ئۇيغۇر خەلق ماقال-تەمسىللىرىدە ئىپادىلەنگەن بالىلار تەربىيسى

ئەزھەر36

ئۇيغۇر خەلق ماقال-تەمسىللىرىدە ئىپادىلەنگەن
بالىلار تەربىيسى

5 {* h+ [3 ~" A2 _0 }' S! O6 j. z# M
     كىشلەرنىڭ پەرزەنتلىرىنى قولىدىن ئىش كىلىدىغان ياراملىق ئادەم قىلىپ تەربىيلەش ئارزۇسى بۈگۈنكى دەۋىردىلا شەكىللەنمىگەن.ئۇنىڭ ئۇزاق زامانلاردىن بېرى ئۇدۇم بولۇپ كىلۋاتقان چوڭقۇر تارىخى ۋە ئېسىل ئەنئەنىۋى يىلتىزى بار .
; w8 Y: |! }! y" p1 X2 e: ~   ئىنسانلارئەزەلدىن تارتىپ ئۆزلىرىنىڭ پۈتۈن تەرەققىياتى جەريانىدا ئۆز پەرزەنتلىرىنى ئەخلاقى،ئەقلى،جىسمانى جەھەتلەردىن ئەتراپلىق تەربىيلەش ئۈچۈن يۈكسەك دەرىجىدە كۈچ سەرپ قىلدىغانلىقى ھەممىمىزگە مەلۇم. شۇنىڭ ئۈچۈن ئىنسانىيەتنىڭ پۈتۈن تارىخى ئىلىم ئەھلىنى ھۆرمەتلەش، ۋىجدان،ئىتقاد،غايە،ئىشەنچ بىلەن ياشاش،ئەدەپ -ئەخلاقنى مۇھىم ئورۇنغا قويۇش،ئۆز پەرزەنتلىرىنى تەربىيلەش ئۈچۈن پايدىلىق ئامىللاردىن ئۈنۈملۈك پايدىلىنىش ۋە ئۇنى راۋاجلاندۇرۇش كۆرىشى بىلەن تولغان. بۇكۆرەش داۋامىدا ئاتا-بوۋىلىرىمىز بىزگە بالىلارنى تەربىيلەش كاتىگورىيسىگە كىردىغان نۇرغۇن قىممەتلىك مىراسلارنى قالدۇرۇپ كەتكەن.بۇنىڭ ئىچىدە ھەممىدىن مۇھىمى بالىلار تەربىيسى ماقال-تەمسىللەردە ئىپادىلەنگەن پەرزەنت تەربىيسىدىن ئىبارەت.ئۇيغۇر خەلق ماقال-تەمسىللىرىنىڭ ئاجايىپ زور تەسىر كۈچكە ئىگە تەربىيۋى ئەھمىيتى بار.ئۇنىڭدا ئىپادىلەنگەن مەزمۇنلار خەلىقنىڭ تۇرمۇش تەجرىبىلىرىدىن خۇلاسىلەنگەن، ھەممە بىردەك ئورتاق ئىتراپ قىلىپ كەلگەن مەزمۇنلار بولغاچقا ھازىرقى مەزگىلدىمۇ ئۆز قىممىتىنى ساقلاپ كەلمەكتە.بەلكى ئىنسانىيەت جەمئىيتىنىڭ تەرەققىياتىغا ئەگىشىپ، يېڭدىن پەيدا بولۇپ قوشۇلۇۋاتقان ماقال-تەمسىللەر بالىلار تەربىيسىنى يېڭى مەزمۇنلار بىلەن بېيىتماقتا.
پىكىرىمىزنى دەلىللەش ئۈچۈن بىر قانچە مىسال كەلتۈرۈپ ئۆتەيلى :
«بالاڭنى مەكتەپكە بەر، مەكتەپكە بەرمىسەڭ مەشرەپكە بەر. »
) J" d  E, [" n9 R. M1 S" g«تەربىيە قاتتىق بولسا،مىۋىسى تاتلىق بولۇر.» بۇماقاللاردا ئىپادىلەنگەن ئوي-پىكىرلەرنىڭ مەزمۇنى،دائىرسى كەڭ ۋە چوڭقۇر بولۇپ،بۇلار ھازىر ئۈچۈنمۇ،يىراق كەلگۈسى ئۈچۈنمۇ تەڭداشسىز تەسىر كۆرسىتىدۇ.
& A: f$ v: {( e  o; uئالدىنقى ماقالدىكى «مەكتەپ»ۋە «مەشرەپ»،كىيىنكى ماقالدىكى«قاتتىق» ۋە«تاتلىق»يۇقۇرىقى مول ئىددىيۋى مەزمۇننى ئۆز ئىچىگە ئالغان بولۇپ، مۇستەھكەم ئەمەلىي ئاساسقا،ئىشەنچىلىك ئىلمى ئاساسقا ئىگە.
% L: ]' V$ v, r6 p   بىزگە مەلۇمكى جەمئيەتنىڭ گۈللىنىشى ۋە تەرەققىياتى،ئىنسانلار ئارسىدىكى مىھرى-مۇھەببەت ۋە ئادىمىيلىك خىسلىتىنىڭ تومۇرى يەنىلا كەلگۈسىنىڭ قۇرغۇچىسى بولغان بالىلار تەربىيسىگە باغلىنىدۇ.
! ^4 [' x9 h- n4 [4 Qشۇڭا ئىنساپ،ھايا،كىشلىك قەدىر-قىممەت،ئىنسانى مىھرى-مۇھەببەت ئادالەت، ھەققانىيەت يۈكسەك  دەرىجىدە  ئۆز ئىپادىسىنى  تاپقان جەمئيەتنىڭ، خەلىقنىڭ  ھەقىقى ماھىيتىنى بالىلار تەربىيسى سۈپتىنى كۆرسىتىشنىڭ ئاساسى ۋە نامايەندىسى دىيىشكە بولىدۇ.
$ s6 V) U2 I4 r, A$ r1 c# _2 w  يۇقۇرىدا مىسال كەلتۈرۈلگەن ئىككى ماقالدا بۇ خۇلاسە ناھايىتى ئىخچام سۆزلەر بىلەن مەزمۇنلۇق ئىپادىلەپ بىرىلگەن.
  پەرزەنت تەربىيسى ــــ سوتسىيالىستىك ئىناق جەمئىيەت بەرپا قىلىش،جەمئىيەت تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈش،مىللەتنىڭ ساپاسى،سۈپىتىنى ئۆلچەيدىغان تۈپ ئامىل.
شۇڭلاشقا بالىلارنى تەربىيلەشكە كۆڭۈل بۆلۈش ئىنسانلارنىڭ تارىختىن بۇيان داۋاملىشىپ كېلۋاتقان ئېسىل ئىستىلى دىيىشكە بولىدۇ.ئۇيغۇر خەلق ماقال-تەمسىللىرىدە بالا تەربىيلەشنىڭ مۇھىملىقى كىشىلىك تۇرمۇشنىڭ قانۇنىيتى ئارقىلىق يەكۈنلەنگەن تەجرىبىلەرگە ئاساسەن دانا پىكىرلەر بىلەن مېغىزلىق ئىپادىلەنگەن.
مەسلەن:«ياخشى ئات كۆندۈرۈشكە باغلىق،
         ياخشى بالا تەربىيلەشكە باغلىق.»
" k1 R5 N! B$ M! `, g) ^( N«دادىنىڭ بالىنى تەربىيلىمىگىنى ـــ ئۆزىگە دۈشمەن يىتىشتۈرگىنى» «كالاڭغا كۆڭۈل بۆلگىچە،بالاڭغا كۆڭۈل بۆل.» بىز بۇ ماقاللارنى ئوقۇغۇنىمىزدا ھەر-بىر ئىنسان ئۈچۈن ئېيتقاندا ئۆز پەرزەنتىنى چوقۇم ياخشى تەربىيلەش زۆرۈرلىكىنى ھېس قىلالايمىز.   تۇرمۇش مەنتىقىسىدىن ئېلىنغان نۇرغۇنلىغان تەجرىبىلەر شۇنى ئىسپاتلاپ بەردىكى ئالىجاناپ ئەخلاقى-پەزىلەت،ئەقىل-پاراسەت بىلىم،مەدەنىيەت،ئىنتىزام،ئىرادە،ئۇلۇغۋار غايە، قەيسەر روھ،ھەقىقى ئىنسانى مۇناسىۋەت بالىنىڭ تەربىيلىنىشى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك. جەمئيەتنىڭ ياكى كىشلەرنىڭ كىيىنكى ئەۋلادلارنىڭ ئۆسۈپ يېتىلىش جەريانىدىكى تەقدىرىنى ھەل قىلىش،بەلگىلەش مەسىلسىمۇ ئىنسانلارنىڭ ئۆز پەرزەنتلىرىنى قانداق ئۇسۇلدا قانداق تەربىيلىشىگە باغلىق.    بالىنىڭ ساغلام تەربىيلىنىپ ياراملىق ئادەمگە ئايلىنىشى ياكى ئۇنىڭ ئەكسىچە خارابلىشىپ كېرەكسىز ئادەم بولۇپ قېلىشى ـــ بالىنى تەربىيلەشكە كۆڭۈل بۆلگەن ياكى بۆلمىگەنلىكىنىڭ نەتىجىسى.شۇڭا ئاتا-بوۋىللىرىمىزنىڭ ئەسىرلەر داۋامىدىكى ئەمەلىيەت تەجرىبىلىرىدىن چىقارغان خۇلاسسى «موللا بولماق ئاسان،ئادەم بولماق قېيىن» دەپ يېغىنچاقلانغان. ئامىرېكىلىق دوكتۇر باررى ئېيىتقاندەك «بالىلارنىڭ قەلبى ئاجايىپ بىر پارچە مۇنبەت تۇپراققا ئوخشايدۇ. ئۇنىڭغا ئىددىيۋى ئۇرۇق چېچىلسا،ھەركەت جەھەتتىن ھوسۇل ئالغىلى بولىدۇ.ئادەت ئۇرۇقى چېچىلسا،ئەخلاقى-پەزىلەت جەھەتتە ھوسۇل ئالغىلى بولىدۇ. ئەخلاقى-پەزىلەت  ئۇرۇقى چېچىلسا،بالىلارنىڭ تەقدىرىنى ئۆزگەرتكىلى بولىدۇ».بۇ نۇقتا ئۇيغۇر خەلق ماقال-تەمسىللىرىدە رۇشەن ئىپادىلىنىدۇ.مەسلەن:  «بالىنىڭ ئوبدانلىقى ئاتا تەربىيسىدىن» «بالىنىڭ ياخشىلىقى ئاتا-ئانىدىن بولۇر »،«بالاڭنى ئەدەپكە ئۈگەتمىسەڭ نەسلىڭ قۇرۇر ».بۇ ماقاللارنى ئوقۇغان ۋاقتىمىزدا ئاتا-ئانىنىڭ بالا تەربىيلەش جەھەتتىكى مەسئۇلىيتىنىڭ نەقەدەر ئېغىر ئىكەنلىكى كۆز ئالدىمىزدا ئېنىق گەۋدىلىنىدۇ.بىز يۇقارقىلاردىن ئۇيغۇر خەلق ماقال-تەمسىللىرىدە ئىپادىلەنگەن بالا تەربىيسىنىڭ جەمئيەتنى تەرەققى قىلدۇرۇشتىكى،مىللەتنى يۈكسەلدۈرۈشتىكى مۇھىم ئەھمىيتىنى كۆرۋالالايمىز.
     شۇڭا بارلىق ئاتا-ئانىلار ۋە ئوقۇتقۇچىلار يېڭى دەرسلىك ئىسلاھاتىنىڭ تەرەققىيات قەدىمگە پائال ماسلىشىپ،بالىلارنىڭ ھەر تەرەپلىمە ئىقتىدارىنى تەرەققى قىلدۇرۇش داۋامىدا ئۇيغۇر خەلق ماقال-تەمسىللىرىدە ئىپادىلەنگەن بالىلار تەربىيسىدىن ئۈنۈملۈك پايدىلنىشىمىز لازىم.