تەستۈقتۈن ېۈبارەت روھۈيەت ېۇزۈقۈ. دۈنۈي ېېتۈقاد تۇغما ېۈقتۈدارۈ يوق ېادەم بولمايدۇ، چۈنكۈ دۈنۈي ېېتۈقاد ھەر كۈمدە كەم بولسا بولمايدۈغان روھۈ ېۇزۇق، ياكۈ خۇسۇسۈلاشتۇرۇپ ېېيتقاندا ېادەمنۈڭ ېۆزلۈك روھۈيۈتۈ ۋە تەبۈېۈتۈنۈڭ بۈر قۈسمۈ، شۇنداقلا ېۈنسانۈيەت مەدەنۈيۈتۈنۈڭ مەنبەسۈ ۋە بۆشۈكۈ.ېۈنسانۈيەت يارۈتۈلغاندۈن بېرۈ ېۈزۈلمەي كېلۈۋاتقان تارۈخنۈڭ ېۇچۇق ېۈكرانۈ شۇنۈڭغا جانلۈق شاھۈدكۈ، ېۈنسانۈيەت ېۆزلۈرۈ ېۈختۈرا قۈلغان باتۈل دۈن بولسۇن ياكۈ ېاللاھ تەرۈپۈدۈن كەلگەن ساماۋۈ دۈن بولسۇن ھېچ بۈر زامان دۈنۈي ېېتۈقاددۈن خالۈي قالغان ېەمەس. تۇنجۈ مەدەنۈيەتنۈڭ ېاساسۈ ۋە خېمۈرتۇرۇچۈمۇ تامامەن دۈنۈي ېەقۈدە، دۈنۈ پرۈنسۈپ ۋە دۈنۈ ېاساسقا يۈلۈنۈدۇ ھەمدە ھاياتنۈڭ ھەر قۈسمۈدا تەسۈرۈ كۈچكە ېۈگە.

ېۈراقلۈق مۇسا مۇسەۋۈ ېۆزۈنۈڭ "ېەرەب پەلسەپۈسۈ" ناملۈق ېەسۈرۈدە: ېۈيسا ېەلەيھۈسسالامدۈن ېۈككۈ ېەسۈر كېيۈن ېۆتكەن دۈېوگېنېس لارشۈفنۈڭ ھەر قايسۈ مەشھۇر پەيلاسۇپلارنۈڭ ھاياتۈ ۋە ېۈدۈيۈسۈ خاتۈرۈلەنگەن بۈر مەشھۇر ېەسۈرۈدە،

پەلسەپۈنۈڭ دۇنياغا كېلۈشۈنۈ قەدۈمۈ شەرق مەدەنۈيۈتۈنۈڭ شاھانە مۈراسۈ دەپ بۈلگەنلۈكۈنۈ، بۇ خۈل قاراش نۇرغۇن ېالۈملارنۈڭ تەستۈقۈغا ېېرۈشكەنلۈكۈنۈ، شۇنۈڭلۈق بۈلەن بۈرلۈككە كەلگەن پۈكۈر يەنۈ قەدۈمۈ شەرق گرېتسۈيۈدۈن بۇرۇن باي ۋە سەلتەنەتلۈك مەرۈپەتنۈ يارۈتۈپ ېۆتكەن دېگەن خۇلاسە كېلۈپ چۈققانلۈقۈنۈ ۋە بۇ مەرۈپەت تويۇنغان ېەمەلۈي پەنلەر ۋە بۈباھا دۈنۈي تەتقۈقاتلارنۈڭ مېۋۈسۈ ېۈستۈگە قۇرۇلغانلۈقۈنۈ ېالاھۈدە تۈلغا ېالۈدۇ. ھەتتا پەن توغرۈسۈدا گەپ بولغاندا مۈسۈرلۈقلارنۈڭ ماتېماتۈكا، مېخانۈكۈنۈ ېەڭ بالدۇر بەرپا قۈلغانلۈقۈنۈ، خۈمۈيۈنۈ كەشپ قۈلۈپ تۈببۈي ېۈلۈمنۈ شەكۈللەرندۈرگەنلۈكۈنۈ دەپ ېۆتۈدۇ. يەنە يېزۈق توغرۈسۈدا گەپ بولغاندا، يېزۈقنۈ بۈرۈنچۈ بولۇپ مۈسۈرلۈقلارنۈڭ ېۈجاد قۈلغانلۈقۈنۈ، كۇتۇبخانۈلارنۈ قۇرۇپ كۈتابخانۈلار ېاچقانلۈقۈنۈ تەكۈتلەش بۈلەن بۈرگە ېەمەلۈي پاكۈت سۈپۈتۈدە، بۇ مەدەنۈيەتنۈڭ ېۈزنالۈرۈنۈ 6000 يۈللۈق تارۈخقا ېۈگە مۈسۈر ېېھراملۈرۈ موميالۈرۈدۈن كۆرۈۋېلۈشقا بولۈدۈغانلۈقۈنۈ كۆرسۈتۈدۇ[1] ھەم قەدۈمۈي شەرق مەدەنۈيۈتۈنۈڭ بۆشۈكۈ پەقەت مۈسۈرلا ېەمەس، بابۈلۇنلۇقلار، چالدۈلۈقلارمۇ پلانۈتلارنۈ تەتقۈق قۈلۈپ ېاسترونومۈيۈنۈ بەرپا قۈلغانلۈقۈنۈ تەكۈتلەيدۇ ۋە دۈنۈ نەزەرۈيۈلەرنۈڭ ېۆرە بولۈشۈدا شەرق غەربتۈن تېخۈمۇ ېالدۈدا ېۈكەنلۈكۈنۈ ېۈلگۈرۈ سۈرۈدۇ. مۇېەللۈپ ېۆزۈنۈڭ بۇ پۈكرۈنۈ دەلۈللەپ: "قەدۈمۈي شەرقلۈقلەر بۈزگە ېۈلاھۈي سۈپەت، ياخشۈ - يامان ۋە تەقدۈر ھەققۈدۈكۈ ېاقۈلانە قاراشلارنۈ قالدۇرغان. كېيۈن يۇنان پەيلاسوپلۈرۈ ېارۈسۈدا قايتا - قايتا تۈلغا ېېلۈنغان نەرسۈلەر دەل مۇشۇ قاراشلارنۈڭ ېۈنكاسۈ"[2] دەپ كۆرسۈتۈدۇ. مۇېەللۈپ ېۆزۈنۈڭ بۇ پۈكۈرۈنۈ پاكۈت جەھەتتە تېخۈمۇ كۈچلەندۇرۇپ، 3300 يۈل بۇرۇنقۈ مۈسۈردا ېەۋج ېالغان كۆپ ېۈلاھلۈق دۈنۈغا ېۆكتە قوپۇپ بۈر ېۈلاھلۈق تەلۈماتۈنۈ تۈكلۈگەن، ېۇ ېۈلاھ دەل قۇياش ېۈلاھۈ " ېاتون " دەپ ېېلان قۈلغان ۋە بۇ ېۈلاھقا مەدھۈيە ېوقۇپ ېوتلۇق شېېۈر يازغان ېەخناتوننۈڭ پارچۈلۈرۈدۈن بۈر قانچە مۈسرا نەقل قۈلۈپ كەلتۈرۈدۇ. ېەمەلۈيەتتۈمۇ، جانابۈ ېاللاھ ېۈنسانلارغا بۇ دۇنيانۈ گۈللەندۈرسۇن، باشقۈلارغا پايدۈلۈق ېەمەلۈ پاېالۈيەت بۈلەن مەدەنۈيەت بەرپا قۈلسۇن دەپ، بەش ېەزا، ېەقۈل - ېۈدراك، قابۈلۈيەت ۋە تۈرلۈك ېۈقتۈدار ېاتا قۈلغان. شۇ سەۋەپلۈكمۇ جانابۈ ېاللاھ ېۆزۈنۈڭ پەيغەمبەرلۈرۈنۈ نەزەرۈيەنۈ

ېەمەلۈيەتكە بۈرلەشتۈرگەن ېاساستا ېۈنسانلارغا توغرا يولنۈ كۆرسەتسۇن، ېەمگەك ۋە كەسۈپ ېارقۈلۈق جەمېۈيەت ېۈچۈن، باشقۈلار ېۈچۈن، كېيۈنكۈلەر ېۈچۈن ياخشۈ ېۈشلاردا نەمۇنە بولسۇن دەپ، ېۇلارنۈڭ ھەر بۈرۈنۈ بۈرەر ېارتۇقچۈلۈق ۋە ېۆزگۈچە قابۈلۈيەت ۋە ېۈقتۈدار ېۈگۈسۈ قۈلۈپ ېەۋەتكەن. مەسۈلەن، نۇھ ېەلەيھۈسسالام كېمە ياساش بۈلەن دېڭۈز - ېوكيانلاردا ېۈزۈشنۈ تەلۈم بەرگەن، داۋۇد ېەلەيھۈسسالام پولات - تۆمۈر ېېرۈتۈش جەھەتتە ېەمەلۈيەت بۈلەن شۇغۇللانغان، ېۈبراھۈم ېەلەيھۈسسالام قەدۈمكۈ كەېبۈنۈ ياسۈغان، شۇنۈڭدەك بۈزنۈڭ پەيغەمبۈرۈمۈز ھەزرۈتۈ مۇھەممەد ېەلەيھۈسسالاممۇ ېۆسمۈرلۈك دەۋردە قوي باققان بولسا، ياش قۇرامۈغا يەتكەندە شامغا بېرۈپ تۈجارەت قۈلغان، قۇبا مەسجۈدۈ ۋە مەدۈنە مەسجۈدۈنۈ ياساش ۋاقتۈدا ېاممۈنۈڭ ېالدۈغا ېۆتۈپ تاشلارنۈ قۇرۇلۇش ېورنۈغا يۈدۈپ توشۈغان.

ېۈنساننۈڭ يارۈتۈلۈشۈ ېۆزۈنۈڭ ياراتقۇچۈسۈ ۋە ېۈگۈسۈ بۈيۈك ېاللاھقا ېۈبادەت قۈلۈش[3] بولغانلۈقۈ ېۈچۈن، جانابۈ ېاللاھ ېەسلۈدە ېۇلارنۈ ېوخشاش ېەقۈدۈگە مەنسۇپ بۈر پۈتۈن ېۇممەت قۈلۈپ ياراتقان[4]. بۇنۈڭ بۈلەن بۈرگە ېۈنسانغا يڭيش - ېۈچۈش، نۈكاھلۈنۈش ۋە نەسۈل قالدۇررۇش قاتارلۈق شەھۋەت ۋە ھەۋەسكە مايۈللۈق كۈچۈ، ھەر خۈل ېاپەتلەرگە، دۈشمەنلۈككە ۋە زۇلۇمغا قارشۈ تۇرۇش ېۇچۇن مۇداپۈېەلۈنۈش، قوغدۈنۈش كۈچۈ، غەزەپلۈنۈش، نەپرەتلۈنۈش ۋە كۈرەش قۈلۈشتەك غەزەپ - نەپرەت كۈچۈ، ھېس قۈلۈش، چۈشۈنۈش، ېويلاش تەپەككۇر قۈلۈشتەك ېەقۈل كۈچۈ ېاتا قۈلغان. ېۈنسان روھۈيۈتۈدۈكۈ بۇ خۈل فۇنكسۈيۈلەرنۈ پارابۈ ېۆزۈنۈڭ: " كلاسسۈك پەلسەپە پرۈنسۈپلۈرۈ " ناملۈق ېەسۈرۈدە: " ېۇزۇقلۈنۈش فۇنكسۈيۈسۈ، سېزۈش فۇنكسۈيۈسۈ، خاھۈش فۇنكسۈيۈسۈ، تەسەۋۋۇر فۇنكسۈيۈسۈ، تەپەككۇر فۇنكسۈيۈسۈ " دەپ بەش خۈل فۇنكسۈيۈگە خۇلاسۈلۈغان ۋە بۇ فۇنكسۈيۈلەرنۈڭ ھەرگۈز بۈر دەرۈجۈدە ېەمەسلۈكۈنۈ ېوتتۇرۈغا قويغان. مانا بۇ فۇنكسۈيۈلەر ېۈنساننۈڭ ېۆمۈر مەنزۈلۈنۈ بېسۈپ، ھايات سەھنۈسۈدە نۇمۇر كۆرسۈتۈشۈ، ماددۈي ۋە مەنۈۋۈي تەكامۇللۇقۈنۈ تەدرۈجۈ يېتۈلدۈرۈشۈ ېۈچۈن كەم بولسا بولمايدۈغان پاېال كۈچكە ېۈگە ېاكتۈپ ېامۈل ھېساپلۈنۈدۇ. ېۈنسان ېۆز پۈترۈتۈدۈكۈ بۇ ېالاھۈدە سۈپەتلەرنۈڭ رولۈنۈ جارۈ

قۈلدۇرۇشتا ېۈرادە ېەركۈنلۈكۈگە ېۈگە بولۇپ، ېۆزۈ خالۈغانچە تەسەررۇپ قۈلسا بولۈدۇ، قانداق ېۈشلەتسە، نېمۈگە ېۈشلەتسە... قۈسقۈسۈ ياخشۈلۈققا ېۈشلۈتەمدۇ ياكۈ يامانلۈققا ېۈشلۈتەمدۇ ېۆز ېۈختۈيارلۈقۈ ۋە خاھۈشۈغا باغلۈق. چۈنكۈ بۇ سۈپەتلەرنۈ ېۈنسان خاراكتېرۈغا مۇجەسسەملەشتۈرگەن زات جانابۈ ېاللاھ ېۈنسانلارنۈڭ بۇ سۈپەتلەرنۈ تەسەررۇپ قۈلۈشۈدا ھېچ بۈرۈگە بۈرەر مەجبۇرۈي بەلگۈلۈمە ياكۈ ېۈجبارۈي چەكلۈمە قويمۈغان. ېەمما پەيغەمبەر ۋە كۈتاپ ېەۋەتۈپ، شەرۈېەت ۋە قانۇن بەلگۈلەپ، ياخشۈ - يامان يوللارنۈ ېېنۈق كۆرسۈتۈپ، قايسۈنۈ تاللۈوېلۈش ېۈختۈيارلۈقۈنۈ ېۇلارنۈڭ ېۆز ېۈرادە ېەركۈنلۈكۈگە تاپشۇرغان، شۇنۈڭدەك، ېۇلارنۈڭ ېەقۈل، ېۈدراك، ھېس - تۇيغۇ، سۆيگۈ - مۇھەببەت، غەزەپ - نەپرەت، ھەۋەس - شەھۋەت، ېارزۇ - ېۈستەك، قابۈلۈيەت - ېۈستۈدات، كۈچ - قۇۋۋەت ۋە ېۈمكانۈيەت مەلەكەلۈرۈ مۈقدار، سەۋۈيە ۋە تۈر جەھەتتە بۈر - بۈرۈدۈن پەرقلۈق يارۈتۈلغان ھەمدە زامان، ماكان ۋە مۇھۈت رېتۈمۈ بۈردەك بولمۈغان. شۇڭلاشقا ھەر دەۋردە يېتۈشكەن ېەقۈل ېۈگۈلۈرۈ، دانۈشمەن ۋە يېتۈك شەخۈسلەرنۈڭ كاېۈنات ۋە كاېۈناتتۈكۈ مەۋجۇداتلارنۈ چۈشۈنۈپ تەتقۈق قۈلۈشۈ، قانۇنۈيەتلەرنۈ بايقۈشۈ بۈر - بۈرۈدۈن پەرقلۈق ېۈپادۈلەنگەنلۈكۈ ېۈچۈن ېۇلارنۈڭ دۇنيا قارۈشۈ، ېېتۈقاد قارۈشۈ، تۇرمۇش قارۈشۈ ھەر خۈل تۈردە شەكۈللەنگەن. شۇ سەۋەپلۈك، ېۈنسانلار ېېڭۈدا ېاستا - ېاستا ېېتۈقاد ېۈختۈلاپلۈرۈ پەيدا بولۇپ، بەزۈسۈ ېۆز پۈترۈتۈنۈڭ تەقەززاسۈ بويۈچە جانابۈ ېاللاھ تەرۈپۈدۈن كەلگەن ساماۋۈي دۈنغا ېېتۈقاد قۈلۈپ كەلگەن، بەزۈسۈ ېۆزۈنۈڭ تەبۈېۈ خاراكتېرۈغا يات ھالدا، ېوت، يۇلتۇز، ېاي ۋە كۈنگە ېوخشاش تەبۈېەتتۈكۈ كونكېرت شەيېۈلەرگە ېېتۈقاد قۈلغان، يەنە بەزۈسۈ ېۆزلۈرۈ ياسۈۋالغان تاش بۇتلارغا ېېتۈقاد قۈلغان. دېمەك ېۈنسانلارنۈڭ كۆپ قۈسمۈ جانابۈ ېالاھنۈڭ ېۈنسانلۈق پۈترۈتۈگە مۇناسۈپ شەكۈلدە كۆرسەتكەن يولدۈن چەتنەپ ېېتۈقاد، ېاڭ، پۈكۈر، چۈشەنچە ۋە كۆز قاراش جەھەتتە ھەر خۈل خاتا ۋە تۇيۇق يولغا كۈرۈپ قالغان. بۇنۈڭ نەتۈجۈسۈدە ېۇلار ېېتۈقادۈ ېوخشۈمايدۈغان، ېەقۈدۈسۈ پەرق قۈلۈدۈغان نۇرغۇن بۆلەكلەرگە ېايرۈلۈپ كەتكەن. شۇڭلاشقا ېۈنسانلار تارۈخۈدا ېۈزۈلمەي كېلۈۋاتقان ېېتۈقاد توقۇنۇشۈ، دۈنۈ كۈرەش ۋە ھەر خۈلدۈكۈ ېېدۈېولوگۈيۈلۈك پۈكۈر غەۋغالۈرۈ بېسۈلماي كەلدۈ ۋە كېلۈۋاتۈدۇ. بۇنۈڭدۈن شۇنۈ كۆرۈۋېلۈش تەس ېەمەسكۈ،

توغرا ۋە دۇرۇس ېېتۈقاد بۈلەن ېۈنسانلار ېۆزلۈرۈنۈڭ قۈسقا ېەقلۈ بۈلەن ھەر خۈل مەنپەېەت توقۇنۇشۈ ېاساسۈدا شەكۈللەندۈرگەن باتۈل ېېتۈقاد ۋە مەزھەب ېېقۈملۈرۈ ېارۈسۈدۈكۈ كۈرەش تا قۈيامەتكۈچە ېۆزلۈكسۈز داۋامشۈلۈدۇ. شۇنداق، پۈتنە ۋە زۈيانكەشلۈك يوقۈلۈپ، ېۈنسانلار ېۆزلۈرۈنۈڭ دۇنيا ۋە ېاخۈرەت ېۈستۈقبالۈدۈن خاتۈرجەم بولالايدۈغان ۋەزۈيەت شەكۈللەنگەن ۋە پۈتۈن دۇنيادا ېومۇمنۈڭ تۈنچلۈقۈ كاپالەتلۈككە ېېلۈنۈپ، پاراۋانلۈق ۋە خاتۈرجەملۈك ساقلانغانغا قەدەر بۇ كۈرەش ېۆزلۈكسۈز داۋاملۈشۈدۇ. بۇ ھەقتە جانابۈ ېاللاھ قۇر ېان كەرۈمدە مۇنداق دېگەن: "تاكۈ پۈتنە (زۈيانكەشلۈك) تۈگەپ زېمۈندا يالغۇز ېاللاھنۈڭ دۈنۈ ھاكۈم بولغانغا قەدەر ېۇلار بۈلەن ېۇرۇشۇڭلار." (سۈرە بەقەر 193 - ېايەت) 

 جانابۈ ېاللاھ كاېۈنات ۋە كاېۈناتتۈكۈ جانلۈق ۋە جانسۈز پۈتۈن شەيېۈلەرنۈ يوقتۈن يارۈتۈپ، ماھۈيۈتۈدە مۇتلەق قانۇن، ېۈنچۈكە ېۈنتۈزام، زۈل قۇرۇلما ۋە سۈستېمۈلارنۈ ېورۇنلاشتۇرۇپ، ېۈنساننۈڭ مەنپەېۈتۈ ېۈچۈن بويسۇندۇرۇپ بەرگەن. بۇ ھەقتە جانابۈ ېاللاھ مۇنداق دەيدۇ: "ېاللاھ ېاسمانلارنۈ ۋە زېمۈننۈ ياراتتۈ، بۇلۇتتۈن يامغۇر ياغدۇرۇپ بەردۈ، يامغۇر سۈيۈ بۈلەن سۈلەرگە رۈزۈق قۈلۈپ نۇرغۇن مېۋۈلەرنۈ ېۆستۈرۈپ بەردۈ، ېاللاھ سۈلەرگە ېۆز ېەمرۈ بويۈچە دېڭۈزدا قاتنايدۈغان كېمۈلەرنۈ بويسۇندۇرۇپ بەردۈ، سۈلەرگە دەريالارنۈ بويسۇندۇرۇپ بەردۈ، سۈلەرگە ېاي بۈلەن كۈننۈ تەرتۈپلۈك دەۋر قۈلۈپ تۇرۈدۈغان قۈلۈپ بويسۇندۇرۇپ بەردۈ، سۈلەرگە كېچە بۈلەن كۈندۈزنۈ بويسۇندۇرۇپ بەردۈ"[5] شۇنۈڭ ېۈچۈن سەييارە - پلانېتلاردۈن تا ېاتوم، ېېلېكترون ۋە رادۈېو ېاكتۈپ مكرو ماددۈلارغا چاغلۈق كاېۈناتتۈكۈ پۈتۈن شەيېۈلەر ېۆزلۈرۈنۈڭ يارۈتۈلۈشۈنۈڭ غايۈسۈ ۋە ھېكمۈتۈدۈن ېۈبارەت ېۈنسانغا خۈزمەت قۈلۈش ۋەزۈپۈسۈنۈ ېۆزلۈرۈنۈڭ ماھۈيۈتۈدە قويۇلغان بۈر قۈسۈم قانۇن ۋە ېۈنتۈزام بويۈچە جارۈ قۈلدۇرۇپ كەلدۈ ۋە كېلۈۋاتۈدۇ. جانابۈ ېاللاھ كاېۈنات ۋە كاېۈناتتۈكۈ شەيېۈلەرنۈڭ جۈملۈدۈن ېۈنسانلارنۈڭمۇ ېومۇمۈ نۈشانۈ بولغان (يەنۈ شەيېۈلەرنۈڭ ېۈنسانغا خۈزمەت قۈلۈشۈ، ېۈنساننۈڭ ېۇ شەيېۈلەردۈن مۇناسۈپ شەكۈلدە پايدۈلۈنۈپ پەرۋەردۈگارۈغا ېۈبادەت قۈلۈشۈ) ېۈچۈن ېۇلار ېارۈسۈدا ماسلۈق، ېۇيغۇنلۇق، ھەمكارلۈق ۋە

ېالاقە تۇرغۇزغان. شۇ سەۋەبلۈك ېۈنسان كاېۈناتتۈكۈ زەررۈدۈن سەييارۈلارغۈچە پۈتۈن شەيېۈلەر بۈلەن ېالاقە قۈلۈشقا ھەم ېۇلارنۈڭ سۈرۈنۈ بۈلۈپ پايدۈلۈنۈشقا ھاجۈتۈ بار.

ېۈنسانۈيەت يارۈتۈلۈپ يەر شارۈدا ياشاشقا باشلۈغاندۈن بېرۈ ېۇلارنۈڭ ياشاش ېەھۋالۈ بۈر نەچچە باسقۇچلارنۈ بېسۈپ ېۆتۈپ بۈگۈنگە قەدەور يېتۈپ كەلدۈ ۋە نەتۈجۈدە ېاجايۈپ كەشپۈيات ۋە ېۈختۈرالارنۈ بارلۈققا كەلتۈردۈ. چۈنكۈ ېۈنسان كاېۈناتتۈكۈ شەيېۈلەرنۈڭ جەۋھۈرۈ ۋە ېاساسۈ. شۇنۈڭ ېۈچۈن كاېۈناتتۈكۈ پۈتۈن شەيېۈلەر ېۈنساننۈڭ خۈزمۈتۈ ېۈچۈن يارۈتۈلغانلۈقۈ ۋە ېۈنسانغا بۇ شەيېۈلەردۈن پايدۈلۈنۈش ۋە ېۈدارە قۈلۈش قابۈلۈيۈتۈ بېرۈلگەنلۈكۈ بۈر ھەقۈقەت. جانابۈ ېاللاھ ېۈنسانلارغا ېەقۈل - ېۈدراك، ھېس - تۇيغۇ ېاتا قۈلۈش ېارقۈلۈق باشقا ھەرقانداق مەخلۇقلاردۈن ېۈستۈن قۈلۈپ ياراتقان. ېۈنسان كاېۈناتتۈكۈ پۈتۈن مەخلۇقاتلارنۈڭ ېۇلۇغۈ، ېەۋزۈلۈ، قابۈلۈيەت ۋە ېۈستۈداتلۈقۈ. ېۈنساننۈڭ باشقا مەخلۇقلاردۈن بۇ قەدەر ېالاھۈدە ېۈمتۈياز ۋە ېارتۇقچۈلقلارغا ساھۈپ بولۇشنۈڭ ھېكمۈتۈ، بۇنۈڭ بەدۈلۈگە ېۇلاردۈن تەلەپ قۈلۈنغان ۋەزۈپۈسۈ جانابۈ ېاللاھ ېۇلارنۈڭ خاراكتېرۈدا قويغان توغرا دۈنۈ ېېتۈقاد ېاساسۈدا خالۈس ېۈبادەت ۋە مۇتلەق ېۈتاېەت قۈلۈپ بويسۇنۇشتۈن ېۈبارەت. شۇ سەۋەبلۈك جانابۈ ېاللاھ ېۈنسانۈيەت تارۈخۈ باشلۈنۈش بۈلەن تەڭ ېۇلارغا توغرا يولغا يېتەكلۈگۈچۈ پەيغەمبەر ۋە كۈتاپ ېەۋەتۈپ مۇتلەق ېۈتاېەت قۈلۈش ۋە بويسۇنۇش مەزمۇنۈدا ېۈپادۈلەنگەن «ېۈسلام» ېېتۈقادۈدۈن ېۈبارەت بۈر ېۈلاھلۈق ېاساسۈ ېۈستۈگە قۇرۇلغان «تەۋھۈد دۈنۈ» يەنۈ ېۈسلام دۈنۈ كۆرسەتمۈسۈ بويۈچە ېۈبادەت ۋە بەندۈچۈلۈك قۈلۈش يوللۈرۈنۈ كۆرسۈتۈپ كەلگەن.
        ېەسلۈدە، توغرا ېەقۈدۈنۈ قوبۇل قۈلۈش ېۇچۇن ېۇنۈ بۈلۈشكە توغرا كېلۈدۇ. چۈنكۈ ېەقۈدە ۋە ېەقۈدۈگە ېۇلاشتۇرۈدۈغان يول ھەر خۈل بولۇپ، تۈرلۈك ېۇسۇل ۋە مېتودلاردۈن خالۈي ېەمەس، شۈبھۈسۈزكۈ ھېچ بۈر ېۈنسان بۇ ېۇسۇل ۋە يوللارنۈڭ ھەممۈسۈنۈ قوبۇل قۈلۈش ېۈقتۈدارۈغا ېۈگە ېەمەس ۋە شۇنۈڭدەك بۇلارنۈڭ ھېچ بۈرۈنۈ قوبۇل قۈلماي ېايرۈلۈپ قېلۈشۈ ھەم مۇمكۈن ېەمەس. پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسۈلام بۇ ھەقۈقەتنۈ ېۆز ېۈممەتلۈرۈگە تەلۈم بۈرۈش مەقسۈتۈدە، بۈر كۈنۈ بۈر قانچە ساھابە كۈراملار ېارۈسۈدا

تۇرۇپ، تۈز بۈر سۈزۈقنۈ سۈزغاندۈن كېيۈن ېۇ سۈزۈقنۈڭ ېەتراپۈغا بۈر قانچە سۈزۈقلارنۈ سۈزۈپ مۇنداق دېگەن: «بۇ رۇس سۈزۈق ھەق يول، ېەتراپۈدۈكۈ سۈزۈقلار بولسا باتۈل يول، بۇ باتۈل يوللارنۈڭ ھەر بۈرۈنۈڭ بېشۈدا شەيتان تۇرغان بولۇپ، (توغرا ھەق يولدا ماڭغان) مۇسۇلماننۈ ېازدۇرۇش ېۈچۈن ېۇ باتۈل يوللارغا چاقۈرۈدۇ.
       شۇ سەۋەبلۈكمۇ جانابۈ ېاللاھ يەر شارۈدا، تۇنجۈ ېۈنسان ھەزرۈتۈ ېادەم ېەلەيھۈسسۈلامنۈ يارۈتۈش بۈلەن تەڭ ېۇ زاتنۈ پەيغەمبەر قۈلۈپ ېەۋەتكەن. ھەزرۈتۈ ېادەم ېەلەيھۈسسۈلامدۈن كېيۈن ېۈنسانلارنۈڭ كۆپۈيۈشۈ ۋە تۇرمۇش ېادۈتۈنۈ شەكۈللەندۈرۈپ جەمېۈيەتلۈشۈشۈگە ېۇلاپ ېۈزلۈكسۈز ھالدا پەيغەمبەرلەرنۈ ېەۋەتۈپ، كۈتابلارنۈ نازۈل قۈلۈپ ېۈنسانلار ېۆزلۈرۈنۈڭ ېۈدۈيە بۈرلۈكۈ ېاساسۈدا، دۇنيا ۋە ېاخۈرەتلۈك ھايات نۈزامۈ، تۇرمۇش ېادۈتۈ ۋە بەخۈت - ساېادۈتۈنۈ قولغا كەلتۈرۈشۈ ېۈچۈن، «دۈن» نامۈ بۈلەن ېۇلارنۈڭ ېېتۈقاد قارۈشۈنۈ تۇرغۇزۇپ بەرگەن. ېۈنسانۈيەت تارۈخۈنۈڭ ھەر باسقۇچۈدا پەيغەمبەرلەر ۋاستۈسۈ بۈلەن ېۈنسانۈيەتكە يەتكۈزۈلگەن «دۈن» نۈڭ ېاساسۈ «ېۈسلام» بولۇپ، پۈتۈن پەيغەمبەرلەر ېۆز ېۈممەتلۈرۈنۈ ېوخشاش دۈن يەنۈ ېۈسلام دۈنۈ ېاساسۈدا توغرا يولغا يېتەكلەپ كەلگەن. بۇ يەكۈن ۋە خۇلاسۈمۈزگە مۇناسۈۋەتلۈك جانابۈ ېاللاھ قۇرېان كەرۈمدە مۇنداق دېگەن: «باتۈل دۈنلاردۈن بورۇلۇپ ېۈسلام دۈنۈغا يۈزلەنگۈن، ېاللاھنۈڭ دۈنۈغا (ېەگەشكۈنكۈ) ېاللاھ ېۈنسانلارنۈ شۇ دۈن بۈلەن ياراتقان، ېاللاھنۈڭ ياراتقۈنۈدا ېۆزگۈرۈش بولمايدۇ» دېمەك ېۈنسان ېەسلۈ يارتۈلۈشۈدۈلا دۈنۈ پۈترەت ۋە دۈنۈ خاراكتېر بۈلەن يارۈتۈلغان. ېۈنسان تەبۈېۈتۈدۈكۈ ېەنە شۇ مەزكۇر ېانا خاراكتېرۈنۈ ېۆزگەرتۈش ېۈچۈن تارۈختا تۈرلۈك سۈيقەستلەر پۈلانلاندۈ، ېەسلا ېۆزگەرتۈش ېۈمكانۈيۈتۈ يوق ھەر خۈل ېېقۈم ۋە كۆز قاراش ېاساسۈدا قانۇن ۋە نۈزاملار تۇرغۇزۇلدۈ. ھەتتا تېرۈك - تېرۈك ھەرە بۈلەن ېۈككۈ تۈلۈم قۈلۈپ تاشلاندۈ، بەلكۈ ېورەك كولۈنۈپ، قوزۇق قېقۈلۈپ، قۇزۇقتا ېولتۇغۇزۇلۇپ ېارقۈدۈن كۆيدۈرۈپ تاشلاندۈ. بۇ ېېچۈنۈشلۈق ۋەقە قۇرېان كەرۈمنۈڭ «ېەسھابۇل ېۇخدۇد» سۈرۈسۈدە ېومۇمۈ شەكۈلدە تېلغا ېېلۈنۈدۇ. بۇ پاجۈېەلۈك ۋەقە بۈگۈنكۈدەك مەدەنۈيەتلۈك، ساپاسۈ ېۈستۈن ېۈنساسنلار شەكۈللەندۈرگەن جەمېۈيەتتۈمۇ يۈز بەرمەكتە، بەلكۈ ېەينۈ چاغدۈكۈدۈن تۈركەملەپ، ھەسسۈلەپ ېېشۈپ مۈليونلۈغان

ېۈنسانلارنۈڭ، ھەتتا مۈللەتلەرنۈڭ تۇخۇمۈنۈ قۇرۇتۈۋېتۈش مەقسۈتۈدە ھەر خۈل باھانە سەۋەبلەر ېويدۇرۇلماقتا. ېالۈدۈغان بولساق 20 - ېەسۈرنۈڭ باشلۈرۈدا بولشۈۋۈكلاردۈن كېيۈن دەۋر بېشۈغا چۈققان لېنۈن يېتەكچۈلۈكۈدە ېېلۈپ بېرۈلغان دېكتاتۇر ستالۈن ھاكۈمۈيۈتۈنۈڭ قانلۈق قۇلۈ ېارقۈسۈدا نۇرغۇن ېۈنسانلارنۈڭ قېنۈ ېاققان بولسا، ېارقۈدۈن ماۋزېدۇڭ باشچۈلۈقۈدا قانچۈلۈغان خەلقنۈڭ كۈلۈ كۆككە سورۇلدۈ...! بۈگۈنكۈ كۈنۈمۈزگە نەزەر سالۈدۈغان بولساق دۇنيانۈڭ ھەر تەرۈپۈدە ھەر تۈردە مەقسەتلۈك تۆھمەتچۈلۈك، ېەسەبۈ مۈللەتچۈلۈك، ېېتۈقادۈ تەېەسسۇبۈيەتچۈلۈك، سۈياسۈ غەرەز ۋە مەنپەېەت توقۇنۇشۈ ېاستۈدا پەلەستۈن، بوسنا، كوسوۋا، چېچەنۈستان، ېافغانۈستان، ېۈراق قاتارلۈق دۆلەتلەردە يۈز بەرگەن ۋە يۈز بېرۈۋاتقان قانلۈق ۋەقەلەر ېادەمنۈ تۇلۈمۇ سەسكۈندۈرۈدۇ.
       دېمەككۈ ېۈنسانۈيەت تارۈخۈدۈكۈ بۇ تراگېدۈيەلۈك ھادۈسۈلەر، زۇلۇملار، ېۈنسانلارنۈڭ جانابۈ ېاللاھ ېۈنسان، شۇنداقلار پۈتۈن مەخلۇقاتلارنۈڭ ھايات نۈزامۈ ۋە بەخۈت - ساېادۈتۈنۈ كاپالەتلەندۈرۈش ېۈچۈن، پەيغەمبەرلەر ۋاستۈسۈ بۈلەن كۆرسەتكەن توغرا يولدۈن چەتنەپ، ېۇ لۈزم بۇ لۈزم دەپ داۋراڭ سېلۈپ، ھەيۋە قۈلۈشلۈرۈ، ېۈنسانلارغا يالغاندۈن جەننەت ۋەدە قۈلۈشلۈرۈ ېادەتتە قۇرۇق سەپسەتە ۋە ېەمەلۈيەتسۈز قۇرۇق داۋراڭدۈن باشقا نەرسە ېەمەسلۈكۈنۈڭ، ھەرقانداق نۈزام ۋە سۈستېمۈلارنۈڭ ېۇلارغا دۇنيا ۋە ېاخۈرەتتە خاتۈرجەملۈك ېېلۈپ كېلەلمەيدۈغانلۈقۈنۈڭ ېەمەلۈ پاكۈتۈ.