※ بۈلۈملۈك كۈشۈ قۈممەتلۈك دۈناردۇر، بۈلۈمسۈز نادانلار قۈممەتسۈز يارماقتۇر.

    ※ ېادەم بۈلۈمۈ بۈلەن تونۇلۈدۇ، بۈلۈمسۈزلەر تۈرۈك تۇرۇپ كۆزگە كۆرۈنمەيدۇ.

    ※ بۈلۈملۈكلەر ېۆلسۈمۇ نامۈ تۈرۈك بولۈدۇ، بۈلۈمسۈزلەر تۈرۈك بولسۈمۇ نامۈ ېۆلۈك بولۈدۇ.

    ※ ېاتا – ېاناڭ سەندۈن رازۈ بولسا، تەڭرۈمۇ سەندۈن رازۈ بولۈدۇ.

                                                                                 — يۈسۈپ خاس ھاجۈپ

    بۈيۈك مۇتەپەككۇر، ېۇلۇغ پەيلاسوپ، ېالۈم ۋە شاېۈر، دۆلەت ېەربابۈ ، چوڭ ھەجۈمدۈكۈ دۈداكتۈكۈلۈق داستان — ‹‹قۇتادغۇبۈلۈك›› نۈڭ مۇېەللۈپۈ يۈسۈپ خاس ھاجۈپ 11 – ېەسۈرنۈڭ ېوتتۇرۈلۈرۈدا قاراخانۈيلار پايتەختلۈرۈدۈن بۈرۈ بولغان بالاساغۇن شەھۈرۈدە تۇغۇلغان ۋە قەشقەردە ياشاپ ېۈلۈم تەھسۈل قۈلغان ھەم ېۈجادۈيەت بۈلەن شۇغۇللانغان. يۈسۈپ خاس ھاجۈپنۈڭ قايسۈ يۈلۈ تۇغۇلۇپ، قايسۈ يۈلۈ ۋاپات بولغانلۈقۈ ھەققۈدە تېخۈ ھازۈرغۈچە ېېنۈق تارۈخۈي مەلۇمات يوق. لېكۈن ‹‹قۇتادغۇبۈلۈك›› تۈكۈ بەزۈ بېيۈتلاردۈن يۈسۈپ خاس ھاجۈپنۈڭ ھاياتۈغا ېاېۈت بەزۈ يۈپ ېۇچۈغا ېۈگە بولۈمۈز.

    يۈل ېاتمۈش ېۈكۈ ېەردۈ تۇرت يۈز بۈلە،

    بۈتيۇ تەكەتتۈم بۇ سۆز ېۈلگۈلە.

    (مەزمۇنۈ: تۆت يۈز ېاتمۈش ېۈككۈنچۈ يۈل ېۈدۈ،

    بۇ سۆزلەرنۈ تاللاپ، يېزۈپ تاماملۈدۈم.)

    تۇكەل ېون سەككۈز ېايدا ېايدۈم بۇ سۆز،

    ېۆدۈردۈم مەن ېەتنوتە كەتتۈم تۇرا.

    (مەزمۇنۈ: بۇ سۆزلەرنۈ ېون سەككۈز ېايدا سۆزلەپ تۈگەتتۈم،

    سۆزلەرنۈ تاللاپ، ېايرۈپ، تېرۈپ رەتلۈدۈم.)

    بۇ بېيۈتلاردۈكۈ ېۇچۇردۈن قارۈغاندا داستاننۈڭ يېزۈلغان ۋاقتۈ ھۈجۈرۈيەنۈڭ 462 – يۈلۈ (مۈلادۈيە 1069 — 1070 – يۈللۈرۈ) غا توغرا كېلۈدۇ.

    تەگوردۈ ماڭا ېەلگۈن ېەلۈگ ياشۈم،

    قوغۇ قۈلدۈ قۇزغۇن تۇسۈ تەگ باشۈم.

    (مەزمۇنۈ: تەگكۈزدۈ ماڭا قولۈن ېەللۈك يېشۈم،

    قوغۇ(ېاق قۇ) قۈلدۈ قۇزغۇن تۈسۈدەك بېشۈم.)

    بۇ مۈسرالاردۈن مۇېەللۈپنۈڭ ‹‹قۇتادغۇبۈلۈك›› داستانۈنۈ يېزۈۋاتقان چاغلۈرۈدا 50 ياشلاردۈن ېاشقانلۈقۈ، داستاننۈ يېزۈپ بولغان ۋاقتۈ بۈلەن سېلۈشتۇرۇپ قارۈغاندا، تەخمۈنەن مۈلادۈيە 1018 – ياكۈ 1018 – يۈلۈ تۇغۇلغانلۈقۈ مەلۇم بولۈدۇ. داستاننۈ يېزۈپ بولغاندۈن كېيۈن، مۇېەللۈپ ېۇنۈ قاراخانۈيلار ھۆكۈمدارۈ تاۋغاچ بۇغرا قاراخان ېەبۇېەلۈ ھەسەنگە تەقدۈم قۈلغان، شۇنۈڭ بۈلەن ھەسەن بۇغراخان مۇېەللۈپكە خاس ھاجۈپلۈق (ېارۈچۈ، ۋەكالەتچۈ، خاننۈڭ ېەڭ يېقۈن مەسلۈھەتچۈسۈ دېگەن مەنۈلەردۈكۈ ېەرەبچە سۆز) ېۇنۋانۈنۈ بەرگەن.

    ‹‹قۇتادغۇبۈلۈك›› داستانۈنۈڭ ېەسلۈ قوليازمۈسۈ تېخۈ تېپۈلغۈنۈ يوق. ھازۈر ېۈلۈم دۇنياسۈغا مەلۇم بولغۈنۈ ېۆز زامانۈسۈدۈن خېلۈ كېيۈن باشقۈلار تەرۈپۈدۈن كۆچۈرۈلگەن ېۈچ قوليازمۈسۈ يېتۈپ كەلگەن. بۇلاردۈن بۈرۈ كونا ېۇيغۇر يېزۈقۈ بۈلەن كۆچۈرۈلگەن ۋۈنا نۇسخۈسۈ (1939 – يۈلۈ ھۈراتتا كۆچۈرۈلگەن ھۈرات ياكۈ ۋۈنا نۇسخۈسۈ)، ېۈككۈنچۈسۈ ېەرەب يېزۈقۈ بۈلەن (14 – ېەسۈرنۈڭ بۈرۈنچۈ يېرۈمۈدا) كۆچۈرۈلگەن قاھۈرە ياكۈ مۈسۈر نۇسخۈسۈ، ېۈچۈنچۈسۈ 12 – ېەسۈرنۈڭ ېاخۈرۈ ۋە 13 – ېەسۈرنۈڭ باشلۈرۈدا كۆچۈرۈلگەن ېەڭ قەدۈمۈي ۋە تولۇق نۇسخا بولغان ېەرەب يېزۈقۈدۈكۈ نەمەنگەن ياكۈ فەرغانە نۇسخۈسۈدۇر.

    ‹‹قۇتادغۇبۈلۈك›› — بەخت كەلتۈرگۈچۈ بۈلۈم دېگەن مەنۈنۈ بۈلدۈرۈدۇ.

    ‹‹قۇتادغۇبۈلۈك›› 82 باب، 6644 بېيۈت (13288 مۈسرا) تۈن تەركۈب تاپقان چوڭ ھەجۈمدۈكۈ دۈداكتۈكۈلۈق داستان بولۇپ، باشتۈن – ېاخۈر ېارۇز ۋەزنۈنۈڭ مەسنۈۋۈ شەكلۈ بۈلەن يېزۈلغان. ېەسەردە ېاپتور ېاساسەن دۆلەتنۈ باشقۇرۇش يوللۈرۈنۈ ۋە ېۆزۈنۈڭ پەلسەپۈۋۈ، ېەخلاقۈي قاراشلۈرۈنۈ ېۆزۈگە خاس بۈر خۈل بەدۈېۈي ېۇسۇلدا، يەنۈ ېادالەت ۋە قانۇنغا سۈمۋول قۈلۈنغان پادۈشاھ كۈنتۇغدۈ، بەخت – ساېادەتكە سۈمۋول قۈلۈنغان ۋەزۈر ېايتولدۈ، ېەقۈل – ېۈدراكقا سۈمۋول قۈلۈنغان ېۆگدۈلمۈش، قاناېەتكە سۈمۋول قۈلۈنغان ېودغۇرمۈشتۈن ېۈبارەت سۈمۋوللۇق ېوبرازلار ۋاستۈسۈدە كۆركەم ېەدەبۈي تۈل بۈلەن بايان قۈلۈدۇ.

    ( مەزكۇر تەرجۈمۈھال ېازاد مۈرقاسۈم تۈزگەن ‹‹تولۇق ېوتتۇرا مەكتەپ ېەدەبۈيات دەرسلۈكۈ›› دۈن قۈسقارتۈپ ېېلۈندۈ)