كىنوبالىلار شېئىرلىرىدىكى شېئىرى ئوبراز ھەققىدەتەييارلىق

تەمكىن

يانفۇن

بالىلار شېئىرلىرىدىكى شېئىرى ئوبراز ھەققىدە
9 Z) F; s1 U, R& Oئەركىن داۋۇت ئوغۇز

  _$ q: `6 {: F& ?

   بالىللار شېئىرى بالىلار كۆڭلىنىڭ ئىزھارى،ئۇلارنىڭ تەبىئەت.جەمئىيەتكە بولغان تونۇشىنىڭ مەھسۇلى،گۈزەل ئارزۇ-ئارمانلىرىنىڭ ئىپادىلىنىشى،تۈرلىك قىزىقىشلىرىنىڭ بەدىئى سۈرىتى.شۇڭا بالىلار ئۆزلىرى ئۈچۈن ئىجاد قىلىنغان تىلى راۋان، بىر قەدەر قۇرۇلمىسى ئاددى،قىزغىن ھېسىياتقا باي،سەمىمىلىك چىقىپ تۇرىدىغان،ئوبرازلىق ،جانلىق شېئىرلارنى ئىنتايىن ياخشى كۆرۈپ ئوقۇيدۇ ھەم ئۇنى يادقا ئېلىۋىلىپ ئاتا-ئانىلىرىغا دىكلىماتسىيە قىلىپ بىرىدۇ
3 f! A" u9 |# `- S$ q9 u; S   ھەر بىر بالا تۇغۇلۇش بىلەن تەڭ ئائىلىدىكى تۇنجى ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىسى ئانىنىڭ ئاغزىدىن مۇزىكا بىلەن شېئىر بىر گەۋدىلەشكەن«ئەللەي ناخشىسى»نى ئاڭلايدۇ.بۇ ناخشىنىڭ لىرىك،يېقىملىق،سىھىرى كۈچى بالىنى شىرىن ئۇيقىغا بەزلەپ،ئۇنىڭ خاتىرجەم ،جۇشقۇن ياشىشىغا بەزى ئىمكانىيەتلەرنى يارىتىپ بىرىدۇ.«ئەللەي ناخشىسى»غ ائانىنىڭ ئارزۇ-ئارمانلىرى سىڭىپ كەتكەن بولىدۇ،ئانا بۇ ناخشا ئارقىلىق بالىغا بەخت-سائادەت تېلەيدۇ،ئۇنىڭ ساغلام،زىرەك چوڭ بولۇشىنى ئۈمۈد قىلىدۇ،ئورۇنسىز يىغىدىن خالى بولۇپ كۈلۈمسىرەپ تۇرىشىنى چىن قەلبىدىن  ئۆتىنىدۇ.دېمەك،شېئىر بوۋاق بالىنى بەزلەشنىڭ، ئوقۇش يېشىغا يەتكەندىن كىيىنكى بالىلارنىڭ ئىدىيە،ھېسىيات،ئەخلاق،ئادىمىگەرچىلىك.ۋەتەنپەرۋەرلىك ۋە باشقا تەرەپلەردىن تەربىلىنىشىنىڭ مۇھىم قورالى.
  U2 L( L: Y" e3 W. b! ~   بالىلار شېئىرى بالىلار كۆڭلىنىڭ نازۇكلاشقان ھەم لىرىكىلاشقان ئىزھارى بولغان ئىكەن،ئۇنىڭدا شېئىرى ئوبرازنىڭ بولۇشى تولىمۇ مۇھىم.شېئىرى ئوبراز ئادەتتە ھېسسىلىق بىلەن كونكېرىتنىلىقنىڭ ،ئىدىيە بىلەن تۇيغۇنىڭ يۇغۇرۇلمىسىدىن ھاسىل بولىدىغان بولغاچقا،ئۇنىڭ بالىلارغا كۆرسىتىدىغان تەسىرى،ئىلھاملاندۇرۇش كۈچى خېلى يۇقۇرى بولىدۇ.شۇڭا بالىلار شائىرلىرى كۆپ ھاللاردا ئىجادىيەتتە ئۆزىگە تەلەپنى قاتتىق قويۇپ،شېئىرى ئوبرازلارنى كۆڭۈلدىكىدەك يارىتىپ ئىجتىمائى ۋە ئىستېتىك ئۈنۈم يارىتىش ئۈچۈن كۆپ قان -تەر تۆكىدۇ.
% J0 H. A8 @0 u# S: p/ i, C2 T& O   بالىلار شېئىرىنى يېزىش ۋە ئۇنىڭدا شېئىرى ئوبرازلارنى شەكىللەندۈرۈش ئۇنچىۋالا ئاسان ئەمەس،بۇ ھەممە ئادەمنىڭ ياكى شائىر سانالغانلىكى كىشىنىڭ قولىدىن كېلىۋەرمەيدۇ.بەزىلەر بوغۇملىرى قىسقا،تىلى ئاددى،قاپىيىلەشكە،بەلگىلىك رېتىمغا ئىگە بولغان مىسىرالار تىزمىسىنىڭ ھەممىسىنى بالىلار شېئىرلىرى دەپ قارايدۇ.بۇ ئەمەلىيەتكە ئۇيغۇن بولمىغان بىمەنە چۈشەنچىدۇر.ئاددى،قىسقا بوغۇملۇق شېئىرلارنىڭ ھەممىسىنىڭ بالىلار شېئىرى كاتكوريىسىگە تەۋە بولۇشى ناتايىن.
; c& |) l6 o+ r( U% {0 k5 ]   بالىلار شېئىرى ئوبرازلاشقان،ھېسسىلاشقان،كونكىرىتلاشقان،كۈچلۈك ئىستېتىك خۇسۇسىيەتكە ئىگە بولغان،گۈزەل،ئەۋرىشىم تىل ئارقىلىق نازۇك ئىچكى ھەم تاشقى دۇنيانى سۈرەتلەپ بىرىدىغان،مۇزىكىچانلىقى ئورغۇپ تۇرىدىغان،ئوتتەك قىزغىنلىق بىلەن يۇغۇرۇلغان بەدىئى پورمىدۇر.مۇشۇنداق تۇرۇغلۇق ئۇنىڭغا سوغۇق مۇئامىلە قىلىشقا پەقەت بولمايدۇ.بالىلار شېئىرىمۇ ئومۇمى شېئىريەتكە ئوخشاش ئوبرازلىق بولۇشنى ئۆزىگە ئالدىنقى شەرت قىلىدۇ.ئۇنىڭدا ئوي-پىكىر قىپ يالىڭاچ توغرىدىن توغرا ئوتتۇرىغا قويۇلماستىن،بەلكى بەدىئى ۋاستىلارنىڭ ياردىمى ئارقىلىق يوشۇرۇن ئوتتۇرىغا قويۇلىدۇ.
9 \. D6 [0 u' g9 u* b/ ?' `: H   بالىلار شېئىرىدا گۈزەللىككە دائىر تەرەپ ھەم خۇنىكلىككە دائىر تەرەپلەرمۇ يېزىلىدۇ.بالىلار ئوخشىمىغان مەزمۇندىكى شېئرلارنى ئوقۇپ ئوخشىمىغان تونۇش،ئوخشىمىغان چۈشەنچىلەرنى ئېڭىدا شەكىللەندۈرىدۇ.نەتىجىدە گۈزەللىكتىن سۆيىنىدۇ،خۇنىكلىكتىن يىركىنىدۇ.بەزى شېئىرلارنىڭ ئىدىيىۋىلىكى چوڭقۇر ۋە كۈچلۈك بولىدۇ،بۇنداق ئىدىيىۋىلىك ئوبرازلىق بولۇشنى ئاجىزلاشۇرمايدۇ،بەلكى جانلىق ئوبرازلار ئىدىيىۋىلىكىنى مۇپەسسەل گەۋدىلەندۈرۈپ ئۇنىڭ يالىڭاچ ياكى قۇپقۇرۇق نەرسىگە ئايلىنىڭپ قېلىشىدىن ساقلايدۇ.

لايدىن ياسىدىم قونچاق،
, s6 v! w( e4 }9 Z8 p7 Z, m* Jسۆزلەپ كەتتى بەك ئوماق.
) O1 Y$ {, `+ I1 S1 s* Cئاداش بولدۇق ئىككىمىز،
كۆككە يەتتى بېشىمىز.
6 x' K% S' C" Z( m' ?ھەي！
8 U: X* H2 h$ z/ F' W- T# @كېلىڭلار،كېلىڭلار بىز بىلەن،
ئوينايدىغان بالا بارمۇ ؟
8 o) j1 ?" K* {- y; A6 [. r
تال چىۋىقنى ئات ئاتسەم،
3 b- h4 u6 Y( y: x, M) oئۇچۇپ كەتتى ئۇ بىردىن.
ئاخشام ئوينىغان بەش تال تاش،
ئۇچۇرما بوپ
8 i: T: F  _( j( `; Y, f. Hتەڭ ئەگشتى كەينىمدىن،
' ^9 o# O' S7 C- E: z: u8 A& @قېنى- قېنى كېلىڭلار،
) T3 ~' t0 }3 [7 l0 ^ئوينايدىغان بالا بارمۇ ؟

   پەرھات ئىلىياس«ئوينايدىغان بالا بارمۇ»ناملىق بۇ شېئىرىدا ئادەملەشتۈرۈش،مۇبالىغىدىن ئىبارەت ئىستېلىستىك ۋاستىلارگە مۇراجەت قىلىش ئارقىلىق ئەجەپ چىرايلىق،ئەجەپ كۆركەم شېئىرى مۇھىت يارىتىپ،شېئىرى ئوبرازنىڭ يېقىملىق ئىپادىلىنىشىنى ئىلگىرى سۈرگەن.
شېئىرى ئوبرازغا سىڭدۈرۈلگەن شېئىرى ھېسىيات ياكى ئىدىيە ئابىستىراكىرنى ۋەز-نەسىھەتلەردىن كۆپ دەرىجىدە كۈچلۈك بولىدۇ،مۇبادا بالىلار شېئىرى ئوبرازدىن ئايرىلىپ قالىدىكەن بالىلارنى تەسىرلەندۈرىدىغان،ئىدىيىنى گەۋدىلەندۈرگۈچى ماددى ئاساستىن مەھرۇم بولىدۇ.ئومۇمەن بالىلار شېئىرلىرىدا بىۋاستە تۇيغۇ ھاسىل قىلىدىغان جانلىق،تىتىك شېئىرى ئوبراز بولۇپ،ئۇنىڭدىكى ھېسىيات ئوبراز بىلەن يۇغۇرۇلغان بولىدۇ.بالىلار شېئىرلىرىدا ھېسىيات(ئىدىيە) توغرىدىن –توغرا ئوقۇرمەنلەرگە ئېيتىپ بىرىلمەستىن ،ئۇلارنىڭ ئۇنى شېئىرى ئوبرازدىن چۈشىنىۋىلىشىغا ئىمكانىيەت قويىلىدۇ.
تەبىئەت دۇنياسىدا يېشىل قارىغاي،ئارچىلارنى قار باسىدۇ،شىۋىرغان ئۇرىدۇ،قىزىل گۈلنى يامغۇر يالايدۇ.مۇشۇنداق ئوبىيېكىتلار بالىلار شېئىرلىرىدا ئوبرازلاشتۇرۇلۇپ ئىپادىلەنگەندە ،بۇلارنىڭ ئارقىسىدا زوراۋانلىققا قىلچە پىسەنت قىلمايدىغان مەردانە خىسلەت يوشۇرۇنغان بولىسا،توشقاننىڭ يولۋاسنى گۆللەپ ئەخمەق قىلىشى،قوزىچاقنىڭ بۆرىنىڭ قامالىدىن قۇتۇلۇشىغا ئوخشاش ئىپىك شېئىرلاردىكى جانلىق ئوبرازلارغا ئاجىزلارنىڭ ئەقلىنى ئىشقا سالسا كۈچلۈكلەرنى مەغلۇب قىلالايدىغانلىقى،ئۇلارنىڭ زوراۋانلىقىدىن قۇتۇلۇپ،خاتىرجەم تۇرمۇش كەچۈرىش شارائىتىغا ئىگە بولالايدىغانلىقىدەك ئاكتىۋال ئىدىيە يوشۇرۇنغان بولىدۇ.شۇڭا بىلنىسكى:«شېئىرنىڭ ماھىتى شەكىلسىز ئىدىيگە جانلىق،ھېسسى،گۈزەل ئوبراز بىرىشتە»دەپ قەيت قىلغاندى.
بالىلارئويۇن،تاماشاغىلا مۇھتاق بولغاندىن تاشقىرى،ئەدەبىيات-سەنئەتكە،جۈملىدىن بالىلار شېئىرلىرىغىمۇ دائىم مۇھتاج.بۇنىڭدىكى سەۋەپ،شېئىر بىلەن باشقا سەنئەت تۈرلىرىنىڭ ھەممىسىدە ئوبراز يارىتىلىدىغان بولغاچقا،ئۇبالىلارغا ئىنتايىن قىزىق تۇيۇلىدۇ.بالىلار شېئىرلىرىدىكى ئوبرازلار(مەيلى ئۇ ئەدام ياكى باشقا شەيئىلەر بولسۇن)خۇددى كىچىك بالىلاردەك سۆزلەيدۇ،تال چىۋىقنى ئات ئىتىپ مىنىدۇ،غەزەپلىنىدۇ،شادلىنىدۇ،قىيىنچىلىقتىن قورۇقماي غەلبىنى قولغا كەلتۈردۇ،نۇرغۇن نەرسىلەرگە ئوتتەك قىزغىنلىق بىلەن مۇھەببەت باغلايدۇ،ۋاھاكازالار.مۇشۇلار شېئىردا ئوبرازلىق ئىپادىلىنىپ بالىلارنىڭ پىسىىك ئالاھىدىلىكىگە ماس كەلگەن بولغاچقا،نۇرغۇن تەرەپلەردىن بەلگىلىك قىممەتلەرنى ياراتقان.
' h0 v6 S: [1 d  I- U/ k' lبىر قىسىم بالىلار شېئىرلىرىدا كەچكۈزدە دەل-دەرەخلەرنىڭ ياپرىقىنىڭ چۈشۈپ كېتىشى،باھاردا مەجنۇن تال،گۈل-گىياھلارنىڭ ياشىرىشى،قۇشلارنىڭ سايرشى،سۇلارنىڭ شىلدىرلاپ ئېقىشى يېزىلغان بولىدۇ.بالىلار بۇ شېئىرلارنى ئوقۇغاندا بولسا،دەل-دەرەىلەرنىڭ ياپراقىرىنىڭ تۆكۈلىشىدىن ھەسرەتلىنىدۇ،مەجنۇن تال،گۈل-گىياھلارنىڭ ياشىرىشى،قۇشلارنىڭ سايرىشى،سۇلارنىڭ شىلدىرلاپ ئېقىشىدىن چەكسىز خۇشال بولىدۇ.مانا بۇلار بالىلار شائىرلىرىنىڭ ئوبىيېكتىپ مەۋجۇدىيەتنى ھېس قىلىشى بىلەن بىر ۋاقىتتا،ئۇنىڭغا سوبىيېكتىپ ھېسىياتىنىمۇ سىڭدۈرگەنلىكىنى،شۇ ئارقىلىق تاۋلاپ چىقىلغان شېئىرى ئوبرازنىڭ مۇقەررەر ھالدا ھەم شەيئىنىڭ ئەمەلى قىياپىتىنى ئەكس ئەتتۈرگەن،ھەم شائىرنىڭ ئارزۇ-ئىستەكلىرىنى گەۋدىلەندۈرگەن قوشۇلمىدىن ئىبارەت ئىكەنلىكىنى چۈشەندۈرۈپ بىرىدۇ.
* U, L1 o7 W+ u9 x2 Dشېئىرى ئوبرازنىڭ بالىلارنىڭ بەدىئى جەھەتتىكى ئارزۇسىنى گەۋدىلەندۈرۈپ بىرىش ياكى بىرەلمەسلىكى،ئۇنى قاندۇرۇش ياكى قاندۇرالماسلىقى شېئىرى ئوبرازلارغا مول،رەڭمۇ-رەڭ بالىلار تۇرمۇش مەنزىرىسى كىرگۈزۈلەەن كىرگۈزىلمىگەنلىكى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك.

ئېيىق چىقتى ئۆڭكۈردىن ،
* P0 l# U  a1 `: N% X: [4 J6 ~4 t. Iموللاق ئىتىپ پوككىدە.
بۆجەن چىقتى گەمىدىن،
: F4 `/ a+ z$ ]* wسەكرەپ-سەكرەپ دىككىدە.

. q, J7 [& k& M5 Zتىيىنچۈشتى دەرەخنىڭ،
شاخلىرىدىن غىپپىدە.
كۈچىك چىقتى ئۇۋىدىن،
9 ^" x' N5 Z# R+ g* Qقۇيرۇق سىلكىپ شىپپىدە.

بىراق سىمىز تاش پاقا،
5 r( f8 I7 A) w# O! |ئوردا يۈدۈپ چىقىپتۇ.
  K( v* |, o" n6 r+ Vئېيىق،بۆجەن،تىيىن،ئىت،
2 b2 w" A) D/ c8 Zبۇنى كۆرۈپ كۈلىپتۇ.
, q/ h' x, g& X+ J' U+ M
6 z) E1 Q1 J+ L' [; `شۇ چاغ يامغۇر يېغىپتۇ،
* z2 G: q/ D  v- [ھەممىسى تەڭ قېچىپتۇ.
6 U4 d7 g- y, ~قاچماي پاقەت تاش پاقا،
ئوردىسىغا مۇكۈپتۇ.

   جاسارەت جاپپارنىڭ«ئېيىق چىقتى»ناملىق بۇ شېئىردا مەلۇم بىر مەنالا ئەمەس،قايناق ھېسىياتمۇ بار.چۈنكى بۇ شېئىردا ھايۋانلارنىڭ ئالاھىدىلىكى،كونكىرىتنى ھەركىتى،شەكلى،ھالىتى قاتارلىقلار ئاجايىپ جانلىق، ئاجايىپ چىن، ئاجايىپ گۈزەل تەسۋىرلەنگەن.شۇ سەۋەپتىن ئۇ بالا ئوقۇرمەنلەرنى شېئىرى مۇھىتقا باشلاپ كېرەلەيدۇ،ئۇلارنىڭ قىزىقىشىنى قوزغىيالايدۇ،دەپ ئېيتىمىز.
بالىلار شېئىرلىرىنىڭ مەزمۇنى يالىڭاچ،ئەھمىيەتسىز شۇئار،ۋەقە،چاقىرىق بىلەن توشۇپ كەتسە بولمايدۇ،گۈلنىڭ يېشىل ياپرىقى،تىكىنى،خۇش ھىدى بولغىنىدەك،بالىلار شېئىرلىرىنىڭمۇ بەدىئى يېپىنچىسى بولىدۇ،بەدىئى يېپىنچا شېئىرنى گۈزەللەشتۈرىدۇ،كۆركەم تۈسكە كىرگۈزىدۇ.ئوبرازچانلىققا،گۈزەللىككە ئىگە بولغان شېئىرلار بالىلارنى كۈلدۈرەلەيدۇ،يىغلىتالايدۇ،باتۇرلۇققا ئۈندىيەلەيدۇ،پەس ئارزۇ-ھەۋەسلەردىن قول ئۈزۈشكە يېتەكلەيدۇ،يامان نەرسىلەردىن يىركىنىش ئېڭىنى ئۆستۈردۇ.شۇڭا بالىلار شېئىرلىرىدا قۇرۇقتىن –قۇرۇق:«قىينچىلىقلارنى يېڭپ باتۇرلارچە ئالغا چامدايلى»دېگەندىن كۆرە ئۇنى تالانتلىق شائىر گۇشىياۋ چۋەندەك ياش ئەۋلاتلارغا ئوبرازلىق قىلىپ مۇنداق ئىپادىلىگەن تۈزۈك.
2 _6 ^) R7 a3 ^& F) j1 Q7 W* ~           

   ئارغىماق،
3 j6 u1 @. R- |8 j4 v                       تۈزلەڭلەردە چاپار ئۇچقاندەك.
                       ئۆتەلمەس بەزىدە
                       شىددەت ئېقىندىن:
5 U# D" [, Z: x2 a                تۇرنا قۇش
                       باھاردا ياڭرىتار خۇش كۈي
4 B( P: l0 q* |' e" M5 s                       زىمىستان قىش چېغى
" ?0 s2 p" j$ g. A" [                                  زارلار ئەلەمدىن

   شېئىردا ھېسىياتنى ئوبراز ئارقىلىق ئىپادىلەش سەل قاراشقا بولمايدىغان ئالاھىدە قانۇنىيەتتۇر.ھەر قانداق ئادەم شائىر بولۇشتىن ئىلگىرى،نەزەرىيە جەھەتتىن بۇ قانۇنىيەتنى چۈشىنىۋىلىشى،ئۇنى مۇنەۋەر بالىلار شېئىرلىرى بىلەن بىرلەشتۈرۈپ تەتقىىق قىلىپ كۆرىشى كېرەك.شېئىريەت ھەقانداق ئادەم ماڭسا بولىۋىرىدىغان كوچا ئەمەس،بۇ كوچىدا ماڭماقچى بولغان ھەر قانداق ئادەم ئالدى بىلەن خالىش بولۇشى،شېئىرنى دەسمى قىلىپ،شاردەك يۇقۇرى ئۆرلەشنىڭ قازىننىى ئاسماسلىقى،ناپاك قول،پۇتىنى ھەم قەلبىنى پاكلىشى كېرەك.ئۇلار مۇشۇنداق قىلغاندىلا شېئىريەت كوچىدا مېڭىش سالاھىتىنى دەھلەپكى قەدەمدە ھازىرلىغان بولىدۇ.
   بالىلار شېئىرلىرى قولنىڭ ئۇچىدىلا شۇنداقلا يېزىپ قويشسا بولىدىغان،گەپلەرنى تىزمىلاشترۇپ،توخۇ،توشقان ھەققىدە بىلجىرلىسا بولىۋىرىدىغان نەرسە ئەمەس.بالىلار شېئىرى يېزىش ئۈچۈن كىشىدە ئۆتكۈر زېھىن،بەدىئى دىت،كۈچلۈك سىزىمچانلىق،شاش تۇيغۇ،جانلىق ئىستېتىك كەيپىيات،ئۈمۈدۋار روھ،چىن ئەقىدە،گۈزەل قەلىب قاتارلىقلارنىڭ بولۇشى ناھايتى مۇھىم.
   بالىلار شائىرلىقى ئۇ شاللاقلارنىڭ،سىياسەتۋازلارنىڭ،گوپپاڭچىلارنىڭ،رەڭۋازلارنىڭ،پۈدەكچىلەرنىڭ،ھاڭگا ئىشەكنى تەخەيلىتىدىغانلارنىڭ،بىر بۇغداينى كۆرۈپ سەمرىيدىغان،بىر بۇغدايدىن ئايرىلىپ قالسا دەرھال ئورۇقلايدىغانلارنىڭ ئىشى ئەمەس.ئۇ پەقەت نىيەت ئىقپالى خالىس،بوينىغا مەلئۇنلار قىكىچ تەڭلەپ تۇرسىمۇ ھاقنى ھەق،خاتانى ئىككىلەنمەي خاتا دېيەلەيدىانلارنىڭ ئىشى.
   بالىلار شېئىرى بىر خىل مەدەنىيەت ۋە مائارىپ.يىراق دەۋىرلەردىن تارتىپ ھازىرغىچە ئەل ئىچى بالىلار قوشاقلىرى ۋە يازما بالىلار ئەدەبىياتىدا مىللىتىمىزنىڭ يېمەك ئىچمەك،كىيىم-كېچەك،توي-تۈكۈن،ئۆي،ئاشخانا لازىمەتلىكلىرى،تۈرلۈك بالىلار ئويۇنلىرى قاتارلىقلارنى بەدىئىلەشتۈرۈپ ئوبرازلىق ئىپادىلىگەن بولغاقا،ئۇنىڭ تەتقىقات،پايدىلىنىش،ۋارىسلىق قىلىش قىممىتى يۇقۇرى ئورۇندا تۇرماقتا.قەدىمكىلەر ۋە مۇنەۋەر بالىلار شائىرلىرى نېمىنى يازمىسۇن شۇئارلاشتۇرۇش،گەپ ئونىتىش،قېلىبۋازلىق قىلىش خاھىىشللىرىدىن چەتتە تۇرۇپ،تۇرمۇش كۆرىنىشلىرىنى ئىلاجىنىڭ بارىچە ئوبرازلىق ئىپادىلەشكە ئەھمىيەت بەرگەن.
! y( G3 {. Y2 Mبەزىلەر دەۋىر،ھېسىيات،تەلەپ،ئېھتىياجدا ئۆزگىرىش بولىۋاتقان بۈگۈكى كۈندىمۇ بەزى نوقسانلاردىن خالى بولالمايۋاتىدۇ،بىلىش كېرەككى،دەبدەبىلىك مەردانە سۆزلەرنىڭ يىغىندىسى،رەڭگارەڭ ئۇقۇملار ئويۇنى خۇددى سالمىقى يوق گاز شارىدىن ئىبارەت بولىدۇ.سىياسى ترمىنلاردىن يېزىشقا توغرا كەلگەندە ئىمكانىيەتنىڭ بارىچە ئۇنى ھېس قىلغىلى بولىدىغان جانلىق ئوبرازغا ئاياندۇرۇپ،ئۇنىڭ سىرىتقى قىياپىتىنى ئۆزگەرتىپ،جەۋھىرىنى ساقلاپ قېلىش پوزىتسىيىسىدە ئىش كۆرۈش ئىنتايىن توغرا بولغان بولىدۇ.بۇنداق قىلىش ھەممە يەردە ئېقىپ يۈرگەن سىياسى شۇئارلارنى بىۋاستە ئىشلەتكەنگە قارىغاندا،قىيىنراق چۈشىدۇ،ئەلۋەتتە.ئەمما ئۇ شەيئىلەرنىڭ كۈچ قۇدىرىتىنى ئاشۇرىدۇ.
6 o0 v* x' \1 C' Rبالىلار شېئىرىدىكى ئوبراز-شائىرنىڭ ھېس-تۇيغۇسى،ئىدىيىسى،ئىجادىيىتى بولۇپ ھېسابلىنىدۇ.شائىرنىڭ بالىلار تۇرمۇشىنى كۈزىتىشى،ئۆگىنىشى،ئىنچىكە تەرەپلەرنى ئىگىلەش ئويى،سېلىشتۇرما پىكرى ھېمىشە ئوبرازلىق تەسىرلىنىش ۋە چۈشەنچىدىن باشلىنىدۇ.شۇنىڭ بىلەن ئۇ بالىلار تۇرمۇشى تەمىللىگەن مول تەبىئى ئوبرازلار ئۈستىدى تىپىكلەشتۈرۈش ئېلىپ بارىدۇ،شۇنىڭ بىلەن شېئىرى ئوبرازنىڭ بىخلىرى پەيدا بولۇپ ئۇلغىيىدۇ،گۈل غۇنچىلىرى چېچەك ئاچقدۇ.نەتىجىدە جەزبىلىك،پۈچەكلىكتىن خالى شېئىرى ئوبراز مىسىرالار زەنجىرىدە روياپقا چىقىدۇ.
( A- o3 V0 L" Z$ L, eشېئىردىكى ئوبرز يارىتىش بىلەن ئىپىك ئەسەرلەردىكى ئوبراز يارىتىش ئوخشاش بولمايدۇ.شېئىر ئەڭ ئىخچام،ئەڭ گۈزەل،مەنىسى چوڭقۇر تىل بىلەن ئوبراز يارىتىدۇ،بۇنىڭ بىلەن توختاپ قالماي شېئىرى ئوبرازنىڭ كېلەڭسىز،تۇتۇرۇقسىز بولۇپ قېلىشنىڭ ئالدىنى ئېلىشقا ھەممىدىن بەك كۆڭۈل بۆلىدۇ،ئوقۇرمەنلەرنى شېئىرى مۇھىتقا باشلاپ كىرىشنى ھەممىدىن مۇھىم دەپ بىلىدۇ.بۇنداق بولغاندا شېئىرى ئوبراز جەلىبكار بولىدۇ.شۇڭا شېئىرى ئوبراز تىل ماتىرىيالىنى ئاساس قىلىدىغان بولغاچقا، مۇزىكا ۋە نەپىس يارىتىلغان گۈزەل –سەنئەت ئەسىرىگە ئوخشاش ۋستىلىق تەسىر كۆرسىش كەمچىل بولۇشتەك ئاجىزلقىقلاردىن مۇستەسنادۇر.
- z/ X2 `& C9 M) G4 m/ W9 o$ D! kقارايدىغان بولساق«باھار گۈللىرى»،«باھار يامغۇرى»،«ئالا بويناق»›،«باھار قۇشلىرى»،«باھار كېچىسى» دېگەنلار بالىلار شائىرلىرىنىڭ كۆڭلىگە،تىغا،قەلبىگە ئەڭ يېقىن تىمىلار بولۇپ،بۇ ھەقتە يېزىلغان شېئىرلارمۇ ئاز ئەمەس.بۇنىڭدىكى سەۋەپ بالىلارمۇ،چوڭلارمۇ باھارنى ،باھارغا مۇناسىۋەتلىك شەيئىلەرنى سۆيىدۇ.باھار سۆزى تەبىئىككە،ئىجتىمائىلىققا،سىياسىۋىلىككە ئىگە بولۇپ،ئوخشىمىغان شېئىرلاردا ئوخشىمىغان مەنىلەرنى ھەر تەرەپتىن بەدىئى چۈشەنچۋىگە ئىگە قىلىدۇ.

باھار بۇلبۇلى
1 D/ l0 R% S- u! l1 V# T" C# N" ]0 bخۇشال سايرىدى،
ياش غۇنچە كۆڭلۈم،
6 _$ ?8 i7 T' zكۈلۈپ يايرىدى.

باھار چىرايلىق
' j; I0 F6 ~% s7 o% V0 iمەن ئاڭا ئامراق.
& O" R0 ]/ M/ Uمەن شۇ باھاردا،
& C3 j3 Y/ @1 ~كۆكلىگەن ياپراق.

   شائىر ئابدۇرۇسۇل ئۆمەر ئاكا«باھار چىرايلىق»ناملىق بۇ شېئىرىدا تەبىئى ۋە ئىجتىمائى كەيپىياتنى ئۆز ئارا بىرىكتۈرۈپ ئىپادىلەپ«مەن»نىڭ ئىچكى دۇنياسىدىكى شادخوراملىق ۋە سۆيۈنىش ھېسىياتىنى تولىمۇ ئۇستىلىق بىلەن بىلەن ئورازلاشتۇرغان.شۇڭا بۇ شېئىر بالىلارنىڭ ناخشا قىلىپ ئوقۇشىغا، باھارغا بولغان چىن سۆيەۈسىنى ئىپادىلىشىگە ئىنتايى باب كېلىدۇ.
كائىنات ۋە ئىجتىىمائىيەت دۇنياسىدىكى مەۋجۇدادلار ھەددى ھىساپسىز بولىدۇ.ئۇلارنىڭ رەڭ تۈسىمۇ بىر-بىرىگە ئوخشىمايدۇ،خىلمۇ –خىل شەكىل ھالىتىدە مەۋجۇت بولۇپ تۇرىدۇ،بەدىئى ئوبراش بەدەندىكى قاندەك كۈندىن كۈنگە يېڭىلىنىپ تۇرىدۇ،بەدىئى ئوبراز ئىجادچانلىققا ئىگە بولغانلىقتىن،ھەر قايسى شېئىرلاردا يارىتىلغان بەدىئى ئوبرازلارمۇ بىر-بىرىدىن پەرق قىلىدۇ.بالىلارنى گۈل-غۇنچىگە ئوخشىتىشنى ئالساق،تۇنجى قېتىم شۇنداق قىلىش ئىجادىيەت ھېسابلىنىدۇ،خىلى شائىرلار بىر-بىرىنى دوراپ يەنە شۇنداق ئوخشىتىۋەرسە كونىراپ كەتكەن قۇرۇق سەپسەتە بولۇپ قالىدۇ.بۇ مەنىدىن ئېيتقاندا بالىلار ئۈچۈن ئىجاد قىلىنغان شېئىلار يېڭى بولۇشى،تولا ئىشلىتىپ مودا بوپ كەتكەن ئاتالمىش ئوبرازلىق سۆزلەر دۆۋىسىگە ئايلىنىپ قالسا،ئۇنىڭ يېڭىلىقىدىن گەپ ئاچقىلى بولمايدۇ.
بالىلار يېڭىلىققا ئىنتىلىدۇ،يېڭىلىقتىن ھەيرانۇ-ھەس بولۇشىدۇ،ئۆزىچە يېڭىلىق ياراتماقنىڭ كويىغا چۈشىشىدۇ،شۇنداق بولغانلىقى ئۈچۈن بالىلار شائىرلىرى ئاشقان –تاشتاقان سۆزلەرنى ئىشلىتىپ شېئىر يېزىشتىن ھەزەر ئەيلىشى كېرەك.باشقىلار ئۆز شېئىرىدا ئىپادىلىگەن پىكىر،قوللانغان ئىبارىلەر،خۇددى يازدا ئېچىلىپ كۈزدە توزىغان گۈلگە ئوخشايدۇ،ئۇنى يەنە ئېچىلىپ خۇشپۇراق چېچىشقا زورلاشنىڭ ھېچقانداق ئەھمىيىتى يوق.شېئىر شائىردىن كونىنىڭ ئورنڭغا يېڭىنى دەسسىتىشنى كۈتىدۇ،شۇ چاغدا بالىلارنىڭ قەلبىدە شېئىرنىڭ قەدىر قممىتى بولىدۇ،شېئىريەتتە ئاندىن ئۆزلىكسىز ئالغا قاراپ رىۋاجلىنىش،ساغلام گۈللىنىش ۋەزىيىتى بارلىققا كېلىدۇ.
ھەر خىل بەدىئى ئەسەرلەردىكى ئوبرازلارنىڭ ئۆز ئالدىغا ئالاھىدىلىكلىرى بولىدۇ.شېئىرى ئوبرازلاردىكى ئالاھىدىلىكلەرنىڭ بىرى-ئۇنىڭ سەكرەشچانلىقى ۋە شېئىرى مۇھىتنىڭ گۈزەل،ھېسىياتنىڭ كۈچلۈك،تەسەۋۇرنىڭ موللىقىدا.شۇڭىمۇ شېئىرا ئوبراز قىزلاردەك كۈلۈمسىرەپ،ئۈنچە-مارجانلاردەك چاقناپ تۇرىدۇ.ئۇنىڭدىكى ”كەچكى شەپەق،تاڭ پەيتىدىكى كۆتۈرۈلگەن قوياش،يامغۇردىن كىيىنكى ھەسەن-ھۈسەن،شىلدىر-شىلدىر سۈزۈك سۇ،خۇشپۇراق گۈل،قىزىل خوراز“ لارنىڭ ھەممىسى ئۆزگىچە رەڭ بىلەن گەۋدىلىنىپ بالا ئوقۇرمەنلەرنىڭ كۆزىنى چاقنىتىپ،ئەقلىنى لال قىلىدۇ.
# o; d: s2 D, X  jشېئىردا شېئىرى ئوبراز يارىتىشقا چەك قويۇلمايدۇ،ئۇنىڭ چىگرىسى كەڭ بولىدۇ.ماتىماتىكىدا نۇرغۇن ھېسابنى مەلۇم بىر پورمىلاغا سېلىپ ئىشلىگەندەك ،شېئىردا شېئىرى ئوبرازنى مۇۋەپىقىيەتلىك يارىتىلغان بىر شېئىرى ئوبرازنىڭ قېلىپى بويىچە يارىتىشقا بولمايدۇ،ئۇ چاغدا ئىجادىيەت ،ئىجادچانلىق دېگەنلەردىن ئېغىز ئاچماق تولىمۇ تەسكە توختايدۇ.شېئىر ۋە شائىر ھالەك بولۇش گىرداۋىغا يۈزلىنىدۇ،خالاس.
9 l3 J  w/ O% F( k, |كونا جەمئىيەتتە ئۆتكەن شائىرلار قاتمۇ-قات ئىسكەنجىلەر چەمبىرىكى ئاستىدا تۇرسىمۇ،دەرت-ئەلەم تارتسىمۇ شېئىرى ئوبراز يارىتىشقا ئەھمىيەت بىلەن قارىغان.ئەمگەكچى خەلق ۋە ئەمگەكچى خەلق بالىلىرىنىڭ كونا دۇنيانى پاچاقلاپ تاشلاپ يېڭى بىر دۇنيا يارىتشتەك گۈزەل غايىسىنى ھسىياتقا ماس كېلىدىغان شەيئىلەرگە سىڭدۈرۈش ئارقىلىق ئىپادىلەپ ئىجادىيەتتە پۇختا قەدەملەر بىلەن ئالغا ئىلگىرلىگەن.
بىزنىڭ بالىلىرىمىز 21.ئەسىر بۇسۇغۇسىدىن ئاتلاپ ئۆتۈپ خۇشال ىۇرام ياشىماقتا،بەخت يۇلتۇزى ئۇلارنىڭ پىشانىسىگە سۆيۈپ ئىقپالىنى پارلاق قىلماقتا،مۇشۇنداق بىر ۋەزىيەت ئاستىدا بالىلار شائىرلىرى كۆزىنى يوغان ئېچىپ رېئاللىققا يۈزلىنىدىغانلا بولسا،ئوبرازلىرى يېڭى،قۇرۇلمىسى مۇستەھكەم،تىلى تاتلىق ئەسەرلەرنى يارىتالايدۇ.
: r  `% j  t. B8 R0 Lشېئىردا يېڭىلىق يارىتىشنىڭ ئالدىنقى شەرتى تۇرمۇشنى ئەتراپلىق كۈزىتىش ۋە ئۇنى ئەتراپلىق چۈشىنىشتە،بالىلار تۇرمۇشى چوڭقۇرلۇقىدىكى ئادەتتىكى ئادەملەر ھېس قىلالمايدىغان ئەھمىيەتلىك قىممىتى بار قانۇنيەتلىك نەرسىلەرنى تېپىپ چىقىپ،ئۇنى يېپ –يېڭى شېئىرى ئوبرازغا ئايلاندۇرۇشتا.شۇڭا ئۆزىنى بالىلار شائىرى دەپ ھېسابلىغۇچىلار تەپەككۇرىنى يەنىمۇ بىر قەدەم ئىلگىرلىگەن ھالدا يېڭىلاپ،بالىلار شېئىريىتى ئىجادىيىتىدە قانداق ئۆزگىرىشلەرنى ھاسىل قىلىدىغانلىقى توغرىسىدا قايتىدىدىن ئويلىنىشىنى ئۈمۈد قىلىمەن.
# T7 a/ E" ^% D2 Q, F1 h3 k* O' ?$ w چۈشۈرۈش

 

                                                   كىرگۈزگۈچ ئايال بالا پەن ئىللىق

سايىبە

تېمىڭىز ئۈزۈلمىگەي  

موھەمەت

تېخمۇ تىرىشىڭ！