ئۇيغۇر مائارىپىغا نەزەر
ئامېرىكا ئالىمى، پىسخولوگ جىك ھونتېر
تەرجىمە قىلغۇچى :ئابباس مونىياز
مۇقەددىمە
مەن ئۇيغۇر نامى بىلەن ئاتالغان ئەلدە خېلى ئۇزۇن تەلىم ئالدىم.لېكىن مەندە قالغان تەسرات شۇ بولدۇكى، ئۇ يەردە ھەقىقى مەنادىكى مائارىپ تېخى شەكىللەنمەپتۇ . ۋەتەنگە ۋاقتىدا قايتىپ كەلمىگەن بولسام ، مەنمۇ تەربىيىسىز قالاركەنمەن . زاۋۇتتىن چىققان خىشتەك ، بىر خىللا ئىدىيىلىك، بىر قىلىپتىكى ئادەملەرنى تەربىيلەپ چىقىشنى مەقسەت قىلغان ئۇ سېستىما ھەققىدە بەك كۆپ توختالغۇم يوق . ئۇلار تېخى ئۆزلىرىچە مائارىپتا ئىسلاھ ئىلىپ بېرىۋاتىمىز ، دەپ قارايدىكەن . ئۇلار ئىسلاھات دەپ چۈشەنگەن ئىشنىڭ ماھىيىتىنى قىسقىلا قىلىپ ئۈچ نوقتىغا يىغىش مۇمكىن .
1 . ئۇيغۇر مائارىپىدىكى << ئىسلاھات >> قا ئىزاھات
ئۇلار بىز ئىسلاھات ئىلىپ بېرىۋاتقىلى يىگىرممە نەچچە يىل بولدى دەپ ماختىنىدىكەن ، ئەمىلىيەتتە ئۇيغۇر مائارىپىدا ئەزەلدىن ئىسلاھات بولۇپ باقماپتۇ . بىر زاماندا روسلارنىڭ ئەندىزىسى بىلەن شەكىللەنگەن مائارىپىدىن پەخىرلەنگەن ئىكەن . مانا ئەمدى خەنزۇ مائارىپىنىڭ كۆچۈرۈلمىسىدىن ماختىنىپ يۈرۈپتۇ . بۇ خىل كۆچۈرۈلمە ئەندىزىسىمۇ يىل ساناپ ئۆزگىرىپ تۇرىدىكەن . بۇ يىل نىشانلىق ئوقۇتۇش دېگەن شۇئارنى كۆتۈرۈپ چىقسا ، كېلەر يىلى ساپا مائارىپى دىگەن گەپنى ئوتتۇرىغا قويىدىكەن ، ھازىر << ئېمتىھان مائارىپى >> دېگەن ئۇقۇمنى پەيدا قىلسا ، ئەتە تۇرۇپلا ئامرىكىنىڭ 20-ئەسىرنىڭ 70- يىلىلىرىدىكى پېداگوكى بۆلۈمىنىڭ نەزەرىيسىنى بازاراغا سالىدىكەن . مەھمۇت قەشقىرى ، نىزامىدىن ئەلشىر ناۋايى . . . قاتارلىق يىتۈك ئۆلىما ئۇستازلىرى ياراتقان تەربىيلەش تەجربىلىرىنى تەتقىق قىلىپ كۆرمەي، چەتئەلنىڭ سۇخۇلمىنىسكى ، كۇڭزى كەبى پېداگوكلىرىنىڭ ئۆزلىرىگە ماس كەلمىگەن تەشەببۇسلىرىغا ئىسىلىۋالىدىكەن . ئىسلاھات دەپ كۈچىگەنسىرى ئوقۇغۇچىلارنىڭ دەرسلىك كىتابلىرى كۆپىيىپ كېتىدىكەن ، ئۇ دەرسلىكلەر ئەمەلىيەتتىن ئايرىلغان بولۇپ ، ئۇنى ئوقۇپ چىققانلار رېئاللىققا، تۇرمۇشقا زادىلا ماسلىشالمايدىكەن . ئەقەللىيسى ، فىزىكا ئوقۇغانلار ھەمىشە كۆرۈپ تۇرغان شال بىلەن بۇغداي مايسىسىنى پەرىقلەندۈرەلمەيدىكەن . باشلىق كۆپەيتىش-- ئۇلار دىگەن ئىسلاھاتنىڭ مۇھىم بىر تەركىبى قىسمى ئىكەن . << ئادەم كۆپ بولسا ئىش كۆپ بولىدۇ >> دېگەن گەپ ئۇلارنىڭ دەستۇرى سانلىدىكەن . ئادىمى يۈزگىمۇ يەتمەيدىغان مەكتەپنىڭ 8-10 نەپەر مۇدىرى بولىدىكەن . بۆلۈم ، گۇرپپا مەسئۇللىرى ، سىياسى خىزمەتچىلەر . . . دېگەنلىرىنى قوشقاندا مەكتەپ خادىمىنىڭ 40 - 50 پىرسەنتىنى باشلىقلار تەشكىل قىلىدىكەن .
باشلىقلار كۆپىيىپ تۇرغىنى بىلەن << ئىخچاملاش>> نى ئېغىزدىن چۈشەرمەسلىك ئۇلارغا ئورتاق ئۇدۇم ئىكەن . ئىخچاملىدۇق دەپ بىر-بىرىگە مۇناسىۋەتسىز بىر تالاي مەكتەپلەرنى زورمۇ-زور بىرلەشتۈرۈپ قويۇپتۇ . بۇنىڭ بىلەن ئاپپارات كېلەڭسىزلىشىپ ئادەم تېخىمۇكۆپىيىپ كىتىپتۇ . << شىتات قىسقارىتمىز >> دېگەن گەپ شۇنىڭدىن چىقىپتۇ . ئۇلار شىتات قىسقارتىشنى ئۈنۈملۈك ئېلىپ بېرىش ئۈچۈن جاي-جايلاردا << شىتات قىسقارتىشقا رەھبەرلىك قىلىش گۇرپپىسى >> دەيدىغان مەخسۇس شىتاتلىق ئورگاننى كۆپەيتىپتۇ .
ئۇلارنىڭ << ئىسلاھات >> دەپ چۈشىنىدىغان يەنە بىر ئىشى ---- ئۆز تىلىدا ئۆتۈلگەن دەرسلەرنى ئۆزلەشتۈرۈپ بولالمايۋاتقان ئوقۇغۇچىلارغا باشقا تىلدا دەرس ئۆتۈش ئىكەن . . .
قىسقىسى ، ئۇيغۇرلارنىڭ خاس مائارىپ ئەندىزىسى يوق ئىكەن . ھازىرقى شارائىتتا ئۇلارنىڭ مائارىپىدا ئىسلاھاتنىڭ بولىشىمۇ مۇمكىن ئەمەس ئىكەن . ئەگەر يېڭىلىق بار دېيىلسە ئۇ خورىتىش ۋە قورقىتىش ئىكەن !
2. خورىتىش
ئىنسانىيەتنى ئۈزلۈكسىز ئىسلاھات ئىلىپ بېرىشىدىكى تۈپ مەقسەت _ ئىشلەپچىقىرىش كۈچلىرىنى ئازاد قىلىش .
بۇ ئاز ئىشلەپ ، كۆپ ئۈنۈم ھاسىل قىلىش ئۈستىدە ئىزدىنىش دىگەنلىك . لېكىن ئۇيغۇر مائارىپى بۇنىڭ ئەكسىگە قاراپ تەرەققى قىلىۋاتىپتۇ . ئۇلار << ئىسلاھات >> دېگەن بۇ ئۇقۇمنى << كۆپ ئىشلىتىش ، كۆپ باشقۇرۇش ، كۆپ چارھىتىش >> دەپ چۈشىنىدىكەن . ئۇلاردا ئوقۇتقۇچىلارنى قانداق قىلغاندا ئىشتىن باش كۆتۈرەلمەيدىغان قىلغىلى بولىدۇ . دېگەن مەسىلە ھەققىدە ئىزدىنىش ئەڭ چوڭ ئىسلاھات سانلىلىدىكەن . شۇڭا ھەر قانداق مەكتەپ مۇدىرى ۋەزىپىگە تەيىنلەنگەن ھامان مۇشۇ توغۇرلۇق باش قاتۇرىدىكەن . كىم ئوقۇتقۇچىلارغا ئىش تېپىپ بېرەلىسە، يېڭىدىن يېڭى ئۈنۈمسىز ۋەزىپىلەرنى ئارتالىسا، شۇ ئىقتىدارلىق مۇدىر ھېسابلىدنىدىكەن . شۇنىڭ ئۈچۈن ھەممىسى ئوقۇتقۇچىلارنىڭ يۈكىنى ئاشۇرۇش كويىدا پالاقلايدىكەن . بىر مۇدىر دەرس ئوقۇتقۇچىلىرىنى قايسى ئۇسۇلدا ھاردۇرۇشنىڭ ئامالىنى ئىزدەپ ، ئون ، ئونبەش خىل قوللانما تۈزسە، يەنە بىر مۇدىر ئۇنىڭدىن قالماسلىق ئۈچۈن ، كېچە-كۈندۈز باش قاتۇرۇپ يۈرۈپ ، سىنىپ تەربىيچىلىرىنى جازالاش ھەققىدە 20-25 تۈرلۈك مەخسۇس قوللانما تۈزۈپ چىقىدىكەن . ئۈچۈنچى بىرسى ئۇنىڭدىن ئېشىپ چۈشىدىغان بىمەنلىكلەرنى ئويلاپ تاپىدىكەن . . .
ئوقۇتقۇچىلار كېچە-كۈندۈز ئارام ئالماي ، تۈرلۈك ئەھمىيەتسىز جەدىۋەل ، قوللانمىلارنى تولدۇرۇپ ھالىدىن كېتىدىكەن . ئۇلارغا ئارام خۇدا دەرس تەييارلىغۇدەكمۇ ۋاقىت بېرىلمەيدىكەن . ئۇنىڭ ئۈستىگە دەرسلىك ئۆزگەرمىگەن ئەھۋال ئاستىدىمۇ بۇ يىلقى تۈزگەن كونسپىكنى كېلەر يىلى ئىشلىتىشكە بولمايدىكەن .
ئۇلارنىڭ << گۇرپپا باشلىقى >> دەپ ئاتىلىدىغان دۇنيادىكى ئەڭ كىچىك باشلىقى كانسىپىكنى قايتا-قايتا كۆچۈرتۈپ ئۇنىڭ ئاخىرىغا سەت خەتلەر بىلەن ئىسمىنى يېزىۋالمىسا ئۇنىمايدىكەن . ئاڭلىسام ، ئۇلارنىڭ ئىشى مۇشۇ ئىشتىن ئۆسىدىكەن . شۇڭا ، ئوقۇتقۇچىلارنىڭ كۈنى دەرسلىكتىن كونسىپىككە ، پايدىلىنىش ماتىرىيالدىن دەپتەرگە ، دەپتەردىن دەپتەرگە ، دەپتەردىن يېڭى دەپتەرگە كۆچۈرۈش بىلەن ئۆتىدىكەن . . .
مەكتەپ باشلىقلىرىنىڭ دەرسلەرنى باھالاش ئۇسۇلىمۇ غەلىتە ئىكەن . ئۇلار ئالدىن بېكىتىۋالغان مەڭگۈ ئۆزگەرمەيدىغان باھالاش ئۆلچىمىنى مەخسۇس دەپتەر قىلىپ باستۇرۇپ ، ھەممە ئوقۇتقۇچىغا بىردىن تارقىتىپ بېرىدىكەن . بارلىق ئوقۇتقۇچى مۇشۇ دەپتەر بويىچە دەرس ئۆتۈشى كېرەك ئىكەن ، يەنە كىلىپ ئوقۇتۇشنىڭ ھەر بىر باسقۇچىغا مۇقىم ۋاقىت بېكىتىلگەن بولۇپ ، ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئەمەلى ئەھۋالىغا قاراپ ۋاقىت چىكىنى بۇزۇشقا ھەرگىز بولمايدىكە، دەرس ئۆزلەشسۇن ، ئۆزلەشمىسۇن مۇشۇ ۋاقىت بويىچە قىلىپقا چۈشۈرۈپ دەرس ئۆتۈپ بەرگەن ئوقۇتقۇچى مۇنەۋۋەر ئوقۇتقۇچى بولۇپ باھالىنىدىكەن . سەل چوڭقۇرلاپ كەتكىنى بېكىتىلگەن ئۆلچىمىگە چۈشمەي قالىدىكەن -- دە ، لاياقەتسىز باھالىنىدىكەن . شۇڭا ھەممە ئوقۇتقۇچى بىر ئادەمدەك دەرس ئۆتىدىكەن . ھىچقايسىسى قائىدىدىن چىقىپ كەتمەيدىكەن . تېخىمۇ قىزىق بولغىنى ئوقۇتۇشتىن ئىبارەت سوبىكتىپ جەريان قېلىپلاشقان ، مىخانىك پائالىيەتكە ئايلىنىپ قاپتۇ .
يىل بويى ئارام ئالماسلىق ، ئۇلارنىڭ نەزەرىدىكى يەنە بىر ئىسلاھات ئىكەن . مەكتەپلەر ئوقۇتقۇچىلارنى قىشۇ ياز تەتىلگە قويۇپ بەرمەي ، تۈرلۈك ئۆگىنىشلەرگە سالىدىكەن . شەنبە- يەكشەنبىلەرمۇ ئىشلەۋىرىدىكەن . قانۇنىيەتكە خىلاپ بۇ ئادەت ئوقۇتقۇچى--- ئوقۇغۇچىلارنى ئاسانلا كاردىن چىقىرىدىكەن . شۇنداق بولغانلىقتىن ئۇلارنىڭ ئوقۇغۇچىلىرى گومۇش ، يىراقنى كۆرەلمەس . . . قاتارلىق كېسەللەر بىلەن ، ئوقۇتقۇچىلىرى ئۆپكە ، يۈرەك ، بۆرەك ... دېگەندەك رەئىس ئەزالار كېسىلى بىلەن ئاغرىيدىكەن . مەن بۇ ئەلدىكى ئىلى ، ئاقسۇ ، قەشقەر ، خوتەن قاتارلىق ئەللەرنى ئارىلاپ يۈرگەنلىرىمدە تالاي ئوقۇتقۇچىلارنى شۇ خىلدىكى كېسەلگە گىرىپتار بولۇپ كەتكەنلىكىنى ئۆز كۆزۈم بىلەن كۆردۈم .
ئۇلاردا ئوقۇتقۇچىلارنىڭ يۈكى ئىنتايىن ئېغىر ئىكەن ، مەكتەپ مۇدىرلىرى دەل موشۇ ئىشتىن پەخىرلىنىدىكەن . ئوقۇتقۇچىلارنى قانچىكى كۆپ قاقشاتسا ، قانچە كۆپ ئۈنۈمسىز ئىشلارغا مەلىكە قىلالىسا بۇ ئىسلاھات ھېسابلىنىدىكەن . دوكتور ، يازغۇچى ، تەتقىقاتچى ... دىگەندەك كەم تېپىلىدىغان ئىقتىساس ئىگىلىرى بولغان ھالەتتىمۇ تۈرۈلۈك شەكلىۋازلىقلىرىغا كۆنۈشى كېرەك ئىكەن . بۇ شەكىلۋازلىققا چىداپ ئىشلىگەنلىرى بولسا بەش-ئالتە يىلغا بارمايلا بەلگىلەنگەن قېلىپ بويىچە ئۆلچەملىك دەرس ئۆتۈشتىن باشقىغا يارىمايدىغان ئادەتتىكى << مۇئەللىم >> گە ئايلىنىدىكەن . بۇ نىمە دېگەن ئېغىر پاجىئە - ھە !؟
شۇڭا دەيمەن . ئۇلاردا ھەقىقى مائارىپ يوق . ئىسلاھات يوق . قەستەن خورىتىشلا بار ئىكەن !
<< دۇنياۋى مەتبۇئاتتا كىملەرنىڭ گېپى>> ناملىق ماقالىلار توپلىمىدىن ئېلىندى.
مەرىپەت ئوغلى يانبىلوگىدىن يوللاندى | 
شۆھرەت
تۆھپە
تىللا
قىزغىنلىق
ۋاقتى: 2016-2-22 16:42:55
