Uyghur Ejdad Tarih Tori ,شۈنجاڭ ېۇيغۇر تۈركلۈرۈ تارۈخ تورۈ ?新疆维吾尔族历史网站 ，Uyghur History Website ,ウイグル族の歴史サイ? ,Uygur Türklere Tarih Websitesi ,الۆغوريە التاريخ الموقى
  • موللا بۈلال نازۈمۈ
  • 2012-10-30 03:10:36:يوللانغان ۋاقتۈ
  • كۆرۈشۈلۈشۈ12703 :قۈتۈم

    •  

     

     

    شاېۈر بۈلال نازۈمنۈڭ تولۇق ېۈسمۈ _ موللا بۈلال بۈن موللا يۈسۈپ، ېۇ تەخمۈنەن 1825-يۈلۈ غۇلجا شەھرۈنۈڭ قازانچۈ مەھەللۈسۈدە نامرات موزدۇز ېاېۈلۈسۈدە دۇنياغا كەلگەن. 10~11 ياشلارغا كۈرگەندە دادۈسۈدۈن يېتۈم قالغان ۋە ېاكۈسۈ جالالۈدۈننۈڭ تەربۈيۈسۈدە بولغان . موللا بۈلال قورغاس«ېالتۇنلۇقۇم» يەنۈ تۇغلۇق تۆمۈرخان مازۈرۈ يېنۈدۈكۈ «بەيتۇللا» مەدرۈسۈدە 11 يۈل ېوقۇغان. ېەرەب، پارۈس تۈللۈرۈنۈ مۇكەممەل ېۈگۈلۈگەن، شەرق ېەدەبۈياتۈ ۋە كلاسسۈك ېەدەبۈي مۈراسلۈرۈمۈز بۈلەن پۈششۈق تونۇشقان، خەلق ېېغۈز ېەدەبۈياتۈ خەزۈنۈسۈدۈكۈ ېېسۈل ېەسەرلەرنۈ توپلۈغان. ېۇ 20 ياشقا كۈرگەندە ېانۈسۈ ېۆلۈپ كېتۈپ ، ېاكۈسۈ بۈلەن تېخۈمۇ ېېغۈر كۈنلەرنۈ باشتۈن كەچۈرگەن. شۇنداق بولسۈمۇ بۈلال نازۈم قۈيۈنچۈلۈققا بەرداشلۈق بېرۈپ، شېېۈر ېۈجادۈيۈتۈ بۈلەن ېۈزچۈل شۇغۇللانغان . ېۇنۈڭ نامۈ ېەل ېارۈسۈدا تاراشقا باشلاپ، كۈشۈلەر ېۇنۈ "موللا بۈلال" دەپ ھۆرمەتلەشكەن. ېۇ 27 ياشقا كۈرگەندە ېۆزۈنۈڭ ھايات، مۇھەببەت، دوستلۇق ھاققۈدە يازغان غەزەللۈرۈنۈ دۈۋان قۈلۈپ تۈپلەپ،   

    «نازۈم » دېگەن تەخەللۇس بۈلەن يېشۈل تاۋار جۈلتۈغا ېوراپ سۆيگەن قۈزۈ رەناخان ېاپپاققا تەقدۈم قۈلغان.  
         مەرۈپەتپەرۋەر زات ېابدۇمۇتالۈ خەلپەم شاېۈر موللا بۈلالغا  «تەرجۈمەېۈ بۈلال شاېۈر مەشھۇر»نامۈ بۈلەن تەرجۈمۈھال يېزۈپ چۈققان. مانا شۇ تەرجۈمۈھالدا «غەزەلۈيات» ھەققۈدە مۇنداق مەلۇمات بېرۈلگەن : «فەقۈر ۋە فەقە كۈنلەردە بۈر ساھۈپجامال مەھۋەش، پەرۈ پەيكارغا ېاشۈق بۈقارار، ېۈشۈق مەجازۈغا گۈرۈپتار بولۇپ، ېۈشۈق مۇھەببۈتۈ قايناپ، ېۈشۈق ېوتۈ دۈلۈنۈ بۈقارار قۈلغانلۈقتۈن ېېيتقانۈكەن.» ېەمما، موللا بۈلال بۇ ساھۈپجامالنۈڭ ۋەسلۈگە ناېۈل بولالمايدۇ. موللا بۈلالنۈ گاداي كۆرگەن قۈزنۈڭ ېاتا- ېانۈسۈ ېۇنۈڭ ېامرۈقۈنۈ ، قۈز رايۈغا باقماي باشقا بۈرۈگە مەجبۇرۈي ياتلۈق قۈلۈۋېتۈدۇ. ېۈشۈق ېوتۈدا ھېسابسۈز ېازابلۈنۈپ، ېۆرتۈنۈپ يانغان موللا بۈلال ېامرۈقۈغا بېغۈشلاپ ھەر كۈنۈ بەيتۇللا مەدرۈسنۈڭ پەشتۈقۈغا چۈقۈپ نەزم ېوقۇيدۇ.  :  
         مۇېەللۈپ غەزەللۈرۈدە ېۆزۈ ېاشۈق بولغان ساھۈپجامالنۈڭ كۈملۈكۈ توغرۈسۈدا مەلۇمات بەرمۈگەن. كېيۈنكۈ مەلۇماتلاردا بۇ قۈزنۈڭ ېۈسمۈ  « غۇنچەم»،  «ھەجەر ېاپپاق»، «جانارخان ېاپپاق»، «رەناخان ېاپپاق» دېگەن نام بۈلەن ھەر خۈل ېاتالدۈ. تەتقۈقاتلار شۇنۈ ېۈسپاتلايدۇكۈ، بۇ «ھۆسن ېۈقلۈمۈدا گويا بارچە قۈزلار سەرۋەرۈ» نۈڭ ېەسلۈ ېۈسمۈ رەناخان ېاپېاق بولۇپ، موللا بۈلال يازغان نەزملۈرۈنۈ ېېلۈپبە تەرتۈپۈ بويۈچە رەتلەپ، تۈپلەپ، بۈر يېشۈل تاۋار جۈلتۈغا سېلۈپ، ېۇنۈڭ ېۆزۈگە تەقدۈم قۈلغان.      «غەزەليات» نۈڭ بۇ قوليازمۈسۈنۈ ېەينۈ ۋاقۈتتۈكۈ مۇدەررۈس ېارۇپ داموللامغا ياتلۈق قۈلۈنغان رەناخان ېاپېاق  موللا بۈلال بۈلەن بولغان ياشلۈق دەۋرۈدۈكۈ مۇھەببەت سەرگۈزەشتۈسۈنۈڭ بۈيۈك نامايەندۈسۈ دەپ بۈلۈپ قەدۈرلەپ، خاس ساندۇقۈدا ساقلۈغان. ېەينۈ ۋاقۈتتا قۈزنۈڭ ېاتا- ېانۈسۈ بۇ ېۈشنۈ ېەلدۈن پۈنھان تۇتقان، ھەتتا قۈزۈنۈڭ ېۈسمۈنۈ ېاشكارۈلاشنۈ خالۈمۈغان. شۇنداق قۈلۈپ، بۇ ېەسەر رەناخان ېاپېاق ېاېۈلۈسۈدە 1935-يۈلۈغۈچە ساقلانغان. رەناخان ېالەمدۈن ېۆتكەندۈن كېيۈن قوليازما ېۇنۈڭ ېوغلۈ ھاشۈر مەخدۇمغا قالغان.  1935- يۈلۈنۈڭ ېاخۈرۈ ھاشۈر مەخدۇم ېالەمدۈن ېۆتكەندۈن كېيۈن، ھاشۈرنۈڭ ېوغلۈ ېابدۇمۈجۈت قارۈيغا قالغان. 1940- يۈلۈ ېابدۇمۈجۈت قارۈي قوليازمۈنۈ ېېلۈپ غۇلجا دۈيارۈدۈن كەتكەن.
         موللا بۈلالنۈڭ قاچان، كۈم بۈلەن توي قۈلغانلۈقۈ ېېنۈق ېەمەس. بۈراق، شۇنۈ جەزملەشتۈرەلەيمۈزكۈ، ېۇ توي قۈلۈپ بۈر قۈز، ېۈككۈ ېوغۇللۇق بولغان. چوڭ ېوغلۈنۈڭ ېۈسمۈ ېايۇپ، كۈچۈك ېوغلۈنۈڭ ېۈسمۈ قاسۈم، قۈزۈنۈڭ ېۈسمۈ ېايشەم ېۈكەن. موللا بۈلالنۈڭ نەۋرۈسۈ مەھەممەتجان بۈلالنۈڭ ېالمۇتۈدا چۈقۈدۈغان « كوممۇنۈزم تۇغۈ»گېزۈتۈنۈڭ 1975- يۈلۈ 26- ېۈيۇندۈكۈ سانۈغا  بېسۈلغان «بوۋام توغرۈسۈدا» ناملۈق ېەسلۈمۈسۈدە مۇنداق دېيۈلگەن:  
         «چوڭ دادام ېايۇپنۈڭ ېابابەكرۈ، رابۈيەم، شەرۋانەم ېاتلۈق ېوغۇل-قۈزلۈرۈ بولغان. چوڭ ېاپۈمۈز ېايشەمنۈڭ ھۆرنۈساخان دېگەن بۈرلا قۈزۈ بولغان. بوۋامنۈڭ كۈچۈك ېوغلۈ قاسۈم مېنۈڭ دادام بولۇپ، ېۇنۈڭ ېۆمەرجان، غوجاېەخمەت، مەھەممەتجان دېگەن ېوغۇللۈرۈ، ېۈمگۈلسۈم، تۇراخان دېگەن قۈزلۈرۈ بولغان. بۈزنۈڭ ېاېۈلۈدۈكۈ مەندۈن باشقۈلۈرۈ غۇلجا شەھۈرۈدە ۋاپات بولۇشتۈ.» 
      تۆھپۈكار ېەرنۈڭ كەينۈدە مەدەتكار ېايالنۈڭ بولۇشۈ تەبۈېۈي. بۈراق، ھازۈرغا قەدەر يېزۈلغان مەنبەلەردە موللا بۈلالنۈڭ ېانۈسۈ ۋە ېايالۈنۈڭ ېۈسمۈ پەقەت تۈلغا ېېلۈنمۈغان. شاېۈر بۈلەن زامانداش تەتقۈقاتچۈ، ېەدۈبلۈرۈمۈز بۇ نۇقتۈغا زادۈلا كۆڭۈل بۆلمۈگەن، بۇ ھال كۈشۈنۈ تولۈمۇ ېەپسۇسلاندۇرۈدۇ.    
      تەتقۈقاتچۈمۈز ساۋۇت موللا ېاۋۇدوفنۈڭ موللا بۈلال توغرۈلۈق يازغان كۈتابۈدۈكۈ ېۈشەنچلۈك دەلۈللەرگە قارۈغاندا، 1959- يۈلۈ ېالمۇتۈنۈڭ چېلەك رايونۈدا كونا كۈتابلار ۋە قوليازمۈلار تېپۈلغان، شۇ قوليازمۈلارنۈڭ بۈرۈدە بۈر ېايەتنۈڭ تۆۋۈنۈگە يېزۈلغان مەلۇماتتا، موللا بۈلالنۈڭ چوڭ ېوغلۈ ېايۇپ ېاخۇننۈڭ 1860- يۈلۈ (ھۈجۈرۈيە 1277- يۈلۈ )تۇغۇلغانلۈقۈ مەلۇم. ېېچۈنۈشلۈق ېېغۈر تۇرمۇش كەچۈرۈپ، تونۇرلاردا يېتۈشقا مەجبۇر بولغان موللا بۈلال تەخمۈنەن 1859- يۈلۈ 34 يېشۈدا توي قۈلغان بولۇشۈ مۇمكۈن.    
         بۈلال نازۈم 1864- يۈلۈ پارتلۈغان ېۈلۈ دېھقانلار قوزغۈلۈڭۈغا ېاكتۈپ ېۈشتۈراك قۈلغان. شۇ يۈللاردا «نازۇكۇم»، «غازات دەر مۈلكۈ چۈن »، «چاڭموزا يۈسۈپخان»قاتارلۈق نادۈر داستانلارنۈ يېزۈپ چۈققان. 1895- يۈلۈدۈكۈ ېۈچۈنچۈ قېتۈملۈق " كۆچ -كۆچ" تە يەتتە سۇ ۋادۈسۈدۈكۈ ياركەنت دېگەن جايغا كۆچۈپ كەتكەن، شۇ جايدا 1900- يۈلۈ ېالەمدۈن ېۆتكەن.     
          شاېۈرنۈڭ ۋاپات بولغان ۋاقتۈ توغرۈسۈدا ھازۈر ېۈچ خۈل قاراش بار. بەزۈلەر 1899- يۈلۈ  دېسە، يەنە بەزۈلەر  1902- يۈلۈ دەپ قارۈدۈ. يېقۈندا يەنە 1900- يۈلۈ دەپ توغرۈلاندۈ. شاېۈر بۈلەن زامانداش بولغان تەتقۈقاتچۈ ھەم ېۇنۈڭ تۇغقۈنۈ ۋە شاگۈرتۈ ېابدۇمۇتالۈ خەلپەم (1867--1960) ۋە بۈلالشۇناس ېالۈم ساۋۇت موللا ېاۋۇدوفنۈڭ پۈكرۈگە ېاساسلانغاندا، بۈلال نازۈم ھۈجۈرۈيە ھېسابۈغا 1318- يۈلۈ 77 يېشۈدا، مۈلادۈيە ھېسابۈغا 1900- يۈلۈ 75 يېشۈدا ياركەنتتە ېالەمدۈن ېۆتكەن. ېۇنۈڭ قەبرۈسۈ ھازۈرمۇ شۇ جايدا ساقلانماقتا. Auy_K?he]  
          1993- يۈلۈ موللا بۈلالنۈڭ قەبرۈسۈ ېالدۈغا ېۇنۈڭ ھەيكۈلۈ ېورنۈتۈلدۈ، ھەيكەل ېورنۈتۈلغان باغچۈنۈڭ يېنۈدۈكۈ مەكتەپ ۋە ېۇنۈڭ ېالدۈدۈكۈ كوچا ېۇنۈڭ شەرەپلۈك نامۈ بۈلەن ېاتالدۈ. ھازۈر بۇ يەر ېۈلۈم-مەرۈپەت ېەھلۈنۈڭ مەشھۇر زۈيارەتگاھۈ بولۇپ كەلمەكتە. (ېابدۇرۈشۈت ھېلۈمھاجۈ)     L=2y57&Y  

  • كۈيۈنكۈسۈ : غېنۈ باتۇر
  • ېالدۈنقۈسۈ : مەھمۇد قەشقۈرۈ

    •  

        ېۈسمۈڭۈز      :     ېېلخەت      :  
    • ېۈنكاس مەزمۇنۈ:
    • جەمېۈ ېۇچۇر:1
    • 1/1
    • باش بەت
    • ېالدۈنقۈ بەت
    • 1
    • كۈيۈنكۈ بەت
    • ېاخۈرقۈ بەت

     

    • بۈز شۇلارنۈڭ ېەۋلادلۈرۈ
    ېەجداد تارۈخ تورۈ بۈلەن ھەمكارلۈق ېورناتقان بۈكەتلەر

    بۈكەتنۈڭ بارلۈق ھوقۇقۈ ?a href="">ېەجداد تارۈخ تورۈ ?غا مەنسۇپ،قالايمۈقان كۆچۈرۈشكە بولمايدۇ! كۆچۈرۈشتۈن كۈلۈپ چۈققان ېاقۈۋەتكە ېۆزۈ مەسېۇل بولۈدۇ.
    ېەجداد تارۈخ تورۈ

    TEL: