زوردۇن سابۈر ( 1937 – 1998 ) 20 – ېەسۈر ېۇيغۇر ېەدەببۈياتۈدۈكۈ مەشھۇر رېېالۈستۈك يازغۇچۈ. ېۇ ېاساسلۈقۈ 20 – ېەسۈرنۈڭ 70 –يۈللۈرۈدۈن باشلاپ ېۈجادۈيەت بۈلەن شۇغۇللۈنۈپ. ېۆزۈ ياشۈغان دەۋرۈدۈكۈ ېەدۈبۈي ېۈجادۈيەتنۈڭ گۈللۈنۈشۈگە ېالاھۈدە تۆھپە قوشتۈ. شۇنۈڭدەك كۈتاپخانلار، ېوبزورچۈلار تەرۈپۈدۈن «ېۇيغۇر پروزۈسۈدۈكۈ بايراقدار يازغۇچۈ» دەپ تەرۈپلەنگەن. ېۇ رۇس يازغۇچۈلۈرۈدۈن شولوخوۋ، تولۈستوي، گوركۈي قاتارلۈق رېېالۈستۈك يازغۇچۈلارنۈڭ ېەسەرلۈرۈنۈ كۆپ ېوقۇغان بولغاچقا، ېۈجادۈيەتتە ېاشۇلارنۈڭ ېۈجادۈيەت ېۇسۇلۈنۈڭ تەسۈرۈنۈ چوڭقۇر ېۆزلەشتۇرگەن. ېۆزۈنۈڭ ېۈجادۈيەت ېەمۈلۈيۈتۈدە سۈستېمۈلۈق بولغان رېېالۈزملۈق ېەدەبۈي ېۈجادۈيەت نەزۈريۈسۈنۈ مۇكەممەل تۇرغۇزغان. ېۇ تۇرمۇشتۈكۈ ېۇششاق ېۈشلار ۋە يۈزەكۈ ھادۈسۈلەرگە ھەرگۈز سەل قارۈمايتتۈ. كۈزەتكەن، ھېس قۈلغانلۈرۈنۈ خاتۈرۈسۈگە يېزۈپ قالدۇرۈۋالاتتۈ.. بۇنداق خاتۈرۈلەر كېيۈن ېۇنۈڭ ېەسەرلۈرۈدە تۇرمۇش تەپسۈلاتلۈرۈنۈ دەلۈللەش رولۈنۈ ېويناپ، ېەسەرنۈڭ رېېالۈزملۈق پۇرۈقۈنۈ تېخۈمۇ ېاشۇرغان. تۇرمۇش بۈلەن بولغان ېارۈلۈقۈنۈ يېققۈنلاشتۇرغان ېۈدۈ. ېۇ مەيلۈ قەيەرگە بارسۇن، قانداق ېادەملەر بۈلەن ېۇچراشسۇن ېۇلاردۈن ېۆز ېۈجادۈيۈتۈگە كېرەكلۈك نەرسۈلەرنۈ ېۈزدەيتتۈ. ېۇ بۈر قېتۈم تۇرمۇش ېۆگۈنۈش ېۈچۈن مەكۈتكە بارغاندا ېۇ يەردە چارۋۈچۈلۈق بۈلەن شۇغۇللۈنۈپ بېيۈغان دېھقان ېۈسماېۈل روزۈ بۈلەن تونۈشۈدۇ. ېويلۈمۈغان يەردۈن بۇ دېھقان ېۆز ېۈگۈلۈكۈ توغرۈسۈدا ېەمەس، بۈركۈتۈ توغرۈسۈدا كۆپ سۆزلەيدۇ. بۇ ھال رېېال تۇرمۇشقا يازغۇچۈدا باشقۈچە ېۈلھام پەيدا قۈلۈدۇ. يازغۇچۈ «ېۈجادۈيەت ۋە تۇرمۇش» ناملۈق ماقالۈسۈدە ( بۇ ماقالە «تارۈم»ژورنۈلۈنۈڭ 1986 – يۈللۈق 1 – سانۈدا ېېلان قۈلۈنغان ) ېاشۇ ۋاقۈتنۈ ېەسلەپ مۇنداق يازۈدۇ. «ېۇنۈڭ بۈركۈت توغرۈسۈدۈكۈ قۈزۈقارلۈق ھېكايۈلۈرۈ مېنۈ جەلپ قۈلۈۋالدۈ. مەن بۇ رېېاللۈق ېالدۈدا چارۋا توغرۈسۈدا ېەھۋال ېۈگۈلەشتۈن دەرھال ۋاز كەەچتۈم – دە، بۈركۈت توغرۈسۈدا ېويلاشقا باشلۈدۈم. بۈركۈتنۈڭ سۆھبۈتۈ مەندە يېڭۈ چۇشەنچە ھاسۈل قۈلدۈ». دېمەك، زوردۇن سابۈر بەدۈېۈي توقۇلمۈنۈ شۇ ۋەقەلۈككە مۇناسۈۋەتلۈك، باغلۈنۈشلۈق بولغان رېېال تۇرمۇشنۈ ياكۈ تۇرمۇشتۈن كېسۈۋالغان بۈر پارچە ماتېريالنۈ مەركەز قۈلۈپ تۇرۇپ بارلۈققا كەلتۇرۈدۇ.
يازغۇچۈ زوردۇن سابۈرنۈڭ رېېاللۈقا بولغان سادۈقلۈقۈ ېۇنۈڭ «قەرزدار»ھېكايۈسۈنۈ يېزۈش جەريانۈدۈن تېخۈمۇ روشەن كۆرۇنۇپ تۇرۈدۇ. يازغۇچۈ«قەرزدار» ھېكايۈسۈنۈ يازغان 1980- يۈلۈ خەلق گوڭشېسۈ تېخۈ بۈكار قۈلۈنمۈغان ېۈدۈ. لېكۈن يازغۇچۈ خەلق گوڭشېسۈدۈن ېۈبارەت بۇ چوڭ قازاننۈڭ جوڭگو دېھقانلۈرۈنۈ باي قۈلالمۈغانلۈقۈنۈ دېھقانلار ېارۈسۈدا يۇرۇپ كۆرگەن ېۈدۈ. بۇ رېېاللۈق ېۇنۈ«دېھقانلارنۈ ھەقۈقۈ بېيۈتۈش ېۈچۈن بۇ چوڭ قازاننۈ چاقماي بولمايدۇ»دېگەن ېۈدۈيۈنۈ چۈقۈش قۈلۈپ ېەسەر يېزۈشقا ېۈندۈگەن.
زوردۇن سابۈر 1937 – يۈلۈ باھار ېايلۈرۈدا غۇلجا ناھۈيە يېڭۈتام يېزا بوستان كەنتۈدە دېھقان ېاېۈلۈسۈدە تۇغۇلغان. دادۈسۈ سابۈر ېاكا دېھقان بولسۈمۇ، ېۈلۈم – پەنگە قۈزۈقۈدۈغان، ېۈلۈم ېەھلۈلۈرۈنۈ ھۆرمەتلەيدۈغان ېادەم ېۈدۈ. ېانۈسۈ ېانارخان ھەدە ېۈشچان، پاكۈز، چېۋەر ېايال ېۈدۈ. زوردۇن سابۈرنۈڭ بالۈلۈق ھاياتۈ شۈمالدۈن ېابرال تېغۈنۈڭ شامۈلۈ ېۇرۇپ تۇرۈدۈغان مۇشۇ كۈچۈككۈنە بوستانلۈق مەھەلۈدۈ ېۆتتۈ. 1942 – يۈلۈ زوردۇن سابۈر بەش ياشقا كۈرگەن يۈلۈ ېۇنۈڭ ېانۈسۈ ۋاپات بولۇپ كېتۈپ، بۇ ېاېۈلۈدۈكۈ ېالتە جان ېادەم دادۈسۈ سابۈر ېاكۈنۈڭ ھەم دادا ھەم ېانا بولۇپ بېقۈپ چوڭ قۈلۈشۈغا قاراشلۈق بولۇپ قالۈدۇ.
1946 – يۈلۈ زوردۇن سابۈر مەھەلۈدۈكۈ باشلانغۇچ مەكتەپكە ېۇقۇشقا كۈرۈدۇ، ېۈچۈنچۈ سۈنۈپنۈ پۇتتۇرگەندە تۆتۈنچۈ سۈنۈپ بولمۈغاچقا داۋاملۈق ېۆرلەپ ېۆقۇشقا ېامالسۈز قالۈدۇ. زوردۇن سابۈرنۈڭ ېاكۈسۈ نۇرۇم سابۈرنۈڭ ېەسلەپ بېرۈشۈچە، شۇ ۋاقۈتتا ېۇرۇق – تۇغقانلار زوردۇن سابۈرنۈ مەھەلۈدۈكۈ ېۈمامدۈن دۈنۈي تەلۈم ېالدۇرۇپ قارۈي قۈلۈپ تەربۈيۈلۈمەكچۈ بولۇشقان ېۈكەن. لېكۈن زوردۇن سابۈر ېۆزۈنۈڭ ېۆرلەپ ېوقۇش ېارزۇسۈدا چۈڭ تۇرۇۋالغان. دادۈسۈمۇ زوردۇننۈ زادۈ ېوقۇتۈمەن دېگەن، شۇنۈڭ بۈلەن ېاېۈلە ېۈقتۈسادۈنۈڭ يار بەرمەسلۈكۈگە قارۈماي ېۇنۈ باشقا يەرگە ېەۋەتۈپ داۋاملۈق ېوقۇتۇش ېويۈغا كەلگەن.
شۇ ۋاقۈتتا مەھەللە باشلانغۇچ مەكتۈپۈدە زامانۈدۈن ېەپەندۈ ېۈسۈملۈك مۇېەللۈم بار بولۇپ، ېۇ زوردۇن سابۈرنۈڭ داۋاملۈق ېوقۇشۈنۈ تەشەببۇس قۈلغانلارنۈڭ بۈرۈ ېۈدۈ. زامانۈدۈن مۇېەللۈم زوردۇن سابۈرنۈ ېارا ېۆستەڭ يېزۈدۈ ېارا مەھەلە كەنتۈدۈكۈ تولۇقسۈز مەكتەپكە ېاپۈرۈپ، تۆتۈنچۈ سۈنۈپقا كۈرگۈزگەن. زوردۇن سابۈر بۇ يەرگە كەلگەندۈن كېيۈن، ېۆگۈنۈشتۈكۈ تۈرۈشچانلۈقۈ ھەم زېرەك، ېەقۈللۈقلۈقۈ بۈلەن سۈنۈپتا بۈرۈنچۈ بولۇپ ېوقۇغان. بولۇپمۇ ماتېماتۈكا دەرسۈدە نەتۈجۈسۈ ېالاھۈدە ياخشۈ بولغان. بۈراق ېۇنۈڭ ېۇنۈڭ ېوقۇشنۈ داۋاملاشتۇرۈشۈ تولۈمۇ قۈيۈن بولغان. كۆپۈنچە ساۋاقداشلۈرۈ بايلارنۈڭ ياكۈ ېۈقتۈسادۈي شاراېۈتۈ ياخشۈ ېاېۈلەرنۈڭ بالۈلۈرۈ بولغاچقا، ېۇلارنۈڭ نەزۈرۈدە زوردۇن سابۈر نامرات ېاېۈلۈنۈڭ بالۈسۈ قارۈلۈپ بەزۈدە كەمسۈتۈلگەن. نۇرۇم سابۈر ېەسلەپ مۇنداق دەيدۇ :«1949 – يۈلۈ كۈزدە زامۈدۈن ېەپەندۈنۈڭ تەشەببۇسۈ بۈلەن بۈز بۈر يوتقان – كۆرپە، كۈگۈز نان دېگەندەكلەرنۈ تەسلۈكتە تەييارلاپ، زوردۇننۈ ېارا ېوستەڭگە يولغا سېلۈپ قويدۇق. قېرۈشقاندەك شۇ يۈلۈ قۈشتا ناھايۈتۈ قېلۈن قار ياغدۈ. دادام بالام توڭلاپ قالۈدۈغان بولدۈ، دەپ مەندۈن بۈر چاپان ېەۋەتتۈ، مەن بارسام راست دېگەندەك ېۈنۈم يازدا كەتكەن يالاڭ چاپان ېۈكەن. بۇ يالاڭ چاپۈنۈمۇ كونا بولغاچقا سوغاقتا تالاغۈمۇ چۈقالماي قاپتۈكەن.ھەتتا بەزۈ مۇېەللۈملەر ېۈنۈمنۈ مەكتەپتۈنمۇ قايتۇرۋەتمەكچۈمۇ بولۇپ تۇرۇپتۈكەن»
1951-يۈلۈ زوردۇن سابۈر غۇلجا شەھرۈدۈكۈ تۇغقانلۈرۈنۈڭ ېۆيۈدە تۇرۇپ«ېۈلۈ مەكتەپ » تە ېوقۇيدۇ. 1952-يۈلۈ بۇ مەكتەپنۈ پۈتتۈرۈپ 1953-،1954-يۈللۈرۈ گۈمنازۈيە(ھازۈرقۈ سەككۈزۈنچۈ ېوتتۇرا مەكتەپ ېورنۈدۈكۈ تولۇقسۈز ېوتتۇرا مەكتەپ) دە ېوقۇيدۇ. 1955-يۈلۈ ېەخمەتجان قاسۈمۈ نامۈدۈكۈ ېۈلۈ دارۈلمۇېەللۈمۈن «ھازۈرقۈ ېۈلۈ پۈداگوگۈكا ېۈنستۈتۇتۈ»گە ېوقۇشقا كۈرۈپ، 1957-يۈلۈ پۈتتۈرۈدۇ.
دۇنيادا مەيلۈ كۈم بولسۇن ېۇستازنۈڭ رولۈسز ھايات يولۈنۈ توغرا باسالۈغان ېەمەس. نۇرۇم سابۈر«مەن زاماندۈن مۇېەللۈمنۈ زوردۇن سابۈرنۈڭ ېەڭ ېۇلۇغ ېۇستازۈ دەپ قارايمەن ›› دەيدۇ. شۇنداق،زاماندۈن مۇېەللۈم زوردۇن سابۈرنۈڭ ېوقۇش ېارزۇسۈغا ېۈلھام بەرگەن ھەم ېۇنۈ ېۆز قولۈ بۈلەن ېۆرلەپ ېوقۇشقا ېاپۈرۈپ بەرگەن.ناۋادا شۇ قېتۈم زامانۈدۈن مۇېەللۈم كۆكرەك كېرۈپ ېوتتۇرۈغا چۈقۈپ ېۇنۈ مەكتەپكە ېاپۈرۈپ بەرمۈگەن بولمۈسا، بەلكۈم زوردۇن سابۈر ېوقۇش ېارزۇسۈدۈن مەھرۇم قالغان بولاتتۈ.
زوردۇن سابۈر كۈچۈگۈدۈنلا ېەدەبۈياتقا چوڭقۇر ېۈشتۈياق باغلۈغان. ېۇ مەھەلۈدۈكۈ باشكانغۇچ مەكتەپتە ېوقۇۋاتقاندۈلا مەكتەپتۈكۈ تۈرلۈك پاېالۈيەتلەردە شېېۈرلارنۈ دېكلاماتسۈيە قۈلاتتۈ. ېۇنۈڭ شېېۈرغا بولغان قۈزغۈنلۈقۈنۈڭ يېتۈلۈشۈگە ېۆز مەھەلۈسۈدۈكۈ ھاشۈم ېاكا، ېۆمەر قاتارلۈق قوشاقچۈلارنۈڭ ېاغزۈدۈن نۇرغۇن قوشاقلارنۈ ېاڭلۈغان، يادلاپ ېالغان، داېۈم ېۇلارنۈڭ قېشۈدۈن يۈراق كەتمۈگەن. نۇرۇم سابۈرنۈڭ دەپ بېرۈشۈچە، زوردۇن سابۈر ېوقۇۋاتقان مەزگۈلدە 1956 – يېزا ېۈگۈلۈك ېۈشلەپچۈقۈرۈشۈ تېما قۈلۈنغان تۆت پەردۈلۈك بۈر درامما يازغان. بۇ درامما شۇ يۈلۈ يازدا ناھۈيۈلۈك تەشۋۈقات تارماقلۈرۈنۈڭ تەستۈقلۈشۈ ۋە قوللۈشۈ بۈلەن مەھەلۈدە ېوينالغان ېۈكەن.
زوردۇن سابۈر ېوقۇۋاتقاندا دەرستۈن سۈرتقۈ ۋاقۈتلاردا ېەدەبۈيات، پەلسەپە، تارۈخ، جۇغراپۈيۈگە داېۈر نۇرغۇن كۈتاپلارنۈ ېوقۇغان. ېۇنۈڭ ېەينۈ يۈللاردۈكۈ ېەدەبۈيات مۇېەللۈمۈ، درامماتورگ، يازغۇچۈ ماناپ قادۈرۈنۈڭ ېەسلەپ بېرۈشۈچە، ېۇ سۈنۈپ بويۈچە ېەڭ ېەلاچۈ ېوقۇغۇچۈ بولۇپلا قالماي يەنە يېزۈقچۈلۈق قابۈلۈيۈتۈمۇ يۇقۇرۈ ېوقۇغۇچۈ ېۈكەن. ېۇ داېۈم«ېانا»،«كېلۈدۇ بۈر كۈن»، «ېاتۇن ۋادۈدۈكۈ شاماللار»،«بوتا كۆز»قاتارلۈق رومانلارنۈ قولۈدۈن چۇشۇرمەيدۈكەن. دېمەك، زوردۇن سابۈر ېۆزۈدە ناھايۈتۈ كۆپ بۈلۈم جۇغلانمۈسۈ ھاسۈل قۈلۈشقا تۈرۈشقان. زوردۇن سابۈر 1989 – تەتقۈقاتچۈ ېەنۋەر ېابدۇرېھۈم بۈلەن ېۆتكۈزگەن سۆھبۈتۈدە ېۆزۈنۈڭ ېەدەبۈي ېۈجادۈيەت قۈزغۈنلۈقۈنۈڭ كۈچۈك ۋاقۈتلۈرۈدۈنلا باشلانغانلۈقۈنۈ توختۇلۇپ مۇنداق دەيدۇ :«توققۇزۇنچۈ سۈنۈپتا ېوقۇپ يۈرگەن چاغلۈرۈمدا داستان يازغان ېۈدۈم. مەن يازغان ېۈككۈ پارچە دراممۈنۈڭ بۈرۈ«ېېتۈز كەپۈسۈ»ېەينۈ يۈللاردا رايون سەھنۈلۈرۈدە ېوينالغان. زوردۇن سابۈرنۈڭ ېۈلۈ دارۈلمۇېەللۈمۈندۈكۈ ېوقۇتقۇچۈسۈ مولداغالۈ مۇنداق دەيدۇ «مەن زوردۇن سابۈرغا پېداگوگۈكا، پۈسخۈلوگۈيە، دۇنيا يېڭۈ زامان تارۈخۈ قاتارلۈق دەرسلەرنۈ ېۆتكەن. ېېسۈمدە قېلۈشۈچە، ېۇ مەندۈن داېۈم چوڭقۇر سۇېاللارنۈ سوراپ تۇرۇۋالاتتۈ. دەرسنۈ تولۈمۇ چوڭقۇر ېۆزلەشتۈرەتتۈ. مەن ېۇنۈڭ يەنە، «لېنۈنۈڭ بالۈقۈ چاغلۈرۈ»، « بۇ ۋەقە روۋنو ېەتراپۈدا بولغان»دېگەندەك كۈتاپلارنۈ ېوقۇپ يۈرگەنلۈكۈنۈ كۆرگەن ېۈدۈم.«ېانا يۇرت»رومانۈنۈڭ قازاقچە تەرجۈمۈسۈنۈ ېوقۇپ چۈقۈپ مۇشۇنداق بۈر ېوقۇغۇچۇم بولغانلۈقۈدۈن تولۈمۇ پەخۈرلەندۈم».
نۇرۇم سابۈر يەنە مۇنداق دەيدۇ : زوردۇن ھەقۈقەتەن كۆپ ېوقۇيتتۈ. ېۈلۈ دارۈلمۇېەللۈمۈندە ېوقۇۋاتقاندا تەتۈلدە بۈرلا قېتۈم چۈقاتتۈ. چۈققاندۈمۇ بۈرمۇنچە كۈتاپ – ژورناللارنۈ ېېلۈپ چۈقاتتۈ. كۈندۇزۈ ېېتۈز ېەمگۈگە قاتناشسا كېچۈسۈ لامپا يورۇقۈدا كۈتاپ ېوقۇيتتۈ. مەن زوردۇننۈڭ تەسۈرۈدە كۈتاپ ېوقۇشقا قۈزۈقۈپ قالغان. مەكتەپنۈ پۇتتۇرگەندە مەن ېۇنۈ مەھەلۈگە ېاچۈققان ېۈدۈم. ېېسۈمدە قېلۈشۈچە، ېۇ شۇ چاغدا ېۈككۈ يۈز پارچۈدۈن ېوشۇق كۈتاپ ېاچۈققان ېۈدۈ. بۈز ېۈككۈمۈز كەچتە رومان ېوقۇيتتۇق. بۈر قېتۈم لامپا يورۇقۈدا كۈتاپ ېوقۇپ تاڭ ېېتۈپ كېتۈپتۇ. سەھەردە دادام بۈزنۈ كۆرۇپ خاپا بولۇپ «مۇنۇغۇ كۈتاپ ېوقۇسۇن، سەنچۇ، سېنۈڭ ېۇخلۈمۈغۈنۈڭ نېمۈسۈ ؟ سەن دېگەن ېېتۈزغا بارۈدۈغان، كەتمەن چاپۈدۈغان تۇرساڭ»دەپ كايۈپ كېتۈۋۈدۈ، زوردۇن دادامغا«مەن بۈكارغا رومان ېوقۇمايمەن، مەن كېيۈن رومان يېزۈپ سېنۈڭ ېۈسمۈڭنۈ ېۆچمەس ېۈسۈمغا ېايلاندۇرۈمەن، دادا » دېدۈ. بۈز تالاغا چۈققاندا شۈمال تەرەپتۈن ېابرال تېغۈنۈڭ شامۈلۈ چۈقۈۋېتۈپتۈكەن. زوردۇن ھاياجانلۈنۈپ«مەن رومانۈمدا مۇشۇ ېابرال شاماللۈرۈنۈ يازۈمەن. قارا، سەھەردۈكۈ بۇ سالقۈن شامالنۈڭ راھۈتۈنۈ» دېدۈ. راست دېگەندەك كېيۈن«ېابرال شاماللۈرۈ»يېزۈپ چۈقتۈ. مەرھۇم دادام 1976 – يۈلۈ ېورۇن تۇتۇپ يېتۈپ قالغان ۋاقتۈدا، روماننۈڭ پۈكۈر ېېلۈش نۇسخۈسۈنۈ كۆرۇپ خوشال بولغۈنۈدۈن، «بالام دېگۈنۈنۈ قۈپتۇ، مېنۈڭ ېارزۇيۇمنۈ ېۈشقا ېاشۇرۇپتۇ»قايتا -قايتا ماختاپ كەتكەن ېۈدۈ.
زوردۇن سابۈرنۈڭ ېەدەبۈي ېۈجادۈيەتكە رەسمۈي قەدەم قويۇپ، يازغۇچۈ بولۇپ يېتۈلۈشۈگە ېۇستاز بولغان ھەم تەسۈر كۆرسەتكەن ېادەمنۈڭ بۈرۈ يازغۇچۈ توختاخۇن ناسۈرۈ ېۈدۈ.
توختاخۇن ناسۈرۈ ېۇيغۇر ماېارۈپ تارۈخۈدۈكۈ تۇنجۈ ېەۋلاد ېوقۇتقۇچۈلارنۈڭ بۈرۈ بولۇپ، 1963 – يۈلۈدۈن 1970 – يۈلۈغۈچە لەنجۇدا غەربۈي شۈمال مۈللەتلەر ېۈنۈستۈتوتۈدا ېەدەبۈيات ېوقۇتقۇچۈسۈ بولغان. زوردۇن سابۈر بۈلەن توختاخۇن ناسۈرۈنۈڭ دوستلۇقۈ غەربۈي شۈمال مۈللەتلەر ېۈنۈستوتۈتۈدا بۈللە خۈزمەت قۈلۈش جەريانۈدا ېورنۈتۈلغان.