چەتئەل تاراتقۇلىرىنىڭ خەۋەر قىلىشىچە، 2014-يىلى 5-ئاپرېل ئافغانىستاندا زۇڭتۇڭ سايلىمى ئۆتكۈزۈلگەن، لېكىن ھەر قايسى نامزاتلارغا بېرىلگەن ئاۋاز يېرىمدىن ئاشمىغاچقا، 14-ئىيۇن ئىككىنچى قېتىملىق سايلام ئۆتكۈزۈلگەن. ئافغانىستان «مۇستەقىل سايلام كومىتېتى» ئىككىنچى نۆۋەتلىك ئاۋاز بېرىشنىڭ نەتىجىسىنى 7-ئىيۇل ئېلان قىلغان، دەسلەپكى سايلامدا ئوتتۇرھال ئورۇندا تۇرغان سابىق مالىيە مىنىستىرى ئەشرەپ غەنى بىراقلا ئالدىنقى قاتاردا تۇرغان، دەسلەپكى سايلامدا ئالدىنقى قاتارغا ئۆتكەن سابىق دېپلوماتىيە مىنىستىرى ئابدۇللا ئىككىنچى ئورۇننى ئىگىلىگەن. ئابدۇللا بۇ قېتىملىق سايلامدا ساختىلىق مەۋجۇت دەپ قاراپ، سايلام نەتىجىسىنى ئىنكار قىلىپ، ئافغانىستاننى سىياسىي كىرزىسكە پاتۇرۇپ قويدى. خەلقئارا جەمىيەتنىڭ كېلىشتۈرىشى نەتىجىسىدە ئەشرەپ غەنى بىلەن ئابدۇللا 21- سېنتەبىر ھوقۇقتىن ئورتاق بەھرىمان بولۇش كېلىشىمى تۈزۈپ، نەھھە ئايغا سوزۇلغان سىياسىي كىرزىسنى ئاخىرلاشتۇردى. ئافغانىستان «مۇستەقىل سايلام كومېتىتى» شۇ كۈنى ئەشرەپ غەنىنىڭ سايلامدا ئۇتۇپ ئافغانىستاننىڭ يېڭى زۇڭتۇڭى بولغانلىقىنى جاكارلىدى دېيىلگەن.

قانداق قىلغاندا ئىتتىپاق، كەڭ قورساق، نۇقسانسىز ھۆكۈمەت قۇرغىلى بولىدۇ؟ 2004-يىلىدىكى ئافغانىستان ئاساسىي قانۇنىغا ئاساسەن، ئافغانىستان زۇڭتۇڭلۇق تۈزۈمىدە، زۇڭتۇڭ مەمۇرىي، ھەربىي ۋە قانۇن تۇرغۇزۇش جەھەتلەردىكى ھوقۇققا ئىگە بولۇش بىلەن بىللە، ئىككى مۇئاۋىن زۇڭتۇڭ ئۇنىڭغا ياردەملىشىدىكەن. بۇ ھوقۇق رامكىسى ئافغانىستاننىڭ قايتا قۇرۇلۇشىغا مەركەزلەشكەن بولۇپ، ھۆكۈمەت باش مەمۇرنىڭ زۇڭتۇڭ ھوقۇقىغا تەھدىت ئېلىپ كېلىشىدىن ساقلايدىكەن. تاراتقۇلار ئاشكارلىغان ھوقۇق كېلىشىمىگە ئاساسلانغاندا، ئەشرەپ غەنى زۇڭتۇڭ بولغاندىن كېيىن ئافغانىستان «ئاساسىي قانۇنى» دا بەلگىلەنگەن بارلىق ھوقۇقتىن بەھرىمان بولىدىكەن. بۇنىڭدىن قارىغاندا، بۇ ھوقۇق كېلىشىمىدە زىددىيەت كۆرۈلگەن. زۇڭتۇڭ ھەم دۆلەت رەھبىرى، شۇنداقلا ھۆكۈمەت باشلىقى، «ئاسادىي قانۇن» دا بەلگىلەنگەن رەھبەرلىك ھوقۇقىدىن پايدىلىنالايدۇ، ئېنىقكى، ئۇ دۆلەتنىڭ ئالىي رەھبەرلىق ئورنىغا چىقتى، دېيىشكە بولىدۇ. ئەمما «ھۆكۈمەت باش مەمۇرى»نىڭ مىنىستىر يىغىنىغا رەھبەرلىك قىلىشى، ھۆكۈمەتنىڭ كۈندىلىك ئىشلىرىنى باشقۇرىشى، ئەمەلىيەتتە زۇڭلىنىڭ قىلىشقا تېگىشلىك ئىشى ھېسابلىنىدۇ. ئافغانىستاندىكى ئىرق تۈسىنىڭ قۇيۇقلىقىنى كۆزگگ تۇتقاندا، جەنۇب-شىمال ئىككى سىياسىي لاگېرنىڭ قارشىلىشىشى ئافغانىستاننىڭ مۇقىملىقىغا يۇشۇرۇن خەۋىپ ئېلىپ كېلىشى مۇمكىن ئىكەن.

كەلگۈسىدىكى يېڭى ھۆكۈمەت يەنە بىر قىسىم ئىشلارنى بىر تەرەپ قىلىشقا موھتاج. ئالدى بىلەن چەتئەل كاپىتالىنىڭ ئافغانىستانغا بولغان ئىشەنچىسىنى ئەسلىگە كەلتۈرىشى كېرەك؛ ئىككىنچىدىن، ئامېرىكا ئافغانىستان بىلەن «ئىككى تەرەپ خەۋپسىزلىك كېلىشىمى» ئىمزالىشى كېرەك. ئامېرىكا زۇڭتۇڭى ئوباما 28-ماي ئەسكەر چېكىندۈرىدىغان ئەي يېڭى ۋاقىت جەدۋىلىنى ئېلان قىلغان. بۇ ئورۇنلاشتۇرۇش ئافغانىستانغا نىسبەتەن ئىنتايىن مۇھىم، شۇڭا ئامېرىكا ھۆكۈمىتى 2014-يىلىدىن كېيىن بىر قىسىم ئەسكەرلىرىنى قالدۇرىشىنى ئالدىنقى شەرت قىلىپ، «ئىككى تەرەپ خەۋپسىزلىك كېلىشىمى»نى ئىمزالىماقچى بولغان.