سېرىق تىل-ئەدەبىياتنىڭ ھاياتىي كۈچىتەييارلىق

تەمكىن

مائارىپ قانداق قىلغاندا ھاياتىي كۈچكە تولغان تىل-ئەدىبىيات دەرسخانا مۇھىتى
بەرپا قىلىغىلى بولىدۇ؟


    تىل-ئەدبىيات ئوقۇتۇشىنىڭ ھاياتىي كۈچى زادى نېمىدە ؟ نېمىشقا بەزى ئوقۇتقۇچىلارنىڭ دەرسى شۇنچە جەلىپكار ؟ يەنە بەزى ئوقۇتقۇچىلارنىڭ دەرسى بولسا شۇنچە زېرىكىشلىك ؟  نېمىشقا بەزى ئوقۇتۇچىلارنىڭ دەرسىنى ئوقۇغۇچىلار شۇنچە ياخشى كۆرىدۇ-يۇ ، يەنە بەزى ئوقۇتقۇچىلارنىڭ دەرسىنى مەجبۇرى ھالدىكى ئالۋاڭ ھېسابلايدۇ؟
7 ^- X# o- u& I, }8 v" X. I
   مېنىڭچە ، مەسىلە ئوقۇتۇش ئۇسۇلىدا .  ئويلىنىپ كۆرەيلى ، تىل-ئەدەبىيات ئوقۇتۇشىدا قۇرغاقلىشىشتىن ، ئەمەلىيەتكە باغلانماسلىقتىن ، ئىقتىدار يېتىلدۈرۈشكە ، ساپا يېتىلدۈرۈشكە سەل قاراشتىن ساقلىنالىدۇقمۇ-يوق ؟... ئوقۇتۇتۇش ئۇسۇلىدا ئەنئەنىۋىي رامكىلارنى بۇزۇپ تاشلاپ ئوقۇغۇچىلارنىڭ مېڭڭىسىنى ئاچىدىغان خىلمۇخىل ، يېڭىچە ، ئىجادىي ئۇسۇللاردىن پايدىلنىپ دەرسخانىدا قىزغىن ، جەلىپكار ، ئوقۇغۇچى ئىختىيارسىز ھالدا چىگىش خىياللاردىن ، باشقا ھەرقانداق ئىشتىن قول ئۈزۈپ  ئۆزىمۇ سەزمىگەن ھالدا ئوقۇتۇش پائالىيىتىگە  قاتنىشىپ كېتىدىغان  مۇھىت ، كەيپىيات بەرپا قىلالىدۇقمۇ-يوق ؟
- N  {3 x( m' b. [
  تۆۋەندە مەن ھاياتىي كۈچكە تولغان تىل-ئەدبىيات دەرسخانا ئوقۇتۇشى ئۈچۈن  مۇھىم بولغان   بىر قانچە مەسىلە ھەققىدە توختىلىپ ئۆتىمەن :
. y" B: M8 o/ |# g1 d
1.  قىزغىن ، كۆڭۈللۈك بولغان ئوقۇتۇش مۇھىتى ھازىرلاش :
. x8 @9 L# F1 k1 H+ O( R/ F% w1 M
   بۇنىڭ ئۈچۈن ئەڭ ئالدى بىلەن ئوقۇتقۇچى ئۆز پىسخىكىسىنى تۇراقلاشتۇرۇپ دەرسخانا سىرتىدىكى ھەرقانداق ناچار كەيپىياتنى  شۇ يەردە تاشلاپ قويۇپ سىنىپقا تەبەسسۇم بىلەن كىرىشى  ، ئۆزىنىڭ ناچار كەيپىياتى . چۈشكۈن ، جانسىز ھالىتى بىلەن ئوقۇغۇچىلارنى <يۇقۇملاندۇرۇپ > قويۇشتىن ساقلىنىشى كېرەك  ، ئىللىق قۇياشتەك ، يېقىملىق باھار شامىلىدەك چېھىر ۋە مۇھەببەتلىك  ھېسيات ئوقۇغۇچىلاردا  ئوقۇتقۇچىغا  ۋە دەرسكە بولغان زوقلىنىش ، قىزىقىشنىڭ دەرۋازىسىنى ئاچىدۇ . كۆڭۈللۈك بولغان دەرسخانا مۇھىتى ئوقۇغۇچىلاردىكى <دەرسخانىدىن قېچىش كېسىلى> نى داۋالاشتىكى ئۈنۈملۈك دورا . تەنقىد، قاخشاش ، ۋايساي ئوقۇتقۇچىنىڭ ئوبرازىنى خۈنۈكلەشتۈرۈپلا قويماي دەرسىخانىدىكى كەيپىياتنى تېخىمۇ ناچارلاشتۇرۋېتىدۇ ، شۇڭا بۇ خىل ئۇسۇلدىن قەتئىي ساقلىنىش  كېرەك . ئوقۇغۇچىلار ئۆزىنىڭ ئىللىق تەبەسسۇمى ، مەسىلەرنى ئىجادىي ھەل قىلالايدىغان ئىقتىدارى  ، قىزغىن ، جۇشقۇن كەيپىيات پەيدا  قىلالايدىغان ماھارىتى ، ئۆلۈك ھالدا بىلىم قاچىلاپ قويماي ، ئۇستىلىق بىلەن يېتەكلەپ ئاكىتىپ ، تەشەببۇسكارلىق بىلەن ئۆگىنىدىغان مۇھىت ھازىرلىيالايدىغان ئوقۇتقۇچىنى ھەقىقەتىنمۇ ياخشى كۆرىدۇ. ئەدىبىيات ئوقۇتۇشىدىكى شاد-خورام ، قىزغىن جانلىق ، كۆڭۈللۈك بولغان «تىپىك مۇھىت » تەشەببۇسكار ، ئاڭلىق ، ئىزدىنىشچان ، ئىجاتچان بولغان «تىپىك پېرسوناژ» لارنى يارىتىدۇ. خۇددى مائارىپشۇناس سىنىس ئېيتقاندەك: « ئوقۇتۇش ئەگەر ئوقۇغۇچىلارغا روھى جەھەتتىن خوشاللىق ۋە قانائەت بېغىشلىيالىسا ، ھېچكىم ھەيدەكچىلىك قىلمىسىمۇ ، ئۇلار ئۆزلىكىدىن ئۆگىنىدىغان بولىدۇ . »

2. دەرسخانىدا  سەرخىللاشقان ئوقۇتۇش ئۇسۇللىرىنى قوللىنىش
, L; X4 }/ m$ v3 z
% _0 Z7 `7 ]5 o- c- n) I   بىزنىڭ تەربىيەلەش ئوبىكتىمىز جانلىق . ئۆزگۈرۈشچان ئادەملەر بولغاچقا ، ئوقۇتۇشتا قوللانغان ئۇسۇللىرىمىزمۇ جانلىق ، ئۆزگۈرۈشچان ئۇسۇللار بولۇشى كېرەك ، ئوخشىمىغان يىللىقتىكى ئوقۇغۇچىلارغا ئوخشىمىغان ژانىردىكى دەرسلەرنى ، ئوخشىمىغان ئۇسۇلدا  ئۆتۈش ، ئوقۇغۇچىلارنى ھەر كۈنى ئوخشاش بىر تاماقنى يەۋاتقاندەك  مەززىسىز ، تېتىمىغان ، قىلىپلاشقان ئۇسۇلاردا « قىينىماي » ، تۈرنى ، تەمنى ئۆزگەرتىپ تۇرۇشقا ئەھمىيەت بېرىش لازىم .

: K. r) T: N! N. j   دەرسخانىدا  دەرس خاراكتىرىنىڭ ، نىشانىنىڭ ئوخشىماسلىقىغا ئاساسەن ، لىكسىيە ئۇسۇلى ، سۆھبەت ئۇسۇلى ، سوئال قويۇش ئۇسۇلى  ، كىچىك گۇرۇپپىلار بويىچە مۇھاكىمىگە ئۇيۇشتۇرۇش ئۇسۇلى ، گۇمانىي سوئاللارنى ئوتتۇرغا قويغۇزۇش ئۇسۇلى ، مۇھىم جۈملە تەھلىلى ، يىغىنچاقلاش ئۇسۇلى، ئوقۇغۇچىلارنى بىرەر قېتىمدىن «ئوقۇتقۇچى» قىلىپ بېقىش ، تېكىستتىكى ئوبرازلارنىڭ رولىنى ئالدۇرۇپ « ئارتىس » قىلىپ بېقىش ...قاتارلىق ئۇسۇللارنى دەرس ئەمەلىيىتىگە  ئاساسەن ئالماشتۇرۇپ قوللىنىشقا  بولىدۇ.  
+ w  i# {. z8 D0 ?2 g4 _
3. سوئالنى ياخشى لايىھەلەشكە ئەھمىيەت بېرىش

) g, i' J! I8 w( p  دەرسخانىدا سورالغان سوئال بەك ئاددىي بولسىمۇ ، بەك قىيىن بولسىمۇ بولمايدۇ . سوئال چوقۇم ئوقۇغۇچىلارنىڭ تەپەككۈرىنى غىدىقلىيالايدىغان ، تەسەۋۇرىنى قوزغىيالايدىغان ، بەلگىلىك جەلىپ قىلىش كۈچىگە ۋە ئىجادىيلىققا ئىگە بولغان بولۇشى بولۇشى ، دەرس نىشانىنى ئورۇنداشتا ئاچقۇچلۇق رول ئوينىيالايدىغان بولۇشى لازىم . سوئالنى بەك كۆپ ۋە ئارقىمۇ ئارقا سوراپ ئوقۇغۇچىلارغا « ھۇجۇم » قىلماسلىق كېرەك ، ئوقۇغۇچىلار سوئال دېڭىزىغا چۆكۈپ باش كۆرۈرەلمەيدى، نەپەس ئېلىۋېلىشكىمۇ پۇرسەت تاپالماي ، جىددىيلىشىپ ، « ھالسىراپ » قالسا  سوئالنىڭ ئۈنۈمى بولمايدۇ . سوئال سورالغان ئىكەن مۇۋاپىق ھالدىكى ئويلىنىش ۋاقتى ، تەپەككۈر پۇرسىتى بېرىلىشى تولىمۇ زۆرۈر.

8 z. x/ C. P  h3 w* G  4 . ئەدەبىيات ئوقۇتۇشىدا  دەرس بايلىقلىرىنى قېزىش بەك مۇھىم
) d! L& ?' @3 ~1 \) ~
7 _+ Z& y+ X* `! f$ x3 G   ھەر بىر دەرسكە نىسبەتەن دەرس بايلىقى بولالايدىغان نەرسىلەر ئوقۇغۇچىلارنىڭ  ئەتراپىدا تولۇپ يېتىپتۇ، بۇلارنى ئوقۇغۇچىلار ئۆزلىرى تاپالايدىغان بولۇشتا دەسلەپتە ئوقۇتقۇچىنىڭ يېتەكلىشى مۇھىم بولسا ، ئاستا-ئاستا ھالدا  بۇ خىل  ئىزدىنىش ئوقۇغۇچىنىڭ نورمال ئىزدىنىشىگە ئايلىنىدۇ ، شۇنداقلا ئوقۇغۇچىنى ئاڭلىق ھالدا ماتىريال ئىزدەشكە جەلىپ قىلىدۇ ، بۇ جەرياندا ئوقۇتقۇچىنىڭ رىغبەتلەندۈرۈشى بەكلا  مۇھىم ، ئوقۇغۇچىلار دەرسكە مۇناسۋەتلىك بىرەر كىتاب تېپىپ كەلسىمۇ ، بىرەر پارچە ماقالە تېپىپ كەلسىمۇ ، بىر پارچە نۇتۇق تەييارلاپ كەلسىمۇ ، بىرەر ناخشا  ئېيتىپ بەرمەكچى بولسىمۇ ، بىرەر پارچە شىېر يېزىپ كەلگەن بولسىمۇ ، بىرەر پارچە رەسىم تېپىپ كەلگەن بولسىمۇ ، توردىن ماتىريال ئىزدەپ كەلگەن بولسىمۇ ئوخشاشلا چوقۇم دەرسخانىدا شارائىت چىقىرىپ ، ئۇنى قوللاپ ، ماختاپ ، ساۋاقداشلىرىغا چاۋاك چالدۇرۇپ ، ئاتا-ئانىلىرىغا تېلفون قىلىپ رازىلىقىنى بىلدۈرۈپ   ، رىغبەتلەندۈرۈش ئارقىلىق ئۇ ئوقۇغۇچىنى  داۋاملىق ئىزدىنىش قىزغىنىلىقىغا ئىگە قىلىش ۋە باشقا ساۋاقداشلىرىنىمۇ بۇ خىل روھتىن  ئۆگىنىشكە يېتەكلەش كېرەك .  

9 X- F! ?8 p, g0 p! t6 g6 P5. دەرسكە ياخشى  باشلاپ كىرىش ۋە ياخشى ئاخىرلاشتۇرۇش ، دوسكىنى سەرخىل  لايىھەلەش ، ئىقتىدار ، ساپا يېتىلدۈرۈشكە ئەھمىيەت  بېرىش .
+ s- {( w. t  W3 O. c) u, V
# C2 t, Y/ M, \2 N/ D0 Q, O3 a8 ~, |   ياخشى باشلىنىش ياخشى ئاخىرلىشىشنىڭ مۇھىم ئاساسى ، ھەر بىر دەرسكە ماس ھالدا قوللىنىلغان باشلاپ كىرىش ئۇسۇلى ئوقۇغۇچىدا شۇ دەرسكە بولغان ئوتتەك ئىشتىياق قوزغايدۇ .يېڭى دەرسكە باشلاپ كىرىشتە دەرسكە ماس ھالدىكى ھېكايە ، تېپىشماق ، ناخشا ، شىئېر ، يۇمۇر ، چۆچەك ، رەسىم ، ماقال-تەمسىل ،ئىپىزوتلاردىن پايدىلنىشقا بولىدۇ .
   دەرسنى  ئاخىرلاشتۇرۇش باشلاشقا ئوخشاشلا مۇھىم ،ياخشى ئاخىرلاشتۇرۇش يەنە بىر قېتىملىق دەرسنىڭ ياخشى باشلىنىشىنىڭ شۇنداقلا ، دەرس مەزمۇنىنىڭ ئوقۇغۇچىلار قەلبىدە تاشقا مۆھۈر ئويغاندەك مۇستەھكەم ساقلىنىشىنىڭ كاپالىتى . دەرسنى ئاخىرلاشتۇرۇشتا دەرس مەزمۇنىدىن ، پېرسوناژلار خاراكتىرىدىن ، ئەسەرنىڭ بەدئىيلىكىدىن شېئىرىي شەكىلدە خۇلاسە چىقىرىپ ئاخىرلاشتۇرۇش ، دەرسكە ئالاقىدار ھېكايەت ياكى ئوقۇغۇچىلار يېزىپ كەلگەن ماقالىلەر ئارقىلىق ، ماقال-تەمسىل ، ھېكمەتلىك سۆزلەر ئارقىلىق ياكى ئويلىنىش قىممىتى بولغان ، ئوقۇغۇچىلارنىڭ يېڭى ئىزدىنىشى ئۈچۈن يول ئاچىدىغان سوئاللار ئارقىلىق ئاخىرلاشتۇرۇش قاتارلىقلار بىر قەدەر ئۈنۈملۈك ئۇسۇللاردۇر .

# x! ?- U" z, s    دوسكىنى دەرستىكى مۇھىم نۇقتىلارنى گەۋدىلەندۈرۈپ بېرەلەيدىغان مەزمۇنلارنىڭ مۇناسۋىتىگە ئاساسەن  ئىسخىما ، جەدۋدەل ، ھەر خىل شەكىل  ، رەسىم ، ياكى  مۇھىم نۇقتىلارنى تەرتىپ بويىچە يېزىش ئۇسۇللىرىدىن پايدىلىنىپ لايىھەلىسە ، ياكى ئوقۇغۇچىلارغا ھۆسنىخەت يازدۇرۇپ لاھىيلىسىمۇ بولىدۇ.
! J( z( ~& \6 Y/ N
( Y  G( u# }- _6 h. Z+ }    ھەر بىر سائەتتىكى ئىقتىدار ، ساپا مەشىقلىرى يەنى  كىتاب ئوقۇش ساپاسى ، نۇتۇق سۆزلەش ساپاسى ، يېزىق ساپاسى ، تەسەۋۇر – تەپەككۈر ساپاسى قاتارلىق ساپا - ئىقتىدارلارنى يېتىلدۈرۈش تىل-ئەدەبىيات ئوقۇتۇشى ئۈچۈن بەكلا مۇھىم ، بۇلار يەنە كېلىپ تىل-ئەدەبىيات دەرس ئۆلچىمىدە نۇقتىلىق كۆرسىتىلگەن مۇھىم نۇقتىلار.

9 t8 I1 \2 ]8 s& m   ئىشىنىمەنكى،  يۇقۇردا تەكىتلەنگەن نۇقتىلارغا سەل قارالمىغان دەرسخانا چوقۇم  كۈچلۈك ھاياتىي كۈچكە تولغان دەرسخانا بولالايدۇ.
& o1 {* F9 A- X+ d- h8 S8 A
# }2 N/ g5 F! F& _, F# lمەنبەسى:تەۋپىق مائارىپ تورىئىزدە

 

                                                   كىرگۈزگۈچ ئايال بالا پەن ئىللىق

ئىنتىل

دەھشەت قوللايمەن！