بىلىم-كۈچ بلوگى

版权声明：转载时请以超链接形式标明文章原始出处和作者信息及本声明
http://www.blogbus.com/bilim-kuq-logs/41266003.html

      يېقىنقى  يىللاردىن بۇيان جەمئىيەتتە قانداقتۇر " شىئە" ، " سۈننىي" دىگەندەك پاراڭلار باش كۆتىرىپ قالدى .
     گەرچە ، ئۇيغۇرلارنىڭ ئىسلام دىنىغا ئىتىقاد قىلغىنىغا 1000يىل ئۆپچۆرىسىدە بولغان بولسىمۇ ، تاكى ھازىرغىچە ھېچقانداق مەزھەپنى ئىتىراپ قىلغان ئەمەس، بوندىن كېيىنمۇ مەڭگۈ شۇنداق قىلغۇسى!
ئۇنداقتا ، ئەسلى بىزدە بولمىغان بۇ بىدئەت ھازىر نېمىشقا  بۇنداق ئېغىزغا چىقىپ قالدى ؟ موسۇلمان بولغان ھەممىلائادەم  چوقۇم بىرەر مەزھەپكەكىرىشى شەرتمۇ؟ مەزھەپكەكىرمىگەن ئادەم موسۇلمان ھېسابلانمامدۇ؟  بۇنى چۈشىنىش ئۈچۈن ئالدى بىلەن " شىئە" ، " سۈننىي" دېگەن  نېمە ؟ دېگەن مەسىلىنى ئايدىڭلاشتۇرىۋېلىشقا توغرا كېلىدۇ.
      ئىسلام دىنى "  بىر ئاللاھدىن باشقا ئىلاھ يوق ، مۇھەممەت پەيغەمبەر ئاللا نىڭ ئەلچىسى"  ، " مۇقەددەس 'قۇرئانى كەرىم' ئاللا ئىنسانلارغا چۈشۈرۈپ بەرگەن ئەڭ ئاخىرىقى بىردىن- بىر  مۇقەددەس كىتاب "  دېگەن ئاساستا  تارالغان ،  ئۇيغۇرلار مۇشۇ " بىر ئاللا، بىر پەيغەمبەر ، بىر دىن"، بىر مىللەت ئاساسىدا ئىسلام دىنىنى قوبۇل قىلغان .      
     ئەسلى ئىسلام دىنى تارقالغاندا ، ھېچقانداق " شىئە" ، " سۈننىي" دېگەندەك مەزھەپلەر يوق ئىدى .
ئىسلام دىنى ئەڭ ئالدى بىلەن ئەرەب دۇنياسىدا مەيدانغا كېلىپ ، ئاندىن پەيدىن-  پەي دۇنياغا جۈملىدىن پارسلارغا تارقالغان . پارسلار ئىران ئىگىزلىكىنى مەركەز قىلىپ ياشاپ كەلگەن قىدىمىي مىللەتلەرنىڭ بىرى بولۇپ ، مۇسۇلمانلار دۇنياسىدا ئەرەبلەردىن قالسىلا  2 – چوڭ  مىللەت ھېسابلىناتتى . ئۇلار ئىسلام دىنىنى قوبۇل قىلغاندىن كېيىن ، پارس ھۆكۈمرانلىرى ئەرەبلەرنىڭ ئىسلام دۇنياسىدىكى ھۆكۈمرانلىق ئورنىغا قايىل بولماي ، ئەرەبلەر بىلەن ئۆزەڭگە سوقۇشتۇرۇپ ، ھوقۇق تالىشىش مەقسىتىگە يىتىش ئۈچۈن ، بىر سىياسىي دەسمايىگە ئېرىشىشكە ئھتىياجلىق بولدى . چۈنكى ، ئەرەبلەرنىڭ ئىسلام دۇنياسىدىكى ھۆكۈمرانلىق ئورنى ئىنتايىن كۈچلۈك بولۇپ ، پارسلارئۇنى« تارتىۋالىمەن » دەپلا تارتىۋالالمايتتى . بۇنىڭ ئۈچۈن ئىسلام دۇنياسىدا باشقىلارنى قايىل قىلغىدەك كۈچلۈك بىر ئىدىيىۋىي ئاساس ۋە نەزەرىيە بولۇشى لازىم ئىدى .  شۇندىلا  پارسلار ئىسلام دۇنياسىدا پۇت تىرەپ تۇرغىدەك دەسمايىگە ئېرىشىپ ،  ئەرەبلەر بىلەن ئۆزەڭگە سوقۇشتۇرۇپ ، ھوقۇق تالىشىش مەقسىتىگە يېتەلەيتتى . شۇ ۋەجىدىن  ئۇلار مۇھەممەت پەيغەمبەرنىڭ ۋاپاتى ۋە ھەزرىتى ئەلىنىڭ ۋاپاتىدىدىن كېيىن ، مۇھەممەت پەيغەمبەرنىڭ تاغىسى ئەبۇ تالىپنىڭ ئوغلى ، مۇھەممەت پەيغەمبەرنىڭ كۈيئوغلى ھەزرىتى ئەلىنىڭ نامىنى  بايراق قىلىپ تىكلەپ ، بۇ بايراق ئاستىدا ئىسلام دىنىنى ئىسلاھ قىلىش ، تەرەققىي قىلدۇرۇش ، يېڭىلاشنى باھانە قىلىپ ، ئەرەبلەر بىلەن تەڭ ئورۇنغا ئېرىشىمەكچى بولدى ھەمدە ھىجىرىيىنىڭ 61- يىلى مۇھەررەم( 1 - ئاي ) نىڭ 10  - كۈنى (مىلادى 680 -يىلى 10 -ئاينىڭ 10 - كۈنى ) ئۆزلىرىنى « شىئە » ( ئىسلام دىنىنى ئىسلاھ قىلغۇچى-  ئىسلاھاتچى ،  تەرەققىي قىلدۇرغۇچى ، يېڭىلىغۇچى دېگەن مەنىدە ) لەر دەپ جاكارلىدى.
     « شىئە»لەر ئىماملارنى زىيادە ئولۇغلايدۇ ۋە « ئىماملارمۇ مۇھەممەت ئەلەيھىسالامغا ئوخشاشلا خەلىپىدۇر ، ھەمدە ئاللاھنىڭ ۋە رەسۇللىللاھنىڭ ئىز باسارىدۇر ، ئىماملارنى ئولۇغلىغانلىق ۋە قوغدىغانلىق رەسۇللىللاھنى ئولۇغلىغانلىق ۋە قوغدىغانلىقتۇر » دەپ  قارايدۇ . « شىئە»لەرنىڭ ئۆز ئالدىغا ئايرىم « ئەھبار » ناملىق ھەدىسىلەر توپلىمى بولۇپ ، « ئەھبار » نىڭ مەزمۇنى « قۇرئانى كەرىم »  ھەدىسىلىرىدەك توپلانغان بولماي بەلكى ئىلھام ئارقىلىق ئىماملىرىمىزغا بىلدۇرۈلگەن » دەپ ئىشىنىدۇ . « شىئە»لەر ئىماملارنىڭ قەبرىلىرىنى تاۋاب قىلىشنى « پەرىز » دەپ بىلىدۇ ھەمدە كەربالادىكى ئەلى رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ قەبرىسى ۋە نەجىفتىكى ئىمام ھۆسەيىننىڭ قەبرىسىنى تاۋاب قىلىش بىلەن بىرگە ئىراندىكى مەشھەد ۋە قۇمنى مۇقەددەس جاي قاتارىدا ئولۇغلايدۇ .  « شىئە»لەردە ئىماملار مەسىلىسىدە ئۆز ئارا ئىختىلاپ بولغاچقا ، يەنە ئۆز ئىچىدىن  12 ئىمام مەزھىپى ، 7 ئىمام  ( ئىسمائىلىيە ) مەزھىپى، 5 ئىمام ( زەئىدىيە ) مەزھىپى ، ئەلەۋىيي ( ئۇسەيرىيە )  مەزھىپى ، دېروزى مەزھىپى ... قاتارلىق نۇرغۇن مەزھەپلەرگە بۆلۈنۈپ كەتكەن .
     پارىسلارنىڭ ھەزرىتى ئەلىنى مۇھەممەت پەيغەمبەربىلەن بىر دەرىجىگە قۇيۇپ ، ئەرەبلەر بىلەن ئۆزەڭگە سوقۇشتۇرۇپ ، ھوقۇق تالىشىشقا ئورۇنغانلىقىغا غەزەبلەنگەن بىر قىسىم ئەرەبلەر يەنى « سۇننىي» ( ئەسلى ئىسلام دىنىنى ، مۇھەممەت پەيغەمبەرنىڭ مۇقەددەس نوپوزىنى قوغدىغۇچى ساداقەتمەنلەر ، دېگەن مەنىدە)  لەرئۆزلىرىنىڭ ھۆكۈمرانلىق ئورنىنى ساقلاپ قېلىش مەقسىتىدە ،  « شىئە » لەر بىلەن تىركىشىشكە ئاتلاندى .
       « سۇننىي» لەرمۇ ئۆز ئىچىدىن يەنە ھەنەفىي مەزھىپى ، مالىكىي مەزھىپى، شافىئىي مەزھىپى ، ھەنبەلى مەزھىپى ۋە ۋەھابىي مەزھىپى قاتارلىق مەزھەپلەرگە ئايرىلغان .
       شۇندىن باشلاپ ، ئىسلام دۇنياسىدا  ئىككى چوڭ مەزھەپ مەيدانغا كەلدى . ئىسلام دۇنياسىىدا ، بۇ ئىككى مىللەتتىن   باشقىلاردا  گەرچە  پارچە – پۇرات  يەرلىك مەزھەپلەر ۋە گوروھلار  بولسىمۇ  ئۇلارنىڭ  زىددىيىتى " شىئە " ، " سۈننىي " لەردەك گەۋدىلىك ئەمەس . ئەرەبلەرنىڭمۇ ھەممىسىلا  " سۈننىي " مەزھىپىنىڭ مۇرىتى ئەمەس . 
       " سۈننىي " لەر ئاساسەن  ئىراقنىڭ پايتەختى باغدادنى مەركەز قىلغان  ئوتتۇرا قىسىم رايونلارغا ،  تىكرىت  قاتارلىق  شەھەرلەرگە مەركەزلەشكەن . باشقا بىر قىسىم ئەرەب دۆلەتلىرىدىمۇ  " سۈننىي " لەر بار. 
        " شىئە " لەر ئاساسەن ئىراننى مەركەز قىلغان  ھەمدە  ئىراقنىڭ  جەنۇبىي    قىسمى ، ئافغانىستان ، پاكىستان  قاتارلىق جايلاردىمۇ " شىئە " مەزھىپىنى قوبۇل قىلغانلار  بار .
       بۇ ئىككى چوڭ مەزھەپ مەيدانغا كەلگەندىن كېيىن ئەرەب- پارىسلار ئارىسىدىكى ھوقۇق تالىشىىش كۆرىشى تەرەققىي قىلىپ ، 2 مەزھەپ ئارىسىدىكى زىددىيەت ئوت بىلەن سۇ دەك چوڭقۇر مەزھەپ كۆرىشىگە ئايلاندى . بۇ سەۋەبتىن بۇ ئىككى مەزھەپكە ئارىلىىشىپ قالغان خەلق  مەڭگۈلۈك تىنجىماس ، ئاخىرى چىقماس بالايى -  ئاپەت قاينىمىغا كىرىپ قالدى . نۆۋەتتە بۇ مەزھەپ  كۆرىشى  رەھىمسىز قانلىق قىرغىنچىلىققا  ئايلىنىپ ،   سانسىز دىنىي ئولىمالار ، بىگۇناھ خەلق بۇ مەزھەپ  كۆرىشىنىڭ قۇربانىغا  ئايلىنىپ  كەتتى . بۇنداق ناھەق قان تۈكۈش  ئادەتتىكى قىرغىنچىلىق -   قەستلەپ ئۆلتۈرۈشلەردىن ھالقىپ ، " ئاللاھنىڭ مۇقەددەس ئۆيى " ھېسابلىنىدىغان مەسچىتلەر ھەتتا  مەككە مۇھەررەمنىڭ ئىچىمۇ  بۇنداق ۋەھشىيانە قىرغىنچىلىقتىن مۇستەسىنا بولالمىدى . ئۇلارنىڭ دەستىدىن مۇسۇلمانلار جەننەتكە كىرىش ئۈچۈن ئاللاھ  يۇلىدا تائەت- ئىبادەت قىلىدىغان  مۇقەددەس دىنىي پائالىيەت سورۇنى بولغان  مەسچىتلەر دوزاخ كەبىي قىرغىنچىلىق سورۇنىغا ئايلىنىپ كەتتى  . مەسىلەن : تارىختىكى " رامىزاننىڭ 17سى" ، مىسىر زوڭتۇڭى ساداتنى قەستلەش ۋەقەلىرى، كۆزئالدىمىزدىكى ئىراق ، ئافغانىستان ، پاكىستان ... قاتارلىق جايلاردا كۈندە دىگىدەك يۈز بېرىۋاتقان پارتىلىتىش  ، قىرغىنچىلىقلار ، كاللا كېسىش...لەر بۇنىڭ پۇلاتتەك پاكىتلىرى .
       بەزى ئەمەلىي ئەھۋالدىن خەۋەرسىز قېرىنداشلىرىمىز  بۇ ئىشلارنى  ئامېرىكا ئىراققا تاجاۋۇز قىلىپ ، ئىراقنى بېسىۋالغاچقا  پەيدا بولغان دەپ قارايدۇ . ئەمەلىيەتتە ، ئامېرىكا ئىراققا تاجاۋۇز قىلىپ كىرىشتىن نەچچە يۈز يىل ئىلگىرىلا  بۇنداق مەزھەپ كۆرىشى ۋە قىرغىنچىلىقلار مەۋجۈت ئىدى .  ئامېرىكا  پۈتۈنلەي چىكىنىپ چىقىپ كەتكەن تەقدىردىمۇ  بۇنداق مەزھەپ كۆرىشى ۋە قىرغىنچىلىقلار تۇختاپ قېلىشى  ناتايىن. مەسىلەن : ئىراقنىڭ سابىق  زوڭتۇڭى ، " سۈننىي " مەزھىپى " نىڭ داھىيسى سادام ھاكىمىيەت يۈرگۈزگەن مەزگىلدە ، "  شىئە " مەزھىپىنى  ئاساس قىلغان دۆلەت ئىرانغا 9 يىلغا سوزۇلغان تاجاۋۇزچىلىق ئۇرۇشى قوزغاپ ،  نەچچە  مىليون موسۇلماننىڭ جېنىغا  زامېن بولغان . يەنە ھەتتا ئۆز قېرىندىشى بولغان  كۈۋەيتكە تاجاۋۇز قىلىپ ، ئۆز دۆلىتىنىڭ خەلقى  -  پۇقراسى بولغان نەچچە   10   مىڭ " شىئە " ئاممىسىنى ۋە  كوردلارنى ۋەھشىيانە  قىرىپ تاشلىغان .  يەنە بىر مەنىدىن ئېيتقاندا، « سادامنىڭ قولىدا ئۆلگەن مۇسۇلمانلار ئامېرىكىنىڭ تاجاۋۇزچىلىقىدا ئۆلگەن مۇسۇلمانلارنىڭ سانىدىن كۆپ ئېشىپ كېتىدۇ » دېسەك ھەرگىزمۇ خاتالاشمايمىز. يەنە كۈنلەرنىڭ بىرىدە ئامېرىكا ئىراقتىن پۈتۈنلەي چىكىنىپ چىقىپ كەتكەن تەقدىردىمۇ ، ئىراقتىكى مەزھەپ كۆرىشى ۋە قىرغىنچىلىقلارنىڭ  يۈز بەرمەسلىكىگە كىم كاپالەت بېرەلەيدۇ ؟ مۇنداقچە ئېيتقاندا  ، بۇ ئىككى مەزھەپ ۋە   بۇ ئىككى مەزھەپنىڭ    كۆرىشى   مەۋجۈتلا  بولىدىكەن بۇنداق  قىرغىنچىلىقلار ھەرگىز بەلكى مەڭگۈ  توختاپ قالمايدۇ .
بۇ ئىككى مەزھەپ دۇنياغا كىلىپ ، ئىككى مەزھەپنىڭ كۆرىشى باشلانغاندىن كۈنىدىن باشلاپ ، ئىسلام دىنىنىڭ مۇتلەق نوپۇزىغا تەسىر يىتىپلا قالماي بەلكى ئىسلام دىنىنىڭ تۈپ  ئەقىدىلىرىمۇ  ئىنكار قىلىنىش تەھدىتىگە دۇچ كەلدى  .  مەسىلەن ؛ ئاللاھنىڭ ، پەيغەمبەرنىڭ بىرلىكى ، قۇرئاندا قەيت قىلىنغان ئىككى موسۇلماننىڭ ئۆزئارا بىر -  بىرىنىڭ قېنىنى تۈكۈشى  مەكروھ ، مۇقەددەس  سورۇن مەسچىتتە قان تۆكۈش مەكروھ....دېگەندەك تۈپ ئىسلام ئەقىدىلىرى قاتتىق دەپسەندە قىلىنىپ  ،  ئىسلام دىنىنىڭ مۇتلەق نوپۇزىغا ئېغىر تەسىر يەتتى .  ئومۇمەن ، ئەرەبلەر بىلەن پارىسلارنىڭ ھوقۇق تالىشىىش كۆرىشىنىڭ مەھسۇلى    بولغان بۇ ئىككى مەزھەپ دۇنياغا كەلگەن كۈنىدىن باشلاپ  ، ئىسلام دىنىنىڭ مۇتلەق نوپۇزىغا ئېغىر تەسىر يەتكۈزۈپلا قالماي بەلكى ئىسلام دۇنياسىنىڭ ئىناقلىقى  ، بىرلىكى  ، .ئىتتىپاقلىقىنى بۇزۇپ، ئىسلام دۇنياسىنى پارچىلاش  رولىنى ئويناپ،  ئىسلام دۇنياسىنى ھالاكەتكە يۈزلەندۈرىدىغان يۇشۇرۇن ئاپەتكە ئايلىنىپ ، ئىسلام دىنى بىلەن مۇتلەق ئالاقىسى يوق سېپى ئۆزىدىن بىدئەت  - سەپسەتە ئىكەنلىكىنى ئاشكارىلىغان بولسىمۇ ، دىنىي تونغا ئورىنىۋالغان  قارا نىيەتلەرنىڭ  ئازدۇرۇشى بىلەن ھەق – ناھەقنى پەرق ئىتەلمىگەن ئىسلام دۇنياسىدىكى بەزى  مۇسۇلمانلار  ھېلىھەم  بۇ مەزھەپلەرگە بەيئەت قىلىپ بىدئەتلەرنىڭ  زىيانكەشلىكىگە داۋاملىق ئۇچراپ ، قۇربانلىقىغا ئايلىنىپ قېلىۋاتىدۇ  . 
       بىزنىڭ ئەجدادلىرىمىز  ئەينى چاغدىلا  باشقىلارغا قارىغاندا كۆپ ئەقىللىق  بولغاچقا، ئىسلام دىنىنىڭ  " بىر ئاللاھ ، بىر پەيغەمبەر ، بىر دىن ، بىر كىتاب " ئەسلى ئەقىدىسىنى  " بىر مىللەت " كۆز  قارىشى بىلەن بىرلەشتۈرۈپ ،  ئىسلام دىنىنىڭ  جەۋھىرىنى قوبۇل قىلغان . گەرچە  " شىئە" ، " سۈننىي "    دېگەنلەردىن نەچچە 100يىل ئىلگىرىلا  ئەجدادلىرىمىز نىڭ  خەۋىرى بولسىمۇ   ، ئۇنىڭ بىدئەت  ۋە ئاپەت ئىكەنلىكىنى ئاللىقاچان چوڭقۇر ھېس قىلىپ  يەتكەچكە ، " سۆرەپ " كەلمىگەن ۋە  مىللەت ئىچىدە تارقىلىشنىڭ  قاتتىق ئالدىنى ئالغان . يەنە دىننىڭ ، مىللەتنىڭ پارچىلىنىپ كىتىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن ، سىرتتىن كىلىدىغان بىدئەتلەردىن ئۆنۈملۈك ساقلىنىپلا قالماي  بەلكى ئۆز ئىچىدىمۇ   بۆلگۈنچىلىك ۋە مەزھەپ پەيدا بولۇشىدىنمۇ  قاتتىق ئىھتىيات قىلغان  ۋە ھېچقانداق  مەزھەپنى  قوبۇل قىلمىغان ، ھەتتا  قاتتىق توسىغان  . مەسىلەن: ئاپپاق غۇجىنىڭ 3- خوتۇنى  مۈھتىرەم خانىم (  بەزىلەر " جاللات خېنىم  " دەپمۇ ئاتىشىدۇ ) غۇجىلارنىڭ  مەزھەپچىلىك قىلىپ ، ھاكىمىيەتنى، مىللەتنى پارچىلاپ  ،  خەلققە زولۇم سېلىشىغا تاقابىل  تۇرۇش ئۈچۈن ، ھەتتا ئۆزئېرىنىڭ  ( ئاپپاق غۇجا ھايات چېغىدا " ئاق تاغلىق " غۇجىلارنىڭ   باشچىسى ئىدى )  يۈزىنىمۇ    ئاياپ ئولتۇرماي  ، مەيلى " ئاق تاغلىق" ياكى " قارا تاغلىق " بولىشىدىن قەتئىي نەزەر  ھەممە غۇجىلارنى قاتتىق باستۇرۇپ  ، تازىلىغان ئىدى  .  گەرچە  ئاخىرىدا  غۇجىلار تۇپىلاڭ كۆتىرىپ   ، ئوردىغا بېسىپ كىرىپ  ئۇنى  قەتلە قىلىۋەتكەن بولسىمۇ    ،  غۇجىلار ئۇنىڭ قاتتىق زەربىسىدە  ئاللىقاچان  ھالاكەتكە مەھكۈم بولۇپ  ، ئۇلارنىڭ  مىللەتنى ، دىننى پارچىلاش سۈيىقەستى توسۇپ  قېلىندى ئۇيغۇر خەلقى ئەجەللىك   ھالاكەتتىن قۇتقۇزۇپ قېلىندى . ئەگەر ئەجدادلىرىمىز " ئاق تاغلىق " ، " قارا تاغلىق "  غۇجىلار نى نەچچە يۈز يىل ئىلگىرىلا  بۈشۈكىدىلا ئۇجۇقتۇرىۋەتمىگەن بولسا ھازىرغىچە بەلكىم " ئۇيغۇر" دېگەن مىللەتنىڭ ئۆزى ئەمەس  بەلكى قۇرۇق نامىمۇ قالمىغان بۇلاتتى !  
        " ئاق تاغلىق " ، " قارا تاغلىق " دېگەن سۆزنىڭ  ئەسلى ۋارىئانتى  " ئاق تەقىيلىق " ، " قارا تەقىيلىق " بولۇپ ، ئۇ باشكىيىم" بۆك " نى يەنى ئىككى مەزھەپتىكى غۇجا، سۇپى – ئىشانلارنىڭ بىر- بىرىنى پەرقلەندۈرۈرۈش ئۈچۈن ، بىرىنىڭ بېشىغا ئاق تەقىي ( بۆك) ، يەنە بىرىنىڭ قارا تەقىي ( بۆك) كىيىدىغانلىقىنى بىلدۇرىدۇ  . بۇ سۆزلەر كېيىنچە ئۆزگىرىپ  " ئاق تاغلىق " ، " قارا تاغلىق " بولۇپ قالغان .
بۇندىن 70 يىل مۇقەددەم، تۇرپانلىق بىر زات ھەج قىلىپ قايتىپ كەلگەندىن كېيىن،جامائەت ئۇنىڭدىن ھەج تەسىراتلىرىنى   سۆزلەپ بېرىشنى سورىغاندا ، ئۇ كىشى سۆزلەپ كىلىپ ، ئاخىرىدا : « ئەرەب دېگەن مەزھەپخۇمار خەق ئىكەن. كۈنلەرنىڭ بىرىدە دۇنيادا ئىككى ئەرەب ئېشىپ قالسا  ، ئاخىرىدا "سەن شىئە " ، " مەن سۈننىي " دېيىشىپ ، بىر -بىرىنىڭ قارنىنى يېرىپ ئۆلۈپ تۆگىشىشتىن يانمىغۇدەك " دەپ مەزھەپچىلىكنى قاتتىق سۆككەنىكەن. بۇنىڭدىن ئەجدادلىرىمىزنىڭ ئەزەلدىن مەزھەپچىلىكنى ياقتۇرمايدىغان ، ئۇنىڭدەىن قاتتىق ھەزەر ئەيلەيدىغانلىقىنى كۆرۈۋالغىلى بولىدۇ.
            يەنە ، 20 – ئەسىرنىڭ باشلىرىدا، جەنۇبىي  شىنجاڭدا يۈز بەرگەن  ئەنگىلىيە ، شىۋىتسىيە مىسسىيونېر ( خىرىستىيان دىن تارقاتقۇچى ) لىرىنىڭ  ئۇيغۇرلار ئىچىدە  دىن تارقىتىشىغا  ،  خىرىستيان مۇرتلىرىنى قوبۇل قىلىشىغا  قارشى تۇرۇش ھەرىكىتى نەق مۇشۇ سەۋەبتىن مەيدانغا كەلگەن  يەنى  ئۇيغۇرلارنىڭ بۆلۈنۈپ – پارچىلىنىپ كېتىشىدىن  ساقلىنىش ئۇچۇن  ئىدى  . بۇ ئىش  كۆرۈنۈشتە  دىنى تۈس ئالغان بولسىمۇ ، ماھيىتى  مىللەتنىڭ پارچىلنىپ  كېتىشىگە  قارشى  تۇرۇپ  ، بىرلىكىنى قوغداش ئىدى .
ئەجدادلىرىمىز  نەچچە 100يىل ئىلگىرىلا ھەر قانداق  بىر مەزھەپنىڭ دىننىلا ئەمەس بەلكى پۈتكۈل مىللەتنى پارچىلاپ ،   مىللەتكە چەكسىز ئازاب- ئوقۇبەت ئېلىپ كىلىپ ، ھالاكەتكە دۇچار قىلدىغانلىقىنى  ئاللىقاچان تونۇپ يەتكەن. شۇڭا ، ساپ، ئەسلى ئىسلام دىنىنى قوبۇل قىلغان بولسىمۇ  ، " شىئە " ، " سۈننىي "   دېگەندەك  "ھارام شاخ"،  " پۇتاق " ، " بىدئەت " ، مەزھەپلەرنى "پۇتاپ " تاشلاپ، قوبۇل قىلمىغان .
         بۇنداق ئىش  ئۇيغۇرلاردىلا  ئەمەس  باشقا مىللەتلەردىمۇ مەۋجۈت . مەسىلەن : تارىختا ياپون  بۇددا سامۇرايلىرى خىرىستيان  دىنىنىڭ  ياپونىيىدە تارقىلىشىنى توسۇش مەقسىتىدە  ئۇرۇش  قوزغاپ ، خىرىستيان  دىنىغا كىرگەن نەچچە 10 مىڭ ياپوننى   « ئەۋلىيا» لىرى بىلەن قوشۇپ قىرىپ تاشلاپ  ، قانلىق باستۇرۇپ ، مىللەتنىڭ بىرلىكىنى   قوغدىغان . 
        ئەمدى، " ئۇيغۇرلار سۈننىي  مەزھىپىگە تەۋە "  دېگەن  مەسىلىگە كەلسەك، دەرۋەقە بىزنىڭ ئىسلام  دىنىغا قارىتا قارىشىمىزدىكى "بىر ئاللاھ، بىر پەيغەمبەر ، بىر كىتاب " قارىشىمىز ئەرەبلەرنىڭ "  سۈننىي " مەزھىپىنىڭ  كۆز قارىشىغا  ئوخشاپ كېتىدۇ   . ۋاھالەنكى ، بۇ قاراش قانداقتۇر ئەرەبنىڭ ، ئۇيغۇرنىڭلا ئەمەس بەلكى ئىسلام دىنىنىڭ ئەسلى ئەقىدىسى ۋە ئاساسىي كۆزقارىشى ھېسابلىنىدۇ . شۇڭا، ئەجدادلىرىمىز  ئىسلام دىنىنىڭ ئەسلى ئەقىدىسى ۋە ئاساسىي كۆزقارىشنى قوبۇل قىلىشلا  كۇپايە ، دەپ قارىغان ھەمدە  "  سۈننىي " مەزھىپىنى  قوبۇل قىلمىغان . ئەگەر  "  سۈننىي " نى قۇبۇل قىلىپلا قويسا ، ئۇنىڭغا ئەگىشىپلا  " شىئە " سىمۇ قوشۇلۇپ كىلىشى مۇقەررەر ئىدى . ئەجدادلىرىمىزنىڭ ھېچقانداق مەزھەپنى قۇبۇل قىلماسلىقى ۋە چەكلىشىنىڭ سەۋەبلىرى  يۇقىرىدا سۆزلەندى  . 
         يەنە بىر ئىش  " ئاللاھنىڭ بىرلىكى، مۇھەممەت پەيغەمبەرنىڭ  ئاللاھنىڭ  ئەلچىسى ئىكەنلىكىنى  ئىتىراپ  قىلىپ ، قۇرئانى كەرىم  بۇيىچە ئىش قىلسىلا  تەقۋادار مۇسۇلمان  ھېسابلىنىدۇ   . بۇ ھەم  نەق  ئىماننىڭ جۈملىسى  ھەم   ئىسلام   دىنىنىڭ  ئەسلى  ئەقىدىسى   ۋە ماھىيىتىدۇر  . مۇشۇ ئەقىدىنى ئىتىراپ  قىلغانلار  مۇسۇلمان ھېسابلىنىدۇ   شۇنداقلا  مۇسۇلمانلار  مۇشۇ ئەقىدىنى قوبۇل  قىلىپ  ،شۇ  بۇيىچە ئىش قىلسىلا   كۇپايە  ( ئىمان ئېيتتى دېگەن نەق مۇشۇ )  . ئۇنىڭدىن باشقا ھەر قانداق   قاراش  ،  ئويدۇرما مەزھەپلەرگە  باش سېسىتىشنىڭ ھاجىتى  يوق . بۇنىڭغا  تۈۋەندىكىچە  ئاساسلار بار:
       بىرىنچىدىن،  مۇھەممەت پەيغەمبەرنىڭ يەتكۈزگەن  ھەدىسلىرى ، سۆزلىرى -  تەلىماتلىرى   ئىچىدە  ۋە مۇقەددەس كىتاب  "  قۇرئانى كەرىم "  دە  " شىئە " ، " سۈننىي "  توغرۇلۇق ھېچقانداق گەپ يوق ھەمدە  ھەر قانداق بىر مۇسۇلمان  چوقۇم بىرەر   مەزھەپكە  قاتنىشىشى  كېرەك ، بىرەر مەزھەپكە قاتناشمىغان - كىرمىگەن كىىشى مۇسۇلمان     بولالمايدۇ ، دېگەن  ھۆكۈم - قانۇن،  بەلگىلىمىمۇ  يوق.  
       ئەگەر ئەينى چاغدا ، مۇھەممەت  پەيغەمبەر      "  دۇنيادىكى  مۇسۇلمانلار  ( ئىمان ئېيتقانلار )  ھەممىسى  بىر قېرىنداش  "  دېگەن  قاراشتا چىڭ  تۇرماي  ، " شىئە " ، " سۈننىي "  دەپ ئايرىپ  ، مەزھەپچىلىكنى  تەرغىپ قىلغان  بولسا   ،  ئسلام   دىنى  بۈگۈنكىدەك    پۈتۈن دۇنياغا   تارقىلالمىغان  بەلكى ئۇنىڭ ئەكسىچە  ، ئسلام دىنى  بۈشۇكىدىلا  " تۇنجۇقۇپ  "  كەتكەن ،   بىزمۇ  ئىسلام  دىنىنىڭ  نېمىلىكىدىن خەۋەرسىز قېلىپ ، بەلكىم  تېخىچە  " بۇددا  "   بولۇپ يۈرىۋىرىشىمىزمۇ  ئىھتىمال ئىدى   . بۈگۈنكى      " شىئە " ،   " سۈننىي " لەرنىڭ  ھالىنى كۆرسەكلا  بۇنى قىياس قىلىش تەس ئەمەس .
       ئىككىنچىدىن ، مۇقەددەس  كىتاب  "  قۇرئانى كەرىم "  ئاللاھ  ئىنسانلارغا چۈشۇرۈپ بەرگەن ئەڭ ئاخىرىقى قانۇن  خاراكتېرلىق كىتاب بولۇپ ، ھەر قانداق بىر مۇسۇلمان ئۇنىڭدا ئېيتىلغانلارغا ئەمەل قىلىشى كېرەك  . بولمىسا  ھەقىقىي   مۇسۇلمان   ھېسابلانمايدۇ   .  شۇڭا  ، چوقۇم "  قۇرئانى كەرىم "  نى ئۆلچەم قىلىپ،  "  قۇرئانى كەرىم " دە ئېيتىلغانلارغا  چوقۇم ئەمەل قىلىش لازىمكى ، ئېيتىلمىغانلارغا پەرۋا قىلىشنىڭ  ھاجىتى يوق  . چۈنكى ، باشقا كىتاب  ،  مەزھەپلەر دە كاپالەت يوق ،  كىتاب دېگەننى ھەممىلا ئادەم يازىۋېرىدۇ  ،  تۆت ئادەم يىغىلىپ، ئىككى پەتىۋانى ئوتتۇرىغا چىقىرىپ ،   ئىككى قېتىم تەكرارلىسىلا بىر  مەزھەپ   مەيدانغا كىلىۋېرىدۇ . ئۇلارنىڭ ھېچقانداق قانۇنىي  ئاساسى ۋە كاپالىتى يوق .  "  قۇرئانى كەرىم " دە " شىئە " ، " سۈننىي "  توغرۇلۇق ھېچقانداق گەپ بولمىغاچقا ، ئۇلارنىڭ مۇسۇلمانچىلىق بىلەن   ،  دىن بىلەن  قىلچە  مۇناسىۋىتى  بولمىسىمۇ   ، مەزھەپچىلەر ئىسلام  دىنىنى  سۈيىئىستېمال قىلپ   مەيدانغا  چىققاچقا  ، كەمكۈتىسىز  بىدئەت    ھىسابلىنىدۇ . شۇڭا   ،  " شىئە " ، " سۈننىي "  بولسىڭىزمۇ ھېچقانداق ساۋابى يوق ،  ئەكسىنچە  ئۆزىڭىزگە بىھۈدە باش ئاغرىقى تېپىۋالىسىز ، بىدئەتكە ئەگەشكەنلىكىڭىز ئۈچۈن ئۆزىڭىزنى بىھۈدە بالا – قازاغا تىقىپ ،  گۇناھ  ئارتىۋالىسىز  . " شىئە " ،       " سۈننىي "   بولمىسىڭىزمۇ  ھېچقانداق گۇناسى  يوق  .
       بۇ  نۇقتىنى ئوبدان بىلگەن ئەجدادلىرىمىز     ئىسلام  دىنىنىڭ   ساپلىقىنى ساقلاپ ، كەلگۈ سى ئەۋلادلارنىڭ ئىتتىپاقلىقى ، ئىناقلىقى ، بىرلىكى  ۋە ئاسايىشلىقىنى كۆزدە تۇتۇپ ، ئەسلى ئىسلام  دىننى ئۆز  پىتى قوبۇل قىلىپ ،   " شىئە " ، " سۈننىي "  دېگەندەك   "   ھارام شاخ    ،   پۇتاق "  لارنى  قوبۇل قىلمىغان .
        ئۈچىنچىدىن ، ئاللاھ 4 كىتاب (  ئىنجىل  ، تەۋرات ، زەبۇر ۋە قۇرئان ) چۈشۈرۈپ بەرگەن  4 چوڭ دىن _  خىرىستىيان، كاتولىك ، پراۋوسلاۋىيە ،  ئىسلام  دىنلىرى  ۋە ( نوم )  بۇددا   دىنىدا  دۇنيا بۇيىچە بىرلىككە كەلگەن بىر ئورتاق كۆز قاراش بولۇپ ، ھەربىر دىننىڭ مۇقەددەس كىتابىدا  ئېيتىلغان  ،  بەلگىلەنگەن  مەزمۇنلاردىن  ھالقىپ كەتكەن ياكى  زىت بولغان ،  باشقا  كىشىلەر  ئۆزلىرى    ھەر خىل  ئھتىياج  تۈپەيلىدىن ئويدۇرۇپ چىققان  يېڭىچە  كۆز قاراش ۋە مەزھەپلەر  بىردەك بىدئەت ھېسابلىنىدۇ  . بۇنداق قاراشنىڭ سەۋەبى  :  ھەقىقىي دىنلارنىڭ   ئىزچىللىقى ، ساپلىقى ۋە ئىناۋىتىنى  قوغداشتۇر  . 
       ھالبۇكى ، 21- ئەسىر دە، پەن- تېخنىكا ئۇچقاندەك رىۋاجلىنىۋاتقان  ئۇچۇر دەۋرىدە  ياشاۋاتقان قېرىداشلىرىمىزنىڭ  مۇشۇنچىلىك ئاددىي ساۋاتنىمۇ ئاڭقىرالماي ، ئەرەب – پارىستىن ئاشقان قۇسۇقنى " تۇتىيا" ، " ھەسەل " بىلىپ ئېغىزىغا ئېلىپ ، يوق نەرسىنى تالىشىپ ، "سەن شىئە " ،    " مەن سۈننىي " دېيىشىپ  ياقىلىرىنى يىرتىشىپ يۈرۈشلىرى كىشىنى تۇلىمۇ ئېچىندۇرىدۇ   . مېنىڭچە بۇنىڭ تۆۋەندىكىچە سەۋەبلىرى بار ، دەپ قارايمەن :
         (1) يۇقىرىدا ئېيتقاندەك بەزى قېرىنداشلىرىمىزنىڭ ھەقىقىتەن  بىلىمسىز، نادانلىقىدىن  ، ھەق –  ناھەق ، راس -  يالغاننى  پەرقلەندۈرۈش  سەۋىيىسىنىڭ  تۆۋەنلىكىدىن  ، پايدا –  زىياننى ، مەزھەپنىڭ ئۆزىگە ، مىللەتكە ئېلىپ كېلىدىغان سەلبىي ئاقىۋىتىنى ، بالايى – ئاپىتىنى  ئويلاپ باقمايلا  قارىسىغا  دورامچىلىق قىلىشى .
        (2) بەزى " قاراقۇرساق" قېرىنداشلىرىمىزنىڭ  كۆزى ئازىراق ئېچىلىپ  ، قولى ئازىراق پۇل كۆرۈشى بىلەن سىرتقا  چىقىپ ، ئانچە -  مۇنچە  ئىشلارنى كۆرۈپلا  ھەيران قېلىپ ، خەقنىڭ ھەممىلا ئىشى يېڭىلىق بىلىنىپ ، ئويلاپ – تەتقىق قىلىپ  باقمايلا  "جاھان  شۇنداق ئوخشايدۇ  "  دەپ  قارىسىغا  دورامچىلىق قىلىشى .
        (3)  ئايرىم ، ئاز ساندىكى  يامان نىيەتلىك كىشىلەرنىڭ مىللەتنى  پارچىلاپ ،  مىللەت ئىچىدە مەقسەتلىك ھالدا ئىناقسىزلىق، جىدەل -  ماجىرا ، تالاش – تارتىش پەيدا قىلىپ ، ئاممىنى قايمۇقتۇرۇپ ،" تۇپىلاڭدىن توغاچ ئوغرىلاپ " مەنپەئەتكە  ئېرىشىشكە ئۇرۇنىشى   .
       (4) مەن دۆلىتىمىزدىكى مىللەتلەرنى تونۇشتۇرغان بىر خەنزۇچە ماتېرىيالدا « ئۇيغۇرلار  سۈننىي  مەزھىپىگە تەۋە »  دېگەن  گەپنى كۆرگەنىدىم  . بۇ  باشقا مىللەتتىن بولغان تەتقىقاتچىلارنىڭ  ئۇيغۇرلارنىڭ ئەمەلىي  ئەھۋالىنى چۈشەنمەيلا  قارىسىغا  ھۆكۈم قىلىشىدىن  بولغان .  بەزى تەرجىمانلىرىمىزمۇ ئۇنى دىققەت قىلماي  ياكى تەھلىل قىلىپ باقمايلا  قارىسىغا   ئەينەن پېتى تەرجىمە قىلىۋەتكەنلىكىدىن  خاتا  ئۇقۇم  ۋە خاتا  چۈشەنچە  شەكىللىنىپ قالغان ۋە باشقىلارغا ساپاق تېپىپ  بەرگەنلىكىمۇ  ئىھتىمال . بۇنداق ئىشلاردا مەن تەرجىمان  - مۇھەررىرلىرىمىزنىڭ  دىققەت قىلىشىنى ئۈمىد قىلىمەن .  
     مەن قېرىنداشلارنىڭ  ھۇشيارلىقىنى  ھەسسىلەپ ئۆستۈرۈپ  ، ئىناقلىق ، ئىتتىپاقلىقنى  كۆچەيتىپ، ئاسان قولغا كەلمىگەن  پۇرسەت  ۋە  ئاسايىشلىقنى قەدىرلەپ  ، نورمال تائەت – ئىبادەت بىلەن شوغۇللىنىپ  ، بىدئەت -  يامان نىيەتلىك كىشىلەرنىڭ ئالدىمىغا چۈشۈپ كېتىشتىن  ئىھتىيات قىلىشىنى ئۈمىد قىلىمەن .
        ئاللاھ، ھەربىر  ئۇيغۇرنى  ئۆز پانايىڭدا ساقلىغايسەن ، كۆڭلىگە  ئىنساب،    دىيانەت ،  ئىتتىپاقلىق، ئىناقلىق،  بىرلىك  ، تۇرمۇشىغا  ئامانلىق ، ئاسايىشلىق   ئاتا  قىلغايسەن  ، ئامىن !