ئاتا-ئانىلار بىلىشكە تىگىشلىك ئائىلە تەربىيسى

0998bulak · ۋاقتى: 2011-12-8 22:08:25

مەن بۇنى بىر كىتاپتىن كۆرگەن ئىدىم،شۇڭا سىلەرگە ئەسقېتىپ قالارمىكىن دەپ يوللىغانىدىم.
ئاتا-ئانىلار بىلىشكە تېگىشلىك ئالتە تۈرلۈك ئائىلە تەربىيە ئىدىيىسى

　جىنايى قىلمىشلارنىڭ ئالدىنى ئېلىشنى قۇرامىغا يەتمىگەنلەردىن باشلاش كېرەك، قۇرامىغا يەتمىگەنلەرگە بولغان تەربىيىنى ئاتا-ئانىلاردىن باشلاش كېرەك.

مېنىڭ كەسپىم جىنايەت پسىخىكىسى مەسىلىسىنى تەتقىق قىلىش بولغاچقا، مېنىڭ ئائىلە تەربىيىسىگە بولغان نۇقتىنەزىرىم ئالاھىدىرەك. زور مىقداردىكى مۇناسىۋەتلىك تەتقىقاتلار ئارقىلىق، مەن مۇنداق بىر ئاددىي يەكۈننى چىقاردىم: جىنايى قىلمىشلارنىڭ ئالدىنى ئېلىشنى قۇرامىغا يەتمىگەنلەردىن باشلاش كېرەك، قۇرامىغا يەتمىگەنلەرگە بولغان تەربىيىنى ئاتا-ئانىلاردىن باشلاش كېرەك.
ئائىلە تەربىيىسىدىكى بىر قىسىم ئاساسى ئىدىيىلەرنى ئاتا-ئانىلار چوقۇم بىلىشى كېرەك.

1. ئادەمنىڭ پسىخىك تەرەققىياتى تەرتىپلىك جەريان بولىدۇ، قۇرامىغا يەتمىگەنلەرنىڭ پسىخىك مەسىلىسى كېچىكىپرەك ئىپادىلىنىدۇ.
ئادەمنىڭ ئۆسۈپ يېتىلىشى ئومۇمەن ئېيتقاندا ، 1 ياشتىن 6 ياشقىچە، 6 ياشتىن 12 ياشقىچە، 12 ياشتىن 18 ياشقىچە دىن ئىبارەت ئۈچ باسقۇچ بولىدۇ. 12 ياشتىن 18 ياشقىچە بولغان ۋاقىت بالاغەتكە يەتكەن مەزگىلى بولۇپ، بۇ چاغدا مۇستەقىللىق قارىشى ۋە قارشىلىشىش پسىخىكىسى سەۋەبىدىن، بۇ مەزگىل ئائىلە تەربىيىسى ئېلىپ بارىدىغان ياخشى مەزگىل بولالماي قالىدۇ. شۇڭا، ئائىلە تەربىيىسىنىڭ ئەڭ ياخشى مەزگىلى بولسا 12 ياشتىن بۇرۇن بولۇپ، بۇ تايىنىش مەزگىلى ھېسابلىنىدۇ. تايىنىش مەزگىلىدە بولسا، 1 ياشتىن 6 ياشقىچە بولغان ۋاقىت ئەڭ ئاچقۇچلۇق ۋاقىت. ئادەمنىڭ پسىخىك تەرەققىياتى لوگىكىلىق تەرەققىيات جەريانى بولغاچقا، ئادەمنىڭ قۇرامىغا يەتكەندىكى نۇرغۇن پسىخىك مەسىلىلىرىنىڭ مەنبەسى قۇرامىغا يەتمىگەن مەزگىلىدىكى سەۋەبلەردىن بولىدۇ. بىز شۇنى چۈشىنىشىمىز كېرەككى، ئادەمنىڭ بالىلىق مەزگىلىدە ئەڭ ئېھتىياجلىق بولىدىغىنى بىخەتەرلىك تۇيغۇسى، بىر كىچىك بالىغا نىسبەتەن، تونۇش مۇھىت، يېقىن ھەمراھ بولسا كاتتا قورۇ-جاي ۋە ئېسىل ماشىنىغا نىسبەتەن تېخىمۇ ئاسان ھالدا ساغلام پسىخىكىسىنى شەكىللەندۈرەلەيدۇ. ئاتا-ئانىلار ئۆزىنىڭ ئىرادىسى بويىچە ئىش كۆرمەسلىكى كېرەك. ئاتا-ئانىلار ئۆز بالىسىنىڭ كۆڭلىنى چۈشىنىشى كېرەك، ئۇنداق بولمىغاندا بارلىق تىرىشچانلىقى كۆپۈككە ئايلىنىپ كېتىدۇ.

2. قۇرامىغا يەتمىگەنلەر بولسا ئاجىز توپ بولۇپ، ئۇلارنىڭ ئاجىزلىقى ۋە پاسسىپ ھالەتتە بولۇشى ئۇلارنىڭ بارلىقىنىڭ قۇرامىغا يەتكەنلەر تەرىپىدىن كەلتۈرۈپ چىقىرىلىدىغانلىقىنى بەلگىلىگەن.

ئوبيېكتىپ ئېيتقاندا، باققۇچى بېقىلغۇچىغا نىسبەتەن ھاياتىنى بەلگىلەش ھوقۇقى، ماددىي جەھەتتىن تەمىنلەش ھوقۇقى، قاراش دەرىجىسىنى بەلگىلەش ھوقۇقى، خاسلىقىنى بەلگىلەش ھوقۇقى بولىدۇ. شۇڭا، بالىلاردىكى ئۆيدىن چىقىپ كېتىش، ئۆزىنى ئۆلتۈرۈۋېلىش، جىنايەت ئۆتكۈزۈش، مۇنداق قارىغاندا بالىدىكى تاللاشتەك كۆرۈنسىمۇ، ئەمەلىيەتتە ھەممىسى ئاتا-ئانا قىلمىشىنىڭ ئىنكاسى ياكى نەتىجىسى. مەسىلەن، بىر 12 ياشلىق ئوغۇل بالا تورغا چىقىشقا خۇمار بولۇپ قېلىشى سەۋەبىدىن ئۆگىنىشى تەسىرگە ئۇچرىغان، ئانىسى ئەدەبلىكەندىن كېيىن، ئويلىغان يەردىن ئۆزىنى ئۆلتۈرۈۋالغان. بۇ ئانا بولسا پۇشايماندا قالغان، لېكىن بۇ ئانا ھېس قىلمىغانكى، بالىنىڭ بۇ خىل تاشلىشى، ئۇنىڭ شۇ قېتىملىق تەدبىھتىن بولماستىن، بەلكى ئۇنىڭ بۇرۇنقى تەربىيىلەش شەكلىدە مەسىلە كۆرۈلگەن. بۇ ئانىنىڭ ھەددىدىن ئارتۇق ئامراقلىقى، بالىدا بىر خىل خاتا قاراشنى، يەنى: سىز ماڭا شۇنچە ئامراق بولغاندىن كېيىن، مېنىڭ تەلىپىم ئورۇنسىز بولسىمۇ قاندۇرۇشۇڭ كېرەكقۇ، ئۇنداق بولمايدىكەن ئۆزۈمنى ئۆلتۈرۈپ ساڭا كۆرسىتىپ قويمەن، دەپ قارىغان. بۇ خاتالىقنى كىم كەلتۈرۈپ چىقارغان؟ ئەلۋەتتە ئانىسى. ئاتا-ئانا بالا 3 ياشتىن 5 ياشقىچە بولغان مەزگىلىدە پۇرسەت تېپىپ، بىر قېتىم ئېنىق ھالدا، ئەگەر سەن توغرا قىلمىساڭ، مەن سېنى ياخشى كۆرمەيمەن! دېگەننى بىلدۈرۈپ قويۇش كېرەك. ئەلۋەتتە، بۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك بىلىم ۋە ماھارەت كېرەك بولىدۇ.

3. ئائىلىدىكى بېقىلىش پەقەتلا ماددىي جەھەتتىن بولۇپلا قالماستىن، تېخىمۇ مۇھىمى پسىخىك جەھەتتىن تەربىيىلەشتۇر.
بىر ئاتا، ئۆزىنىڭ تىرىشچانلىقى ئارقىلىق نۇرغۇن مال-مۈلۈك توپلاپتۇ، لېكىن چوڭ بولۇپ قالغان ئوغلىنىڭ يامان ئادىتىنى، يەنى تورغا مەھلىيا بولۇپ ئۆزىنى تارتالمايۋاتقانلىقى بايقاپ قاپتۇ. ئۇ ئامالسىز، بىر مۇتەخەسسىسنى تېپىپ، 100 يۈەن پۇل چىقىرىپ، «سىز ماڭا ياردەم قىلىپ ئوغلۇمنى ياخشىراق تەربىيىلەپ قويسىڭىز، مەن بۇ يۈز مىڭ يۈەننى بېرەتتىم!» دەپتۇ. مەن ئاشۇ چاغدا خەت يېزىپ بۇ دادىغا، سىز خاتالاشتىڭىز، بالىنى تەربىيىلەش بولسا سىزنىڭ ئۈستىڭىزگە ئالمىسىڭىز بولمايدىغان مەسئۇلىيىتىڭىز، ئۇنىڭ ئۈستىگە ئادەمگە بولغان پسىخىك تەربىيە بولسا ھېسسىيات يېتىلدۈرۈشتىن باشلىنىدۇ، ئەڭ ئاساسىي ھېسسىيات بولسا ئاتىلىق ھېسسىيات. ئەگەر ئاتىلىق ھېسسىيات بولمايدىكەن ئادەمدە ئاساسىي ھېسسىيات ئىنكاسى شەكىللەنمەيدۇ، نورمال بولغان ھېسسىيات ئىنكاسى بولمىسا، قانداقمۇ بىر ئادەمنى تەربىيىلەپ ياخشى قىلىپ كەتكىلى بولسۇن؟ شۇڭا، بېقىش بىلەن ھېسسىيات، ھېسسىيات بىلەن تەربىيىلەش ئۆز-ئارا زىچ باغلىنىشلىق.

4. ئادىمىيلىك تەربىيىسى ئەقلى تەربىيىدىن مۇھىم، خاراكتېر ئادەمنىڭ تەقدىرىنى ھەقىقىي بەلگىلەيدىغان ئامىل.

ھازىرقى ئائىلە تەربىيىسىدە، نۇرغۇن ئاتا-ئانىلار ئۈمىد ۋە كۆپۈك ھالەتتىكى جەمئىيەت ئارقا كۆرۈنۈشى ئاستىدا بارغانسېرى بالىنىڭ ئەقلى ئىقتىدار تەرەققىياتىغا بەك ئەھمىيەت بېرىپ كېتىۋاتىدۇ، خۇددى بالىنىڭ نومۇرى ۋە ئوقۇغان مەكتىپى بالىنىڭ بارلىق ھاياتىنى بەلگىلەيدىغاندەك قىلىپ كېتىۋاتىدۇ. بۇ بولسا بىر خىل ناھايىتى ئېغىر بولغان تونۇشتىكى خاتالىشىش. ئەقلى ئىقتىدار، نومۇر، ئوقۇش سالاھىيىتى گەرچە مۇھىم بولسىمۇ، لېكىن، ئىنسانىيەت تارىخىغا قارىساق، شۇنى بايقايمىزكى، نۇرغۇنلىغان مۇۋەپپەقىيەت قازانغۇچىلار، ياكى باشقىلار ھۆرمەتلەپ، ئېسىدە تۇتقان كىشىلەردە، بەلگىلىك ئىنسانىيەتتىكى ئەڭ ئاساسىي ھېسسىيات، يەنى: مەسئۇلىيەت تۇيغۇسى، ھېسداشلىق، مېھرىبانلىق، ئۆز ئىززەت ھۆرمىتىنى ساقلاش قاتارلىقلارنى ھازىرلىغان. شۇڭا، ئاتا-ئانىلار بالىسىنىڭ ئۆگىنىش ئىقتىدارى ئاجىزلىقى سەۋەبىدىن بالىنى ئەدەپلەش ھەتتا ھاقارەتلەشتەك قىلمىشلاردا بولسا بولمايدۇ، بالىنىڭ ئارتۇقچىلىقى ۋە ئالاھىدىلىكىنى ئىنچىكە كۆزىتىپ تېپىپ چىقىپ، ئۇنىڭ باشقىلاردىن يۇقىرى تۇرىدىغان ئىقتىدارىنى تېپىشىغا ياردەملىشىپ، بالىدا ئۆزىگە بولغان ئىشەنچ ۋە ئۆزىنى ھۆرمەتلەشنى تۇرغۇزۇپ، ئۆزىنىڭ ياشاش ۋە تەرەققىي قىلىش قىممىتىنى تاپقۇزۇش كېرەك. بۇ جەرياندا، خاراكتېرنى يېتىلدۈرۈش بولسا ئاتا-ئانىلارنىڭ ئەڭ مۇھىم مەسئۇلىيىتى. چۈنكى ھەرقانداق ئادەمنىڭ مۇۋەپپەقىيىتى جەمئىيەت پائالىيىتىدىن ئايرىلالمايدۇ، شۇڭا بالىغا مەسئۇلىيەت، مېھرىبانلىق، ھەمكارلىشىش، بەدەل تۆلەشنى ئۆگىتىش كېرەك.

5. بالىنى سۆيۈشنىڭ ئالدىنقى شەرتى بالىنى ھۆرمەتلەش، ئاتا-ئانا بولغۇچى بالىلارنىڭ ئاساسى ھوقۇق-مەنپەئەتىنىڭ قايسىلار ئىكەنلىكىنى بىلىشى كېرەك.

بالىنىڭ ئاجىزلىقى(كىچىكلىكى) سەۋەبىدىن، بالىنىڭ يېتەكلەشكە موھتاجلىقى سەۋەبىدىن، بەزى ئاتا-ئانىلارنىڭ تونۇشىدا خاتالىق كۆرۈلىدۇ. ئۇلار ئۆزلىرىنىڭ بالىنىڭ پۈتكۈل تۇرمۇشىنى بەلگىلەش ھوقۇقى بار دەپ قارايدۇ، ھەتتا ئۆزىنىڭ ئىرادىسىنى بالىغا مەجبۇرىي تاڭىدۇ. بۇ خىل ئائىلە تەربىيىسى ئارقا كۆرۈنۈشىدە ئۆسكەن بالىلار گەرچە كىيىم-كېچەك، ئاچلىقتىن خاتىرجەم بولسىمۇ، لېكىن خۇشال يۈرەلمەيدۇ. نۇرغۇن بالىلار گەرچە يۇقىرى ئوقۇش سالاھىيىتىگە ئېرىشكەن بولسىمۇ ، ئۆزىنى ئۆلتۈرۈۋالىدىغان ئەھۋال كۆرۈلىدۇ. ھەر قېتىم مۇشۇنداق پاجىئە يۈز بەرگەندە، دەرد-ئەلەمدە قالغان ئاتا-ئانا «بۇ نېمە ئۈچۈن» دەپ زارلىنىدۇ. سەۋەبى ناھايىتى ئاددىي، كىچىكىدىن خۇشال ئۆتۈپ باقمىغان ئادەمدە قانداقمۇ ساغلام، ئوچۇق بولغان قېلىپ بولسۇن؟ كىچىكىدىن يېقىنلىرى ياكى جەمئىيەتتىن مېھرى-شەپقەت ھېس قىلىپ باقمىغان ئادەم قانداقمۇ باشقىلارغا مېھرىبانلىق كۆرسىتەلىسۇن؟ باشقىلارنىڭ ھۆرمىتىگە ئەزەلدىن ئېرىشىپ باقمىغان بالىدا قانداقمۇ ئۆزىنى ھۆرمەتلەش بولسۇن؟ يەنە قانداقمۇ باشقىلارنى ھۆرمەتلەشنى بىلسۇن؟ بىز بالىغا ھاياتلىق ئاتا قىلدۇق، بالىنىڭ ئۆسۈپ يېتىلىشىدىكى ماددىي ئېھتىياجىنى قاندۇردۇق ... لېكىن شۇنى بىلىشىمىز كېرەككى، ئۇلارنىڭ مۇستەقىل بولغان كىشىلىك پەزىلىتى بولىدۇ، ئۇلارمۇ باشقىلارنىڭ ھۆرمەتلىشىگە موھتاج، باشقىلارنىڭ چۈشىنىشى ۋە باراۋەر مۇئامىلە قىلىشىغا موھتاج.

6. بالىنى ئۆزگەرتىش ئۈچۈن، ئاۋۋال چوڭلار ئۆزى ئۆزگىرىشى كېرەك.

بالىدا مەسىلە كۆرۈلگەندە، ئائىلە باشلىقى ئاۋۋال ئۆزىدىكى مەسىلە ئۈستىدە ئويلىنىش كېرەك، بۇ مېنىڭچە ئائىلە تەربىيىسىدىكى بىرىنچى خىزمەت. بالىدا قىلمىشىدا مەسىلە كۆرۈلگەندە، نۇرغۇن ئائىلە باشلىقلىرى بالىسىنى پسىخىك دوختۇرغا ياكى مۇتەخەسسىسكە كۆرسىتىشكە ئالدىرايدۇ، ئەمەلىيەتتە، بۇ بىر خاتا قاراش. مېنىڭچە، بالىنىڭ قىلمىشى زور دەرىجىدە ئاتا-ئانا بىلەن مۇناسىۋەتلىك بولۇپ، بالىنىڭ ياخشى بولمىغان قىلمىشىنى ئۆزگەرتىش ئۈچۈن، ئاۋۋال ئاتا-ئانا بالىسىغا بولغان پوزىتسىيە ۋە تەربىيىلەش ئۇسۇلىنى ئۆزگەرتىشى كېرەك. قانداق قىلغاندا ئاتا-ئانىلار بالىنىڭ ئۆسۈپ يېتىلىشىدىكى پسىخىك جەريانىنى چۈشىنەلەيدۇ، ئاتا-ئانا قانداق قىلغاندا بالىدا مەسىلە كۆرۈلگەندە تەشەببۇسكارلىق بىلەن ئۆزىدىكى مەسىلىنى بايقىيالايدۇ؟ بۇلار ئاتا-ئانا بولغۇچىنىڭ ئويلىنىشقا تېگىشلىك مەسىلىسى.

(ئاپتور - جۇڭگو خەلق جامائەت خەۋپسىزلىكى ئۇنىۋېرسىتېتى جىنايەت پسىخىكىسى پروفېسسورى، جۇڭگو ياش ئۆسمۈرلىرى جىنايى ئىشلار تەتقىقات جەمئىيىتىنىڭ مۇئاۋىن جەمئىيەت باشلىقى)

ماس قەدەمدە ئەۋەتىلدى 黑猫警长نىڭ مىكرو بلوگى

arkambiz · ۋاقتى: 2011-12-9 00:06:07

گەرچە بالام 6ياشتىن ئاشقان بولسىمۇ 12ياشقا توشمىغاندىكىن ئۈلگۈرەلىگىدەكمەن . رەخمەت سىزگە پايدىلىنىش قىممىتىگە ئېگە تىما ئىكەن .

ahat0902 · ۋاقتى: 2011-12-9 00:55:19

بولىدىكەن . مەنمۇ ساقلاپ قويدۇم.رەھمەت سىزگە ! ھارمىغايسىزئ