مەھەمەتجان راشىدىن شئېىرلىرىدىكى «مەخپىيەتلىك» ئەزىز ھېيت كۈن [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

مۇھەممەدجان راشىدىن ئاكىنىڭ تىنىگە سالامەتلىك، قەلىمىگە بەرىكەت تىلەيمەن.  ھەم بىزنى مۇھەممەدجان ئاكىنىڭ  ھاياتى پائالىيىتى بىلەن تۇنۇشۇش پۇرسىتى بىلەن تەمىنلىگەن  ئەزىز ھېيىت كۈنگە كۆپ رەھمەت.

ماقالىدىكى مەزمۇنغا،شۇنداقلا پىشقەدەم شائىر مۇھەمەتجان راشىدىننىڭ  سالامەتلىكى ،ئىجادىيەتىگە كۆڭۈل بۆلگەن تورداشلارغا تەششەكۈر.

شائىر مۇھەمەتجان راشىدىننىڭ نام-شۆھرەت كۆزلىمەسلىك،تاماخۇرلۇقتىن يىراق تۇرۇش،شەخسىيەتچىلىككە بېرىلمەسلىك،ئۆزىنى ئاددى پۇقرالار بىلەن ئۆخشاش ئورۇنغا قويۇش روھى ھەممىمىزنىڭ ئۈگىنىشىمىزگە ئەرزىيدۇ.بولوپمۇ ئىجادىيەتتىكى يېڭى قەدەم قويغان ياشلار شۆھرەتنىڭ قىزىقتۇرۇشى،ئازدۇرىشىغا گۆل بولماسلىق ئۈچۈن مۇھەمەتجان راشىدىننىڭ «شۆھرەت،شئېىر ۋە مەن» ناملىق شئېىرىنى ئوبدان ئۈلگە قىلىشىغا ئەرزىيدۇ.

رىئالىزىملىق روھ- جىددىي تەققازالىقنى قاندۇرىدىغان قىممەتلىك روھتۇر.مۇھەمەتجان راشىدىننىڭ «ئۇسىغان يەرگە بارىدىغان » شئېىرلىرى دىللارنى سۆيۈندۈرىدۇ.دىلكەشلىك-ئاددى پۇقرالارغا بولغان مايىللىق،ئۇلار بىلەن قەلبداشلىقنى يەنى مۇھەمەتجان راشىدىننىڭ پۇقرالار بىلەن بولغان قەلبداشلىقىنى بىلدۈرىدۇ.تىلىمۇ پۇقرالارنىڭ ئۆز تىلى بولۇپ،پۇقرالارنىڭ تەپەككۇرىغا،تىلىغا ئەڭ يېقىن . مۇھەمەتجان راشىدىننىڭ يەنە ئويلىنىشقا ئۈندەيدىغان شئېىرلىرمۇ بەلگىلىك سالماقنى ئىگىللىگەن بولۇپ ئاددى،پۇقرالارنىڭ تەپەككۇر قابىليىتىگە ئۇيغۇنلاشتۇرۇلغان....

خەلق قوشاقلىرىغا يېقىن بولۇش-19-ئەسىرنىڭ كىيىنكى يېرىمىدا كۆزگە كۆرىنەرلىك نەتىجە ياراتقان شائىر موللا بىلال شئېىرلىرىنىڭ موھىم بىر ئالاھىدىلىكى بولغان.موللا بىلالنىڭ نۇرغۇن شئېىرلىرى قوشاقلىرىغا ئايلىنىپ كەتكەن.مۇھەمەتجان راشىدىننى موللا بىلالنىڭ شۇ روھىغا ئىجدى ۋارىسلىق قىلغان دىيىشكە بولىدۇ.

بەرمىسەڭمۇ بەرمە قىزىڭنى

مۇھەمەتجان راشىدىن

1
شەھرىمىزدە بىر توي بۇزۇلدى ،
مۇھەببەتكە ئۈنۈپ شۇم تىكەن.
بەرمەس بوپتۇ قىزنىڭ ئانىسى ،
سەۋەپ يىگىت سەھرالىق ئىكەن .
2
ئىجاد  قىپتۇ  ئۇقسام  شۇنداقلار،
سەھرالىقنى داڭگال دېگەننى .
كەشىپ قىپتۇ يېزا - سەھرانى ،
ئادەم تۇرماس  جاڭگال دىگەننى.
3
تەكتى ئەسلى بۇ شەھەرنىڭمۇ ،
چۆل ئېدىغۇ ، جاڭگال ئىدىغۇ ؟
ئەسلەپ باقسۇن ، ئاشۇ خېنىمنىڭ ،
بوۋىسىمۇ  داڭگال ئېدىغۇ ؟!
4
شەھەر بولاي دەپ قالدى يېزا ،
كۆرمەي تۇرۇپ جاڭگال دېمىگىن.
بەرمىسەڭمۇ بەرمە قىزىڭنى ،
سەھرالىقنى داڭگال دېمىگىن .

  يۇقۇرقى قىسقا شئېىردا  ئىخچاملىق ۋە ئاممىباپلىق ئەكس-ئېتىپلا قالماي  ناھايىتى كەڭ مەزمۇن يورۇتۇلغان.

  ئاددى پۇقرالارغا شائىرلار  ئەمگەك قىلىپ بېرەلمەيدۇ.ئۇلارنىڭ قوللىغى پۇل تۇتقۇزۇپ قويالمايدۇ. لىكىن خەلقپەرۋەر شائىرلار ئاددى پۇقرالار كۆڭلىدە ئويلاپ كېلىۋاتقان ئەمما ئىپادىلەپ بولالمىغان ئوي،تۇيغۇلارنى يارقىن ئىپادىلەپ بېرىدۇ.خەلقنىڭ ئاۋازى،تىلى بولۇش دېگەن شۇ.مۇھەمەتجان راشىدىن ئەنە شۇنداق خەلقپەرۋەر شائىرلارنىڭ ھەقىقىي ئۈلگىسىدۇر.بىز مۇھەمەتجان راشىدىننىڭ خەلقنى ئۇلۇغ كۆرىدىغان روھىنى ئۆرنەك قىلىشىمىز كېرەك.

مۇھەمەتجان راشىدىن ئاكىنىڭ شېرى ئىجاديىتىگە بېرىلگەن بۇ ئىلمى باھا ،كىشىنى ھەقىقەتەن سۆيۈندۈرىدۇ  شۇڭا ئالدى بىلەن ئەزىز ھېيىت ئەپەندىنىڭ ئەجرىگە تەشەككۈر ئېيتىمەن.
مېنىڭ ھېس قىلىشىمچە مۇھەمەتجان راشىدىن ئاكا ھەقىقەتەن پەللە ياراتقان شائېر بولسىمۇ ،ئۇنىڭ ئىلمىي ئىجاديىتى ھەققىدىكى تەتقىقات چوڭقۇرلىقى تېىخى ۋايىغا يەتمىدى .نۇرغۇن تەتقىقات بوشلۇقلىرى بىزنىڭ ئىزدىنىشىمىزنى كۈتۈپ تۇرىدۇ.
بىز نىمىشقا ئاپتۇرنىڭ ئىستىلىستىكىلىق ماھارىتى ھەققىدە ئايرىم توختالمايمىز؟ ئاپتۇرنىڭ ئىستىتىكىلىق بەددى سەۋىيەسى قانداق قىلىپ ئوقۇرمەنلەرنىڭ مەنتىقە سەۋيەسى بىلەن ئۇيغۇنلاشتى ؟ ئۇنىڭ  ساتىرىك  شېرلىرىنىڭ ئىجتىماى قىممىتى  نەدە؟...دىگەندەك مەخسۇس  تېملاردا  تەتقىقات ئېلىپ بارمايمىز؟
دىمەكچى بولغان پىكرىم شۇكى  بىز ئۆزىمىزنىڭ ئۇلۇغ ئەدىپلىرىگە لايىق شان - شەرەپنى ئۇلارنىڭ كۆزىنىڭ تېرىك ۋاختىدا ھەدىيە قىلساق ،ئۆلگەندىن كېيىن ياسىن ئوقىغاندىن مىڭ ئەۋزەل.

قەلبىنۇر ئېلياسنىڭ تەكلىپ پىكرى ھەقىقەتەن ئورۇنلۇق ئىكەن.يەنى ئىستىلىستىكا ماھارىتى ۋە ساتىرىك شئېىرلىرىنىڭ ئىجتىمائى قىممىتى دېگەن مەسىلىلەر ھەقىقەتەن مۇھەمەتجان راشىدىن شئېىرلىرىنى مۇھاكىمە قىلىشنى چوڭقۇرلۇققا ھەم مۇكەمەللىكە ئىگە قىلىشتا تۈرتكىلىك رولى بار.

ئۇلۇغ پىكىرنى ھەم ئاددى ھەم راۋان بايان قىلىش-ئويلىنىشقا تېگىشلىك مەسىلە.شائىر ياكى ئەدىپ بىر جەھەتتىن ئۇلۇغ تەپككۇر يۈرگۈزەلىسە يەنە ئۇنى كىشىلەر ھەم تىز ھەم ئاسان قۇبۇل قىلىلايدىغان قىلىپ يورۇتۇپ بېرەلىسە قالتىس تالنانتۇر.جالىلدىن رۇمى «كۆزگە ئايلانسۇن كۆڭۈل» دىيىش ئارقىلىق بىر كىتاپ بىلەن ئىپادىلنىدىغان مەنانى يۇقۇرقى ئۈچ سۆز بىلەنلا ھەم ئوچۇق،ھەم راۋان ئىپادىلەپ بەرگەن.

شئېىرنى مۇھەمەتجان راشىدىننىڭ ئۇسلۇبىدا يېزىش قارىماققا  ئاددى  ۋە ئاساندەك بىلىنىشى مۇمكىن .لىكىن شۇنداق ئۇسلۇپنى يېتىلدۈرۈش ئەمىليەتتە ناھايىتى قىيىن.قىيىن بولىدىغىنى شۇ ئاددىلىقنى مىليۇنلىغان كىشىلەر قۇبۇل قىلاليدىغان ھالەتكە يەتكۈزۈشتە.

مۇھەمەتجان راشىدىن شئېىرلىرىدىكى جامائەتچىلىك ئالدىدا ئوقۇشقا ناھايىتى باپ كېلىدىغان خۇسۇسىيەت بىرى: مۇھەمەتجان راشىدىن ئاكىنىڭ دائىم پۇقرالار بىلەن بىللە يۈرگەنلىكى،پۇقرالاردىن ئايرىلىپ قالمىغانلىقى بىلەن مۇناسىۋەتلىك.شۇجەرياندا ئۇ،ئۆزىنىمۇ ئاددى بىر پۇقرا دەپ ھېس قىلغان ۋە شۇ تۇيغۇنى باشتىن-ئاخىر ئۆزىگە ھەمراھ قىلغان.

يەنە بىر جەھەتتىن مۇھەمەتجان راشىدىن ئاكا ئۆزىنى پۇقرا  ھېس قىلىش بىلەنلا ئۆتۈپ كەتمەي،پۇقرالارنىڭ قەلبىدىكى شئېىرىي تۇيغۇ،ئېلمنت،دېتاللارنى شائىرانە كۆز بىلەن بايقاپ تىل ۋە تەسەۋۇر ئارقىلىق يورۇتقان.شۇنداق بولغاچقا ئۇنىڭ شئېىرلىرىنى ھەرقانداق ئورۇن ۋە سورۇندا،چوڭ-كىچىك،ئەر-ئاياللار ئوتتۇرسىدا ئوقۇشقا بولىدۇ.ھېچقانداق چەكلىمىگە ئۇچرىمايدۇ.كىشىلەرنىڭ ئاڭقىرالماي قېلىشىدىن ئەندىشە قىلىش پەقكەت مەۋجۇت ئەمەس.....

مۇھەمەتجان راشىدىن ئاكىنىڭ ھازىر جاۋاپلىقى -ئۇنىڭ تەسىرلىنىشچان،ئاق كۆڭۈل،سەزگۈچانلىققا باي ،ئاددى پۇقرالارغا مايىل،ئىنكاسى تىز بولۇش قاتارلىق ئالاھىدىلىكلىردىن كەلگەن.شۇنداقلا زېھنىنىڭ ناھايىتى ئۆتكۈرلىكىدىن كەلگەن.ھەم تىز ھەم يۈكسەك ئىدىيۋى چوڭقۇرلۇققا ئىگە تەپەككۇرنى يۈرگۈزۈش-ھەممە ئادەمنىڭ قوللىدىن كېلىدىغان ئىش ئەمەس.بۇ ئالاھىدىلىكنى مۇھەمەتجان راشىدىن ئاكا تەدرىجى يېتىشتۈرگەن.

مۇھەمەتجان راشىدىننىڭ شئېىرلى ئالدى بىلەن شئېىر بولۇش ئۆلچىمىگە،شئېىرنىڭ ئەڭ تۈپ خۇسۇسىيەتلىرىگە ئىگە.ئاندىن ناخشا تېكستى بولۇش ئالھاھىدىلىكىگە ئىگە.كۆپۈنچە شئېىرلىرى شئېىر ھالىتىدە سۆيۈلۈپ ئوقۇشقا نائىل بولۇپ قالماي ئېسىل ناخشا تېكىستى بولۇپ سەھنىلىرىمىزگە مەنا،ھېكمەت بېغىشلاپ كېلىۋاتىدۇ.نۇرغۇن مەشھۇر خەلق ناخشىلىرىنىڭ تېكستى مۇھەمەتجان راشىدىن شئېىرلىرى ئىچىدىن تاللانغان.