ئوبامانىڭ قاھىرە نوتۇقى

يىڭى باشلىنىش

قاھىرە ئۇنىۋېرسىتېتى(مىسىرنىڭ پايتەختى قاھىرە)(2009-يىلى 6-ئاينىڭ 4-كۈنى)

پرېزدېنت ئوباما: سىزلەرگە كۆپ رەھمەت!
خەيرلىك چۈشتىن كىيىن، مەن ئۆلمەس شەھەر قاھىرەدە بولغانلىقىمدىن ۋە بۇ شەھەردىكى پەۋقۇلئاددە ئىككى ئورۇن تەرىپىدىن كۇتىۋىلىنغانلىقىمدىن ناھايىتى چوڭ شان شەرەپ ھېس قىلدىم.
مىڭلارچە يىللاردىن بۇيان، ئەل-ئەزھەر ئىسلامىي ئىلىمنىڭ بوشۇگى بولۇپ كەلگەن بولسا قاھىرە ئۇنىۋىرىستىتى مىسىرنىڭ ئىلگىرلىشىدىكى ئەڭ مۇھىم مەنبە بولغان ئىدى. ئىككى ئورگان دائىما ئەن-ئەنە ۋە ئىلگىرلەشنىڭ ئورگانىك بىرلەشمىسىگە ۋەكىللىك قىلدى. مەن سىلەرنىڭ مېھمان -دوستلۇقۇڭلارغا، مىسىر خەلقىنىڭ مېھماندوستلۇقىغا مىننەتدارمەن.
شۇنداقلا ئامېرىكا خەلقىنىڭ ياخشى تىلەكلىرىنى ھەمدە دۆلىتىمدىكى تىنچلىقسويەر مۇسۇلمان جامائىتىنىڭ ئىللىق سالامىنى سىلەرگە ئېلىپ كەلگەنلىكىمدىن پەخىرلىنىمەن.
ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم. (ئالقىش)
بىز، ئامېرىكا قوشما شتاتلىرى بىلەن دۇنيا مىقياسىدىكى مۇسۇلمانلار ئارىسىدا مەيدانغا چىققان ۋە يىلتىزى ھازىرقى مەۋجۇت سىياسى تالاش تارتىشلارنىڭ ئۆتەسىدىكى تارىخى ۋەقەلەرگە تاقىلىدىغان ناھايىتى جىددىي بىر ۋەزىيەت ئاستىدا كورۇشۇپ تۇرۇپتىمىز.
ئىسلامىيەت بىلەن غەرب ئارىسىدىكى مۇناسىۋەت ئەسىرلەر بويى داۋام قىلغان تەڭ مەۋجۇت بولۇش ۋە ھەمكارلىشىشىنى، شۇنداقلا توقۇنۇش ۋە دىنىي ئۇرۇشلارنىمۇ ئوز ئىچىگە ئالىدۇ.
يېقىنغا نەزەر سالساق، بۇ جىددىيلىكنىڭ يەنە بىر سەۋەبىنىڭ بولسا كۆپلىگەن مۇسۇلمانلارنىڭ ھەق-ھوقۇقلىرىغا ھۆرمەت قىلىنمىغان مۇنقەرزچىلىكدىن ۋە مۇتلەق كوپ سانلىق ئاھالىسى مۇسۇلمان بولغان دۆلەتلەرنىڭ قورچاق ئورنىدا كورۇلگەنلىكىدەك رىياللىقتىن ئوزۇقلانغانلىقىنىى كۈرۈۋالالايمىز. ئۇنىڭغا قوشۇلۇپ دەۋرىمىزدىكى زامانىۋىلىشىش ۋە گلوباللىشىش(يەرشارىلىشىشى؟) دولقۇنى ئېلىپ كەلگەن تىز ئوزگۇرۇشلەر كۆپلىگەن مۇسۇلمانلارنىڭ نەزىرىدە غەرب دۆلەتلىرىنى ئوزلىرىنىڭ ئىسلامىي ئەن-ئەنىلىرىگە دۈشمەن كورۇشتەك تۇيغۇنى شەكىللەندۈردى.
زوراۋان ئاشقۇن كۇچلەر بۇ جىددىيلىكنى سۇيئىستىمال قېلىب تۇرۇپ مۇسۇلمانلار ئارىسىدا سانى ئاز بولسىمۇ لېكىن قابىل بىر گۇرۇپنى ئازدۇرۇپ زوراۋان كۇچ سۈپىتىدە ئوتتۇرىغا چىقتى.
2001-يىلىدىكى 11-سېنتەبىر ھۇجۇمى ۋە بۇ ئاشقۇن زوراۋانلارنىڭ گۇناھسىز خەلقلەرگە قاراتقان تەھدىتكارلىقلىرى دۆلىتىمدىكى بەزى كىشىلەر ئارىسىدا ئىسلامىيەتنى يالغۇز ئامېرىكا ۋە غەربكە قارىتالا ئەمەس، بەلكى كىشىلىك ھوقۇق نۇقتىسىدىنمۇ دۈشمەن كۇچ دەپ قارايدىغان كىشىلەر مۇقەررەر ھالدا ئوتتۇرىغا چىقتى. بۇلارنىڭ ھەممىسى بىرلىشىپ تېخىمۇ كوپ قورقۇنچ ۋە ئوزئارا ئىشەنچسىزلىك تۇغدۇردى.
ئەگەر ئارىمىزدىكى مۇناسىۋەتلەر بىزنىڭ پەرقلىقلىقىمىز ئارقىلىق بەلگۇلىنىدىغانلا بولسا بىز تىنچلىقنى ئەمەس بەلكى ئۆچمەنلىكىنى، ئىنسانلار ئارىسىدىكى ھەققانىيەت ۋە گۇللۇنۇش ئۈچۈن ياردەم قىلىدىغانلار ئارىسىدىكى ھەمكارلىقنى ئەمەس بەلكى توقۇنۇشنى تەرغىب قىلغۇچىلارنى كۇچلەندۇرگەن بولىمىز. بۇ خىل گۇمانخورلۇق ۋە چىقىشالماسلىقلار چەمبىرىگە چوقۇم خاتىمە بېرىلىشى كېرەك.
مەن قاھىرەگە ئامېرىكا ۋە دۇنيا مۇسۇلمانلىرى ئارىسىدا ئوز ئارا مەنپەئەت يەتكۈزۈش، ئوز-ئارا ھۆرمەت قېلىش ۋە شۇنداقلا ئامېرىكا ۋە ئىسلامىيەتنىڭ بىر بىرىنى چەتكە قاقمايدىغانلىقى ۋە ئوزئارا رىقابەت ئىچىدە ئەمەسلىكىدەك ئاددىي بىر ھەقىقەت ئاساسىدا يېڭىدىن بىر سەپەر باشلاش ئۈچۈن كەلدىم. ئەمىلىەتتە بولسا ئىسلامىيەت ۋە ئامېرىكا بۇتۇن ئىنسانىيەتكە ئورتاق بولغان ھەققانىيەت ۋە تەرەققىيات، ھوشكورۇش ۋە ئىززەت ھۆرمەت قاتارلىق پرىنسىپلاردا بىر بىرىنى تولۇقلايدۇ ۋە تولدۇرىدۇ.
شۇنىمۇ ياخشى بىلىمەنكى، بۇ ئۆزگۇرۇشلەر بىر كېچىدە يۇز بەرمەيدۇ. مەن بۇ نۇتۇقۇم ھەققىدە تارقىلىۋاتقان ناھايىتى كۆپ ئۇچۇرلاردىنمۇ خەۋەردارمەن ۋە يىللاردىن بۇيان شەكىللەنگەن بۇ ئىشەنچسىزلىكنىڭ بىر نۇتۇق بىلەن يوق بولۇپ كەتمەيدىغانلىقىنىمۇ ياخشى بىلىمەن.
شۇنىڭغا ئىشىنىمەنكى، ئالدىمىزغا قاراپ چامدايمىز دەيدىكەنمىز، بىز چوقۇم كۆپ ھاللاردا يېپىق ئىشىك ئارقىسىدا دېيىلىپ كەلگەنلەرنى ئوچۇق كۆڭۇللۇك بىلەن بىر- بىرىمىزگە ئېيتىشىمىز كېرەك. بىر-بىرىمىزنى تىڭشاشقا، بىر-بىرىمىزدىن ئۆگىنىشكە، بىربىرىمىزگە ھۆرمەت قىلىشقا ۋە ئوز-ئارا ئورتاق زېمىن تېپىشقا ئىزچىل غەيرەت كۆرسىتىشىمىز كېرەك. خۇددى مۇقەددەس قۇرئان بىزگە ئۇگەتكىنىدەك: «دائىما ئاللاھنى ياد-ئەيلە ۋە ھەقىقەتنى سۆزلە»(ئالقىش)
بۈگۈن مەن دەل شۇنى قىلماقچى، يەنى ئامالىمنىڭ يېتىشىچە، بىزنى كۇتۇپ تۇرغان ۋەزىپىلەرگە بولغان كەمتەرلىكىم، ئوخشاش ئىنسانلار بولۇشىمىز سەۋەبلىك ئوز-ئارا بىر-بىرىمىز بىلەن بولغان ئورتاقلىقىمىزنىڭ بىزنى ئايرىيدىغان ئامىللارغا قارىغاندا تېخىمۇ قۇۋۋەتلىك ئىكەنلىكىگە بولغان تولۇق ئىشەنچىم بىلەن سىلەرگە ھەقىقەتلەرنى سۆزلىمەكچىمەن.
مېنىڭ بۇ غايەم ئەمەلىيەتتە مېنىڭ ھايات تەجرىبەمدە چوڭقۇر يىلتىز تارتقان. مەن بىر خرىستىئان، لېكىن مىنىڭ دادام كېنىيەلىك بولۇپ ئائىلىسىدە بىر قانچە ئەۋلاد مۇسۇلمانلار بار. بالىلىقىمدا بىر قانچە يېلىمنى ھىندونېزىيىدە ئۆتكۈزگەن ۋاقتىمدا ھەر كۈنى سەھەر ۋە ئاخشامدا ئەزان ئاۋازىنى ئاڭلايتتىم. ياشلىقىمدا بولسا ئىسلامىي ئېتىقادىدىن ئوزلىرىگە ھۇزۇر ۋە شان شەرەپ تاپقان كۆپلىگەن جامائەت مەنسۇپلىرى بىلەن چىكاگودا بىللە ئىشلىدىم.
دۇنيا مەدەنىيەت تەرەققىياتنىڭ قانچىلىك دەرىجىدە ئىسلامىيەتكە قەرزدار ئىكەنلىكىنى بىلىپ يەتكەنلەردىنمەن. ئەسىرلەر بويىچە ئىلىم مەشئىلىنى ئېگىز كۆتۈرگەن، ياۋروپانىڭ گۈللىنىشى ۋە ئويغىنىشىنىڭ يولىنى ئاچقان دەل ئىسلامىيەت ۋە ئەل-ئەزھەردەك ئىسلامىي بىلىم يۇرتلىرى ئىدى.(ئالقىش)
ئالگېبرالىق تەرتىپلەرنى ئىجاد قىلغانمۇ، ماگنىتلىق كومپاس ۋە دېڭىز يولىنى ئېچىش ئەسۋابلىرىنى ئىجاد قىلغانمۇ، قەلەمكەشلىك ئۇستىلىرى ۋە مەتبەچىلىك تېخنىكىلىرىنى، كېسەللىكنىڭ يامرىشى ۋە ئۇنى داۋالاشنىڭ يېڭى ئۇسۇللىرى قاتارلىقلارنى ئىجاد قىلغانلارمۇ دەل مۇسۇلمان جامائەتلىرى ئىدى. ئىسلامىي مەدەنىيەتنىڭ بىزگە مىراس قالغان ئەسەرلەرلەر ئارىسىدا ھەشەمەتلىك مۇنارىلەر ۋە كۆككە تاقاشقان قۇببەلەر، ئۆلمەس شېئىرلار ۋە ھۇزۇر بېغىشلىغۇچى مۇزىكا كۈيلىرى، جەلپكار ھۆسنىخەتلەر ۋە ئىنسانغا ھۇزۇر بېغىشلىغۇچى ئىبادەتگاھلار قاتارلىقلار قىسقىغىنا مىسال بولالايدۇ. تارىخ بويىچە ئىسلامىيەت ھەم سۆزىدە ھەم ھەرىكىتىدە دىنىي خوش-كورۇش ۋە ئىرقىي باراۋەرلىكنىڭ مۇمكىنچىلىكىنى ئېنىق كۆرسىتىپ كەلدى. (ئالقىش)
مەن يەنە شۇنى ئوبدان بىلىمەنكى، ئىسلام دائىم ئامېرىكا ئەپسانىسىنىڭ بىر پارچىسى بولۇپ كەلگەن. دۆلىتىمنى رەسمى ئېتىراپ قىلغان تۇنجى دۆلەت ماراكەش ئىدى. 1796-يىلى ترىپولىدا ئىمزالانغان توختامنامىدە، بىزنىڭ 2- پرەزىدىنتىمىز جوھن ئادامس، «ئامېرىكا قوشما شتاتلىرىنىڭ ئۆزىدە مۇسۇلمانلارنىڭ قانۇنلىرىغا، ئادەتلىرىگە ۋە دىنى ئېتىقادىغا قارشى ھىچ نەرسە مەۋجۇت ئەمەس» دەپ يازغان ئىدى. دۆلىتىمىز قۇرۇلغاندىن بېرى مۇسۇلمانلار ئامېرىكا جەمئىيىتىنى بېيىتتى. ئۇلار ئۇرۇشلاردا بىز بىلەن بىللە جەڭ قىلدى، ئۈلار ھۆكۈمەت ئورۇنلىرىدا خىزمەت ئاقتۇردى، ئاممىۋىي ئەركىنلىك ھەرىكەتلىرىدە ئالدىنقى سەپتە تىك تۇردى، مۇۋەپپەقىيەتلىك ھالدا يەككە تىجارەتلەرنى شەكىللەندۈرۈپ راۋاجلاندۇردى، ئۇنىۋىرىستىتلىرىمىزدا ئوقۇتقۇچىلىق قىلدى، تەنھەرىكەت مەيدانلىرىمىزدا ئوز تالانتىنى نامايان قىلدى، نوبېل مۇكاپاتلىرىغا ئېرىشتى، تارىخىمىزدىكى ئەڭ ئېگىز بىنالارنى ئىنشا قىلدى ۋە ئولىمپىك مەشئەللەرىمىزنى ياقتى.
ئامېرىكا دۆلەت مەجلىسىگە سايلانغان 1- مۇسۇلمان كوڭگرېس ئەزاسى تېخى يېقىندا ئاساسى قانۇنىمىزنى قوغداش ئۈچۈن ئىچكەن قەسەمنامىسىدە دۆلىتىمىزنىڭ قۇرغۇچىسى توماس جەففەرسوننىڭ شەخسى كۇتۇپخانىسىدىكى مۇقەددەس قۇرئانغا قول قويۇپ قەسەم بەردى. (ئالقىش)
شۇڭا دەيمەنكى، مەن ئىسلامىيەتنى، ۋەھىي قىلىنغان بۇ تۇپراقلارغا كېلىشتىن بۇرۇنقى 3 قىتئەدە ئاللىقاچان تونۇپ بولغانمەن. بۇ تەجىربىلىرىمنىڭ يېتەكچىلىكىدە شۇنىڭغا تولۇق ئىشىنىمەنكى، ئامېرىكا بىلەن ئىسلامىيەت ئارىسىدىكى ھەمكارلىق چوقۇم «ئىسلامىيەتنىڭ نېمە ئەمەس ئىكەنلىكى»دە ئەمەس، بەلكى «ھەقىقىي ئىسلامنىڭ نېمە ئىكەنلىكى»دە ۋۇجۇدقا چىقىشى كېرەك. ھېسابلايمەنكى، ئامېرىكا پرەزىدەنتى بولغان مىنىڭ يەنە بىر مەسئۇلىيىتىم: مەيلى نەدە ئوتتۇرىغا چىقىشىدىن قەتئىينەزەر ئىسلامىيەت ھەققىدىكى سەلبىي ئوبرازلارغا قارشى كۈرەش قىلىشتىن ئىبارەت. (ئالقىش)
لېكىن ئوخشاش پرىنسىپلار چوقۇم مۇسۇلمانلارنىڭ ئامېرىكاغا بولغان قاراشلىرى ئۈچۈنمۇ كۇچكە ئىگە. (ئالقىش)
خۇددى مۇسۇلمانلار ئاددىيغىنا رادىكال بىر كاتېگورىيەگە چۇشمىگىنىگە ئوخشاش، ئامېرىكا ھەم پەقەت ئۆز مەنپەئەتىنىلا ئويلايدىغان ئاددىيغىنا يەككە قاراشتىكى بىر ئىمپېرىيە كاتېگورىيىسىگە چۈشمەيدۇ
ئامېرىكا قوشما شتاتلىرى دۇنيا تارىخىدا بىلىنگەن بىردىن-بىر ئالدىغا قاراپ ئىلگىرلەشنىڭ يېگانە مەنبەسى ۋە مىسالى. بىز ئىمپىرىيالىزىمغا قارشى قىلىنغان ئىنقىلاب نەتىجىسىدە دۇنياغا كەلدۇق. گەرچە بىز «ھەممە تەڭ باراۋەر يارىتىلغان» دېگەن پرىنسىپلار ئاساسىدا دۆلىتىمىزنى قۇرغان بولساقمۇ، بۇ سۆزلەرنىڭ ھەقىقى مەنىسىنى ئەمىلىلەشتۇرۇش ئۈچۈن دۆلىتىمىز ئىچىدە ۋە دۇنيا مىقياسىدا ئەسىرلەرچە قان تۆكۈپ كۈرەش قىلدۇق. بىز بارلىق مەدەنىيەتلەردىن شەكىللەندۇق، دۇنيانىڭ ھەر بىر بۇلۇڭىدىن سۈرۈلۈپ بىر يەرگە كەلدۇق ۋە بىرلا ئاددىي پرىنسىپ ئۈچۈن جەم بولدۇق. ئۇ بولسىمۇ «ھەممە بىرلىشىپ ھەممىگە ئورتاق بىرنى يارىتىش»
مانا بۈگۈن مەندەك باراك ھۇسەيىن ئوباما نامىدىكى ئافرىقا نەسلىدىن بولغان بىر ئامېرىكالىقنىڭ پرەزىدېنت بولۇپ سايلىنالىغانلىقى مېنىڭ يۇقۇرىدا ئېيتقانلىرىمنى ئىخچاملايدىغان تارىخى پاكىتتۇر. (ئالقىش)
مىنىڭ ئامېرىكا ھېكايەمنى يېگانە ئەھۋال دېگىلى بولمايدۇ. گەرچە ھەممىنىڭ ئورتاق ئارزۇسى بولغان «ئامېرىكا ئارزۇسى» ھەر بىر كىشىدە تەڭلا ئەمەلىيلەشمىگەن بولسىمۇ، لېكىن ئامېرىكادىن ئىبارەت بۇ ئارزۇ تەمىنلىگەن پۇرسەتلەر دۇنيانىڭ تۆت بۇلۇڭىدىن قىرغاقلىرىمىزغا كەلگەن بارلىق خەلقلەر ئۈچۈن، شۇنىڭ ئىچىدە ئامېرىكادا ياشاۋاتقان ۋە يىللىق كېرىم ۋە تەلىم تەربىيە سەۋىيىسى جەھەتتىن ئوتتۇرىچە ئامېرىكالىقلاردىن خېلىلا يۇقىرى بولغان 7 مىليون مۇسۇلمان ئۈچۈنمۇ كۇچكە ئىگە. (ئالقىش)
تېخىمۇ مۇھىم بولغىنى، ئامېرىكادىكى ئەركىنلىك بىراۋنىڭ دىنىي ئىتىقاد ئەركىنلىكىدىن ئايرىلالمايدۇ. شۇڭلاشقا ئامېرىكادا ھازىر ھەر بىر شتاتتا كۆپ ساندا مەسچىت بار بولۇپ، ئامېرىكادىكى توپلام مەسچىت سانى 1200 دىن ئاشىدۇ.
يەنە شۇ سەۋەبتىنكى، ئامېرىكا ھۆكۈمىتى مۇسۇلمان خانىم-قىزلارنىڭ ياغلىق چىگىشىنى قوغداش ۋە بۇنىڭغا خىلاپلىق قىلغانلارنى جازالاش ئۈچۈن ئالىي سوتقا بېرىپ بۇ ھەقتە ھوكۇم چىقارغۇزدى. (ئالقىش)
شۇڭلاشقا ئىسلامنىڭ ئامېرىكانىڭ ئايرىلماس بىر پارچىسى ئىكەنلىكىدە ھىچ بىر شۈبھە يوق. مەن ئىشىنىمەنكى، ئامېرىكا مەيلى قايسى ئىرق، دىن ۋە ياكى تۇرمۇش شەكلىدىن بولۇشىدىن قەتئىي نەزەر، ھەممىمىزنىڭ تىنچ ۋە بىخەتەر ياشاش، زورۇر تەلىم تەربىيە ئېلىش ۋە ئوز غۇرۇرىمىز بىلەن خىزمەت قىلىش، ئائىلىمىزنى، جامائەتىمىزنى ۋە ياراتقان ئاللاھنى سۆيۇش قاتارلىق پۈتۈن ئىنسانىيەتكە ئورتاق بولغان قىممەت قاراشلاردا ئورتاق ئارزۇلارغا ئىگە ئىكەنلىكىمىزدەك ھەقىقەتكە مەڭگۈ سادىق قالىدۇ. چۈنكى بۇ پۈتۈن ئىنسانىيەتنىڭ ئورتاق ئارزۇسى.
ئەلۋەتتە ھەممىمىزگە ئورتاق بۇ نۇقتىلارنى ئېتىراپ قېلىش بولسا ۋەزىپىمىزنىڭ ئەڭ باشلانغۇچىدىنلا ئىبارەت. چۈنكى، سۆزلەر ئىنسانىيەتنىڭ تەشنالىقىنى قاندۇرۇشقا يەتمەيدۇ. بۇ ئېھتىياجلار پەقەت ئالدىمىزدىكى يىللاردا ھەممىمىز يۈرەكلىك ھەرىكەت قىلالىغىنىمىزدىلا، ھەممىمىزگە ئورتاق بولغان بۇ قىيىنچىلىقلارنى باراۋەر چۇشەنگىنىمىزدىلا ئەمىلى جاۋابقا ئېرىشەلەيدۇ، ئەگەر بۇ ئېھتىياجلارغا جاۋاب بېرىشتە مەغلۇبىيەتكە ئۇچرىساق بۇ مەغلۇبىيەت ھەممىمىزنى ئېغىر ھالدا ئازابلايدۇ.
يېقىندىكى ئىقتىسادىي كرىزىسلەردىن ئۇگەنگىىنىمىزگە ئوخشاش، بىر دۆلەتنىڭ مالىيە سىستېمىسىدا مەيدانغا كەلگەن مەسىلە دۇنيانىڭ ھەممە جايلىرىدىكى ئىقتىسادىي گۈللۈنۈشكە تەسىر قىلىۋاتىدۇ. بىر زۇكامدىن يۇقۇملانغان بىر شەخس ھەممىمىزنى خەتەر گىردابىغا ئېلىپ بېرىۋاتىدۇ. بىر دۆلەتنىڭ ئاتوم قوراللىرىغا ئىگە بولۇشى بولسا بارلىق دۆلەتلەر ئارىسىدىكى ئاتوم تەھدىتلىرىنى يۇقۇرى كۆتۈرۈۋاتىدۇ. بىر تاغ قاپتىلىدىكى ئاشقۇن گۇرۇپلارنىڭ ئەركىن ھەرىكەت قېلىشى ئوكياننىڭ باشقا تەرىپىدىكى ئىنسانلارنىڭ ھاياتىغا تەھدىت قىلىۋاتىدۇ. بوسنىيادا ۋە دارفۇردا يۇز بەرگەن قىرغىنچىلىقلار بولسا ھەممىمىزنىڭ ئورتاق ۋىجدانىمىزغا بىر داغ بولۇپ يەرلىشىۋاتىدۇ. (ئالقىش)
شۇنداقكەن بۇ 21-ئەسىردە دۇنيايىمىزغا ئورتاق بولۇش دېگەنلىك بىرىمىزنىڭ يەنە بىرىمىزگە بولغان مەسئۇلىيەتلىرىمىزدىن ئايرىلالمايدۇ دېگەنلىكتىن ئىبارەت. مانا بۇ قوبۇل قېلىش ناھايىتى قىيىن بولغان بىر مەسئۇلىيەت.
ئىنسانىيەت تارىخى بىر مىللەت ياكى بىر قەبىلىنىڭ، شۇنداقلا بىر دىننىڭ ئۆزىنىڭ خۇسۇسى مەنپەئەتىنى دەپ باشقا بىرىنى بويسۇندۇرۇش تارىخىدىن ئىبارەت. لېكىن بۇ يېڭى دەۋردە بۇ خىل پوزىتسىيە ئۆزىنى مەغلۇپ قىلىشتىن باشقىغا يارىمايدۇ. ھازىرقىدەك بىر-بىرىمىزگە باغلانغان بىر دۇنيادا بىر مىللەتنى باشقا مىللەتتىن ياكى بىر گۇرۇپنى يەنە باشقا بىر گۇرۇپتىن ئۇستۇق تۇتىدىغان دۇنيا تەرتىپى مۇقەررەر ھالدا يېڭىلىدۇ. شۇڭلاشقا بىز ئۆتمۇش ھەققىدە نېمە ئويلىساق ئويلايلى، لېكىن يالغۇز ئۆتمۇشتە توختاپ قالمايلى. مەسىلىلىرىمىزنى ئورتاقلىشىش ئارقىلىق ھەل قىلىشنى، تەرەققىياتلىرىمىزدىنمۇ بىر بىرىمىز بىلەن ئورتاق ھالدا نەسىپلىنىشنى ئىشقا ئاشۇرۇشىمىز كېرەك. (ئالقىش)
بولۇپمۇ نۆۋەتتىكى ۋەزىيەتتە، پۈتۈن يۇقاردا ئەيتىلغانلار ھەرگىزمۇ ئارىمىزدىكى جىددىيلىكنىڭ مەنبەسىگە سەل قارىشىمىز كېرەكلىكىدىن دېرەك بەرمەيدۇ. رىياللىق بۇنىڭ دەل ئەكسىنى كۆرسۇتۇپ تۇرۇپتۇ. بىز بۇ جىددىيلىك بىلەن ئىككىلەنمەستىن يۇزلىشىمىز. بۇ ئاساستا بىز ئورتاق تاقابىل تۇرماقچى بولغان مەسىلىلەر ھەققىدە بارلىق كۇچۇم بىلەن ئوچۇق يورۇق ھالدا پىكىرلىرىمنى تۆۋەندىكىدەك بايان قىلىمەن.
(1)
بىز يۇزلەنگەن بىرىنچى مەسىلە بولسا، ھەر خىل شەكىلدىكى ئاشقۇن زوراۋانلىقلاردىن ئىبارەت.
مەن ئەنقەرەدە «ئامېرىكانىڭ ئىسلام بىلەن ئۇرۇشتا ئەمەسلىكىنى ۋە بولمايدىغانلىقىنى» ناھايىتى ئوچۇق بىلدۈرۈپ ئۆتتۇم. (ئالقىش)
لېكىن بىز، بىخەتەرلىكىمىزگە تەھدىت سالىدىغان زوراۋان كۇچلەرگە نىسبەتەن ھارماي-تالماي كۈرەش قېلىشنى داۋاملاشتۇرىمىز، چۈنكى بىز، پۈتۈن دىنلار ئورتاق رەت قىلغاندەك «بىگۇناھ ئەر، ئايال ۋە بالىلارنى ئۆلتۇرۇشنى» قەتئىي رەت قىلىمىز. ئامېرىكا پرېزىدېنتى بولۇپ مىنىڭ 1- ۋەزىپەم ئامېرىكا خەلقىنى قوغداشتىن ئىبارەت.
ئافغانىستاندىكى ۋەزىيەت ئامېرىكانىڭ ئۇ يەردىكى غايىسىنى نامايان قېلىش بىلەن تەڭ، يەنە بىر تەرەپتىن ئورتاق ھەرىكەت قىلىشىمىزنىڭ زۆرۇرلىكىنى ئىشارەت قىلىۋاتىدۇ. 7 يىلدىن بېرى ئامېرىكا كەڭ كۆلەملىك خەلقئارا ھىمايە ئاستىدا ھەم ئەل-قائىدە ۋە تالىبانغا قارشى ھەرىكەتكە ئۆتكەن ئىدى. ئۇ يەرگە كىتىشىمىز بىزنىڭ تاللىشىمىز ئەمەس، بەلكى بىزگە چۈشكەن مەجبۇرىيەتتىن بولدى. تېخىچە 11-سېنتەبىر ھەققىدە گۇمان قىلىۋاتقان ۋە ھەتتا 11-سېنتەبىر ۋەقەسىنى توغرا بولدى دەۋاتقانلار يوق ئەمەس. ئالدى بىلەن شۇنى ئېنىق ئوتتۇرىغا قويايلى. ئۇ كۈنى ئەل-قائىدە زوراۋانلىرى 3000 دىن ئارتۇق ئىنساننى ئۆلتۈردى. بۇ ۋەقەنىڭ قۇربانلىرى ئامېرىكا ۋە دۇنيانىڭ باشقا يەرلىرىگە تەۋە بولغان بىگۇناھ ئەر، ئايال ۋە بالىلار بولۇپ، ئۇلار ھېچكىمگە زىيانلىق ھىچ بىر ئىش قىلمىغان ئىدى. ھال شۇنداقكەن ئەل-قائىدە بۇ ئىنسانلارنى ۋەھشىيلەرچە ئۆلتۈرۈپ ۋە بۇ قىرغىنچىلىقتىن ئۆزىگە پاي چىقىرىپلا قالماستىن، ھەتتا مۇشۇ پەيتتە ھەم توپ ھالەتتە تېخىمۇ كوپ ئىنسانلارنى ئۆلتۈرۈش ئۈچۈن نىيىتىنىڭ مۇستەھكەم ئىكەنلىكىنى ھۆكۇرىتىۋاتىدۇ. ئۇلارنىڭ نۇرغۇن دۆلەتلەردە مۇرىتلىرى بولۇپلا قالماستىن ئۆزلىرىنىڭ تەسىر دائىرىسىنى تېخىمۇ كىڭەيتىش ئۈچۈن ئىزچىل ھەرىكەتتە تۇرىۋاتىدۇ. بۇلار تالاش-تارتىش قىلىدىغان تېمىلار ئەمەس، بەلكى قوبۇل قىلىشقا تېگىشلىك رىياللىقلاردۇر.
ھېچكىم خاتالاشمىسۇنكى، بىز قوشۇنلىرىمىزنى ئافغانىستاندا مەڭگۈ تۇتمايمىز، ئۇ يەردە ھېچبىر ئەسكىرىي بازا قۇرمايمىز. ياش ئەر-ئايال ئەسكەرلىرىمىزنى ئافغانىستاندا قۇربان بېرىش پۈتۈن ئامېرىكالىقلارنى بىئارام قىلىدىغان ئەھۋالدۇر. ئۇنىڭ ئۈستىگە بۇ ئۇرۇشنىڭ تەننەرقى ناھايىتى قىممەت بولۇپ، سىياسى جەھەتتىن بۇ توقۇنۇشنى داۋاملاشتۇرۇۋىرىشمۇ ئىمكانسىز. قولىدىن كەلسە ئىمكانىيەتنىڭ بارىچە تېخىمۇ كۆپ ئامېرىكىلىقلارنى ئۆلتۈرۈشكە نىيەتلەنگەن ئافغانىستاندىكى زوراۋان ئاشقۇن كۇچلەرنىڭ ۋە شۇئاندا پاكىستاندا باش كۆتۈرگەن زوراۋانلارنىڭ يوقالغانلىقىغا تولۇق ئىشەنچ پەيدا قىلغان پەيتىمىزدە، ھىچ بىر ئامېرىكالىق ئەسكەرنى ئۇ يەرلەردە تۇتمايمىز ۋە ھەممىسىنى دەرھال قايتۇرۇپ كېلىمىز.
لېكىن، بىز ھازىرچە ئۇ نۇقتىغا يەتكىنىمىز يوق. شۇ سەۋەبتىن بىز ئافغانىستاندا 46 دۆلەت بىلەن ھەمكارلىق ئىچىدە ھەرىكەت قىلىۋاتىمىز. ئۇرۇش چىقىمىنىڭ قانچىلىك بولۇشىدىن قەتئىي نەزەر ئامېرىكانىڭ بۇ ھەقتىكى قارارى ئاجىزلىمىدى.
ئەلۋەتتە، بۇ زوراۋانلارغا ھېچبىرىمىز كەڭچىلىك قىلماسلىقىمىز كېرەك. چۈنكى ئۇلار كۆپلىگەن دۆلەتلەردە نۇرغۇن ئىنسانلارنى ئۆلتۈردى. ئۇلار ئۆلتۈرگەن كىشىلەر ئارىسىدا خىلمۇ-خىل ئىتىقادتىكى كىشىلەر بار بولۇپ، ئۇلارنىڭ ئەڭ كۆپ ئۆلتۈرگىنى يەنىلا ئۆزلىرى بىلەن ئوخشاش ئىتىقادتىكى مۇسۇلمانلاردىن ئىبارەت.
ئۇلارنىڭ قىلمىشلىرىنى ئىنسانىيەتكە تەئەللۇق بولغان ھەق-ھوقۇق نۇقتىسىدىن، مىللەتلەرنىڭ ئالغا بېسىشى نۇقتىنەزىرىدىن ۋە ھەتتا ئىسلامىيەتنىڭ ئاساسلىق پرىنسىپلىرى جەھەتتىنمۇ قوبۇل قېلىش مۈمكىن ئەمەس. مۇقەددەس قۇرئان بىزگە: «ئەگەر كىمىكى بىگۇناھ ئىنساندىن بىرنى ئۆلتۈرسە، پۈتۈن ئىنسانىيەتنى ئولتۇرگەندەك ۋە كىمىكى بىر ھاياتنى قۇتقۇزسا پۈتۈن ئىنسانىيەتنى قۇتقازغاندەك بولىدۇ» دەپ ئۆگىتىدۇ. (ئالقىش)
مىلياردتىن كۆپ سانلىق مۇسۇلمانلارنىڭ ئېتىقادى ناھايىتى ئازسانلىق كىشىلەرنىڭ ئۆچمەنلىك ئىدىلوگىيەسىدىن تېخىمۇ كۇچلۈك ۋە قۇدرەتلىكتۇر. ئىسلام ئازسانلىق زوراۋانلارغا قارشى ئۇرۇشتا ھەرگىزمۇ مەۋجۇت مەسىلىنىڭ بىر پارچىسى ئەمەس، بەلكى دۇنيا مىقياسىدا تىنچلىقنى تەرغىب قېلىشنىڭ ئەڭ مۇھىم ئامىلدىن ئىبارەت
بۈگۈن بىز يەنە يالغۇز ئەسكىرىي كۇچنىڭ ئافغانىستان ۋە پاكىستاندىكى مەسىلىلەرنى ھەل قېلىشقا يەتمەيدىغانلىقىنى ياخشى بىلىمىز. شۇ سەۋەبتىن بىز ھەر يىلى 1. 5 مىليارد دوللار مەبلەغنى 5 يىل بويىچە ئاجرىتىپ پاكىستان بىلەن ئىش بىرلىكى ئىچىدە ئۇ يەردىكى مەكتەپلەرنى، دوختۇرخانىلارنى، يوللارنى ۋە يېڭى تىجارىي مۇئەسسەسەلەرنى بەرپا قېلىشتىن باشقا ئۆي-ماكانلىرىدىن ئايرىلغانلار ئۈچۈن يۈز مىليونلارچە پۇل ئاجرىتىپ ئۇلارنى مۇۋاپىق ئورۇنلاشتۇرۇش ئۈچۈن ياردەم قىلىۋاتىمىز. ئۇنىڭغا قوشۇلۇپ ئافغانىستانغا 2. 8 مىليارد دوللار پۇل ئاجرىتىپ ئۇلارنىڭ ئىقتىسادىنى جانلاندۇرۇش ۋە ئۆز خەلقىغە زۆرۈر بولغان خىزمەتلەرنى تەمىن قىلالىشى ئۈچۈن ياردەم بېرىۋاتىمىز.
مەن ئىراق ھەققىدىمۇ توختىلىپ ئۆتەي. ئافغانىستاننىڭ ئەكسىچە، ئىراق ئۇرۇشى ئۆز دۆلىتىمدىمۇ ئۆزلۈكسىز تالاش-تارتىشلارغا ۋە پەرقلىق پىكىرلەرگە دۇچ كەلگەن بىزنىڭ تاللىشىمىزدىكى بىر ئۇرۇش ئىدى.
گەرچە دىكتاتور ساددامدىن كېيىن ئىراق خەلقى ياخشىراق كۇن كۆرۇۋاتقان بولسىمۇ، لېكىن ئىراقتىكى بۇ ھادىسىلەر بىزگە مۈمكىن بولغان مۇددەتچە مەسىلىلەرنى ھەل قېلىش ئۈچۈن دىپلوماتىيە قاناللىرى ئارقىلىق خەلقئارالىق بىر ھەمكارلىقنى بەرپا قېلىشنىڭ زۆرۈرىيىتىنى خاتىرلاتماقتا. (ئالقىش)
ئەلۋەتتە، توماس جەففەرسوننىڭ: «مىنىڭ ئۈمىدىم-كۈچىمىزنىڭ ئېشىشىغا ئەگىشىپ ئەخلاق پەزىلىتىمىزنىڭمۇ كۈچلىنىشى ۋە قاچانكى كۈچىمىزنى ئاز قوللانساق ئاخىرىدا تېخىمۇ كۈچلۈك ھالغا كېلىدىغانلىقىمىزنى» كۇچلۇك ھالدا ئىپادىلىگەن ئۇ مەشھۇر سۆزنى دائىما زېھنىمىزدە تۇتقىنىمىز ياخشى (ئالقىش)
بۈگۈن ئامېرىكانىڭ قوشلاپ مەسئۇلىيىتى بار، ئۇ بولسىمۇ ئىراقلىقلارنىڭ تېخىمۇ ياخشى كەلگۈسىگە ئىگە بولىشى ئۈچۈن ياردەم بېرىش ۋە ئىراقنى ئىراقلىقلارغا تىنچ ھالەتتە ئۆتكۇزۇپ بېرىشتىن ئىبارەت. (ئالقىش)
مەن ئامېرىكانىڭ ئىراقتا ئەسكىرى بازا قۇرۇش ياكى ئۇلارنىڭ تېررىتورىيىسى، زېمىنلىرىدىكى بايلىقلىرى ھەققىدە ھىچ قانداق تەلىپىنىڭ يوقلىقىنى ئىراق خەلقىگە ئوچۇق ئەسكەرتىپ ئۆتتۈم. ئىراقنىڭ ئىگىلىك ھوقۇقى ئىراقلىقلارغا ئائىت. شۇ سەۋەبتىن مەن ئامېرىكا ھۇجۇمچى قوشۇنلىرىنى كېلەر يىلى ئاۋغۇستتىن بۇرۇن ئىراقتىن چېكىندۇرۇش ھەققىدە بۇيرۇق چۈشۈردۈم. بىز ئىراق خەلقى تەرىپىدىن دېموكراتىك ئۇسۇلدا سايلانغان ئىراق ھۆكۈمىتى بىلەن بولغان بارلىق توختامنامىلارغا سادىق بولغان ھالدا، ئىراقتىكى ھۇجۇمچى ئامېرىكا قوشۇنلىرىنى قايتۇرۇپ كەلگەندىن باشقا يەنە 2012-يىلىغىچە بارلىق ئامېرىكا ئەسكەرلىرىنى ئىراقتىن چېكىندۈرۈپ چىقىپ بولىمىز. (ئالقىش)
بىز ئىراقلىقلارغا ئۆزلىرىنىڭ ئەسكىرى قوشۇنلىرىنى تەربىيىلىشى ۋە ئىقتىسادىنى جانلاندۇرۇشى ئۈچۈن زۆرۈر بولغان بارلىق ياردەمنى بېرىمىز. بىز ئىراقنىڭ بىر پۈتۈنلۈكىنى قوغداش ۋە بىخەتەرلىكىنى قولغا كەلتۈرۈش جەريانىدا ھەرگىز ئىراققا خوجايىنلىق قىلغان ئاساستا ئەمەس بەلكى بىر ئورتاقلىق چۈشەنچىسى ئىچىدە ھەرىكەت ئېلىپ بارىمىز.
ئاخىرىدا يەنە تەكىتلەيدىغىنىم، بىز ئامېرىكالىقلار ئاشقۇن زوراۋانلارغا قەتئىي قارشى تۇرۇش بىلەن بىللە يەنە ئۆزىمىزنىڭ پرىنسىپلىرىمىزدىن چەتنىمەسلىكىمىز ۋە ئۇنى ئۇنتۇماسلىقىمىز كېرەك.
«11-سېنتەبىر»-دۆلىتىمىز ئۈچۈن ئېغىر زەربە بولدى. گەرچە بۇ زەربىدىن كېيىن ئوتتۇرىغا چىققان قورقۇنچ ۋە غەزەپلىنىشنى چۈشۈنۈش مۈمكىن بولسىمۇ، بەزى ھاللاردا بۇ خىل روھىي كەيپىيات ئۆزىمىزنىڭ ئەنئەنىلىرىمىز ۋە ئىدىياللىرىمىزغا زىت قىلمىشلارنىڭ يۇز بېرىشىغا سەۋەبمۇ بولدى. بىز بۇلارنى ئۆزگەرتىش ئۈچۈن كونكرېتنى تەدبىرلەرنى ئېلىۋاتىمىز. مەن ئامېرىكادا قىيىن قىستاقنى ئۈزۈل-كېسىل چەكلەش ئۈچۈن بۇيرۇق چۈشۈرۈش بىلەن بىللە، كىلەر يىلىغا قالماي گۇئانتانامو تۈرمىسىنىڭ تاقىلىدىغانلىقىنى ئېلان قىلدىم. (ئالقىش)
ئامېرىكا باشقا دۆلەتلەرنىڭ ئىگىلىك ھوقۇقىغا ھۆرمەت قىلغان ۋە قانۇن بىلەن دۆلەت باشقۇرۇش پرىنسىپلىرىغا ئەمەل قىلغان ئاساستا ئۆزىنى موداپىئە قىلىدۇ. بىز بۇلارنى تېخىچە تەھدىتكە ئۇچراۋاتقان مۇسۇلمان جامائەتلىرى بىلەن ھەمكارلاشقان ھالدا ئىشقا ئاشۇرىمىز. زوراۋان ئاشقۇن كۇچلەر قانچە تىز يېتىم قالسا ۋە مۇسۇلمان دۇنياسىدا قارشى ئېلىنمايدىغان ھالغا ئۆتسە بىزمۇ شۇنچە تىز بىخەتەرلىككە ئېرىشكەن بولىمىز.

داۋامى بار: