تارىمى تور خاتىرىسى

2010-04-14

ئىسىمنىڭ ياسىلىشى - [تۈركچە ئۆگىنەيلى ]

版权声明：转载时请以超链接形式标明文章原始出处和作者信息及本声明
logs/62138561.html

 

ئىسىمنىڭ  ياسىلىشى 

بىر قىسىم ئىسىم ۋە پېئىللارغا  ئۇلانمىلارنىڭ قوشۇلىشى ئارقىلىق يېڭى ئىسىم ياسىلىدۇ .

1.  ئىسىمدىن ئىسىمنىڭ ياسىلىشى

باشقا ئىسىمدىن يېڭى ئىسىم ياسالغان ۋاقىتتا كۆپ قوللىنىدىغان ئۇلانمىلار  تۆۋەندىكىچە : (مۇھىملىرى)

 

(1) ci ,cı, cu , cü  سوزۇق تاۋۇش  ۋە ئۈزۈك تاۋۇش بىلەن ئاياقلاشقان سۆزلەردىن كىيىن ئۇلىنىپ كىلىدۇ .

   çi , çı  ,çu ,çü   ئۈزۈك تاۋۇش بىلەن ئاياقلاشقان سۆزلەردىن كىيىن ئۇلىنىدۇ .

بۇ ئۇلانمىلار قوشۇلغاندىن كىيىن ياسالغان ئىسىم  كەسىپ  ،قىزىقىشنى بىلدۈرىدۇ .

kömür + cü   كۆمۈر + چى

tayyare  +ci    ئايروپىلان  + چى  (ئۇچقۇچى ) ئەرەبچىدىن كىرگەن سۆز .

balık + çı         بېلىق + چى

 

(2) taŞ , daŞ   بۇ ئۇلانما تۈرك تىلدىكى سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ ماسلىشىش قانۇنىيىتىگە بويسۇنمايدۇ . 

سۆزلەرگە ئۇلىنىپ دوستانە ھەمكارلىق ، كوللىكتىپ ئىشقا ئورتاق قاتنىشىش مەنىسىنى بىلدۈرىدۇ.

vatan + daŞ     ۋەتەن  + داش  (ئەرەبچە  سۆز )
arka  + daŞ      ئارقا ، دۈمبە  + داش  =  ساۋاقداش
yurt  + taŞ       يۇرت + داش 

 

(3)   lik , lık, luk , lük   بۇ  ئۇلانما سۆزلەرگە قوشۇلۇپ ، ئورۇن ، ھالەتمەنىسىنى  بىلدۈرىدۇ .

ana  +  lık                     ئانا +  لىق
genç  + lik                   ياش + لىق
dokuz  + luk              توققۇز + لۇك =  توققۇزىنجى   نومۇر

 

(4) cik , cık, cuk , cük  ، çik , çık, çuk , çük   بۇ ئۇلانما  سۆزلەرگە قوشۇلۇپ  ، كىچىك مەنىسىنى بىلدۈرىدۇ .

ev  +  cık                      ئۆي  +  ...  =  كىچىك ئۆي
kapı  +  cık                  ئىشىك  + ....=  كىچىك  ئىشىك
kuŞ   +  çuk                قۇش  +   .....=   كىچىك  قۇش

 

(5)   man  ,men   بۇ  ئۇلانما   سۆزلەرگە قوشۇلۇپ  ، كەسىپ  ۋە  ساھەنى  مەنىسنى  بىلدۈرىدۇ  .

dil  + men                  تىل  +   ... =   تىلشۇناس 

 

2.  پېئىلدىن  ئىسىمنىڭ  ياسىلىشى

 

پېئىلدىن  ئىسىم ياسالغان ۋاقىتتا  كۆپ قوللىنىدىغان ئۇلانمىلار

(1)  ma , me  بۇ ئۇلانما سۆزلەرگە قوشۇلۇپ ، ئىش ھەركەتنىڭ جەريانى ، نەتىجە  مەنىسىنى بىلدۈرىدۇ .

bas-mak      باسماق  ، بېسىش     basma        باسما      
as-mak       ئاسماق ، ئېسىش        asma          ئاسما

 

(2 )   y)iŞ ,(y)ıŞ , (y)uŞ , (y)üŞ )  بۇ ئۇلانما سۆزلەرگە قوشۇلۇپ ، ئىش ھەركەتنىڭ  ھالىتى ، ئۇسۇلى ،  جەريانى ،  نەتىجىسنى  بىلدۈرىدۇ .

  gelmek       كەلمەك                        geliŞ       كىلىش  (مېڭىشنىڭ  ھالىتى)          
gülmek         كۈلمەك                       gülüŞ       كۈلۈش   (كۈلكە   ئاۋازى )
doğmak        تۇغماق                     doğuŞ       تۇغۇش   (تۇغۇش   جەريانى)

 

(3)    m , im , ım ,um ,üm    بۇ  ئۇلانما  سۆزلەرگە  قوشۇلۇپ  ، ئىش ھەركەتنىڭ  سان مىقدارى ، جەريانى  ، نەتىجىسىنى بىلدۈرىدۇ  .

yutmak            يۇتماق                        yudum       بىر  يۇتۇم 

görmek            كۆرۈش                        görüm          كۆرۈش قۇۋىتى 

 

(4)  k, ik, ık ,uk ,ük    بۇ  ئۇلانما  سۆزلەرگە قوشۇلۇپ  ، ھەرخىل ئوخشاش  بولمىغان مەنىلەرنى بىلدۈرىدۇ .

kapamak            يېپىش                    kapak          ياپقۇچ  (تۇۋاق ، بوتۇلكىلارنىڭ ئاغزى  دىگەندەك)  

bölmek                بۆلۈش                  bölük               بۆلەك
sürmek              ئۇزارتىش                  sürek              ئۇزۇنلۇق 

 

(5)    nç , ınç , unç ,ünç    بۇ  ئۇلانما  سۆزلەرگە قوشۇلۇپ  ، ھەرخىل ئوخشاش  بولمىغان مەنىلەرنى بىلدۈرىدۇ .

sevinmek             خوش  بولماق           sevinç    خوشاللىق ، خوشال   
kazanmak           يەڭمەك ، ئۇتماق       kazanç      كىرىم  ، مائاش

 

(6 ) kaç , keç , gaç , geç
kıç ,kiç, kuç ,küç
giç , gıç , guç , güç         

           بۇ  ئۇلانما  سۆزلەرگە قوشۇلۇپ  ، ھەرخىل ئوخشاش  بولمىغان مەنىلەرنى بىلدۈرىدۇ .

yüzmek                      سۇ  ئۈزۈش            yüzgeç                سۇ  ئۈزگۈچى         
baŞlan                       باشلانماق             baŞlangıç             باشلىنىش  (جەريانى)
kısmak                      قىسماق                 kıskaç                    قىسقاچ ، ئامبۇر
bilmek                   بىلمەك ، بىلىش            bilgıç                   كەسىپ  ئەھلى ، بىلگۈچى