«ئۆزلۈك ۋە كىملىك» تىن تەسىرات (ئىلقۇت)

ئىلقۇت

	«ئۆزلۈك ۋە كىملىك» دىن تەسىرات ياسىنجان مەتروزى ئىلقۇت       ئائىلە - جەمئىيەتنىڭ ئەڭ كىچىك ھۆجەيرىسى. ئائىلە - ئىنسانىيەت مەدەنىيىتى ۋە ئىجتىمائىي تەشكىلاتلىرىنىڭ ئەڭ كونكرېتلاشقان كۆزنىكى. ئائىلە - ئىنسانىيەت مېھىر - مۇھەببىتىنىڭ بۇلىقى ۋە ئەڭ ئۇلۇغ سېمفونىيەسى. ئەگەردە ئىنسانىيەت جەمئىيىتىدە ئائىلە مەدەنىيىتى بولمىغان بولسا، بارلىق مەدەنىيەتلەرنىڭ جۇلاسىمۇ ئۆچكەن بولاتتى. ـــ —ئەسئەت سۇلايمان       شۇنداق، بىر خەلق ئۈچۈن ئۇلارنىڭ مەدەنىيەتتىكى كىملىكى ئەمەلىيەتتە ئۇلارنىڭ مەۋجۇتلۇقىنىڭ تۈپ بەلگىسى ھېسابلىنىدۇ. نۆۋەتتە يەر شارىدىكى مىليونلىغان خەلقلەر ۋە ئۇلارنىڭ ئوخشاش بولمىغان مەدەنىيەتلىرى گويا ماگنېت قۇتۇپىغا ئاققان تۆمۈر ئۇۋاقلىرىدەك جىددىي رەۋىشتە قوشۇلۇپ بارماقتا. يەر شارىلىشىشنىڭ شىددەتلىك دولقۇنى مىللەتلەر ۋە دۆلەتلەر چىگرالىرىدىن ھالقىپ ئۆتۈپ مىللىي ۋە مەھەللىۋى پەرقلەرنى ئېزىپ ئۇن قىلماقتا. بىز ئەنە ئاشۇ سان - ساناقسىز خۇرۇچلارنىڭ ئارىلاشمىسىدىن تەييارلانغان، ئاللىقاچان ئۆز تەمىنى يوقاتقان يەر شارى بولكىسىنى يېمەكتىمىز! ـــ ئەسئەت سولايمان       يېقىندىن بېرى گەرچە بىر ئاز ئالدىراش بولساممۇ، لېكىن ھەر كۈنى كەچلىك ۋاقىتتىن پايدىلىنىپ ئەسئەت سۇلايماننىڭ «ئۆزلۈك ۋە كىملىك» ناملىق كىتابىنى ئوقۇپ، بۈگۈن تولۇق تاماملىدىم. ئادەتتە مەن بۇ خىل خاراكتېردىكى ئەسەرلەرنى، كىتابلارنى ئانچە ئوقۇمىساممۇ، لېكىن بۇ قېتىم ئۇزۇن يىللىق يۇرتتىن ئايرىلىپ ئىچكىرىدىكى ئوقۇشنى تاماملاپ يۇرتقا (ھازرچە ئۈرۈمچىگە) قايتقاندىن كېيىن، نېمىشقىكىن مەزكۇر «ئۆزلۈك ۋە كىملىك» ناملىق كىتابنى كۆرۈپلا ئۇنى بىر ئوقۇپ چىقىش ئىستىكى قوزغىلىپ قالدى. شۇ ۋەجىدىن مەزكۇر كىتابنى سېتىۋېلىپ بىر قانچە كۈنلۈك كەچلىك ۋاقتىمدىن پايدىلىنىپ ئوقۇپ تاماملىدىم. بۇ قېتىم بۇ كىتابنى ئوقۇش ئىستىكىنىڭ پەيدا بولۇشى بەلكىم يېڭىدىن يۇرتقا قايتىپ كەلگەندىن كېيىن ئۆزۈمنىڭ كىملىكى ھەققىدە ئويلىنىپ بېقىشتىن ئىبارەت بۇ ئوي - خىيال ئاساسلىق ئورۇندا تۇرغان بولۇشى مۇمكىن. گەرچە ئۆزۈم ئەسئەت سۇلايماندەك چەت ئەللەردە يۈرۈپ چەت ئەل تۇرمۇشىنى باشتىن ئۆتكۈزۈپ باقمىغان بولساممۇ، لېكىن دىيارىمىزغا نىسبەتەن يەنىلا ئۇزۇن مۇددەت يۇرتتىن ئايرىلىپ يىراق يۇرتتا ياشاش جەريانىدا ئۆزۈمنىڭ كىملىكى ھەققىدە زادى قانچىلىك ئويلىنىپ باقتىم؟ دېگەن مەسىلە يەنىلا كاللامدىن ئەگىپ كەتمەيدۇ.       خۇددىي دوكتور ئەسئەت سۇلايمان ئېيتقاندەك: «ئائىلە - جەمئىيەتنىڭ ئەڭ كىچىك ھۆجەيرىسى. ئائىلە - ئىنسانىيەت مەدەنىيىتى ۋە ئىجتىمائىي تەشكىلاتلىرىنىڭ ئەڭ كونكرېتلاشقان كۆزنىكى. ئائىلە - ئىنسانىيەت مېھىر - مۇھەببىتىنىڭ بۇلىقى ۋە ئەڭ ئۇلۇغ سېمفونىيەسى»، لېكىن بۇ قاراشنى ھەقىقىي چۈشىنىپ يەتكەنلەر ئانچە كۆپ بولمىسا كېرەك، بۇنداق قاراشنىڭ ھەقىقىي تېگىگە يەتكۈچىلەر يەنىلا ئاشۇ ئۇزۇن مۇددەت يۇرتتىن، ئائىلىسىدىن ئايرىلىپ سەرسانلىق تۇرمۇشىنى باشتىن كەچۈرۈپ باققانلار بولسا كېرەك. كىچىكىمدە باشلانغۇچ مەكتەپ ئەدەبىيات دەرسلىكىدە «كىشىنىڭ يۇرتى ھەر قانچە گۈزەل بولسىمۇ، لېكىن تۇغۇلغان يۇرتۇڭنىڭ بىرتال تېشىمۇ ئۇنىڭدىن ئەۋزەل» دەپ دەرس سۆزلىسە بۇ سۆزنىڭ مەنىسىگە ئانچە يەتمەپتىكەنمەن، كېيىن يۇرتتىن ئايرىلىپ ئىچكىرىدە ئوقۇش جەريانىدا بۇ سۆزنىڭ تېگىگە خېلى چوڭقۇر يەتتىم. يۇرت سۆيگۈسى ھەقىقەتەن ئۇلۇغ بولىدىكەن. كىشىنىڭ يۇرتى ھەر قانچە گۈزەل بولسىمۇ، لېكىن يەنىلا ئۆزۈڭنىڭ ئاشۇ تەرەققىياتى ھەممىنىڭ ئارقىدا قالغان، كىشىلىرىنىڭ مەدەنىيەت سەۋىيەسى ناھايىتى تۆۋەن بولغان يۇرتۇڭغا يەتمەيدىكەن.       بۇ قېتىم دوكتور ئەسئەت سۇلايماننىڭ ئانا تىلنى ئاساسلىق ئورۇنغا قويۇپ يازغان بۇ «ئۆزلۈك ۋە كىملىك» كىتابىنى ئوقۇپ چىقىش جەريانىدا ھازىرقىدەك ئانا تىلىمىز چوڭ خىرىسقا دۇچ كەلگەن، ھەممە بىردەك يەرشارىلىشىشقا قاراپ تەرەققىي قىلغان، مەدەنىيىتىمىز ھە دەپ دۇنيا مەدەنىيىتىنىڭ ھۇجۇمىغا ئۇچراپ تۇرغان دەۋردە، ھەربىرىمىزنىڭ ئۆزلۈكىمىز ھەققىدە كاللىمىزنى سىلكىۋېتىپ چوڭقۇر ئويلىنىشىمىزنىڭ ھەقىقەتەن مۇھىملىقىنى تونۇپ يەتتىم.       مۇشۇ كۈنلەردە مەندە بىر كېسەل پەيدا بولۇپ قالدىمىكىن دەپمۇ ئەنسىرەيدىغان بولۇپ قالدىم. چۈنكى مەن ھە دېسىلا كوچىلاردىكى، ھەر خىل ئېلان تەشۋىقات ۋاراقچىلىرىدىكى، تاملارغا چاپلانغان ھەر خىل ئۇقتۇرۇش، ئېلان قاتارلىقلار، شۇنداقلا ئۇچقاندەك تەرەققىي قىلىپ تۇرمۇشىمىزغا ئوخشىمىغان تۈستە رەڭدار تۈس قوشۇش بىلەن بىرگە، يەنە چوڭ خىرىسلارنى ئېلىپ كېلىۋاتقان تور ئەسەرلىرىگە، ئۇچۇرلىرىغا بەك دىققەت قىلىدىغان، ھە دېسە ئىملاسىنى تەكشۈرەيدىغان بىر خىل «كېسەل» پەيدا بولۇپ قالدى. ئالدىنقى كۈنى تەكلىماكان ئۈن - سىن مەركىزىنىڭ ئىشكىگە چاپلاپ قويۇلغان ئەتە، يەنى 2010 - يىلى 7 - ئاينىڭ 24 - كۈنى قويۇلماقچى بولغان «دىل كۈيى» سەنئەت كېچىلىكىنىڭ ئېلان قەغىزىگە قاراپ تۇرۇپلا قاپتىمەن، چۈنكى ئاشۇ يوغان قىلىپ رەڭدار لايىھەلەپ تامغا چاپلانغان، ئىچىدىكى مەزمۇن ئانچە كۆپ بولمىغان بىر ئېلان قەغىزىدىمۇ بىرقانچە يەردە ئىملا خاتالىقى بارلىقىنى كۆرۈپ ھەقىقەتەن ئۈمىدسىزلىنىپ كەتتىم. بىزنىڭ ھازىرقى ئېلان شىركەتلىرى زادى نېمە بولۇپ كەتتى؟ دەيمەن. ئاشۇ ئىككى قۇر خەتنىمۇ بىر ئىملاسىنى ئوڭشاپ يازالمىسا، بىزگە پۇللا بولسا بولامدۇ؟ ئۆز ئانا تىلىمىزنى سۆيمىسەك، ئاشۇ ئىككى - تۆت تال پۇلنىلا تاپساق بىزنىڭ ئۇنىڭدىن باشقا ئارمىنىمىز يوقمىدۇ؟ شۇلارنى ئويلاپ ئىشخانىغا كەلسەم ئىشخانىدا زۇلقەر ئېلانچىلىقى دېگەن بىر قوللانما تۇرۇپتۇ، ئىختىيارسىز بۇ قوللانمىنى قولۇمغا ئېلىپ مۇنداقلا قاراپ باقاي دەپ يەنە ئۇنىڭ ئىملاسىغا كۆز يۈگۈرتۈپ قالدىم. يەنە شۇ «كېسەل» قوزغىلىپ قالدى. بۇ قوللانمىنى كۆرۈپ بولۇپ يەنە ئۈمىدسىزلىنىپ كەتتىم. بۇ قوللانمىنىڭ بىرىنچى بېتىدىمۇ ئىملا خاتالىقى بارلىقىنى بايقىدىم، يەنە ئۇنىڭدىكى جۈملىلەردە سۆز بىلەن سۆزنىڭ ئارىلىقىغا بىر بوشلۇق كېلىشىدەك ئاددىي ساۋاتمۇ يوق. بىر قانچە سۆزلۈكلەر ئارقىمۇ ئارقا بوشلۇقسىز ئۇلىنىپ يېزىلغان. بىزنىڭ تىلىمىزدا ئىملا خاتالىقى پەقەت سۆزلەرنىڭ توغرا يېزىلىشىدىلا بولۇپ قالماي يەنە تىنىش بەلگىلىرىنى توغرا ئىشلىتىش قاتارلىق جەھەتلەرنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇلارنى كۆرۈپ دەرھال ئاشۇ ئېلان شىركىتىگە تېلېفون قىلىپ، ئۇلارنىڭ ئۆزىنىڭ بىر تەشۋىقات قوللانمىسىنىڭ ئىملاسىنىمۇ ياخشى قىلالمىغان يەردە يەنە نېمە ئىشلارنى قىلالايدىغانلىقى ھەققىدە ئازراق پاراڭلاشماقچىمۇ بولدۇم، لېكىن يەنىلا ئۆزۈمنى تۇتۇۋالدىم. ئەلۋەتتە، ئۇلارنىڭ چوڭ - چوڭ ئىشلارنى قىلالايدىغانلىقىغا بەلكىم قىل سىغماسلىقى مۇمكىن، لېكىن مۇشۇنداق بىر ئۆزىنىڭ تەشۋىقات قوللانمىسىنىڭ ئىملاسىغىمۇ تۈزۈك دىققەت قىلمىغان ئېلان شىركىتى ئىشلەپ چىققان ئېلانلاردا قانچىلىك ئۈمىد بولغىيتى؟ دەپ ئويلاپ قالىمەن. شۇڭا ھېلىقى تامغا چاپلانغا ئېلان قەغىزىدە كۆرۈلگەن ئىملا خاتالىقىغا ئانچە ھەيران قالمىساقمۇ بولغىدەك دەپمۇ ئويلاپ قالدىم. چۈنكى بىر ئېلان شىركىتى ئۆزىنىڭ تەشۋىقات قوللانمىسىنىڭ ئىملاسىنى توغرا قىلالمىغان يەردە باشقىلارنىڭ ئېلانلىرىنىڭ ئىملاسىدا خاتالىق سادىر قىلىشى تۇرغانلا گەپقۇ!!!       ئازراق تېمىدىن چەتنەپ كەتتۇق، يەنىلا ئەسلى تېمىغا كەلسەك، مەن بۇ قېتىم ئەسئەت سۇلايماننىڭ «ئۆزلۈك ۋە كىملىك» ناملىق كىتابىنى ئوقۇپ چىققاندىن كېيىن ئۇيغۇر تىلى ۋە ئۇنىڭ تارىخىغا دائىر نۇرغۇن ساۋاتلارغا ئىگە بولدۇم. لېكىن يەنىلا ئويلىنىپ قالدىم. كىتابتا ئوتتۇرىغا قويۇلۇشىچە ئۇيغۇرچە - ئېنگلىزچە تۇنجى لۇغەت شىۋىتلار تەرىپىدىن بارلىققا كەپتىكەن. يەنە تۇنجى ئۇيغۇرچە باسما كىتابمۇ دەل شىۋىتلار تەرىپىدىن ۋۇجۇدقا چىقىپتىكەن (1912 - يىلى قەشقەردە شىۋىتلار تەرىپىدىن نەشر قىلىنغان ئۇيغۇرچە كىتاب بارلىققا كەلگەن). تارىختا بىزنىڭ ئانا تىلىمىز ئاساسەن غەرب تىلشۇناسلىرى تەرىپىدىن تەتقىق قىلىنىپتىكەن. كىتابتا يەنە سالار تىلى قاتارلىق بىر قىسىم يوقىلىپ كېتىش ئالدىدا تۇرغان تىللار ھەققىدە توختىلىپ ئۆتۈلگەن بولۇپ، غەرب تىلشۇناسلىرى بۇ ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭ تىلىنىڭ يوقىلىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش، ئۇلار ھەققىدە كۆپرەك تەتقىقات ئېلىپ بېرىش، بۇ تىللاردىكى تىل مەدەنىيىتىنى ساقلاپ قېلىش ھەققىدە باش قاتۇرۇۋاتقانلىقى، بۇ تىللارنىڭ يوقىلىپ كېتىشىدىن قاتتىق ئەنسىرەۋاتقانلىقى ئوتتۇرىغا قويۇلغان. گەرچە ھازىر بىزنىڭ ئۇيغۇر تىلىمىز تېخى ئۇ تىللاردەك يوقىلىش دەرىجىسىگە بارمىغان بولسىمۇ، لېكىن زامانىمىز كىشىلىرى تەرىپىدىن قوغداشقا، قەدىرلىنىشكە ئېرىشەلمىگەن بۇ تىلىمىز، يېزىقىمىز يەنە ئۇزۇن بولمىغان كەلگۈسىدە ئاشۇ خەۋپ ئىچىدىكى تىللار قاتارىغا قوشۇلۇپ قالماسمۇ؟ ئۇ دەۋرگە بارغاندا بىزنىڭ تىلىمىز يەنىلا شۇ چەت ئەللىكلەرنىڭ ئەنسىرەش تۇيغۇسىنى پەيدا قىلىپ قالارمۇ؟ بىز قاچانغىچە ئۆز تىلىمىزنىڭ باشقىلار تەرىپىدىن مۇزىيلاردا ساقلىنىشىنى، باشقىلار تەرىپىدىن قوغدىلىشىنى كۈتۈپ يۈرەرمىز؟؟؟؟؟؟؟       بىزنىڭ تىلىمىز چوقۇم چەت ئەللىكلەر تەرىپىدىن قوغدىلىشى كېرەكمۇ؟ بىزنىڭ بۇنىڭدا مەسئۇلىيىتىمىز يوقمۇ؟ بىز نېمە ئۈچۈن كۈندىلىك تۇرمۇشىمىزدا ئۆز ئانا تىلىمىزنى قەدىرلىمەيمىز؟ نېمە ئۈچۈن ئۆز ئانا تىلىمىزنىڭ گۈزەللىكىنى ھېس قىلىپ يېتىپ ئۇنىڭ گۈزەللىكىدىن ھۇزۇرلانمايمىز؟ نېمە ئۈچۈن ھە دېسىلا قەدەمدە بىر ئىملا خاتالىقى سادىر قىلىپلا يۈرىمىز؟؟؟؟؟ كاللىمىزنى سىلكىۋېتىپ سوغۇققانلىق بىلەن ئويلىنىپ كۆرەيلى، ئۆز ئانا تىلىمىزنى، ئۆز يېزىقىمىزنى قەدىرلەيلى!!       كۆپ تىللىق بولۇش ھەرگىزمۇ نومۇس ئەمەس، بەلكى شەرەپ. خەنزۇ تىلىنى ياخشى ئۆگىنىش دۆلىتىمىزنىڭ تەرەققىياتىغا ماسلىشىپ، دۆلىتىمىزنىڭ تۈرلۈك فاڭجېن - سىياسەتلىرىنىڭ، قانۇن - تۈزۈملىرىنىڭ مەزمۇنىدىن ۋاقتىدا خەۋەردار بولۇپ، ئۆزىمىزنى دۆلىتىمىز تەرەققىياتى بىلەن تەڭ يۈكسەلدۈرۈش، ئېنگلىز تىلىنى ياخشى ئۆگىنىش ئۇچقاندەك تەرەققىي قىلىۋاتقان، ھەممە بىردەك يەرشارىلىشىۋاتقان دەۋرگە ماسلىشىش، دۇنيادىن خەۋەردار بولۇش، ئەرەب تىلىنى ياخشى ئۆگىنىش ئىسلامىي بىلىملەردىن ياخشى پايدىلىنىش، رۇس تىلىنى ياخشى ئۆگىنىش ئوتتۇرا ئاسىيا رايونىدىكى سودا پۇرسىتىدىن ياخشى پايدىلىنىش…. لېكىن بۇنىڭلىق بىلەن بىز ئۆز ئانا تىلىمىزنى سۆيمىسەك، ئۇنى يادسىرىتىپ قويساق، ئۇنىڭغا كۆڭۈل بۆلمىسەك، بىز ئۈچۈن بۇنىڭدىنمۇ ئارتۇق نومۇس بولمىسا كېرەك! ۋاقتى كەلگەندە، يەنە ئۇزۇنغا قالماي ۋاپادارىم 912  (ئەيساجان) نىڭ «ئۇيغۇر تىلىم ئەلۋىدا» ناملىق شېئىرىنى ئوقۇشقا مەجبۇر بولۇپ نىدا قىلمىساقلا بولاتتىغۇ!!!! -----------------------       مەنبە: ئىلقۇت بلوگى

Tesewwur

	بۇ  ھەر بىر ئۇيغۇر ۋىژدانى بىلەن ئويلىشىدىغان بىر مەسىلە، بولۇپمۇ ھازىر چوڭلار كىچىكلەرنى ئانا تىلى بىلەن يېتەكلەش ئۇ ياقتا تۇرسۇن، شۇلار بىلەن باشقا يات تىلدا سوزلىشىش ئادەمنىڭ ئىچىنى سېرىيدۇ ھەم ئۇلاردىن نومۇس قىلىدۇ.

ＫＡＰＩＴＡ

	Tesewwur يوللىغان ۋاقتى  2012-7-13 01:28 بۇ  ھەر بىر ئۇيغۇر ۋىژدانى بىلەن ئويلىشىدىغان بىر مەس ... توغرا پىكىر يېزىپسىز، مەنمۇ نۇرغۇن جايلادا پۇتۇنلەي ئانا تىل ئىشلىتىش مۇمكىنچىلىكى بولسىمۇ يەنە  ئارىلاش تىلدا سۇزلەۋاتقانلارنى كۇرسەم بەك ئەپسۈسلىنىمەن. بىر ئادەم تىل جەھەتتە جەمىيەتكە كوپ تەسىر كۇرسىتەلمەسلىكى مۇمكىن، لىكىن ئۇز ئائىلىسىدە مەسئۇليەتچان بۇلسىلا ئارىمىزدا شالغۆت تىلنىڭ پەيدا بۇلىشىنىڭ ئالدىنى ئالغىلى بۇلاتتى. مەن يىقىندا بىر تۇنۇشۇم بىلەن پاراڭلىشىپ تۇراتتىم ئۇنىڭ ئون ياشقا كىرگەن بالىسى‹‹دادا پايپىغىمنىڭ جەينىكى تۇشۇك تۇرىدۇ›› دىدى. تۇنۇشۇم خۇددى لەتىپە ئاڭلىغاندەك كۇلۇپ كەتتى. مەن ئون يىل ئىچىدە پايپاقنىڭ سۇنجىقىنى بىلەلمىگەن بالىغا ۋە ئۇگىتەلمىگەن دادىسىغا قاراپ پەقەت كۇلەلمىدىم.

ئىلقۇت

	ئىشقىلىپ نېمە بولۇشىدىن قەتئىي نەزەر ئانا تىلغا سەل قاراشقا بولمايدۇ....

ronaK0000000

	ئانا تىلنى قەدىرلەش ھەر بىر ئادەمنىڭ باش تارتىپ بولمايدىغان مەسھوليىتى.ئانا تىلمىزنى قەدىرلەيلى يولداشلار.

ئىزچى

	بۇكىتاپنى مەنمۇ ئوقۇغان ئىدىم ،سىزدەك تەسىرات يېزىشقا قەلەم كۇچۈم يەتمىسە كېرەك..............سىزنىڭ تەسىراتىڭىز تولىمۇ ئەستايدىل،مەسئۇلىيەتچانلىق تۇيغۇسى بىلەن يۇغۇرلۇپتۇ، بۇ كىتاپنى ئۇيغۇرچە خەت تونۇيدىغانلار بىر ئوقۇپ چىقىشقا تېگىشلىك نادىر ئەسەر دەپ ئويلايمەن،  ئەسەرنىڭ بىر باپىدا ئەسەت سۇلايمان ئەپەندى بىر نەسەپنامىنىڭ گېپىنى قىلىپ ئۆتۇپ كەتكەن ئىدى ، مىنىڭچە ئاشۇ نەسەپنامنىڭ قىممىتى چەكسىز كەن دەپ ئويلاپ قالدىم،چۇنكى ئۇنىڭدا مەھەممەت پەيغەمبەردىن 1930-يىلغىچە بولغان نەسەپ ئىشلىرى خاتىرىلەنگەنكەن ئەمەسمۇ..............

ئىزچى

ئىلقۇت

	ئىزچى يوللىغان ۋاقتى  2012-7-14 16:57 بۇكىتاپنى مەنمۇ ئوقۇغان ئىدىم ،سىزدەك تەسىرات يېزىشقا ... بۇ مەن بۇنىڭدىن 2 يىل بۇرۇن يېزىپ قالدۇرغان تەسىراتىم ئىدى. خېلى بولۇپ قالدى كىتاب ئوقۇماي، كۆپ تەسىراتمۇ يازمىدىم. بۇنىڭدىن كېيىن كۆپرەك كىتاب ئوقۇپ تۇرۇشقا كۈچىمىسەم بولمايدىغاندەك تۇرىدۇ....