شائىرنىڭ ئېڭىدىكى «مەن» كىم؟ ئەزىز ھېيىت كۈن [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

شائىرنىڭ ئېڭىدىكى « مەن» كىم؟

ئەزىز ھېيت كۈن



    ۋاقىت 2012-يىلنى كۆرسىتىپ تۇرۇپتۇ.بىز ھازىردا تۇرىۋاتىمىز.ھازىرنىڭ كۆزى بىلەن قاراپ «شائىرنىڭ ئېڭىدىكى «مەن»كىم؟ » دىگەن سۇئال سورالسا 20-ئەسىرنىڭ 80-ۋە 90-يىللىرى تۇغۇلغانلارنىڭ  شۈھبىسىزكى « شائىرنىڭ ئۆزى بولماي يەنە كىم بولاتى؟» دەپ جاۋاپ بېرىدىغانلىقى ھەم مۇشۇنداق ئاددى سۇئالنى سورامدۇ؟ دەپ رەنجىيدىغانلىقى ئېنىق.لىكىن شائىرنىڭ كىمگە ۋەكىللىك قىلىدىغانلىقى يەنى شائىرنىڭ ئېڭىدىكى «مەن»نىڭ كىملىكى ھەرگىزمۇ يەككە شەخس ياكى بىرلا ئوبكىت بىلەن چەكلىنىدىغان تار مەنىدىكى «مەن» ئەمەس.      

   ىبىر شائىرنىڭ ياكى بىر ھەۋەسكارنىڭ يەككە ئادەملىكى نوقتىسىدىن ئالغاندا نىمىنى يېزىش ۋە قانداق يېزىش جەھەتتە  ھەركىم پۈتۈنلەي ئۆز ئەركىنلىكىگە ئىگە.پەقەت ئۆزىلا ئاڭقىرالايدىغان باشقا ئىككىنچى بىر ئادەم قىلچە ئاڭقىرالمايدىغان قىلىپ يازسىمۇ ياكى بىر نەچچە ئادەم ئاڭقىرالايدىغان قىلىپ يازسىمۇ بولىۋېىرىدۇ.يازغان شئېىرىنى ئىلان قىلىش ياكى چۆرۈپ تاشلىۋىتىش ئۆز ئىختىياردىكى ئىش.ئۇنىڭ شئېىرىنى ئوقۇغىغانلار ماختامدۇ ياكى بولمايدىغانغا چىقىرامدۇ ئۇ (شائىر) بىلەن قىلچە ئالاقىسىز.شائىرنىڭ ئەل-جامائەتنى،يۇرت-ۋەتەننى ئويلاش،شۇنىڭ ئۈچۈن قايغۇرۇپ ئازاپ چېكىش ۋەزىپىسى يوق.خەلققە ئىلھام،جاسارات،ئۈمىت بېغىشلايدىغان ۋەزىپىسىمۇ يق.خەلقنىڭ زوقلىنىش تەلىپىنى قاندۇرىدىغان،خەلقنى غايە،ئۇلۇغ ئىدىيە بىلەن ئالغا يېتەكلەيدىغان،خەلققە بىلىم بېرىدىغان،خەلقنىڭ يۈرىكىدىكى،قەلبىدىكى گەپنى دەيدىغان،خەلقنى تەربىيلەيدىغان ۋەزىپىسى تېخىمۇ يوق.ئاتالمىش شۇ ۋەزىپىلەر سۈننىي،ياسالما،تېتىقسىز،ئەھمىيەتسىز ئۇقۇملار بولغاچقا شائىردىن ئىبارات تەنھالىق-يەككىلىك پادىشاھىنىڭ زىمىسسىگە يۈكلەنسە بولمايدۇ.شائىر ئۆزىنىڭ يەككىلىكى-تەنھالىقى-مۇستەقىللىقى-ئەركىنلىكى-خوجايىنلىقى-پادىشاھلىقىغا ۋەكىللىك قىلىپ ئىجادىيەت ئېلىپ بېرىپ ئۆزىنىڭ شۇ جەھەتتىكى ئالاھىدىلىكىنى نامايەن قىلىشى كېرەك.شۇڭا شائىر ئۈچۈن مىللى تىل،مىللى مەدەنىيەت،مىللى ئەنئەنە،مىللى ئالاھىدىلىك ...دىگەنلەرنىڭ شۇنداقلا جامائەت،  خەلقنىڭمۇ كېرىكى،ئەھمىيىتى يوق....ۋاكازالار .بىر يەككە پۇقرالىق نوقتىسىدىن ئېيتقاندا يۇقۇرقى چۈشەنچىلەرنى خاتا دىگىلى بولمايدۇ.ھەتتا قانۇنغا ئۇيغۇن بولغان كۆزقاراش- تونۇش ھېساپلىنىدۇ.ئادىمىيلىك جەھەتتىمۇ ۋىجدان،غورۇر،ئالى جاناپلىق ئۆلچىمىگە سالمىغاندا يەنىلا نورمال تونۇش ھېساپلىنىدۇ.                  
   لىكىن شۇ «نورمال» تونۇش-كۆزقاراشنى نورمال تۇيۇلغىلى قويمايدىغان بىر كۈشەندە بار.ئۇ بولسىمۇ ھەرقانداق بىر شائىرنىڭ قايسى قەۋمگە،قايسى ماكانغا،زامانغا،كىمنىڭ پۇشتى-ئەۋلادىغا تەۋە ئىكەنلىكى مەسىلىسىدۇر.بۇ شۈھبىسىزكى شائىرنىڭ ئاسماندىن چۈشمەيدىغانلىقىنى ياكى يەردىن ئۈنۈپ چىقمايدىغانلىقىنى باشقا نورمال ئادەملەرگە ئوخشاش مەلۇم ماكاندىكى،زاماندىكى مەلۇم مىللەت-قەۋمگە مەنسۇپ بولغان بىر جۈپ ئاتا-ئانىدىن ئاپىردە بولۇپ يورۇق دۇنياغا كۆز ئاچىدىغانلىقىنى مەڭگۈ-مەڭگۈ ئاشكارلاپ تۇرىدۇ ۋە شائىرنىڭ پىشانىسىگە مەڭگۈلۈك پۈتۈپ قويىدۇ.«ئەل-ۋەتەن » «مىللەت ،خەلق» ئۇقۇملىرى بۈگۈنكى كۈندە بىر قىسىم كىشىلەرگە يالغان،ساختا،كۈلكىلىك تۇيۇلدىغان بولۇپ قالغان بولسىمۇ ئەمىليەتتە «ئەل-ۋەتەن» ئاتالغۇسى ھەققىقى خاسىيەتلىك ئۇقۇمدۇر.                    
    ئەل سۆزى نىمە ئۈچۈن ۋەتەن سۆزىگە قوشۇلۇپ كېلىدۇ؟ بۇنىڭ ئاساسى تۆۋەندىكىچە ؛ ۋەتەن سۆزى بىرى : ئىگەدارلىق –خوجايىنلىق قىلىدىغان خەلقلەرنىڭ پۈتكۈل ماكانىنى،-يەر-زىمىن دائىرسىنى كۆرسىتىدۇ.يەنە بىرى:شۇ زىممىنىڭ پۈتكۈل خەلقنىڭ يۈرىكىگە،قەلبىگە چوڭقۇر ئورناپ يۈكسەكلىشىپ،مۇققەدەسلىشىپ كەتكەن سىماسىنى كۆرسىتىدۇ.ۋەتەن قەلبلەردە نەچچە مىڭ يىل ئۈزۈلمەي يۈكسەكلەشكەن،مۇققەدەسلەشكەن ئۇقۇم.پارلاق،شانلىق تارىخمۇ،قانلىق،ئېچىنىشلىق،پائاجەلىك تارىخمۇ ۋەتەن ئۇقىمى ئىچىگە سىڭىپ كەتكەن... ۋەتەنسىز قالغانلار ياكى مۇھاجىرلار نەچچە ئەۋلاد يات ئەلدە ياشاپ قېلىشقا مەجبۇر بولسىمۇ يەنىلا كەكلىك تاغقا تەلپۈنگەنگە ئوخشاش ۋەتەنگە تەلپۈنىدۇ.ۋەتەن –ۋۇجۇتنى ھەم كۆڭۈللەرنى سىغدۇرىدىغان ئۇلۇغ ۋەتەندۇر.                                       

بىر كۆرۈنمەس زىمىن-ماكان بار .ئۇ بولسىمۇ دەل ئەل-ئاۋامنىڭ كۆڭلىدۇر.بىزنىڭ ھەربىرىمىز بىزنى تونۇيدىغانلارنىڭ كۆڭلىدە ياشايمىز.بىز تونۇيدىغانلارمۇ بىزنىڭ كۆڭلىمىزدە ياشايدۇ.جەمىيەت بىر چەمبەر.ئائىلە شۇ چەمبەرنىڭ يادروسى.نۇرغۇن  ئادەملەر نۇرغۇن ئادەمنى ياخشى كۆرىدۇ.يەنە نۇرغۇن ئادەملەر باشقا نۇرغۇن ئادەمنى ئۆچ كۆرىدۇ.ياخشى كۆرۈش قىممەتلىك بولغاندەك،ئۆچ كۆرۈش-كۈشەندىلىكمۇ ئىنتايىن قىممەتلىك.چۈنكى رىقابەت،ئېلىشىش بولمىسا .ئادەم تەرەققى قىلامدۇ؟ جەمىيەت ئالغا ئىلگىرلەمدۇ؟ شۇڭا تالانتلىق،ئەقىللىق ئادەملەر ئۆزلىرى ياخشى كۆرگەن ئادەملەرنى ئەتىېۋارلاپ قالماستىن كۈشەندە-توسالغۇ بولۇپ كېلىۋاتقان ئادەملەرنىمۇ ئىنتايىن قەدىرلەيدۇ.چۈنكى خوشال بولۇپلا ئۆتۈپ كەتسە ھاياتنىڭ نىمە مەزىسى؟ چوقۇم دوستانالىق بولۇش بىلەن بىرگە رىقابەت ،ئېلىشىشنىڭمۇ بولۇپ تۇرغىنى ياخشى! شۇنداق بولغاندا بەزىلەرنى خوشاللىق بىلەن ،يەنە بەزىلەرنى غەزەپ بىلەن ئەسلەش بارلىققا كېلىدۇ! ئەل-خەلق بىر خەزىنە.ئەل-خەلق-ئادەمگە ئادىمىيلىكنى ئۈگىتىدىغان مەكتەپ.ئەلنىڭ ئەڭ ئاساسى قىسمى ئادىمىيلىكنىڭ ئېسىل تەرپىگە ۋەكىللىك قىلىدۇ.ھەر بىر ئادەمنىڭ ۋۇجۇدى- زىمىندا،كۆڭۈل-روھى بولسا ئەل-خەلقنىڭ كۆڭلىدە ياشايدۇ.دىمەك ئادەم ياشايدىغان ماكان ئىككى.چەتئەلگە ياكى باشقا يۇرتلارغا چىقىپ كەتكەنلەر ئۆز يۇرتىنى سېغىنىش بىلەن ئۆز يۇرتىنىڭ ئادەملىرىنىمۇ تەڭلا سېغىنىدۇ.ئەسلەيدۇ.شۇڭا ئەل بىلەن ۋەتەن سۆزلىرىنى ئايرىپ تەسەۋۇر قىلىش تەس.نۇرغۇن مۇھاجىرلارنىڭ خەتلىرى،ياكى  ئەسەرلىرىدە   ئەل-ۋەتەننى  سېغىنغانلىقى چىن ،سەممىمى تەسۋىرلەنگەن بولۇپ  ئوقۇغان ئادەملەرنىڭ كۆزىگە ئىسسىق ياش كەلتۈرىدۇ.                             

  ماتىرياللاردىكى،ۋە سىياسى جەھەتتىكى «ئەل-ۋەتەن » ئۇقىمى ھەققىقەتەن كوللىكتىپ ئاڭ جەھەتتىكى قېلىپلاشقان،مۇنتىزىملاشقان ئۇقۇم ھېساپلىنىدۇ.لىكىن ھەر بىر كونكىرت شەخىسنىڭ بۇ جەھەتتىكى تەسىراتلىرى،چۈشەنچىلىرى،ئەقىدە ،ئىتقاد تۇيغۇسى خاسلىققا،ئۆزگىچىلىككە ئىگە بولىدۇ.ھەر قانداق ئىنسان ئاتا-ئانىسىدىن تارتىپ قېرىندش.  . ..ياخشى تونۇشلىرىغىچە مېھرىۋانلىق ۋە قىزغىنلىق تۇيغۇسىغا ئىگە.بۇ خىل قەدىرلەش تۇيغۇسى ئىنسانىيەتتىكى ھەر بىر نورمال ئىنسانغا ئورتاق.ئەمما ئۇنىڭ تىل ئارقىلىق ئىپادىلىنىشى پەرققە ئىگە.شۇ خىل قايناق تۇيغۇ يۈكسەكلەشرتۈرۈلگەندە ئەل-ۋەتەن    سۆيگۈسى بولۇپ ئىپادىلىنىدۇ.
ئادەمگە ھايات ھەممىدىن قىممەت .
ھاياتتىنمۇ  قىممەت مۇھەبەت .                                    
لىكىن ۋەتىنىم ھۆرلىكى ئۈچۈن                                      
كېچىمەن ھەر ئىككىسىدىن ئەبەت.
( ۋېنگىرىيە شائىرى فىتۇفىنىڭ شئېىرى)                        

  كۆرۈلۈپ تۇرۇپتىكى يۇقۇرقى تاللاش بىر شائىرانە تاللاش بولۇپ قالماس تىن بۈيۈك تاللاش شۇنداقلا مەجبۇررانە تاللاشتۇر.تارىختا شۇ خىل تاللاشقا نۇرغۇن دۆلەت ۋە رايۇنلارنىڭ خەلقلىرى دۇچ كەلگەن.    خۇددى دوختۇر دوختۇرلىقى بىلەن،شوپۇر شوپۇرلىقى بىلەن شۇغىللىنىپ ئۆتىۋەرگەندەك شائىرمۇ خاتىرجەم ھالدا ئۆز شئېىرىنى يېزىپ ئۆتىۋەرسە «ئارتۇقچە» ئىشلارغا زىيادە كۆڭۈل بۆلمىسە بولىدۇ. لىكىن  ئىككى ئىش شائىرنى «خاتىرجەم» قىلدۇرمايدۇ.بىرى: ئەدەبىيات  جۈملىدىن شئېىريەت ئادەمشۇناسلىق ئىلمىنىڭ بىر تۈرى.شئېىرنىڭ بارلىققا كېلىشى ئاخىرقى ھېساپتا ئادەمگە زوق بېغىشلاش ئۈچۈندۈر.ئەگەر شۇ قىممەتكە ئىگە بولمىسا شئېىر ئەمەس ئەخلەت ھېساپلىنىدۇ.يەنە بىرى: شائىرنىڭ  قەلبىدە ئۆز يۇرتى ،قەۋم قېرىنداشلىرى،گۈزەل تەبئەت ،ئىنسانلار دۇنياسىغا نىسبەتەن قايناق سېزىم بولىدۇ. ھاياتلىقنى ۋە دۇنيانى تونۇش داۋامىدا شائىردا شەخسى « مەن» دىن ھالقىپ كەتكەن، قېرىنداشلىرى،يۇرتاشلىرى،ۋەتەنداشلىرىنىڭ ئورتاقلىقىغا –مەيدانىغا ۋەكىللىك قىلىدىغان «مەن» چە قايناق،يۈكسەك ئىلھام،قىزغىنلىق پەيدا بولىدۇ.ئابدۇخالىق ئۇيغۇردەك مىللەت شائىرى ئۇيغۇرلا ردىن باشقا مىللەتلەر تارىخىدىمۇ ئۆتكەن.   ئابدۇخالىق ئۇيغۇرنىڭ «كۆكتە تۇلتۇزلار يانار،يەردە پەقەت شائىريانار » ناملىق مىسراسى ئۇنىڭ كاللىسى ئاددى شائىر ئەمەسلىكىنى،بىر شائىرنىڭ باشقا ئادەملەردىن قايسى جەھەتتە پەرقلىنىپ تۇرىشى كېرەكلىگىنى يارقىن بىلىدىغان مۇتەپەككۇرانە قەلب ئىگىسى ئىكەنلىكىنى ئايان قىلىدۇ.مەيلى ئۆتمۈشتە،ھازىردا،ياكى كەلگۈسىدە بولسۇن شائىر ئۆزىنىڭ ئەسلىيىتىدىن،قەۋمىدىن يۈز ئۆرۈپ خائىنغا ئايلىنىپ كەتمىگەن بولسىلا ئەشۇ ئوتتا ئۆزىنى كۆيدۈرۈشتىن قاچۇرالمايدۇ....                  

20-ئەسىرنىڭ 90-يىللىدىن باشلاپ بازار ئىگىلىكى يولغا قويۇلۇپ  20 يىللىق تارىخى جەرياننى بېسىپ ئۆتتى.بۇ جەرياندا كىشىلەرنىڭ قىممەت قارىشىدا نۇرغۇن ئۆزگىرىش،يېڭىلىنىشلارنى بارلىققا كەلتۈرگەن،داۋالغۇشلارنى پەيدا قىلغان بولسىمۇ ئۇيغۇرلاردا ئادىمىيلىك،ئېسىل خىسلەت،مىللى روھنى ،بىلىمنى،ئەقىل-پاراسەتنى،ھاللاللىق-ئەمگەكنى ،قېرىنداشلىقنى،ئىناقلىقنى،غەيرەت-شىجائەتنى ،ئېسىل ئۆرپ-ئادەت،قائىدە-يوسۇنلارنى ئۇلۇغلاش ئەنئەنىلىرى يوقاپ كەتمىدى.بەلكى كۈچىيىۋاتىدۇ.لىكىن مۇشۇ 20 نەچچە يىل داۋامىدا تۇغۇلغان ئەۋلادلار باشتىن كەچۈرگەنلىرى ئاز بولغانلىقتىن تېخىمۇ موھىمى گۆدەك بولغانلىقى سەۋەبىدىن شەخسىيەتچىلىكى ،پۇلپەرەسلىكى،مەنپەتپەرەسلىكى ناھايىتى كۈچلۈك بولغان ئەھۋال بار...شۇنداق بولۇشقا ئېچىۋېتىشتىن يۇققان تەسىرمۇ بار.شۇ خىل ۋەزىيەت ۋە چەئەل ئېقىملىرىنىڭ تەسىرىدە ئۇيغۇر ئەدەبىياتى جۈملىدىن ئۇيغۇر شئېىريىتىدە ئاساسلىقى ياشلار ئارىسىدا مىللەتپەرۋەرلىك،خەلقپەرۋەرلىك،ئەنئەنىلىرىنى ساختا ،يالغان،«كۆز بويامچىلىق»   دەپ چۈشىنىدىغان،چەتقكە قاققىدىغان،يەككە شەخىس-يەككە شائىر مەيدانىنى بىردىن-بىر مۇنبەر  قىلىۋالىدىغان ئەھۋال ئۇلارنىڭ شئېىرلىرىدا قىسمەن كۆرۈلدى.ھاياتنى ۋە دۇنيانى تونۇش چۈشەنچىسىنىڭ چوڭقۇرلىشىغا ئەگىشىپ ئۇلار ئۆزلىرىدىكى بۇ بىر تەرەپمىلىكنى تۈزىتىپ بارىدۇ.20-ئەسىرنىڭ 80-يىللىردىكى« گۇڭگاچىلار» ۋەكىللىرىنىڭ كۆپۈنچىلىرى 2000-يىلدىن ئىلگىرلا ئەنئەنىۋى ئەدەبىياتقا ياندىشىش يولىغا ماڭغان بولۇپ ھازىر كۆزگە كۆرۈنگەن ئەدىپلەر بولۇپ قالدى.                     

   شائىرنىڭ ئېڭىدىكى « مەن» مېنىڭچە قاتمال،ئۆلۈك ھالەتتىكى «مەن »بولماستىن ئىلاستىكىلىققا ئىگە بولغان «مەن» دۇر.«مەن»نىڭ  تەۋەلىكى شئېىردىكى كونكىرت ۋاقىت،كونكىرت ئورۇننىڭ ئېھتىياجىغا   ئاساسەن بارلىققا كېلىدۇ.ئالمىشىدۇ.ئۆزگىرىپ تۇرىدۇ.«مەن» يىغىلىدىغان شۇنداقلا يېيىلدىغان ئۇقۇم.ئالايلۇق ئۆسمۈر ناخشىچى ئېرپاننىڭ «مۇھەبەتكە تەشنا ئىكەن يەر شارى » دەپ ئېيتقان ناخشىسىدا «مەن» ئىنسانىيەتكە ۋەكىللىك قىلغۇچى سۈپىتىدە ئوتتۇرغا چىققان.مەزكۇر «يازغۇچىلار مۇنبىرى» دە 3-ئاينىڭ 23-كۈنى ئىلان قىلىنغان «سەن ئوغۇزخان تۇغۇدىغان  قىز» ناملىق شئېىردا شئېىرنىڭ ئاپتورى بولغان «مەن» بىر  ئاتىنىڭ،بىر شائىرنىڭ ئوبرازىدىن ھالقىپ مىللەتنىڭ ئۆتمۈشى،ھازىرى،كەلگۈسىگە كۆڭۈل بۆلگۈچى ئاقىل سۈپىتىدە مەيدانغا چىققىدۇ.«مەن»نىڭ  تەۋەلىكى بىر پۈتۈن شئېىردا ئىپادىلىشتىن باشقا كۇپلىتلاردا،مىسرالاردا ئايرىم-ئايرىم ئىپادىلىنىدىغان ئەھۋاللارمۇ كۆرۈلىدۇ.«مەن» ئوبكىت جەھەتتە باشقا ئادەمنىڭ،كوللىكتىپنىڭ،مىللەتنىڭ...ئورنىغا يېيىلىشتىن باشقا جانلىقلا ر،ئۆسۈملۈكلەر،شەيىلەر،ھادىسىلەر،كۆرۈنۈشلەر...قىسقىىسى ئالەمگىچە يېيىلالايدىغان ئىمكانىيەتكە ئىگە.شائىر جىسمانى جەھەتتە ئۆزگەرمىگەن بىلەن روھى جەھەتتە ئېھتىياجغا قاراپ زۈرۈر بولغان ئادەم،جانلىق،ۋە ھەر خىل نەرسىلەرگە ئۆزگىرەلەيدۇ ياكى ۋەكىللىك قىلىدۇ.شائىر شئېىر ئىچىدە تۇرىۋەرمەستىن «شئېىردىن چىقىپ كېتىپ» ئۆزى يورۇتىدىغان مەلۇم بىر «شەيى ئىچىگە كىرىش» مەجبۇريىتىنى ئورۇنلاش ھالىتىگىمۇ كىرەلەيدۇ.   
           «شئېىردىن چىقىپ كېتىش »-شائىرنىڭ شئېىرنى «مەن »نىڭ روھى،قەلبى بويىچە  ئەمەس يورۇتۇلىدىغان ئادەم،جانلىق،شەيى،جىسىمنىڭ  روھى، قەلبى ،تىلى بويىچە يېزىپ چىقىشىنى كۆرسىتىدۇ.ئۇنداق شئېىرلاردا  «مەن»نى يەنى ئاپتورنى چېلىقتۇرغىلى بولمايدۇ.ھەتتا «مەن» نىڭ بىرەر مىسرا قىستۇرما بايانىنى كۆرگىلى بولمايدۇ.ئۇ خىل شئېىرلاردا   يورۇتۇلدىغان ئوبرازنىڭ ئۆزىنى مۇستەقىل ئىپادىلىشىگە ئىمكانىيەت يارىتىلغانلىقتىن يورۇتۇلىشى ئەسلىيىتى بويىچە ناھايىتى جەلپكار،جانلىق ھالدا ئىپادىلىنىپ چىققىدۇ.جانلىقلار تەسۋىرلەنگەن بولسا ئادەملەشتۈرۈلۈش خۇسۇسىيىتىگە،جىسىملار تەسۋىرلەنگەن بولسا جانلىقلارنىڭ خۇسۇسىيىتىگە ئىگە قىلىنىدۇ.ئاپتور ئۆزىنىڭ ئېڭى بىلەن تىلىنى  يورۇتۇلماقچى بولغان ئوبرازغا يەنى جانلىقلارغا،جىسىملارغا ئارىيەت بېرىپ تۇرىدۇ.تەسۋىرلەش تاماملىنىپ شئېىر تولۇق ۋۇجۇدقا كەلگەندىن  كىيىن شائىرنىڭ ئېڭى ئۆز ئورنىغا-يەككىلىكىگە قايتىدۇ،تىلىمۇ ئۆزىگە قايتىپ كېلىدۇ.«شئېىردىن چىقىپ كېتىش» دىگەن سۆزنى تاشقىرى دۇنياغا ،دۇنيادىكى شەيىلەرگە شائىر ئۆزىنىڭ يەككىلىكى،قەلبىى يەنى ئىچىدىن تېشىغا قارايدىغان نەزرى،تەپەككۇرىنى تامامەن ئۇنتۇپ،دۇنيانى دۇنيانىڭ،شەيىنى شەيىنىڭ كۆزى بىلەن كۆرۈش،يەنى تاشقىرلىقنى تاشقىرلىقنىڭ ئۆز كۆزىگە  ئايلىنىپ كۆرۈشىنى كۆرسىتىدۇ.بىز ئىنسانلاردا ئىچىدىن تېشىغا قارايدىغان،ئادەم نەزرى بىلەن دۇنياغا-تاشقىرلىققا تەپەككۇر يۈرگۈزدىغان ئادەت ئەنئەنە سۈپىتىدە ساقلىنىپ كەلگەن.بۇمۇ توغرا.لىكىن بەزى چاغلاردا ئادەم زىيادە ھاياجانلانغاندا شەيىنى،رىياللىقنى ئەقىل بىلەن كۆرەلمەيدىغان،ھاياجان كۆزنىڭ ئورنىدا تۇرىۋالغانلىقتىن رىياللىقنى ھاياجان كۆزى  بىلەن كۆرۈپ سالىدىغان ،نەتىجىدە قەلەي ئالتۇندەك،سا بۈركۈتتەك كۆرۈنۈپ كېتىدىغان ساختا كۆرۈنۈشتىن خالى بولغىلى بولمايدۇ.بىرتەرسا ئادەم دالىدا،سايلىقتا،ئايدىڭ كېچىدە تەنھا قالسا زىرىكىپ ئىتتىنمۇ بەك غېرىپ ھالغا چۈشۈپ قېلىشى مۇمكىن.بىراق ھەققىقى بىر شائىر تەنھا قالسا ئالەمنى ئۆزىنىڭ ئۆيى دەپ بىلەلەيدۇ.تەبئەت بىلەن روھداشلىق،قەلبداشلىق تۇيغۇسىغا چۈمۇلىلەيدۇ.ئۆسۈملۈك،ئۇچار قۇشلار ھەم خىلمۇ-خىل شەيىلەر بىلەن پىكىر،ھېسسىيات ئالماشتۇرالايدۇ.دەرەخلەرنى ئۇچۇرتالايدۇ.قورام تاشنى ناخشا ئېيتقۇزالايدۇ.چۈنكى ساپ،سەممىمى،تەبئى ،بۈيۈك قەلبكە ئىگە بولغان شائىر قەلبى بىلەن كۆرگۈچى،قەلبى بىلەن ئاڭلىغۇچى،قەلبى بىلەن جىمجىت ئاۋازدا سۆزلىگۈچىلەردۇر.شائىرنىڭ  رومانتىكىلىقى سەنئەتكارلارنى،دانىشمەنلىكى پەيلاسوپلارنى بېسىپ چۈشىدۇ.دىننىي رىۋايەتلەتلەردە شائىرلارنىڭ تەڭرىگە،پەيغەمبەرلەرگە،پەرىشتىلەرگە  ئەڭ يېقىن تۇرىدىغان، كۆڭلىنى كۆزگە ئايلاندۈرالايدىغان كىشىلەر ئىكەنلىكى ھەققىدە رىۋايەت قالدۇرۇلغان..بىر ئەمانىڭ،بىر ساغرۇ-گاسنىڭ قەلبىنى،ھېس-تۇيغۇسىنى،ئازاپلىرىنى بىر رەسسام،ياكى بىر مۇزىكانت ئەڭ يارقىن يارىتىپ بېرىشكە تىرىشىشى مۇمكىن.لىكىن تەسىرلىنىشچان،سېزىمچان بىر شائىر پەيتى كەلگەندە بىر ئەمانىڭ ياكى بىر گاسنىڭ روھىغا،قەلبىگە،يۈرىكىگە ھەققىقى ئايلىنالايدۇ،ئۆزگىرەلەيدۇ.ئۇلارنىڭ يۈرىكىدىكى تىلنى شئېىرىي مۇزىكا قىلىپ ئىپادىلىيەلەيدۇ.بىر شائىر يېغىلىق –ئۇرۇش مەزگىلىدە بىر باتۇر جەڭچىنىڭ شۇنداقلا ئالدىنقى سەپتىكى قەھىرمانلارنىڭ ئوبرازىغا ۋەكىللىك قىلالايدۇ.  
نۆۋەتتە زامانىۋىلىق ۋە ئۇچۇرنىڭ تىزلىشىشى يەر شارىنىڭ كىچىك بىر كەنتكە ئايلىنىپ قېلىش سۈرئىتىنى تىزلەتمەكتە.نۇرغۇن ئەنئەنە، ھەتتا مىللى تىل،مىللى تۇرمۇش،مىللى مەدەنىيەت،ئەنئەنىۋى مىللى مەھەللە،ئۆرپ-ئادەت،قائىدە،يوسۇن،مىللى ئىگىلىك،قىسقىسى ...ناھايىتى نۇرغۇن نەرسىلەر زامانىۋىلىق،تەرەقىيات تەرپىدىن يۇتۇلۇپ كەتمەكتە، غايىسىزلىك،ئۈمىدسىزلىك كېڭەيمەكتە.مىللەتپەرۋەرلىك،ئەخلاق،ئالىجاناپلىق،ئەجدادلارغا يۈز كېلىش ...دىگەن  ئۇقۇملار ئاسارە ،ئەتىقىلەردەك ئاڭلىنىدىغان تۇيىلىدىغان  بولۇپ قالماقتا.ئەمەل-مەنسەپ ئىشقى،نام-شۆھرەت ئىشقى،پۇل-بايلىق ئىشقى،سەتەڭلەرنى قارماققا ئىلىندۇرۇش ئىشقى قاتارلىق تۆت خىل قاپقان نى-نى ئىقتىدارلىقلارنى،تالانتلىقلارنى قۇلغا ئايلاندۇرماقتا. شائىر ۋە شئېىر يۈزلىنىدىغان رىياللىق ئەنە شۇنداق گۈزەل،يېقىملىق،تەسىرلىك،ئېچىنىشلىق،مۇرەككەپ،رەزىل،خوشاللىق ۋە ئازاپ يېشى بىلەن تولغان...        

يورۇتۇلدىغان « جىسىمغا كىرىش» شائىرنىڭ يەككە ئۆزىنى ۋاقتىنچە قويۇپ تۇرۇپ ئۆزى يورتماقچى بولغان جىسىمنىڭ كۆزى بولۇپ كۆرۈپ،قۇلىقى بولۇپ ئاڭلاپ، مېڭىسى بولۇپ تەپەككۇر يۈرگۈزۈپ،يۈرىكى بولۇپ ھاياجانلىنىپ ئۆتۈش جەريانىنى كۆرسىتىدۇ.شائىر روھى جەھەتتىكى ئارتىستۇر.خۇددى كامالەتكە يەتكەن بىر ئارتىس «رولغا كىرىپ» ئۆزى ياراتماقچى بولغان ئوبرازنى دوراش بىلەن ئەمەس ئەكسىچە شۇ ئوبرازنىڭ قەلبى،روھى،مىجەزى ،ئىدىيىسىگە ئەينەن چۆكۈپ شۇئوبرازنىڭ ئەسلىئەندىزىدىنمۇ بەكرەك تىتىك-جانلىق ئوبراز قىلىپ يورۇتۇپ بەرگىنىدەك شائىرمۇ  ئۆزى  تەسۋىرلەنمەكچى بولغان ئوبكىتنىڭ روھىغا سىڭىپ پۈتۈنلەي  شۇ ئوبكىتقا ئايلىنىپ كېتىدۇ.شۇ چاغدىكى مېڭە ۋە تىل،ھەم يۈرەك ئوبىكىتنىڭ مېڭىسى ،تىلى، يۈرىكىدۇر.ئەگەر قورام تاش تەسۋىرلەنگەن  بولسا شائىرنىڭ ئۆزى ۋاقتىنچە قورامتاشقا  ئايلىنىپ كېتىدۇ.تاكى قورام تاش تەپەككۇردىن،ھاياجاندىن،سۆزلەشتىن توختىغىچە شائىرنىڭ روھى  قورام  تاشقا ۋاقىتلىق ئارىيەت بېرىلىدۇ.قورام تاش زۇۋاندىن تۆختىغان   ھامان ئاددى قورام تاش ھالىتى بويىچە قالىدۇ.شائىر قورام تاشتىن چىقىپ ئۆزىنىڭ ئادەملىكىگە  قايتىدۇ. شئېىردىن چىقىش،جىسىمغا كىرىش جەريانى جانلىقلارنى ئادەملەشتۈرۈش،جىسىملارنى جانلىقلاشتۇرۇش جەريانىدۇر، ئەشۇنداق جانلىقلاشتۈرۈش بولغاندىلا شئېىرنىڭ سېھرى كۈچى بولىدۇ.شائىرنىڭ «جىسىمغا كىرىشى»ياكى تاشقى دۇنياغا يۈزلىنىشى يۇقۇرقى بايانلاردا ئېيتىپ ئۆتۈلگەندەك جەمىيەتكە يەنى ئادەملەرنىڭ روھى دۇنياسىغا كىرىشىنى ۋە تەبئىەتتىكى شەيىلەر ئىچىگە چۆكۈشىنى كۆرسىتىدۇ.
شائىرنىڭ ئېڭىدىكى «مەن» پەقەت ئۇنىڭ شئېىرلىرىدا ئىپادىلىنىپ قالماستىن  ماقالە،مەكتۇپ قاتارلىق ھەر خىل يازمىلىرىدا ۋە نوتۇق،سۆھبەتلىرىدىمۇ ئىپادىلىنىدۇ.شائىر شئېىر بىلەن ئىپادىلەشكە ماس كەلمەيدىغان ئوي-پىكىرلىرىنى،ئىدىيىسىنى ماقالە ۋە تۈرلۈك ژانىردىكى يازمىلىرى ئارقىلىق ئىپادىلەيدۇ.شائىرنىڭ كىم سۈپىتىدە مەيدانغا چىققىشى ئەلۋەتتە ئالدى بىلەن ئۆزىنىڭ تاللىشىغا باغلىق.يىراقنى كۆرگۈچى،ۋەزىيەتنى پەملىگۈچى،ئۆز مىللىتىنىڭ پەرزەندى ئىكەنلىكىنى ئېسىدە چىڭ ساقلىغۇچى،دۇنيا ئىلىم-پېنىنىڭ تەرەقىياتىنى كۆزدە تۇتقۇچى،ئەدەبىياتنىڭ سەنئەتلىك خۇسۇسسىيىتىگە يۈز كېلەلەيىدىغان بولۇشنى ئويلاپ يەتكۇچى شائىرلار ئاقىلانە يول تۇتۇپ شئېىردا ياكى ماقالە نوتۇقلىرىدا بولسۇن رىياللىق،كونكىرت ئەھۋال كىم بولۇپ ئوتتۇرغا چىقىشنى تەلەپ قىلسا شائىر سەزگۈرلۈك بىلەن تونۇپ يېتىپ شۇ خىل مەيدانغا  ۋەكىللىك قىلغۇچى سۈپىتىدە ئوتتۇرغا چىققىدۇ.پەقەت شۇ خىل تاللاشلا ئاقىلانە تاللاش بولۇپ،ماسلىشىش،ئۇيغۇنلىشىش،زۇرۈريەت بويىچە ئىش قىلىش ھېساپلىنىدۇ.بىر  شائىر ئۆمرىدە گاھ ساپ شئىر،گاھ ئىجتىمائى شئېىر ....ياكى ماقالە يازسا بولىۋېرىدۇ. شائىرنىڭ پىشانىسىگە «مۇنداق ئېقىمنىڭ ئادىمى» دىگەن تامغامەڭگۈلۈك بېسىلىپ كېتىدىغان ئىش بولمىغاندىكىن ئەركىن تاللاش،جانلىق ئىش كۆرۈش يولىنى تۇتسا بولىدۇ.شائىرنىڭ ئېڭىدىكى «مەن» ئەنە شۇنداق ئۆتمۇشنى ئۇنتۇپ قالمايدىغان،  بۈگۈنگە ماسلى شالايدىغان،كەلگۈسىنى بەلگىلىك دەرىجىدە ئالدىن كۆرۈپ يېتەلەيدىغان، سەزگۈر، تەمكىن،ئۈمىدۋار«مەن» بولۇپ ئوتتۇرغا چىقالىسا ياخشى بولىدۇ ،ئەلۋەتتە.   

                 2012-يىل،2-ئاي،بۈگۈر   


بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ئەزىز ھېيت كۈن تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-4-15 18:58  

1 :  بۇ ماقالە كونا مۇنبەردە ئىلان قىلىنىپ بىر قانچە كۈن ئۆتمەي يېڭى مۇنبەر يولغا قويۇلدى.كونا مۇنبەر ئۆچۈرۈلمىگەن بولسىمۇ يېڭى مۇنبەر يولغا قويۇلغاندىن بۇيان بۇ ماقالىنى كونا مۇنبەردىن كۆرگۈچىلەر 15 ئادەم قېتىمدىن ئاشمىغان.
2: پاسىئان غەزىلىنىڭ كەينىدىكى ئىنكاس بوشلىقىدا 112-116 -ئىنكاسلارغىچە «ئاتالمىش خەلق» ئىبارىلىرى ئىشلىتىلگەن.مەن ئۇ ھەقتە ئايرىم مۇلاھىيزە يېزىشنى مۇۋاپىق كۆرمىدىم.مەزكۇر ماقالىدە شائىر ۋە خەلق ھەققىدىكى كۆزقارىشىم بايان قىلىنغان.شۇڭا يېڭى مۇنبەردىمۇ بىر قېتىم ئىلان قىلىش مۇۋاپىق دەپ قارىدىم.مەخسەت«خەلق»ئۇقۇمىنى «يالغان،ئيۇن،ساختىپەزلىك» دەپ قارىغۇچىلار  كۆرۈپ باقسۇن دېمەكچى.

  «مۇھەمەتجان راشىدىن شئېىرلىرىدىكى مەخپىيەتلىك » ناملىق ماقالەم 89 ئادەم قېتىم كۆرۈلگەندە ئۆچۈرۈلۈپتۇ.  سەۋەبىنى بىلەلمىدىم.نىمىشقا ئۆچۈرۈلىدۇ؟

    ئەسلى ماۋزۇنى «مۇھەمەتجان راشىدىن شئېىرلىرىدىكى بەدئى ئالاھىدىلىك» دەپ قويۇشنى ئويلىغان ئىدىم.بۇنداق   قويسام ماۋزۇنىڭ جەلپ قىلىش كۈچى يوقكەن.شۇڭا ئەشۇ ماۋزۇنى قويغان ئىدىم.ماقالە نىمىشقا ئۆچۈرۈلىدۇ؟ نىمە خاتالىق بار؟

  شائىر  ئادەتتە مۇتلەق يەككە ئۆزىگە تەۋە .شۇنداقلا خەلق ئىچىدىكى بىر پۇقرادۇر. شائىرنىڭ ئۆزىدىن تاشقىردىكى  مەيداندا تۇرىشى ئۆزىنى كوللىكتىپ ئاڭ ئىچىگە قويغانلىقىنى ياكى كوللىكتىپ ئاڭ تەرپىدىن يۇتۇلۇپ كەتكەنلىكىنى كۆرسەتمەيدۇ.بەلكى « خەلق» ئۇقۇمىغا « ،مەن» چە نەزەردە،تۇيغۇدا قارايدىغانلىقىنى كۆرسىتىدۇ.بۇ خىل نەزەر،تەسىرات تەشۋىقات ۋاستىلىرىدا دىيىلىدىغان «خەلچىلىق» تىن روشەن پەرقلىنىدۇ.بۇ يەردىكى پەرق شائىرنىڭ چىن،تەبى تۇيغۇسى بىلەن چوڭقۇرلۇققا ئىگە قىلىندىغانلىقىدا.

  شائىرغا نىمە قالىدۇ؟ (خەلقچىلىق دۇمبىغىنى چالسا) شائىرنىڭ خاسلىقى نىمە ؟ شائىر تەنھالىقىدا  ئۆز  تەنھالىقى دۇنياسىنى ياراتسا  بۇمۇ بىر شئېىرىي سەنئەت.پەقەت ئۆزىگىلا مەنسۇپ بولغان سەنئەتتۇر.ئەگەر شۇ تەنھالىقىمۇ ھەر بىر ئىنسانغا ئورتاق بولغان تەنھالىق سەزگۈلىرىدىن ھالقىپ كەتسە ئۆزىدىن باشقا ھەرقانداق ئادەمگە نىسبەتەن ناتونۇش  شئېىرىي سەنئەتنى ياراتقان  بولىدۇ.بۇ خىل شئېىرىي سەنئەت شائىر دىن بۇرۇن ئۆلۈپ كېتىدۇ.ياكى شائىر بىلەن بىللە ئۆلۈپ كېتىدۇ.بۇ خىل تەقدىر شائىرنىڭ ئىدىيسى تەرپىدىن شئېىر يېزىلغاندىلا بەلگىلىنىپ بولىدۇ.
     ئەگەر شائىر تەنھالىقتا يەككە تۇيغۇسىنى ئەمەس دۇنيانى،مىللەتنى ۋە  كەڭلىك،چوڭقۇرلۇق،يۈكسەكلىكنى ....سىغدۇرۋالسا ۋە پايانسىزلىققا تۇتاشتۇرۇپ ...كىيىن ئۆزىگە قايتىپ كەلسە بۇمۇ بىر خاسلىق تامچە سۇدا قۇياشنىڭ سىماسى ئەكس-ئەتكەن خاسلىق بولىدۇ. ئادەمنىڭ قەلبى ئەڭ تار بولغاندا ئۆزىنى ئەڭ كەڭ بولغاندا ئالەمنى سىغدۇرىدۇ.تامچە سۇنىڭ ئۆزىدىن ئالغاندا ئەگەر ئۇ  يەككە ھالەتتە مەۋجۇت بولۇشنى تاللىۋالسا بىر مىنۇتقا بارماي ئۆلىدۇ.(يوقايدۇ) ناۋادا  دەريا ياكى دېڭىزغا  قوشۇلۇپ كېتىشنى تاللىسا دەريا ياكى دېڭىزنىڭ مەۋجۇتلۇقى بىلەن ئوخشاش  ئۇزاق مەۋجۇتلۇق ئىمكانىيىتىگە ئىگە بولالايدۇ. بىر ياكى بىر قانچە شائىرنىڭ  بېشى ھەم ئاخىرى يوق كۆلگە (تار يولغا ) كىرىۋىلىشى ....سېسىپ كېتىش...قۇرۇپ كېتىش تەقدىرىنى ئارزۇلاشتىن،ئىنتىزار بولۇپ كۈتۈشتىن،ئەگەشكۈچىلەرنى ئازدۇرۇشتىن باشقا نەرسە ئەمەس.

بىچارە، سۆزلەيدىغان بولۇپ قاپتۇ مانا...

ئۇ تېمىڭىز ئۆچۈرۈلمىدىغۇ ؟؟؟ تېمىنى قايتا تەھرىرلىسىڭىز تەستىقخانىغا چۈشۈپ كېتىدۇ . باشقىدىن تەستىقلىغاندا ئاندىن كۆرەلەيسىز .

   تۈنۈگۈننىڭ ئالدىنقى  كۈنى  ئۆچۈپ  كېتىپتىكەن  ئالى مۇھەرىر رەشد  ئەپەندى ئەسلىگە  كەلتۈرۈپ قويۇپتۇ.

      باش  مۇھەرىر  ئادمىن  ئەپەندى كۆڭۈل بۆلگىنىڭىزگە تەشەكۈر.  مەزكۇر ماقالە  شۇ تېما ئۆچۈپ كەتكەندە يوللانغان ئىدى.بۇ ماقالامنىڭ ئىنكاس بوشلىقىدا يوللىنىپ قاپتىكەن. ئەھۋال شۇنداق.سىزنى مالال قىپتىمەن.

   ئەيسا  يۈسۈپكە :

    « بارخاندىن ئاۋاز» غىمۇ  « ئابدۇللا سۇلايماننى بېسىپ چۈشكۈدەكسىز» دەپ پىكىر يېزىپتىكەنسىز.ئابدۇللا  سۇلايمان سىزدەكلەر نەزەرگە ئىلمىغان بىلەن ئۇيغۇرنىڭ پەخرى ھېساپلىنىدىغان ئەدىپ ۋە زىيالىلىرىمىزنىڭ بىرى. مەن ئابدۇللا سۇلايماننى چىن كۆڭلۈمدىن ھۆرمەتلەيمەن.ھەم ھۆرمەتلەيدىغانلار ساناقسىز.شۇڭا پىكىر قايتۇرمىغان ئىدىم.
    بۇ قېتىم بۇ ماقالەم  ئىنكاس بوشلىقىغا:« بىچارە سۆزلەيدىغان بولۇپ قاپتۇ مانا » دەپ ئىنكاس يېزىپسىز. ئەسلى بۇ ماقالە كونا مۇنبەردە ئىلان قىلىنىپ بىر  يېرىم كۈن ئۆتكەندە يېڭى مۇنبەر  ئېچىلدى، بەزى ئاتالغۇ ۋە ئۇقۇملار ھەققىدە جۈملىدىن « شائىر،ئاۋام،خەلق » ئۇقۇملىرى ھەققىدە مۇشۇ مۇنبەردە ئالاقىدار ئەسەرلەردە مۇلاھىيزىلەر ئېلىپ بېرىلدى.شۇ ھەقتە ئايرىم ماقالە يېزىشنى مۇۋاپىق كۆرمەي كونا مۇنبەردىن بۇ ماقالىنى يۆتكەپ كەلدىم.باش مۇھەرىر ئەيبۇ ئەپەندى تەستىقلىدى.
     مەن  ئۆزۈم بىلەن ئۆزۈم سۆزلەيدىغان دەرىجىگە چۈشۈپ قالغىنىم يوق.چوڭقۇر ئويلىنىشتىن كىيىن ماقالىدىكى مەزمۇننى تولۇقلاش مەخسىدىدە يۇقۇرقى ئىككى ئىنكاس بوشلىقىدىكى ئىككى قوشۇمچىنى قوشۇپ قويدۇم.بىر ئادەمنىڭ كۆڭلىگە ئازار بېرىش ياخشى ئىش ئەمەس.بولۇپمۇ مېنىڭ باشقىلار كۆڭلىگە ئازار بەرگۇم يوق.يەنىلا سىزنى ئاياپ قويۇشنى ئويلىدىم.بەلكىم  ماقالەمنىڭ مەزمۇنىنى ئەمەس ھەتتا مۇشۇ ئايىغانلىقىمنىمۇ چۈشەنمەسلىكىڭىز مۇمكىن.ئەمما مەن بۇ پىكىرلەرنى ئاساسلىقى كەڭ تورداشلارنى نەزەردە تۇتۇپ يازدىم.چۈنكى سىز ۋە سىزدەك بىرقانچە ئادەمنىڭ چۈشەنمەسلىكى چوڭ ئىش ئەمەس.كۆڭلىڭىزنى كەڭ تۇتۇشنى ئۈگەنگەندە ئاندىن چۈشىنەرسىز.

« شائىرنىڭ ئېڭىدىكى «مەن» كىم؟ »  ناھايىتى كەڭ مەزمۇننى ئۆزىگە سىڭدۈرۋەتكەن ماقالە.بولۇپمۇ  «مەن» نىڭ كېڭىيىش جەھەتتىكى ئىلاستىكىلىقى-يېيىلىش،چوڭقۇرلىشىش،يۈكسەكلىشىش جەھەتلىرىدىكى شۇنداقلا روھىيەت دۇنياسىدىكى يارقىنلىق ۋە جەلپكار غۇۋالىق .... قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.ماقالىنى ئوقۇپ چۈشىنىش بىر تەرەپ.ماقالىنى يەنە ئۆزىنىڭ رىئالىققا باغلاش تەھلىل كۈچى بويىچە چۈشىنىش يەنە باشقا تەرەپ.شئېىرنىڭ تۈرى كۆپ،رەڭدارلىقى داۋاملىق ئېشىپ بارىدۇ.شئېىرنى سېزىش بىلەن بىرېگە شائىرنىڭ يۈرىكىنىڭ شۇ شئېىردا ( پۈتكۈل شئېىرلىرىدا ئەمەس،) نىمىگە بەك سوقۇۋاتقانلىقىنى تۇيۇش كېرەك.شۇنداق بولغاندا بەھىر ئېلىش بىلەن بىرگە شائىرنىڭ قەلبىدىكى مايىللىقنىمۇ سەزگىلى بولىدۇ.

شائىرنىڭ مەيداننى -ھەر بىر ئەسەردىكى كونكىرت ئېھتىياجغا ئاساسەن ئۆزگىرىشچان بولىشى كېرەك.بىر شائىرنىڭ شەيىنى ئۆز نەزرىدە تۇرۇپ كۈزىتىشى بىلەن،شەيىنىڭ ئۆز نەزرى،قەلبىدە تۇرۇپ كۈزىتىشى ئوخشىمايدۇ.قارشى نوقتىدا تۇرۇپ تەپەككۇر قىلىش-پۈتۈنلەي ئۆزىدىن ھالقىپ قارشى تەرەپكە ئايلىنىپ پىكىر يۈرگۈزۈش جەريانىدۇر.بەزى شئېىرلاردا ئاپتورنىڭ بىر ۋاستىچى ئىكەنلىكىنى تەبئىئەتنىڭ ياكى تامامەن باشقا بىر ئادەمنىڭ (شائىر ئەر بولسا ئايالنىڭ،ئايال بولسا ئەرنىڭ) روھى دۇنياسى،كونكىرت سەزگۈلىرىنى يورۇتۇپ بەرگەنلىكىنى بايقايمىز.بۇ ئاپتورنىڭ روھ ئالماشتۇرۇش،روھ يەڭگۈشلەش ئىقتىدارىنىڭ بولغانلىقىنىڭ ئالامىتىدۇر.

بىر شائىر خىلمۇ-خىل ئىجادىيەت ئۇسۇلىدا شئېىر يازسا بولىدۇ.بۇ ئىجادىيەتتە جانلىق يولنى تۇتقانلىقتۇر.ئەكسىچە بىر ئۇسۇلدا چىڭ تۇرىۋېلىپ باشقىچە ئۇسۇلدا شئېىر يازغانلارنى چەتكە قېقىش كۆڭۈلنىڭ تارلىقىدىن باشقا نەرسە ئەمەس.شئېىر خىلمۇ-خىلىققا ئىگە.ھەر خىل شئېىردىكى ئورتاقلىق ئوقۇرمەگە بەھىر بېرەلەيدىغان .روھىغا تەسىر كۆرسەتەلەيدىغان ئۈنۈمگە ئىگە بولۇشتۇر..ئۇنىڭ ئالدىنقى شىەرتى بىر تىلدا يېزىلغان شئېىرنى جەزمەن شۇ مىللەتنىڭ مۇتلەق كۆپ ساندىكى پۇقراسى ئاڭقىرالايدىغان،ھېس قىلالايدىغان بولىشى كېرەك.ئەكسچە مۇتلەق كۆپ پۇقرا ئاڭقىرالمايدىغان دەرىجىدە غۇۋا بولسا ئۇنداق شئېىرنى خەلقتىن تېنىش،ئانا تىلدىن چەتنەش دىسىمۇ ئارتۇق كەتمەيدۇ.

« نىمىشقىكىن ، مەن خەلق دېگەن مۇشۇ  ئاتالغۇدىن گۇمان قىلىمەن.» (كۆك تۈ*ركنىڭ يوللىغان مىكرۇ بىلۇگى) گۇمانلىنىشىڭىزدا ھەر خىل سەۋەپلەر بولىشى مۇمكىن.لىكىن  سىز  يەنە مەلۇم يىللار ياشاش داۋامىدا ھاياتنى،دۇنيانى چوڭقۇر چۈشىنىسىز.ئاقىۋەت ئۆزىڭىزنىڭ ئۆز مىللىتىڭىزنى تەشكىل قىلغۇچى خەلقنىڭ بىر ئەزاسى ئىكەنلىكىڭىزنى ھېس قىلىسىز.... خەلق ئەزەلدىن يەنى 4،5 مىڭ يىللار ئىلگىرىمۇ مەۋجۇت ئىدى.كەلگۈسىدىمۇ يەنە مەۋجۇت بولۇپ تۇرىدۇ.ھەر بىر ئادەم ھاياتلىق زەنجىرىدە ئەجدات ئەۋلادنى تۇتاشتۇرغۇچى كۈۋرۈكتۇر.كۆۋرۈك بولغۇچى توختىماي ئالمىشىدۇ-يەنى ياشايدىغان ئادەملەر ئالمىشىدۇ.ئەمما خەلقنىڭ ئېقىمى ئالماشمايدۇ. بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ئەزىز ھېيت كۈن تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-4-28 13:44  

شائىرنىڭ مەنسۇپ بولىدىغان تەۋەلىكى بىر ئىلاستىكىلىقتۇر. ھازىر  بىر قىسىم ياش شئېىر مەپتۇنكارلىرى شئېىرغا مەنا يۈكلەشتىن بىزار ئىكەنلىكى توغۇرلۇق سۆزلىمەكتە.بۇ خىل تەلىمات ئازدۇرۇشقا ئەگىشىپ ئېزىشتىن ئىبارەت.چۈنكى شئېىرنىڭ بەدئىي ئىپادىلەش،ھوزۇر بېرىش ئارقىلىق يېتىدىغان ئۈنۈمى مەندارلىقتۇر.شئېىردا بىۋاستە مەزمۇن ئىپادىلەش شئېىر ئەمەس شئېىرىي شەكىلدە دېيىلگەن گەپتۇر خالاس.مانانى ۋاستىلىق يەتكۈزۈش-ھېس قىلدۇرۇش شئېىرنىڭ ئاخىرقى ئۈنۈمىدۇر.ئەگەر شئېىردا مەنا بولماسلىقى كېرەك دەپ تۇغ-ئەلەم كۆتۈرۈپ چىققۇچىلار بولسا ئۇلار «سەنئەت ئۈچۈن سەنئەت»شۇئارىنى توۋلىغۇچىلاردۇر.رىئاللىقتىن ئايرىلىپ قالغۇچىلار،ئۆزلىرىنى كەسكىن رىئالىقتىن چەتكە ئېلىشقا ئۇرۇنغۇچىلاردۇر.شائىر  شئېىردا ئالدى بىلەن بىر سەنئەتكارغا مەنسۇپ ئىكەنلىكىنى نامايەن قىلىشى،كېيىن ئادەم دۈچ كېلىۋاتقان رىئاللىققا كۆڭۈل بۆلگۈچى ئىكەنلىكىنى ئوقۇرمەنلەرگە سەزدۈرەلىشى كېرەك.

شئېىرنىڭ بەدئىيلىك خۇسۇسىيىتى دەرۋەقە موھىملىق جەھەتتە ئالدىنقى ئورۇندا تۇرىدۇ.شائىرنىڭ كارامىتى ئەگەر ئوقۇرممەنلەرنى ھوزۇرلاندۇرۇش چېگرىسىدا مەڭگۈ توختىتىپ قويىدىكەن.بىر قېتىم ئوقۇپ ئۇنتۇلدىغان شئېىرغا-ئۆمرى قىسقا شئېىرغا ئايلىنىپ قالىدۇ.گۈلنىڭ رولى نىمە ؟ پەقەت خۇشپۇراق تارقىتىشلىمۇ؟ گۈلنىڭ يالغۇز  خۇشپۇراق تارقىتىشلا ئەمەس.بەلكى ئادەمگە ھاياتنىڭ ۋە مۇھەببەتنىڭ قەدىر-قىممىتىنى سەزدۈرۈشتۇر.مانا بۇ گۈلدىن كېلىپ چىققىدىغان ماھىيەت -ئىچكى مەنادۇر.شئېىرنى مەنىدىن ئۈزۈل-كېسىل قۇتۇلدۇرماقچى بولۇش شئېىرنى سۈنئىي گۈل،سۇلياۋ گۈل،قەغەز گۈلگە ئايلاندۇرۇشقا ئۇرۇنۇشتىن باشقا ئەخمەقلىق ئەمەس.