تۆت ئەرەب دۆلىتىگە ساياھەت (شىياۋۋىينىڭ داۋامى)

ezizan

تىما ئىگىسىنىڭ يېزىش ئۇسلوبى ھەقىقەتەن ياخشى ئىكەن،ئۇقۇغان ئادەم خۇددى ئۈزى شۇ يەرلەرنى ساياھەت قىلىۋاتقاندەك تۇيغۇغا كىلىپ قالىدىكەن.

80halta

يامغۇرخان قېنى سىلى...ئېڭەك يۆلەپ ئولتادۇق. بۇ ساياھەت خاتىرىسىنى ئوقۇپ چىققۇچە كىلەچەكتە قىلىدىغان ساياھەتلىرىم توغرىسىدا بىر مۇنچە چوت سوقىۋەتتىم. چوتنى سوقۇپ بولۇپ قارىسام ئۆيدىكى ھېساب تالاغا توغرا كەلمەيدىكەن. ئاۋۋال تىل ئۆتكىلىدىن ئۆتۈش ئاندىن پۇل ئۆتكىلى،،،بەك قېرىپ كەتكۈچە مۇشۇ پۇرسەتلەر بولسا بولىتتى، ئىلاھىم. تىلەكلىرىمىزگە، ئارمانلىرىمىزغا يەتكۈزگىن!

salsabil

بۇ ساياھەت خاتىرىڭىزنى تولىمۇ قىزىقىپ ھەم ياقتۇرۇپ ئۇقۇۋاتىمەن،اللە خالىسا مىنىمڭمۇ شۇنداق بىر ساياھەتكە بارغۇم بار  شۇ ۋاقىت نىسىپ بولغىچە بۇ خاتىرىڭىزدىن ھۇزۇرلانغاچ تۇراي.

yamgur

(11) مىسىر: قاھىرە

تولۇقسىز ئوتتۇرا مەكتەپ تارىخ دەرسىدە "دۇنيادىكى تۆت چوڭ قەدىمىي مەدەنىيەتلىك دۆلەتلەر: "مىسىر، ھىندىستان، جۇڭگۇ، بابىل" دەپ ئوقىغىنىم ئېسىمدە. ماركىسنىڭ ماتېرىيالىستىك نوقتىئىنەزىرىنى قىبلىنامە قىلىپ تۇرۇپ يېزىلغان تارىخ دەرسلىكىدە نېمىشقا مىسىرنى قەدىمىي مەدەنىيەتلىك دۆلەت دەپ يازىدۇ؟ چۈنكى، بۇ ماركىسىزىمچىلارغا نىسبەتەن، مىسىر يەتتە مىڭ يىللىق تارىخى بار قەدىمىي دۆلەت، مەشھۇر پىرئەۋنلەرنىڭ قەۋرىسى پىرامىدالار (ئىھراملار) جايلاشقان دۆلەت؛ ماركس تەۋە قەۋم، يەنى يەھۇدىيلار ئۈچۈن "ۋەدە قىلىنغان مۇقەددەس زېمىنلار" (ھازىرقى "تەۋرات"تا تىلغا ئېلىنغان نىل دەرياسىدىن فىرات دەرياسىغىچە بولغان ئارىلىقتىكى زېمىنلار)نىڭ بىر قىسمى. مۇسا پەيغەمبەرنىڭ ۋەتىنى.  
خرىستىيانلارغا نىسبەتەن، ھازىرقى تۆت ئىنجىلنىڭ بىرى بولغان لۇقا ئىنجىلىنى لۇقا ئىسىملىك كىشى مىسىرنىڭ ئىسكەندىرىيە شەھرىدە يۇنانچە يېزىپ تاماملىغان مۇقەددەس يەر. يەنە نۇرغۇن قەدىمىي چىركاۋلار جايلاشقان ماكان. مۇسۇلمانلار بۇ يەرنى فەتھى قىلىشتىن ئىلگىرى خرىستىيانلار سورىغان يۇرت.
شەخسەن ماڭا نىسبەتەن، مىسىر يۇسۇپ ئەلەيھىسسالام ۋەزىر بولۇپ خەلقنى ئىمانغا يېتەكلىگەن دۆلەت. مۇسا ئەلەيھىسسالام بىلەن ھارۇن ئەلەيھىسسالامنىڭ تۇغۇلغان ۋەتىنى. مىڭ يىللىق ئىسلام مائارىپى بۆشۈكى داڭلىق ئەزھەر ئۇنىۋېرسىتى جايلاشقان دۆلەت. پەيغەمبىرىمىزنىڭ قىزى ھەزرىتى پاتىيمىنىڭ ئىسمى بىلەن ئاتالغان پاتىيمىيلەر سۇلالىسىنىڭ مەركىزى بولغان دۆلەت. نۇرغۇن كاتتا ئالىملار تۇغۇلۇپ ئۆسكەن، يېتىشكەن مەملىكەت. ئەرەپ دۇنياسىنىڭ قەلبى، ئافرىقىنىڭ چوڭ دەرۋازىسى...  
چۆلدىكى تاشيولدا مىنىبۇس بىلەن قاھىرەگە قاراپ كېتىۋاتىمىز. تەكلىماكاننىڭ ئوتتۇرىسىنى كېسىپ ئۆتىدىغان قۇملۇق تاشيولىغا بەك ئوخشايدىغان چۆل يولىدا ئۈچ-تۆت سائەت ماڭغاندىن كېيىن بىر تونىلدىن ئۆتتۇق. ئاندىن يېشىل يەرلەر كۆرۈنۈشكە باشلىدى. كېيىن يەنە چۆل باشلاندى. ئەمدىكى چۆل تاشيولىدا ھەر ئىككى كىلومېتىر ئارىلىقتا بىردىن ئېگىز تاختاي تىكلەنگەن بولۇپ، ھەر تاختاي ئۈستىگە بىر ئەسمائۇل-ھۇسنا (ئاللاھنىڭ 99 گۈزەل ئىسمىدىن بىرى) ھۆسنىخەتلەپ يېزىغلىق ئىكەن. بۇ يولدا 99 ئەسمائۇل-ھۇسنانى ساناپ ماڭدىم. قاھىرەگە 68 كىلومېتىر قالغاندا بۇنداق تاختايلار ئۇچرىماس بولدى.
بىز ئىستانبۇلدىكى چاغدا يولدىشىمنىڭ بىر ئاغىينىسى مىسىردا تۇرۇشلۇق بىر ئۇيغۇر دوستىنىڭ تېلېفون نۇمۇرىنى بېرىپ، "مىسىرغا بارساڭلار، مۇشۇ ت ھاجىم بىلەن كۆرۈشۈڭلار، ئۆزى ئوڭلۇق ياخشى بالا. سىلىگە ياردەم قىلىدۇ" دېگەنىدى. ھازىر قاھىرەگە ئاز قالدۇق. مېھمانساراي نەدە؟ قايسىسى بىزگە مۇۋاپىق كېلىدۇ؟ ئاشۇ ئۇيغۇر ھاجىم بىزنى ئۇرۇنلاشتۇرۇپ قويسا بەك بەلەن بولاتتى" دېگەن ئۈمىد بىلەن ت ھاجىمغا تېلېفون قىلدۇق. ت ھاجىم "شەھەرگە كېلىپ بولغاندا ماڭا تېلېفون قىلىڭلار" دېدى.
نۈۋەيبەدىن يولغا چىققان مىنىبۇس بىزنى قاھىرەدىكى مەترونىڭ ئاخىرقى بېكىتىگە يېقىن بىر يەرگە ئەكىلىپ قويدى. مەترونى سوراپ يۈرۈپ بىكەتكە كەلدۇق-دە، ت ھاجىمغا تېلېفون قىلدۇق. ت ھاجىم:
-    شۇ مەترو بېكىتىدىن مەتروغا چىقىپ دەمىرتاش دېگەن بىكەتتە چۈشۈڭلار. مەن سىلەرنى شۇ يەردە ساقلايمەن. – دېدى.
قاھىرەدىكى بۇ مەتروغا قەغەز بىلەت ئېلىپ چىقىدىكەنمىز. مەتروغا چىقتۇق. ھېلىمۇ ياخشى مەترو ئىچىدە ھەر قايسى بىكەتلەرنىڭ ئىسمى يېزىغلىق ئىكەن. بىز شۇ بىكەتلەرنىڭ ئىسمىدىن كۆز ئۈزمەي، نۆۋەت بىلەن ساناپ دېگەندەك شۇ دەمىرتاش بىكىتىدە چۈشۈپ قالدۇق. ت ھاجىم كەپتىكەن، كۆرۈشتۇق. ماشىنىسىدا ئۆيىگە ئاپاردى. ئۇيغۇر قېرىنداشلىرىمىزنىڭ مېھرى بۆلەكچە ئىسسىق بولىدىكەن. ئوخشىتىپ ئېتىلگەن لەغمەننى يەپ، ئۆزىمىزنىڭ ئۆيىگە كەلگەندەكلا ھاردۇقىمىز چىقىپ قالدى. تائام چايدىن كېيىن، "بىز ئەمدى بىرەر مېھمانخانا تېپىپ ئۇرۇنلىشىۋالايلى" دېسەك، ت ھاجىم:
-    كۆردۈڭلار، بىزنىڭ ئۆي ئازادە. سىلى قالغۇدەك يەر چىقىدۇ. باشقا يەرگە بارماڭلار، بىزنىڭ ئۆيدە تۇرۇڭلار. – دېدى. يولدىشىم:
-    رەھمەت! بىز مىسىردا 10 كۈن تۇرىمىز. سىلىنى ئاۋارە قىلساق بولمايدۇ. بىز مېھمانخانىدا يېتىشنى پىلانلاپ يېتەرلىك پۇل ئېلىۋالغان. - دېدى. ئەمما ت ھاجىم:
-    ئۇ پۇلۇڭلارنىمۇ خەجلەيدىغان يەر چىقىپ قالار. مەن سىلەرنىڭ بىزنىڭ ئۆيدە تۇرۇشۇڭلارنى ئارزۇ قىلىمەن. ئەمما سىلەر ئىستانبۇلدا بەك ھەشەمەتلىك ياشاپ كۆنۈپ قالغان بولساڭلار، بۇ ئۆي يارىمىغان بولسا، مېھمانخانا ئىزدەپ چىقىپ كەتسەڭلار توسمايمەن! – دېدى. ئادەتتە كەمسۆز كۆرۈنىدىغان ت ھاجىمنىڭ ئاغزىدىن چىققان بۇ تۇزلۇق گەپنى قاراڭ؟! بىزدە ئىستانبۇلدا نەدىكى ھەشەمەتكەن ئۇ؟! بىز ياقا-يۇرتتا مۇساپىرلىقىمىزنى ئۇنتۇپ قالماي ئاددى-ساددا ياشايدىغان خەقلەرمىز. ئىستانبۇلدىكى ئۆيىمىز بۇ ت ھاجىمنىڭ ئۆيىدىن ئالىي ئەمەس، ھەتتا ئۇنىڭدىن بەكرەك ئاددى-ساددا.
ت ھاجىمنىڭ ئۆيى كەڭرى ۋە ئازادە ئىكەن. تۆت ئېغىزلىق چوڭ ئۆينىڭ بىرى بالىلارنىڭ ھوجرىسىكەن. يەنە بىرى ئانا-دادىنىڭ، يەنە ئىككى چوڭ ئۆينى مېھمانخانا دەپ ياساپ قويۇپتۇ. بىرى كارۋات قىلغىلى بولىدىغان چوڭ سافالار قويۇلغان مېھمانخانا، يەنە بىرى تىپىك ئۇيغۇر پەدىسىدە بىزەلگەن، يەنى ئۆينىڭ تېگىگە گىلەم سېلىپ، ئەتراپىغا تاۋار كۆرپە سېلىنغان مېھمانخانا ئىكەن. بۇ ئۆيلەرمۇ "ھەرەملىك سالاملىق" شەرتىگە چۈشىدىغان ئۆيلەر بولۇپ، ئەر-ئايال مېھمانلار بىرلا ۋاقىتتا كەلگەندە ئەرلەرنى ئايرىم، ئاياللارنى ئايرىم بەھۇزۇر ئۇزاتقىلى بولىدىكەن. ت ھاجىمنىڭ مېھرى ئىسسىق، خوشچاقچاق ئايالى:
-    توۋا، بىزنىڭ مۇشۇ يەردە تەييار ئۆيمىز تۇرسا، باشقا يەرگە مېھمانخانا ئىزدەپ چىقىپ كەتسەڭلار سەت ئەمەسمۇ؟! بىزنىڭ ئۆيدە قېلىڭلار دېگەندىكىن مۇشۇ يەردە قېلىڭلار. باشقا يەرگە كەتسەڭلار، مەن رەسمىي خاپا بولىمەن. – دېدى.
بىزگە دېگۈدەك باشقا گەپ قالمىغان ئىدى. نېمىمۇ دېيەلەيمىز؟! سىلەرنىڭ ئۆي يارىمىدى دەمدىمىز؟! (ئەمىلىيەتتە يارىغان تۇرسا.) مېنىڭ پىسخىكام بويىچە بولغاندىمۇ، مەن ئۆيۈمگە مېھمان كەلسە خۇشاللىق بىلەن ئۇلارنى قوندۇرۇپ قالاتتىم. نەچچە ھەپتە قالسىمۇ قىلچىلىك ئېغىر كەلمەيتتى. چۈنكى، پەيغەمبىرىمىز "ئۆيگە كەلگەن مېھمان رىزقىنى ئۆزى ئېلىپ كېلىدۇ،ئۆيگە بەرىكەت كەلتۈرىدۇ" دەپتىكەن.
-    ماقۇل، رەھمەت. ئۇنداقتا ئىككى ئۈچ كۈن سىلىنىڭ ئۆيدە تۇرايلى. ئەمما بىزنى دەپ سىلىنىڭ ئىشلارغا دەخلى يېتىپ قالسا، بىز راھەت تۇرالمايمىز. بىز پەقەت ئاخشىمى ياتقىلى كېلەيلى. كۈندۈزى شەھەرنى ئۆزىمىز ئايلىنىمىز. – دېيەلىدۇق.
ت ھاجىمنىڭ 8 ۋە 4 ياشلىق ئىككى چىرايلىق قىزى، 6 ياشلىق ۋە 2 ئايلىق ئىككى ئوغلى جەمئى 4 ئوماق پەرزەنتى باركەن. بۇ بالىلار بىلەنمۇ ئوبدان چىقىشىپ قالدۇق.
ئەتىسى ت ھاجىمنىڭ باشقا ئىشى يوقكەن، "بۈگۈن بالىلار بىلەن سىلىنى پىرامىدالارغا ئاپىرىپ كېلەي. باشقا كۈنى ئۆزەڭلار ئايلىنارسىلەر" دېدى. بىز ماقۇل دەپ ماشىنىغا چىقتۇق. ئالتە ياشلىق ئىبراھىم بىلەن تۆت ياشلىق تۇبا بۈگۈن مەكتەپكە بارمايدىكەن. شەھەرنى ئايلانغاچ مەشھۇر پىرامىدالار جايلاشقان يەرگە كەلدۇق.
ئادەتتە سەددىچىن سېپىلى خەلقئارادا جوڭگۇدىكى مەشھۇر ساياھەتگاھ دەپ قانداق تونۇلغان بولسا، مىسىردىكى پىرامىدالارمۇ مىسىرنى دۇنيادا ئەنە شۇنداق مەشھۇر قىلىپ، ساياھەتچىلەرنى جەلپ قىلىۋاتقان داڭلىق سەيلىگاھلاردىن بىرى ئىكەن. مىسىردا جەمئى يۈز نەچچە پىرامىدا بار بولۇپ، بىز بۈگۈن قاھىرە گىزەدىكى ئۈچ چوڭ پىرامىدانى كۆرگىلى باردۇق. بۇ يەردە چەتئەللىك ساياھەتچىلەرنىڭ ئايىغى ئۈزۈلمەيدىكەن. كىرىش بىلىتى بىر كىشى 60 جۈنەي ئىكەن. بىلەت ئېلىپ ئۈچ چوڭ پىرامىدا جايلاشقان رايوننىڭ ئىچىگە كىردۇق.



ماۋۇ ئۈچ چوڭ پىرامىدانىڭ ئىچىدىكى ئەڭ چوڭ پىرامىدا، دۇنيادىكى يەتتە چوڭ ئاجايىباتنىڭ بىرى. ئىسمى كېئوپس پىرامىداسى. مىلادىدىن ئىلگىرى 2500-يىلى ئەتراپىدا بىنا قىلىنغان. ئېگىزلىكى 146 مېتىر. ئىگەللىگەن كۈلىمى 53 مىڭ 56 كوۋادىرات كىلومېتىر، ئايلانمىسى 922 مېتىر. تەخمىنەن ئېغىرلىقى 5 مىليون توننا ئەتراپىدا.  


ماۋۇ پىرامىدانىڭ ئىسمى كەفرەن پىرامىداسى. ئېگىزلىكى 143 مېتىر. يېنىدىكى باشقا ئىككى پىرامىداغا قارىغاندا بىر ئاز ئېگىز يەرگە بىنا قىلىنغانلىقى ئۈچۈن ھەممىسىدىن ئېگىز كۆرۈنىدىكەن. بۇنى پىرئەۋن كەفرەننىڭ ئوغلى مىكەرىنوس بىنا قىلدۇرۇپتىكەن. بۇنىڭ ئالاھىدىلىكى ئەڭ ئۈستىدىكى سۇۋاقنىڭ ھازىرغىچە چۈشۈپ كەتمەي ساقلىنىپ قالغانلىقى ئىكەن.


بىر پىرامىدانىڭ ئىچىگە كىرىپ كېتىۋاتقانلارنى كۆردۇق. بۇنىڭغىمۇ ئايرىم بىلەت ئېلىپ كىرسەك بولىدىكەن. بىر چاغلاردا "سىر" ژورنىلىدىن ئىھرامنىڭ ئىچىگە كىرىپ خەتەرگە ئۇچرىغان ئارخىئولوگلار توغرىسىدىكى مەزمۇنلار بەكرەك ئېسىمدە قاپتىكەنمۇ دەيمەن، ئىچىگە كىرمىدۇق.
ت ھاجىمنىڭ دېيىشىچە، بىر پىرئەۋننىڭ پىرامىدا ئىچىدىكى قەۋرىسىگە بىر يىلدا ئىككى قېتىم، يەنى ئۇنىڭ تۇغۇلغان كۈنى بىلەن تەختكە ئولتۇرغان كۈنىلا كۈن نۇرى چۈشىدىغان، باشقا چاغلاردا كۈن نۇرى چۈشمەيدىغان قىلىپ لايىھىلەنگەن ئىكەن. بۇنىڭ سىرىنى ئالىملار تېخى بىلىپ بولالماپتىمىش. بۇ يەردە ئىنتايىن ئىنچىكە ماتېماتىكىلىق ھېساپلاشنى، ئاسترونومىيە ئىلمى (ئىلمى نۇجۇم)نىڭ نەقەدەر تەرەققىي قىلغانلىقىنى، شۇ زاماندىكى بىناكارلارنىڭ تېخنىكىسىنىڭ ئۈستۈنلۈكىنى كۆرۈۋالغىلى بولىدۇ. دارۋىن بىلە ماركىسنىڭ ئېيتقىنىدەك بولسا، يەنى ئىپتىدائى جەمىيەت، قۇللۇق ياكى فېئوداللىق جەمىيەتتە ياشىغان ئىنسانلار ئىلىم-پەن جەھەتتە قالاق بولىدىغان بولسا، نەچچە مىڭ يىللار ئىلگىرى بۇ ئىلىملەردىن ئەسلى خەۋەرسىز بولۇشى كېرەك ئەمەسمىدى؟!

(داۋامى بار)

dito_dito

ئۆزەڭ تۇرىۋاتقان يەر بولسىمۇ  باشقىلار قەلمىدە ئوقۇساڭ باشقىچە بولىدىكەن .
دەۋامىغا تەشنامىز

wolqan321

ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم!
قىرىندىشىم يامغۇر سىزنىڭ ساياسەت خاتىرىڭىزنى ئوقۇپ ھەقىقەتەن سۆيۈندۈم، قەلەم قۇۋىتىڭىز خىلى ياخشىكەن. مەن ھازىرغىچە بىر تۈركۈم يازغۇچىلارنىڭ يازغان ساياھەت خاتىرسىنى ئوقىغان. بىر قىسىملىرىدىن باشقىلاردا مۇنداق تەبئىي تۇيغۇ بولۇپ باقمىغان. بولسا ئۆزىڭىز جۇڭگۇدىن ئايرىلغان ۋاقىتتىن تارتىپ مانا بۇ تۆت دۆلەت ساياھەت قىلغانلىرىڭىزنى، بولسا تىخىمۇ كۆپ ئەرەب، ياۋرۇپا دۆلەتلىرىنى ساياھەت قىلىپ (ئەھۋالىڭىز ياربەرسە   ) بىر كىتاب يىزىپ چىقىپ بۇ يەردىكى تالا كۆرۈپ باقمىغان قىرىنداشلىرىڭىزغا سۇنسىڭىزكەن دىگەن ئۆمۈددىمەن.    سەپىرىڭىزنى ئاللاھ ئاق يوللۇق قىلسۇن!!!

barqukkizi

ئاخىرنى كۈرۈشكە ئىنتىزارمەن ،مەن ھېلقى ئىھسان ئابدۇقۇدۇسنىڭ <يىگىت بولسا شۇنداق بولسا  >دىگەن رۇماننى ئۇقغىنمدىلا مىسىرغا ۋە شۇ يەردىكى كىشلەرگە بەكلا قىزقىپ قالغان ئىدىم ،رۇماندىكى باش قەھرىمان ئىبراھىمغا  بەكلا قول قۇياتتىم ،ئاۋۇ ھاجىمنىڭ ئوغلىنىڭ ئىسمى ئوخشايدىكەن ،يۈسۈف  پەيغەمبەر ئاياق باسقان زىمنغا ئاياق باسالىغىنىڭىزغا ھەقىقەتەن ھەۋسىم كەلدى   پۇرسەت بولسا مىنڭمۇ بېرىپ كۈرۈپ باققۇم بار لىكىن بىلسىزغۇ چەتئەلگە چىقماق جۇڭگۇدا ئاي شارىغا چىققاندەكلا تەسلىشىپ كەتتى ،پۇل بولسىمۇ  يول بولمىسا بىكار  

wapadarim912

خۇدايىم تېنىڭىزنى سالامەت قىلسۇن ،داۋامىغا تەشنامىز .

parlak

داۋامىغا تەشنامەن      

yamgur

(12)  مىسىر: پاتىمىيلەر سۇلالىسىنىڭ يادىكارلىقلىرى

ئەزھەر ئۇنىۋېرسىتىتى

قەدىمىي مەدەنىيەتلىك دۆلەت مىسىرنىڭ يەتتە مىڭ يىللىق تارىخقا ئىگە ئىكەنلىكىنى يۇقىرىدا تىلغا ئالغان ئىدۇق. خەلقى مەنىۋى جەھەتكە ئالاھىدە ئەھمىيەت بېرىدىغان، دىننى قىزغىن سۆيىدىغان بۇ مىسىردا قايسى پادىشاھلىقلار، قايسى دىنلار ھۆكۈم سۈرگەن؟ كىتابلاردا يېزىلىشىچە، مىلادىدىن ئىلگىرىكى 332-يىلغىچە بولغان ئارىلىق مىسىر ئىمپېراتورلىقى، يەنى پىرئەۋنلەر زامانى؛ مىلادىدىن ئىلگىرىكى 332-يىلدىن مىلادى 395-يىلغىچە بولغان يەتتە يۈز يىلدەك ۋاقىت يۇنان رۇم ھۆكۈمرانلىقى زامانى؛ مىلادى 395-يىلدىن 638-يىلغىچە بولغان ۋاقىت ۋىزانتىيە ھۆكۈمرانلىقى زامانى؛ 640-يىلدىن 868-يىلغىچە بولغان ۋاقىت ئىسلامنىڭ دەسلەپكى يىللىرى... مانا مۇشۇ چاغلاردىن باشلاپ ئىسلامىيەت، مۇسۇلمانلار مىسىردا ھۆكۈمران ئۇرۇندا تۇرۇپ كەلگەن. بۇ يەردە مۇسۇلمانلاردىن تولۇنئوغۇللىرى، ئابباسىيلەر، فاتىيمىيلەر، ئەييۇبىيلەر (سالاھىددىن ئەييۇبىنىڭ ئەۋلاتلىرى) ۋە مەملۇكلار (1250-1517) ھۆكۈمرانلىقىدىن كېيىن ئوسمانلى دۆلىتى (مىسىردا 1517-يىلدىن 1922-يىلغىچە) تۆت يۈز يىلدەك ھۆكۈم سۈرگەن. ئوسمانلى پارچىلانغاندىن كېيىن ئېنگلىزلارغا قارام بولۇپ قالغان مىسىردا 1922-يىلى مىسىر پادىشاھلىقى تىكلەنگەن. كېيىن 1952-يىلى مىسىر جۇمھۇرىيىتى قۇرۇلغان.
بۇندىن مىڭ بىر يۈز قىرىق يىل ئىلگىرى قەشقەرنى پايتەخت قىلىپ 380 يىل ھۆكۈم سۈرگەن قاراخانلار دۆلىتىدىن ئۇيغۇرلارغا مىراس قالغان ئەڭ قىممەتلىك ئەسەر "قۇتادغۇبىلىك" بىلەن "تۈركىي تىللار دىۋانى" دەپ قارىساق، ئۇنداقتا مىسىردىكى فاتىيمىيلەر خەلىپىلىگى ياكى دۆلىتىدىن  مىسىرغا مىراس قالغان ئەڭ قىممەتلىك ھەدىيە ئەزھەر ئۇنىۋېرسىتى دەپ قارىساق بولامدۇ-يوق؟! بۇ پەقەت مېنىڭ ئويلىغىنىم. ئون كۈنلۈك قىسقا مىسىر ساياھىتىدە كۆپ بىر نېمە بىلەلىشىم ناتايىن. بۇ ھەقتە يەنىلا ئەزھەردە ئوقۇۋاتقان ئۇيغۇر قېرىنداشلىرىمىز بىر نېمە دېسۇن.
ئەزھەر ئۇنىۋېرسىتى دۇنيادىكى ئەڭ قەدىمىي ئالىي مەكتەپ. ئىنسانىيەت مەدەنىيىتىنىڭ ئۆچمەس مەشئىلى ھېساپلانغان بۇ ئالىي بىلىم يۇرتىنى مىلادى 972-يىلدا مىسىردىكى فاتىيمىيلەر بىنا قىلغان ئىكەن. ئۇنداقتا فاتىيمىيلەر كىملەر؟ كىتابتا دېيىشىچە، فاتىيمىيلەر مىلادى 969-يىلدىن 1171-يىلغىچە مىسىردا كۈچلۈك ھاكىمىيەت ئورناتقان ئىسلام دۆلىتى بولۇپ، بۇ ئىسىم پەيغەمبىرىمىز مۇھەممەد (س.ئە.ۋ)نىڭ قىزى ھەزرىتى پاتىمە زۆھرە ئىسمىدىن كەلگەن ئىكەن. نەسىبى ئەھلى-بەيتكە تۇتىشىدىغان ئۇبەيدۇللاھ شىمالىي ئافرىقىدا 910-يىلى خەلىپە بولۇپ سايلىنىپ تەختكە ئولتۇرغاندىن كېيىن، تەسىر دائىرىسى ئەتراپتا تىز سۈرئەتتە كېڭەيگەن. كېيىن ئىسپانىيەدىكى ئەمەۋىيلەر دۆلىتى بىلەن قارشىلىشىپ قالغان. بۇ قارشىلىشىش نەتىجىسىدە، ئۇلار ئەمەۋىيلەر تۇرغان غەرپ تەرەپكە بۇرالماي، مىسىرغا قاراپ ئىلگىرلەپ، 960-يىلى مىسىرنى فەتھى قىلىپ، بۈگۈنكى قاھىرە شەھرىنى بىنا قىلىپ پايتەخت قىلغان. ئۇلار كېيىن مەككە-مەدىنە، شام قاتارلىق مۇھىم مەركەزلەرنى فەتھى قىلغان. مۇستانسىر زامانىدا سىجىليەدىن ئەرەبىستانغا قەدەر كەڭ زېمىندا ھۆكۈمران بولغان فاتىيمىيلەر كېيىن سەلجۇق دۆلىتى بىلەن روبىرو ھالەتكە كەلگەن. سەلجۇقلار 1071-يىلى قۇددۇس (ئېروسالىم)نى، 1076-يىلى شامنى ئۇلارنىڭ قولىدىن ئالغان. يەنە بىر تەرەپتىن شىمالدىن كۆچۈپ كەلگەن زىرلار بىلەن غەرپتىن ئېقىپ كەلگەن نورمونلار فاتىيمىيلەر ھۆكۈمرانلىقىغا تەھدىت پەيدا قىلغان. ئەھلى سەلىب ئارمىيىسى 1041-يىلى قۇددۇسنى مۇسۇلمانلارنىڭ قولىدىن تارتىۋېلىپ، ئېغىر قەتلىئاملارنى قىلىشى نەتىجىسىدە فاتىيمىيلەر دۆلىتىنىڭ ئەھۋالى قىيىنلاشقان. تەخت تالىشىش جېدەللىرى ئۇلارنى تېخىمۇ بەك ئۇپرىتىپ، 1130-يىلى خەلىپە ئامىر سۈيقەست بىلەن ئۆلتۈرۈلۈپ، قاھىرەنى ئەھلى-سەلب ئارمىيىسى قورشىۋالغان. (نېمىدىگەن خەتەرلىك-ھە!) دەل بۇ قىيىن ئەھۋالدا فاتىيمىيلەر ھۆكۈمدارى ئەل-ئەدىد سالاھىددىن ئەييۇبىدىن ياردەم تەلەپ قىلغان. سالاھىددىن ئەييۇبى كېلىپ ئەھلى سەلىب ئارمىيىسىنى تارمار قىلغان. ئەل-ئەدىد ئۇنى "پادىشاھنىڭ ئىككىنچى ياردەمچىسى" دەپ ۋەزىپىگە تەيىنلىگەن. ئەل-ئەدىد ۋاپات بولغاندىن كېيىن سالاھىددىن ئەييۇبى باغداتتىكى ئابباسىي خەلىپىسىنىڭ ئىسمى بىلەن خۇتبە ئوقۇتۇشنى باشلىغان 1171-يىلى مىسىردا فاتىيمىيلەر دۆلىتىنىڭ ئىسمىنىڭ ئورنىغا ئابباسىيلار خەلىپىلىگى ياكى دۆلىتى ئىسمى ئالماشقان يىل بولۇپ ھېساپلىنىدۇ. فاتىيمىيلەر دۆلىتىدىن كۈنىمىزگىچە ساقلىنىپ قالغان ئەڭ گۈزەل بىناكارلىق ئۆرنەكلىرى ئاساسەن قاھىرەدە بار بولۇپ، بۇلاردىن بەزىلىرى ئەل-ئەزھەر جامەسى، ئەل-ئەكمەر جامەسى، سالىھ تالايى جامەسى، ئەل-جۇيۇس جامەسى قاتارلىقلار.
بىز بۇ قېتىم مىسىردا بۇلاردىن پەقەتلا ئەل-ئەزھەر جامەسىنى كۆرۈشكە مۇيەسسەر بولالىدۇق. باشقىلىرىنى كۆرگۈدەك پۇرسەت بولمىدى.






پەيغەمبىرىمىزنىڭ قىزى ھەزرىتى پاتىمە "فاتىمە زەھرا" دەپ ئاتىلاتتى. مۇشۇ "ئەززەھرا" (مەنىسى: نۇر چاچقۇچى ياكى نۇرلۇق) دېگەن سۆز تۇمۇرىدىن كەلگەن ئەزھەر ئىسمى قۇيۇلغان مەدرىستە مىلادى 975-يىلى رامىزان ئېيىدا ئوقۇش باشلانغاندىن تارتىپ تاكى كۈنىمىزگىچە ئەزھەردە شەرىئەت، ئەرەپچە گرامماتىكا، ئىسلام ئاسترونومىيىسى، ئىسلام پەلسەپىسى، لوگىكا، ئىسلامىي تىبابەت قاتارلىق ئىلىملەر ئوقۇتۇلغان. 1961-يىلى مىسىرنىڭ ئىككىنچى پرىزىدېنتى جامال ئابدۇل ناسىر ئەزھەردە ئىسلامىي دەرسلەر بىلەن بىرلىكتە ئىقتىساد، مېدىتسىنا، ئېنژىنىرلىق، يېزا ئىگىلىك قاتارلىق كەسپلەرنىمۇ ئوقۇتۇشنى يولغا قويغان.
ئەزھەردە 2004-يىلى 350 مىڭ ئوقۇغۇچى باركەن. ھازىر قانچە ئوقۇغۇچىسى باركىن؟ بىلمەيمەن. لېكىن، قاھىرە كوچىلىرىدا كېتىۋېتىپ كۆردۇقكى، ئەزھەرنىڭ ھەر قايسى پاكولتېت بىنالىرى، ئوقۇغۇچىلار ياتىقى، چەتئەللىك قىز ئوقۇغۇچىلار تۇرىدىغان ياتاق قاتارلىق يەرلەرمۇ ناھايىتى چوڭ ئىكەن.
بىز تۇرىۋاتقان ت ھاجىمنىڭ ئۆيى مەدىنەتۇنناسر دېگەن جايدا ئىدى. بىز بۇ يەردىن تاكسىغا چىقىپ ھۈسەينىيە دېگەن يەرگە كەلدۇق.






ئەزھەرنىڭ بىر پاكولتېتى بۇ يەرگە يېقىن ئىكەن. پاكولتېت بىناسىنىڭ ئىچىگە كىرىپ ئايلىنىپ چىقايلى دېسەك، دەرۋازىدىكى خادىملار بىزنى ئىچىگە كىرگىلى قويمىدى. زىيارەتچىلەرنىڭ دەرس ۋاقتىدا ئىچىگە كىرىشىگە رۇخسەت قىلمايدىكەن. "ئەنە مەسجىد، جامە، شۇ يەرنى كۆرۈڭلار. ئۇ يەرمۇ ئەزھەرنىڭ بىر قىسمى" دەپ ئەزھەر جامەسىنى كۆرسىتىپ قويدى. بۇ جامەمۇ ناھايىتى چوڭ ئىكەن. كىرىش ھويلىسىدا تاھارەت ئېلىپ، ئىچىگە كىردۇق.

يولدىشىم ئوغۇللار ئوقۇيدىغان يەرگە، مەن خانىم قىزلار بار تەرەپكە كەتتىم. ئەسىر ۋاقتىغىچە جامە ئىچىدە ئايلاندىم. دەرس ئوقۇۋاتقانلارنى، قۇرئان يادلاۋاتقان، ناماز ئوقۇۋاتقانلارنى، مۇقابىلە قىلىۋاتقانلارنى (بىر بىرىگە قۇرئان قىرائىتى قىلىپ بېرىۋاتقان خانىم قىزلارنى) كۆردۈم.





بىر يەردە بىر ئۈستەل ئورۇندۇقتا ئىككى ئايال، ئەتراپىدا يەتتە-سەككىز ئايال توپلىشىپ ئولتۇرغان يەرگە بېرىپ مەنمۇ ئون مىنۇتتەك ئولتۇردۇم. قارىسام، قىرىق-ئەللىك ياش ئەتراپىدىكى بىر ئايال بەقەرە سۈرىسىنى يادقا ئوقۇۋېتىپتۇ. ئالدىدا ئۈستەلدە قۇرئاننى ئېچىپ ئۇرۇندۇقتا ئولتۇرغان ياشراق ئايال ھەقىچان مۇئەللىمى ئوخشايدۇ، ئاۋۇ ئوقۇۋاتقان ئايالنىڭ قىرائىتىنى تىڭشاپ، خاتا ئوقۇپ سالغان يەرلىرىنى تۈزىتىۋېتىپتۇ. ئەتراپتىكىلەر بۇنىڭغا جىمجىت قولاق سېلىپ ئولتۇرۇپتۇ. مەنمۇ ئۇلارنىڭ ئارىسىغا بېرىپ يۈكۈنۈپ ئولتۇردۇم. دىققەت قىلسام، بىز ئادەتتە تۈركىيەدە "ئامەنەرراسۇلۇ..."، "يا ئەييۇھەللەزىينە ئامەنۇ..." دەپ باشلاپ ئوقۇيدىغان ئايەتلەردىكى "ئا" ھەرپىنى بۇلار "ئە" دەپ، يەنى "ئەمەنەرراسۇلۇ..."، "يا ئەييۇھەللەزىينە ئەمەنۇ..." دەپ تەلەپپۇز قىلىدىغاندەك تۇيۇلدى. مۇڭلۇق قىرائەتتىن بىردەم ھۇزۇرلانغاندىن كېيىن، يەنە بىر كارىدور ۋە ھويلىدىن ئۆتۈپ خانىم قىزلار تۇرغان يەنە بىر چوڭ دەرسخانىغا ئۆتتۈم. ئىشىكتە دەرس سىتكىسىدەك بىر يازما باركەن. مانا رەسىمى:

(بۇلار ھەممىسى يانفوندا تارتىلغان رەسىملەر ئىدى، سۈزۈك چىقماي قالدى)
بۇ يەردە ھەممە يەرنىڭ تېگىگە ئاساسەن بىر تۇتاش جەينامازلىق گىلەم سېلىغلىقكەن. خانىم قىز ئوقۇغۇچىلار جۇغلىشىپ دەرس ئاڭلايدىغان يەردە يەنە شۇ گىلەم ئۈستىگە ئۈستەل-ئۇرۇندۇق قويۇغلۇق ئىكەن. قارىسام، بۇ يەردە يىگىرمە ئوتتۇزدەك ئايال بىر ئاپپاق ساقال ياشانغان مۇدەررىس مىكروفوندا سۆزلەپ بېرىۋاتقان دەرسنى تىڭشاپ ئولتۇرۇپتۇ. مەنمۇ ئۇلارنىڭ دەرسىنى يىراقتا تۇرۇپ بىردەم ئاڭلىدىم. ئەرەپچەم ياخشى بولمىغاچقا، ئۇلارنىڭ ئارىسىغا كىرىپ ئولتۇرۇشقا پېتىنالمىدىم. مەندىن ئەرەپچە سۇئال سوراپ قالسا جاۋاپ بېرەلمەسلىكىمدىن قورقتۇم. بەزى ئاياللار مۇدەررىستىن پات-پات سۇئال سوراپمۇ تۇرىدىكەن. بۇ ئاياللارنىڭ چوڭى ئاتمىش-يەتمىش ياش، كىچىكى يىگىرمە ياشتەك كۆرۈندى. قارىغاندا بۇ يەردە ئوقۇيدىغانلاردا ياش چەكلىمىسى يوقكەن.
ئەسىر نامىزىغا ئەزان ئوقۇلۇپ، ئون مىنۇتتەك ۋاقىت ئۆتكەندىن كېيىن ئۇلار جامائەت بولۇپ ناماز ئوقىدى. مەنمۇ ئۇلارنىڭ سېپىدە ئىبادىتىمنى تاماملاپ سىرتقا چىقتىم. بۇ يەرگە ساياھەتچىلەر كۆپ كېلىدىكەن. ناماز ۋاقتىدا كەلگەن مۇسۇلمان ئەمەس ساياھەتچىلەرنى "سىرتتا بىردەم ساقلاڭلار، جامائەتنىڭ نامىزى تۈگىگەندە كىرىڭلار" دەپ توختىتىپ قويىدىكەن. جامە سىرتىدا رەسىم ئاپراتلىرىنى كۆتۈرۈشۈپ قاراپ تۇرغان ياپون، خەنزۇ، ئېنگلىز ساياھەتچىلەرنى كۆردۈم. ئاللاھ بۇلارغىمۇ ئىمان نېسىپ قىلغاي ئىنشائاللاھ.
ئەزھەرگە مۇناسىۋەتلىك تەپسىلىي ئۇچۇرلار ماۋۇ تور بەتتە بار ئىكەن:  http://www.azhar.edu.eg

(داۋامى بار)