شۆھرەت مۇتەللىپنىڭ داڭلىق ماقالىسى (ئۇيغۇرچە تەرجىمە)

bilge

Bilik_yar يوللىغان ۋاقتى  2013-11-25 21:10
تېما يوللىغۇچىغا رەھمەت.مۈمكىن بولسا دۇنيا ئىلىم ئورت ...

سالام بىلىكيار ئەپەندى،
سىزنىڭ مۇشۇنداق ئىلىم-پەن تېمىلىرىغا كۆڭۈل بۆلىدىغانلىقىڭىزنى بىلەتتىم. بۇ ماقالەمنى ياقتۇرغانلىقىڭىزغا رەھمەت! مەن ئەمەليەتتە «دوكتۇر شۆھرەت مۇتەللىپ بىلەن قانداق تونۇشتۇم /thread-39919-1-1.html » ناملىق ماقالەمدە ئالىمنىڭ 4-5 پارچە داڭلىق ئىلمىي ماقالىلىرىنىڭ ئابىستىراكىت قىسمىنى ئۇيغۇرچىغا تەرجىمە قىلىپ ئاندىن پۈتۈن ماقالىنىڭ مەزمۇنى ۋە ئەھمىيىتىنى ناھايتى ئاممىباپ تىلدا ئۇيغۇر ئوقۇرمەنلەرگە تەپسىلىي تونۇشتۇرۇپ چىققان ئىدىم. مەنچە سىز بۇ يازمامنى ياقتۇرۇپ ئوقۇشىڭىز مۇمكىن. سىز مەن يازغان بىر قىسىم ماقالىلەرنى «بىلىم-كۈچ» ژورنىلىدا ئېلان قىلىشنى تەۋسىيە قىلغان ئىدىڭىز، مەنمۇ مۇشۇنداق ئىلىم-پەن يېڭىلىقلىرىدىن، بولۇپمۇ ئۆز ئالىملىرىمىزنىڭ ئىلمىي ئەمگەكلىرى تونۇشتۇرۇلغان ماقالىلەردىن كۆپرەك كىشى خەۋەردار بولسا دىگەن ئۈمىدتە. قوللىغىنىڭىزغا رەھمەت!
-بىلگەجان

bilge

@Bilik_yar،
يۇقىرىدا تىلغا ئالغان ماقالەمگە مەزكۇر ماقالىدىن ئاز دىگەندە 10 ھەسسە كۆپ ۋاقىت ۋە ئەجىر سېڭدۈرگەن ئىدىم، ئەمما ئەلكۈيى تورىدا ئۇ ماقالەمگە ئادەتتىكى ماقالە سۈپىتىدە مۇئامىلە قىلىندى ۋە ھازىرغىچە ئۇ ماقالىنىڭ چېكىلىش قېتىم سانى مۇشۇنداق ئەزاسى كۆپ توردا 1000 قېتىمغىمۇ يەتمەپتۇ.....
بىزدەك ئىلىم-پەن خادىملىرى ئالدىراش تەتقىقات ۋە خىزمەتلىرىمىزدىن ئاتايىتەن ۋاقىت چىقىرىپ شۇنچە ئەجىر قىلىپ يازمىلارنى ھىچبىر تەماسىز تەييارلايمىز، مەقسەت كىشىلىرىمىزنىڭ ئاڭ ۋە بىلىم ساپاسىنى ئۆستۈرۈشكە تېرناقچىلىك بولسىمۇ پايدىسى بولسىكەن دىگەننى ئويلايمىز. ئەمما شۇنچىۋالا ئوبدان يېزىپ بەرسىمۇ ئوقۇيدىغان تۈزۈكرەك ئادەممۇ چىقمىسا كىشىلىرىمىزنىڭ ئىلىم-پەنگە تۇتقان پوزىتسىيىسىدىن كىشى سەل ئۈمىدسىزلىنىپ قالىدىكەن. بولسا مۇشۇ بەتنىڭ 47-قەۋىتىدە قالدۇرۇلغان ئىنكاسىم بويىچە بىر قەدەر ئالقىشقا ئېرىشكەن (ئىزدىنىش، مىسرانىم ۋە باغداش تورلىرىدا) ماقالىلىرىمنى ئوقۇپ كۆرۈپ لايىقلىرىنى ژورناللارغا ۋاكالىتەن ئەۋەتىپ قويۇشىڭىزنى سورايمەن. مېنىڭ ئىسمىم بىلگەجان نامى بىلەن بىرىلسىمۇ بولىۋىرىدۇ، پەقەت كۆپرەك كىشى ئوقۇپ پايدىلىنالىسكەن دىگەن ئۈمىدتىمەن.

zilnur

شۆھرەت ئەپەندى بىز سىزدىن پەخىرلىنىمىز.سىز بىزنىڭ ئۆگىنىش ئۈلگىمىز.

bilge

ئۇيغۇر ئالىمى دوكتۇر شۆھرەت مۇتەللىپنىڭ تەتقىقات نەتىجىسى 2013-يىلى  «دۇنيادىكى 10 چوڭ بۆسۈش» نىڭ بىرى بولۇپ باھالاندى! ئالىمىمىزغا مۇبارەك بولسۇن!


ئامېرىكا ئورىگون ساغلاملىق پەنلىرى ئۇنىۋىرىستىتى خەۋىرى:
<<دەۋىر>> ژورنىلى يېقىندا 2013-يىللىق <<10 چوڭ ئىش>>نى ئېلان قىلغان بولۇپ بۇنىڭ ئىچىدە ئامېرىكا ئورىگون شىتاتى دۆلەتلىك پىرىماتلار (مايمۇن تۈرىدىكىلەر) تەتىقات مەركىزى غول ھۆجەيرە تەتقىقات مەركىزىنىڭ مۇدىرى ۋە تەتقىقاتچىسى ئۇيغۇر ئالىمى دوكتۇر شۆھرەت مۇتەللىپنىڭ بۆسۈش خاراكتېرلىك تەتقىقات نەتىجىسى 2013-يىللىق «مىدىتسىنادىكى 10 زور بۆسۈش» نىڭ بىرى بولۇپ باھالاندى.  دوكتۇر شۆھرەت مۇتەللىپنىڭ دۇنيادا تۇنجى بولۇپ ئىنسان تېرە ھۆجەيرىسىنى «تەن ھۆجەيرە يادروسىنى كۆچۈرۈش» تېخنىكىسى بىلەن تۆرەلمە غول ھۆجەيرىگە ئايلاندۇرغانلىقى ئۇنى مەزكۇر شەرەپكە ئېرىشتۈردى.

بۇ بايقاش ئىنسانلاردىكى پاركىنسون كېسەللىكى (Parkinson’s disease) ،كۆپ قوزغىلىدىغان قېتىشىش كېسەللىكى، يۈرەك كېسىلى ۋە يۇلۇن زەخمىسى قاتارلىق كېسەللىكلەرنى داۋالاشتا ئۈمىد تۇغۇلغانلىقىدىن دېرەك بېرىدۇ.
http://www.ohsu.edu/blogs/resear ... eakthrough-of-2013/

«دەۋىر» ژورنىلى: 2013-يىلى «مىدىتسىنادىكى 10 چوڭ بۆسۈش»:
4. 17-يىل ۋە بىر كىشىنى گاڭگىرىتىپ قويىدىغان ئىلىم-پەندىكى زور ئالدامچىلىقنى باشتىن ئۆتكۈزۈپ، ئالىملار ئاخىرى ئۇزۇن يىللار ئىلگىرى «دولىي» ئىسىملىك كلون قوينى يىتىشتۈرگەندە مۇۋاپىققىيەت قازانغان تۆرەلمە غول ھۆجەيرىسىنى مانا ئەمدى ئىنسانلاردا رىئاللىققا ئايلاندۇردى. ئورىگون ساغلاملىق پەنلىرى ئۇنىۋىرىستىتىنىڭ پىرافىسورى دوكتۇر شۆھرەت مۇتەللىپ 1996-يىلى كىلون قوي دولىنى يىتىشتۈرۈشتە ئىشلىتىلگەن «يادرو كۆچۈرۈش» دەپ ئاتىلدىغان تېخنىكىنى ئىنسان تىرە ھۆجەيرىسىدە سىناقتىن ئۆتكۈزۈپ مۇۋاپىققىيەت قازاندى. ئىلگىرى كورىيە ئالىملىرى تەرىپىدىن مۇۋاپىققىيەت قازاندۇق دەپ ئېلان قىلىنغان بۇ تېخنىكا ئەمەليەتتە «يادرو كۆچۈرۈش» ئۇسۇلى ئارقىلىق ئەمەس بەلكى «تەن سىرتىدا ھامىلە يىتىشتۈرۈش» ئۇسۇلىنى قوللانغان يالغانچىلىق بولۇپ چىققان ئىدى.

لىكىن، دوكتۇر شۆھرەت مۇتەللىپنىڭ مەقسىتى ئىنسانلارنى كلونلاش ئەمەس. ئۇ كېسەلگە گىرىپتار بولغان بىمارنىڭ تىرە ھۆجەيرىسىنىڭ يادروسىنى تۇخۇم ھۆجەيرىسىگە كۆچۈرۈپ ئاندىن ئېلىكتىرلىق ۋە خېمىيىلىك غىدىقلاش ئارقىلىق بۇ تۇخۇمنى بۆلۈندۈرۈپ بىمارغا خاس تۆرەلمە غول ھۆجەيرىلەرنى ئايرىپ ئالغان. ھۆجەيرە ئادەم بەدىنىنى تۈزگۈچى بىرلىك بولۇپ، غول ھۆجەيرىلەرنى ئادەم بەدىنىدىكى بارلىق ھۆجەيرىلەرگە ئايلاندۇرغىلى بولىدۇ. بۇ تېخنىكا ئارقىلىق كەلگۈسىدە قېرىلاردىكى دېۋەڭلىك كېسىلىدىن تارتىپ يۈرەك كېسەللىكلىرى، دىئابىت كېسەللىكلىرىگىچە كەڭ دائىرىدىكى ھازىر داۋاسى يوق نۇرغۇن كېسەللەرنى داۋالاش مەقسىىتىگە يەتكىلى بولۇشى مۇمكىن.
http://healthland.time.com/2013/ ... ical-breakthroughs/

==============
ئامېرىكا ئالىي مەكتىپىدىكى ئۇيغۇر مەكتەپ مۇدىرى دوكتۇر تاشپولات روزى مۇنداق دەيدۇ:
مۇبارەك بولسۇن! 10 يىلنىڭ ئالدىدا كورىيەلىك "ئىنسان تۆرەلمە غول ھۈجەيرىسىنى كلۇنلىدىم" دەپ تەبىئەت ژۇرنىلىدا ماقالە ئېلان قىلغان ۋاقتىدا، پۇتتىن كورىيە خەلقى بىز دۇنيادىكى ئەڭ ئىلغار مىللەتلەر قاتارىدىن ئورۇن ئالدۇق دەپ جار سالغان ئىدى. بىراق ئۇ كورىيەلىكنىڭ ماقالىسى يالغان سانلىق مەلۇماتلار بىلەن توقۇپ چىقىرىلغان ماقالە ئىكەنلىكى پاش بولغاندىن كېيىن، ئۇنىڭ ماقالىسى تەبىئەت ژۇرنىلىدىن ئېلىپ تاشلىنىپ كورىيە تەرەپ ئۇنى قولغا ئالغان ئىدى. مانا مۇشۇنداق دۇنيادا تەس دەپ قارالغان تەتقىقاتنى بىزنىڭ ئۇيغۇرىمىزدىن چىققان پەخىرلىك ئالىمىمىز شۆھرەت مۇتەللىپ دۇنيادا بىرىنچى بولۇپ ئۇ يېڭىلىقنى جاكارلىدى. بىزلا ئەمەس پۈتۈن دۇنيا ئالىملىرى ئالىمىمىزغا ھەيران قىلىپ ئۇنىڭغا تەبرىكلەرنى ياغدۇرۇۋەتتى. باشقىلار ئۇنۇڭدىن سەن قايسى ئىلغار مىللەتتىن دەپ سورىۋىدى ئۇ: «مەن ئەقىللىق ئۇيغۇر مىللىتىدىن» دەپ ئۆزىنى دۇنياغا جاكارلىدى. شۇنى كېسىپ ئېيتىشقا بولىدۇكى، ئەقىللىق دەپ يۈرگەن يەھۇدىلارمۇ بۇ ساھەدە بىزنىڭ كەينىمىزدە!  شۇڭا بىزلەر ئۇنۇڭدىن ئۆگىنەمدۇق بۇنىڭدىن ئۆگىنەمدۇق دەپ گاڭگىراپ يۈرمەي پەخىرلىك ئالىمىمىزنى ئۆزىمىزنىڭ ئۆگىنىش ئۈلگىسى قىلىشىمىز، ئۇنۇڭ قىيىنچىلىقنى بېسىپ چۈشىدىغان قەيسەر روھىنى ئۆگىنىشىمىز لازىم! ئالىمىمىز شۆھرەت مۇتەللىپنىڭ نوبېل مۇكاپاتىنى ئېلىشى پەقەت ۋاقىت مەسىلىسىدۇر!  

بىلگەجان (2013-يىلى 12-ئاينىڭ 9-كۈنى)

bilge

http://pan.baidu.com/s/1szhMC

bilge

http://pan.baidu.com/s/1szhMC

bilge

دوكتۇر شۆھرەت مۇتەللىپ ئىشلەتكەن PPT ھۆججىتىنى ئۇيغۇرچىلاشتۇرۇپ ھوزۇرۇڭلارغا سۇندۇم، قىستۇرمىدىن چۈشۈرۋالغاندىن كىيىن تۆۋەندىكى مەزمۇنغا بىرلەشتۈرۈپ تۇرۇپ ئوقۇساڭلار تېخىمۇ ئاسان چۈشىنەلەيسىلەر. ئەمىسە دوكلات مەزمۇنى ھوزۇرۇڭلاردا:

ھەممىڭلارنىڭ قەدىم تەشىرىپ قىلغىنىڭلارغا رەھمەت! بۇ قېتىملىق ئىلمىي پائالىيەتنى تەشكىللىگۈچىلەرنىڭ مېنى تەكلىپ قىلغىنىغا رەھمەت! مەن  «ئۇيغۇر ئاكادىمىيىسى ئىلمىي يىغىنى» توغرىسىدا ئۆتكەن يىل ئاڭلىغان ئىدىم. ئەپسۇس، مەن بۈگۈنكى دوكلاتىمنى پەقەت ئېنگىلىزتىلىدا سۆزلەشكە مەجبۇرمەن، چۈنكى ئىلمىي ئاتالغۇلارغا كەلگەندە، نۇرغۇن ئۇقۇملارنىڭ ئۇيغۇرچە ئاتىلىشىنى بىلمەيمەن. بىراق مەن ناھايتى ئاستا سۆزلەشكە تېرىشىمەن. بۇ يەردە ئولتۇرغانلارنىڭ كۆپىنچىسى ئېنگىلىزچىنى ئوبدان بىلىدۇ، شۇڭا سىلەرنى چۈشىنەلەيدۇ دەپ ئويلايمەن. دوكلاتىمنىڭ بىر قىسىم مەزمۇنلىرىنىڭ تېخنىكىلىقى يۇقىرىراق بولۇپ قىلىشى مۇمكىن چۈنكى مەن بۇ دوكلاتىمدىكى بىر قىسىم سانلىق مەلۇماتلارنى بىر ئىلمىي يېغىندا سۆزلەپ شۇ يەردىن ئۇدۇللا بۇ يىغىنغا كىلىشىم، ئەمما مەن ئەڭ ئاددي ئۇقۇملار بىلەن چۈشەندۈرۈشكە تېرىشىمەن.
مەن ئۇزۇندىن بىرى ئاساسلىقى ئىككى چوڭ تەتقىقات ساھەسىدە ئىشلەپ كەلدىم: بىرى، غول ھۆجەيرە ساھەسى، ئىنچىكە قىلىپ ئېيتسام، بىز بەدىنىمىزدە بولمىغان ھۆجەيرىلەرنى ھاسىل قىلىشقا ئۇرۇنۇپ كەلدۇق؛ يەنە بىرى، گېندىكى كېسەل كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان كەمتۈكلەرنى تەتقىق قىلىش بولۇپ، تېخىمۇ ئېنىقى خوندىرىئوسوملۇق گېنلار ئۈستىدە تەتقىقات ئىلىپ بىرىۋاتىمەن.

2-بەت


خوندىرىئوسوم بولسا ھەر بىر ھۆجەيرىدە بولىدىغان ھۆجەيرە ئاپپاراتى. ئۇلارنىڭ خوندىرىئوسوملۇق DNA يەنى mtDNA دەپ ئاتىلىدىغان ئۆزىنىڭ گېنلىرى بار. بىز ئىنسانلار ۋە كۆپ قىسىم ھايۋانلارنىڭ ئەمەليەتتە ئىككى يۈرۈش گېنومى بار بولۇپ، بۇلارنىڭ بىرى: يادرو گېنومى بولۇپ بىز بىلىدىغان مۇتلەق كۆپ قىسىم گېنلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ؛ يەنە بىرى: خوندىرىئوسوم گېنومى بولۇپ ئۇلار يادرو گېنلىرىدىن ئايرىلىپ تۇرىدۇ چۈنكى ئۇلار ھۆجەيرە يادورسى ئەمەس ھۆجەيرە سىتوپلازمىسىغا جايلاشقان چەمبەر شەكىلىدىكى كىچىك DNA لاردىن ئىبارەت. ئەمما خوندىرىئوسوم بىز قىلىدىغان ھەر بىر ئىش ئۈچۈن ئېنىرگىيە بىلەن تەمىنلەيدىغان بولغاچقا خوندىرىئوسوم گېنلىرىنىڭ ناھايتى مۇھىم رولى بار. ئاددىيسى، مەن ھازىر سىلەرگە سۆز قىلىۋاتقىنىمدا توختىماي ھاۋادىن نەپەس ئالىمەن ۋە توختىماي شۇنداق قىلىشىمغا توغرا كىلىدۇ چۈنكى مېنىڭ ھۆجەيرىلىرىمدىكى خوندىرىئوسوملار ئوكسىگېنغا ئېھتىياجلىق. خوندىرىئوسومنىڭ رولى بولسا ئوكسىگېن ۋە بىز يىگەن يىمەكلىكلەردىن كەلگەن گىلۇكوزىنى ATP دەپ ئاتىلىدىغان ئۇنىۋىرسال ھالدا بەدىنىمىز، جۈملىدىن بارلىق ھۆجەيرىلىرىمىز ھەر بىر فۇنكىسىيىسىنى ئىلىپ بىرىشتا بولمىسا بولمايدىغان بىر مولىكۇلاغا ئايلاندۇرۇشتىن ئىبارەت. شۇڭىلاشقا، خوندىرىئوسوم ھاياتلىقنى ساقلاش ئۈچۈن ئەڭ تۈپكى بىر فۇنكىسىيەنى ئۆتەيدۇ. ئېيتقىنىمدەك، mtDNA ناھايتى پەرقلىق بولۇپ، بىز تېخى ئەمدىلەتىن mtDNA نىڭ قانداق قىلىپ فۇنكىسىيىسىنى جارى قىلدۇردىغانلىقىنى تىپىپ چىقىۋاتىمىز. دىمىسىمۇ، بۇ گېنلار يادرو گېنلىرىغا قارىغاندا تولىمۇ كېچىكىپ بايقالغان.

3-بەت


بىز پەقەت ئانىمىزنىڭ خوندىرىئوسوملۇق گېنلىرىغا ۋارىسلىق قىلىمىز چۈنكى پەقەت تۇخۇم ھۆجەيرىسىلا خوندىرىئوسوملۇق گېننى تەمىنلەيدىغان بولۇپ مەلۇم سەۋەپلەر تۈپەيلى ئىسپىرما ھۆجەيرىسى خوندىرىئوسوم گېنلىرى ئۈچۈن ھىچقانداق تۆھپە قوشمايدۇ. يەنە بىر قىزىقارلىق ھادېسە شۇكى، بىزنىڭ ئاتىلىق خوندىرىئوسوم گېنلىرىمىز بولمىغاچقا، خوندىرىئوسوم گېنومىدا قايتا گۇرۇپىلىشىش ۋە ئارىلاشما تەنچە بولۇش ھادېسىسى يۈز بەرمەيدۇ. ئادەتتە خوندىرىئوسوم گېنومى ئەجدادتىن ئەۋلادقا شۇ پىتى ئېرسىيەت قالىدۇ دەپ قارىلىدۇ. ئەمەليەتتە بۇنداق دىيىش توغرا ئەمەس، ھىچبولمىغاندا مېنىڭ تەجرىبىخانامدا بىز تۇخۇم ھۆجەيرىسىنىڭ خوندىرىئوسوم گېنومىدا يۈز بىرىدىغان ئۆزگىرىشلەرنى ۋە خوندىرىئوسوملۇق گېنومنىڭ ھەر قايسى جانلىق تۈرلىرىدە تەدرىجىي تەرەققىياتىنى تەتقىق قىلىمىز. قىزىقارلىق يېرى، ھەر بىر ھۆجەيرىدە مىڭلىغان خوندىرىئوسوملار بولىدۇ، دەل مۇشۇ سەۋەپ بىزنىڭ ھەر بىر ھۆجەيرىمىزدە ئون مىڭ نۇسخا خوندىرىئوسوم گېنومى بار بولۇشىنى مۇمكىنچىلىككە ئىگە قىلغان. mtDNA نىڭ توساتتىن ئۆزگىرىش ئېھتىماللىقى ئەسلىدىن چوڭراق بولىدۇ، شۇڭا ئۇلاردا يادرو گېنلىرىغا قارىغاندا توساتتىن ئۆزگەرگەن گېنلارنىڭ سانىمۇ كۆپرەك. نەتىجىدە خىلمۇ-خىل گېن ئۆزگىرىشلىرى خوندىرىئوسومدا يىغىلىپ قالىدۇ.   


4-بەت


خوندىرىئوسوم گېنلىرىنىڭ توساتتىن ئۆزگىرىشى ھۆجەيرىنىڭ ئېنىرگىيە ئىشلىتىش ئەھۋالىغا باغلىق دەپ قارىلىدۇ، شۇڭا يۈرەك، مېڭىگە ئوخشاش ناھايتى كۆپ ئېنرگىيە ئىشلىتىدىغان توقۇلمىلاردىكى ھۆجەيرىلەر خوندىرىئوسوم ئارقىلىق ناھايتى ئاسان زەخمىگە ئۇچرايدۇ. ئۇلار تىز قېرىيدۇ، شۇڭا قېرىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان ياكى قېرىلىققا مۇناسىۋەتلىك كېسەللەر شۇ توقۇلمىلاردا ئەڭ كۆپ كۆرۈلىدۇ؛ مەسىلەن، يۈرەك تىقىلمىسى ياكى مېڭە قان-تومۇر يېرىلىش دىگەندەكلەر.

5-بەت


بۇ خىل قېرىشقا مۇناسىۋەتلىك كېسەللىكلەر ئادەتتە خوندىرىئوسومدىن كىلىپ چىقىدۇ، دەپ قارىلىدۇ. بىز يەنە تۇخۇمدىكى توساتتىن ئۆزگەرگەن خوندىرىئوسوملۇق گېنلار ۋە ئۇلارنىڭ قانداق قىلىپ ئانىدىن بالىغا ئۆتۈدىغانلىقىنى تەتقىق قىلىمىز. خوندىرىئوسوملۇق گېن ئۆزگىرىشلىرى بەدەننىڭ ھەر بىر قىسمىغا تەسىر كۆرسىتىدۇ چۈنكى بەدەندىكى بارلىق ھۆجەيرىلەر ھەر ۋاقىت ئېنىرگىيەگە ئېھتىياجلىق بولغانلىقتىن بۇ گېنلار دائىم ئىپادىلىنىپ تۇرىدۇ. لىكىن بۇ گېن ئۆزگىرىشلىرى يەنىلا ئاساسلىقى ئەڭ كۆپ ئېنرگىيە ئىشلىتىدىغان ئەزالارغا كۆرۈنەرلىك تەسىر كۆرسىتىدۇ، ئەپسۇس بۇ ئەزلار بەدەندىكى ئەڭ مۇھىم ئورگانلاردىن مېڭە، يۈرەك ۋە باشقا بىر قىسىم ئەڭ زۆرۈر ئورگانلار بولۇپ قالغان.

6-بەت


خوندىرىئوسوملۇق گېن ئۆزگىرىشلىرىنىڭ قانداق قىلىپ ئەۋلادقا ئۆتىدىغانلىقىنى پەرەز قىلىش تولىمۇ قېيىن مەسىلە چۈنكى بۇ گېنلاردىكى توساتتىن ئۆزگىرىش بىر ھۆجەيرە ئىچىدىكى ئوخشاش گېننىڭ بارلىق خوندىرىئوسوملۇق DNA نۇسخىلىرىدا تىپىلمايدۇ؛ تەپسىلي چۈشەندۈرسەم، بىر ھۆجەيرىنىڭ گېنى ئۆزگەرگەن ۋە ساغلام ئىككى خىل خوندىرىئوسوم تىپىدىن تەركىب تاپقان قىسمىدا تىپىلىدىغان بولۇپ، بۇلارنىڭ بىر-بىرىگە نېسبىتى كېسەلنىڭ ئىپادىلىنىشى ياكى ئىپادىلەنمەسلىكىنى بەلگىلەيدۇ. مەسىلەن، بۇ رەسىمدىكى قىزىل رەڭدە ئىپادىلەنگەن «ئانا»دا خوندىرىئوسوملۇق كېسەل بار، ئەمما ئۇ ئىككى قىزىغا پەقەت تۆۋەن نېسبەتتىكى، ئايرىم-ئايرىم ھالدا 25% ۋە 40%، گېنى ئۆزگەرگەن خوندىرىئوسوملارنىلا ئېرسىيەت قالدۇرغان. شۇڭا بۇ ئىككى قىزىدا فىنوتىپ جەھەتتىن كېسەل ئىپادىلىنىپ چىقمىغان بولسىمۇ، ئەمما ئۇلار كېسەلنى ئىككىنچى ئەۋلاقا قالدۇرغان. مەسىلەن، بۇ رەسىمدىكى ئوغۇل بالىنىڭ 85% خوندىرىئوسوم گېنى توساتتىن ئۆزگەرگەن. كۆپىنچە ۋاقىتلاردا، تۆۋەن چەك 50% ياكى 60% ئەتراپىدا بولىدۇ، ئەگەر بۇنىڭدىن ئېشىپ كەتكەندە يۇقىرىدىكى ئوغۇل بالىدىكىگە ئوخشاش كېسەل ئىپادىلىنىپ چىقىدۇ. بۇ خىل خوندىرىئوسوملۇق كېسەللەرنىڭ ئېرسىيەت قىلىشى ناھايتى مۇرەككەپ بولۇپ، بالىلىرىغا ئېرسىيەت قىلىش-قالماسلىقىنى ئالدىن پەرەز قىلىش مۇمكىن ئەمەس.

7-بەت


بىز بۇ مەسلىنى ھەل قىلىش ئۈچۈن كۈچەپ كىلىۋاتىمىز. مەسىلەن، ئەگەر بىر ئائىلىدە بۇ خىل توساتتىن ئۆزگەرگەن گېنلار بولسا ھەم بىر بالىسىغا ئېرسىيەت قالغان بولسا، كىيىنكى بالا ساغلام تۇغۇلۇشى مۇمكىنمۇ؟ بۇ مەسلىگە قارىتا، بىزنىڭ ئويلىغىنىمىز بولسا بىز ئالدىنئالا كېسەل ئېرسىيەت قالىدۇ دەپ پەرەز قىلساق ۋە بۇ گېندىكى ئۆزگىرىشلەرنى تۆرەلمىگە ئۆتۈشتىن بۇرۇنلا داۋالىساق بولىدۇ. بۇ خىل خوندىرىئوسوملۇق گېنلار پەقەت تۇخۇم ئارقىلىق ئېرسىيەت قالىدۇ، ئايال تۇخۇم ھۆجەيرىسىنى تەمىنلەيدۇ. دەپ ئۆتكىنىمدەك، ئىسپىرمىدىن ئازراقمۇ خوندىرىئوسوم تۆرەلمىگە كىرمەيدۇ. ئانا تۇخۇمىدىكى بارلىق خوندىرىئوسوملار بالىغا قالىدۇ.  بىز مۇنداق بىر ئامالنى ئويلاپ چىقتۇق: بىز خوندىرىئوسوم گېنلىرىنى ئالماشتۇراساق بولىدىغۇ؟ مەسىلەن، بۇ بىر خوندىرىئوسوم گېنلىرىدا توساتتىن ئۆزگىرىش يۈز بەرگەن تۇخۇم بولسا، بىز بۇ تۇخۇمنىڭ يادروسىنى ئايرىۋىلىپ ئۆزگەرگەن گېنلار جايلاشقان سىتوپلازمىسىنى تاشلىۋەتسەك، ئاندىن باشقا بىر ساغلام سىتوپلازما تەقدىم قىلغۇچى تۇخۇمدىن بىرنى تىپىپ شۇ تۇخۇمنىڭ سىتوپلازمىسى بىلەن ئانا بولغۇچىنىڭ ھۆجەيرە يادروسىنى بىرلەشتۈرسەك بولىدۇ. شۇنداق قىلساق بىز يىڭى بىر سۈنئىي ھۆجەيرە ھاسىل قىلغاننىڭ ئورنىغا، پەقەت باشقا بىر تەقدىم قىلغۇچى تۇخۇمنىڭ ياردىمى بىلەن بۇ مەسلىنى ھەل قىلالايدىكەنمىز. بۇ خۇددى ئەزا تەقدىم قىلىش ياكى توقۇلما تەقدىم قىلغاندەكلا ئىش، پەقەت بۇ خىل داۋالاشتا ئۇنىڭ ئورنىغا تۇخۇم ھۆجەيرىسى تەقدىم قىلىنسىلا بولىدۇ. بۇ دەل نۇرغۇن يىللاردىن بۇيان بىز تەتقىق قىلىۋاتقان نەزەرىيەدۇر. ئەلۋەتتە، بىز ئالدى بىلەن ھايۋانات مودىلىنى ئىشلىتىپ بۇ پەرىزىمىزنى سىناق قىلدۇق ۋە بۇ مەشغۇلاتنىڭ ئەمەلگە ئاشىدىغانلىقىنى غەلبىلىك ھالدا مۇئەييەنلەشتۇردۇق. شۇنداق قىلىپ بىز بۇ «بىرلەشمە» تۇخۇم ھۆجەيرىسىنى ئىسپىرما بىلەن ئۇرۇقلاندۇرۇپ ھاسىل بولغان تۆرەلمىنى تۇخۇم ھۆجەيرە يادروسىنى تەقدىم قىلغۇچى ئانا مايمۇننىڭ بەدىنىگە كۆچۈردۇق. بۇ رەسمىدىكىلىرى مۇشۇ خىل ئۇسۇلدا تۇنجى قېىتم تۇغۇلغان مايمۇن بالىلىرى: مايىك ۋە چۈرەكىر. بۇ ئىككىلىىسى ئۇلارنىڭ ئانىسىنىڭ تۇخۇم ھۆجەيرىسىدىكى گېنى ئۆزگەرگەن خوندىرىئوسوملار پۈتۈنلەي ئالماشتۇرۇلغاندىن كىيىن تۇغۇلغان.

8-بەت


شۇنىڭدىن كىيىن، بىز مۇشۇ ئۇسۇلدا يەنە بىر نەچچە مايمۇنلارنى مۇۋاپىققىيەتلىك كۆپەيتتۇق. بۇ رەسىم ئۇلارنىڭ ئەمدى تۇغۇلغان ۋاقىتتىكى سۈرىتى، ماۋۇ ئۇلار 3-ئايلىق بولغاندىكى سۈرەت. بىز ئۇلارنىڭ ھىچقانداق كېسىلى يوقلۇقىنى ۋە ساغلام ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىپ بەردۇق. ئۇلارنىڭ خوندىرىئوسوم گېنلىرى پۈتۈنلەي ساغلام گېنلارغا ئىگە خوندىرىئوسوملار بىلەن ئالماشتۇرۇلغان، ھەم كىيىنكى مەزگىلدىمۇ بۇ خىل گېن ئۆزگىرىشلەر ئۇلاردا قايتا كۆرۈلمەيدىغانلىقىنىمۇ كۆرسىتپ بەردۇق. بۇ تەتقىقاتلار گانگى دەريا مايمۇنىدا ئىشلەنگەن بولۇپ، نەتىجىسى 2009-يىلى ئېلان قىلىنغان. ھازىر بىز بۇ داۋالاشنى ئىنسانلار ئىشلىتىشكە بولىدىغانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويدۇق. بىز مايمۇنلاردا تەتقىقات ئىلىپ بارىمىز، مايمۇنلار ئىنسان ئەمەس-پىرىماتلار تىپىدىن بولۇپ ئۇلار بىزگە ناھايتى يىقىن بىر تۈردۇر. ئادەتتە مايمۇنلاردا مۇۋاپىققىيەت قازانغان سىناق نەتىجىلىرىنىڭ ھەممىنى ئاسانلا ئىنسانلارغا كۆچۈرۈپ مۇۋاپىققىيەت قازانغىلى بولىدۇ. گەرچە تەتقىقاتقا مايمۇن مودىلىنى ئىشلىتىش ناھايتى قىممەت توختىسىمۇ، تەلىيمگە يارىشا مەن ئورىگون شىتاتىغا جايلاشقان دۇنيادىكى ئەڭ چوڭ پىرىماتلار تەتقىقات مەركىزىىنىڭ بىرىدە ئىشلەيمەن. ئۇ يەردە بىز ئىشلەتسەك بولىدىغان 2000 دىن ئارتۇق مايمۇنلار بار.

9-بەت


بىز مايمۇنلاردا بۇ تەتقىقاتنى ئىشلەپ بولغاندىن كىيىن، ھىچبولمىغاندا بۇ تەتقىقاتنىڭ مەلۇم قىسمىنى ئىنسان ھۆجەيرىلىرىنى ئىشلىتىپ سىناپ بىقىش قارارىغا كەلدۇق. بۇ ئەھۋالدا، بىزگە ئىنسان تۆرەلمىسىنى بىمارغا كۆچۈرۈشكە تولۇق رۇخسەت قىلىنمايدىغانلىقى ئۈچۈن بىز تەن سىرتىدا بۇ ئۇسۇلدىن پايدىلىنىپ تۆرەلمىلەرنى يىتىشتۈردۇق. بۇنىڭدا ئىشلىتىلىدىغان تېخنىكا مايمۇندىكىسى بىلەن ئوخشاش بولۇپ، خوندىرىئوسوم گېنلىرىدا توساتتىن ئۆزگەرگەن گېنلارنى ئىلىپ يۈرگۈچى بىمارلارنى ۋە ساغلام سىتوپلازما ياكى ساغلام خوندىرىئوسومى بار تۇخۇم ھۆجەيرىسى تەقدىم قىلغۇچىلارنى تاپتۇق. بىز خوندىرىئوسومنى ئالماشتۇرۇغاندىن كىيىن يىتىلگەن ئىنسان تۆرەلمىسىنىڭ پۈتۈنلەي يىڭى خوندىرىئوسوم گېنلىرىغا ئىگە ساغلام تۆرەلمە ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىپ بەردۇق ۋە بۇ تۆرەلمىلەردىن بوۋاقلارنى يىتىشتۈرۈش ئورنىغا بۇ تۆرەلمىلەردىن غول ھۆجەيرىلەرنى ئايرىپ ئىلىپ شۇ غول ھۆجەيرىلەردە بىر قاتار سىناقلارنى ئىشلىدۇق. بۇ يىڭى تەتقىقات نەتىجىسى «تەبىئەت» ژورنىلىدا ئېلان قىلىنغان بولۇپ ماقالىنىڭ ماۋزۇسى: « خوندىرىئوسوملۇملۇق ئېرسىىي كېسەللىكلەرنى داۋالاشتىكى بىخ-ھۆجەيرىلىرىنى گېنتىكىلىق داۋالاش ئۇسۇلى ئۈستىدە ئىزدىنىش». چۈنكى بىز بىخ-ھۆجەيرىلىرى (تۇخۇم ياكى ئىسپىرما ھاسىل قىلىدىغان كۆپىيىش ئانا ھۆجەيرىلەرنى كۆرسىتىدۇ) بىلەن ھەپىلىشىۋاتىمىز، بۇ ھۆجەيرىلەر ئېنىقلا كىينكى ئەۋلادقا ئۆتىدۇ. بۇ يەردە ئەخلاق مەسلىسى بار بولۇپ، مۇشۇنىڭغا ئوخشاش مەشغۇلاتلار ئەمەليەتتە نۇرغۇن دۆلەتلەردە چەكلەنگەن چۈنكى ئالىملار دەسلەپتە گېنى ئۆزگەرتىلگەن ھايۋانلاردىن يېڭى قايتا گۇرۇپپىلانغان DNA نى ۋۇجۇدقا كەلتۈرگەندە، كىشىلەر ۋە پۈتكۈل جەمئىيەت كەلگۈسىدە بۇ ئىش ئىنسانلارنىڭ بېشىغىمۇ كىلىدۇ ۋە كەلگۈسىدە گېنتىكىلىق ئۇسۇلدا ئىلغارلاشتۇرۇلۇپ يىتىشتۈرۈلگەن ئىنسانلار بارلىققا كىلىدۇ دەپ ئەنسىرەشكە باشلىغان. گەرچە، بىزنىڭ بۇ ئۇسۇلدا پەقەت خەتەرلىك كېسەللەرنىڭ گېنىدىكى ئۆزگىرىشىلەرنى داۋالاشىنىلا مەقسەت قىلساقمۇ، دەپ ئۆتكىنىمدەك نۇرغۇن دۆلەتلەرنىڭ قانۇنلىرى بىخ-ھۆجەيرىلىرى ئۈستىدىكى ھەر قانداق مەشغۇلاتنى قەتئىي چەكلەيدۇ، مەسىلەن، ئەنگىلىيە.

10-بەت


بۇ مەشغۇلات ۋۇجۇدقا كىلىپ بىز ئۈنۈمىنى كۆرسىتىپ بەرگەندى كىيىن، بەزى ھۆكۈمەتلەر مۇناسىۋەتلىك قانۇنلارنى ئۆزگەرتىشكە يۈزلىنىۋاتىدۇ. ئەنگىلىيەنىڭ بۇ توغرىدىكى قانۇنىنى ئۆزگەرتىشتىكى تېرىشچانلىقى مانا ھازىر ئىككىنچى يىلىغا قەدەم قويدى. بۇ قانۇن ئۆزگەرتىش پەقەت خاس ھالدا خوندىرىئوسوملۇق گېن توساتتىن ئۆزگىرىشلىرى ئۈستىدە بولىدۇ چۈنكى بىزنىڭ بۇ تېخنىكىمىز كارغا كىلىدىغاندەك قىلىدۇ. نۆۋەتتە ئەنگىلىيە كىلەر يىل ئىچىدە بۇ مەشغۇلاتنى قانۇنلۇق قىلىدىغان تۇنجى دۆلەت بولۇپ قىلىشى مۇمكىن دەپ قارىلىۋاتىدۇ. مەن بىر نەزەرىيەنى ئوتتۇرىغا قويۇپ، ئاندىن ھايۋانات سىنىقىدىن ئۆتكۈزۈپ ئاخىرىدا ئىنسسانلاردا سىناق قىلىپ مۇۋاپىققىيەت قازانغانلىقىمىزدىن ناھايتى پەخىرلىنىمەن. بىز بۇ تېخنىكا بىخەتەرلىك ۋە ئۈنۈم جەھەتلەردىن قوللىنىشچانلىقى يۇقىرى بىر تېخنىكا دەپ قارايمىز.

11-بەت


ئامېرىكىدا، مەن FDA (ئامېرىكا يېمەكلىك ۋە دورا بىخەتەرلىك ئېدارىسى) بىلەنمۇ ئالاقىلاشتىم ۋە پات ئارىدا كىلىنىكىلىق سىناقنى باشلاش تەكلىپنى ئوتتۇرىغا قويدۇم. مۇشۇ ئاينىڭ ئاخىرىدا بۇ كىلىنىكىلىق سىناقنىڭ قانداق باشقۇرىلىدىغانلىقى ۋە قانداق شەرتلەر ئاساسىدا ئىلىپ بىرىلىدىغانلىقىغا قارار چىقىرىلىدىغان بىر قېتىملىق سۆھبەت ئۇيۇشتۇرۇلماقچى. مېنىڭ كىلەر يىلنىڭ مەلۇم ۋاقتىدا بۇ كىلىنىكىلىق سىناقنى باشلاشقا ئۈمىدىم زور. مەقسىتىمىز بىز ھاسىل قىلغان تۆرەلمىلەر بىمارنىڭ تېنىگە كۆچۈرۈلىدۇ ۋە تۇغۇلغان بالىنىڭ سالامەتلىكى 3-5 ياشقىچە كۆزىتىلىدۇ. بۇ تارىختىكى تۇنجى ئېرسىي كېسەل ئىپادىلىنىپ چىقىشتىن بۇرۇن ساقايتىدىغان داۋالاش ئۇسۇلى بوپ قالغۇسى.

12-بەت


مېنىڭ تەجىرىبخانامدىكى يەنە بىر بۆلۈك تەتقىقات غول ھۆجەيرىلەر ئۈستىدە كىتپ بارىدۇ. ئېنىق قىلىپ ئيېتقاندا، بىز دەسلەپكى تۆرەلمە ھۆجەيرىلىرىنى يەنى بەدەندىكى بارلىق ھۆجەيرىلەرگە ئايلىنالىش پوتىنىسئالىغا ئىگە تۆرەلمە غول ھۆجەيرىلىرىنى تەتقىق قىلىمىز. دەسلەپتە، مەن ھازىر ئىشلەۋاتقان پىرىمات تەتقىقات مەركىزىدىكى بىر پىرىماتشۇناس1998-يىلى يېڭى تۆرەلمىدىن ھۆجەيرە لېنىيىسى سۈپىتىدە غول ھۆجەيرىلەرنى تۇنجى بولۇپ ئايرىپ ئالغان. ئۇمۇ بۇنى ئالدى بىلەن گانگې دەريا مايمۇنىدا ئىشلەپ ئاندىن ئىنسانلاردا مۇۋاپىققىيەتلىك ئىشلەپ چىققان. بۇ ھۆجەيرىلەرنى دەسلەپكى غول ھۆجەيرىلەرگە يىتەكلىگىلى بولىدۇ. ئۇلار پەقەت سىز يول قويغاندىلا ئاندىن دىففىرىنسىئاللىنىدۇ (بولمىسا شۇ غول ھۆجەيرە پېتى ئۇزۇن مۇددەپ تۇرىۋىرىدۇ دىگەنلىك). بۇ خىل ھۆجەيرىلەرنىڭ نۇرغۇنلىرىغا بىمارلارنىڭ ھاجىتى چۈشىدۇ، ئۇلار بولۇپمۇ قېرىلىققا مۇناسىۋەتلىك كېسەللىكلەر ئۈچۈن ئىشلىتىلىدۇ. مەسىلەن، پاركىنسون كېسىلى (مېڭە يىگىلەش كېسىلى)، دىئابىت كېسىلى قاتارلىقلار. بىز ھازىر كېسەللەرگە يۆتكەلسە بولىدىغان ھەر خىل تىپتىكى ھۆجەيرىلەرگە ئىگە، ئەمما بىر مەسىلە بار، يەنى بىمار ئىممۇنىت سىستىمىسىنىڭ يەكلىشى. بۇ ھۆجەيرىلەر بىمار بىلەن مۇناسىۋىتى يوق تۆرەلمىلەردىن كەلگەچكە ئېھتىياجلىق بىمارغا ماس كەلمەيدۇ. بەدىنىمىزدە بۇ خىل غول ھۆجەيرىلەر مەۋجۇت ئەمەس، بىز بۇ ھۆجەيرىلەرگە پەقەت ئۇرۇقلىنىشتىن كىينكى قىسقا ۋاقىتتىلا ئىگە بولىمىز، ئەمما نورمال يىتىلىش جەريانىدا بۇ ھۆجەيرىلەر دىففىرىنسىئاللىنىپ بەدىنىمىزدىكى باشقا ھۆجەيرىلەرگە ئايلىنپ بولغان بولىدۇ. بۇ دەل بۇ خىل غول ھۆجەيرىلەرنى كىلىنىكىدا ئىشلىتىشتىكى ئاساسلىق توسالغۇدۇر. 2006-يىلى كىيۇتۇ ئۇنىۋىرستىتىدىكى ياپونىيە ئالىمى شىنيا ياماناكا سۈنئىي ئۇسۇلدا غول ھۆجەيرىلەرنى ھاسىل قىلغىلى بولىدىغانلىقىنى تۇنجى بولۇپ بايقىدى. بۇ ئۇسۇلدا، بەدەندىن خالىغان بىر ھۆجەيرە، كۆپىنچە ھاللاردا تېرە ھۆجەيرىسى، ئېلىنىپ بۇ ھۆجەيرىلەرگە بىر يۈرۈش مەخسۇس گېنلارنى كىرگۈزۈش ئارقىلىق چوڭلار تېنىدىكى تېرە ھۆجەيرىسىنى تۆرەلمىدىن ئېلىنغان غول ھۆجەيرىگە ئوخشايدىغان غول ھۆجەيرىگە ئايلاندۇرغىلى بولىدۇ. شۇڭا بۇ ئۇسۇلدا ئىشلەپچىقىرىلغان ھۆجەيرىلەر تولۇق پوتىنسىئاللىق ئىندۇكسىيەلەنگەن غول ھۆجەيرىلەر (iPS) دەپ ئاتىلىدۇ. بۇ ناھايتى كەلگۈسى پارلاق بىر ساھە بولۇپ، شۇنىڭدىن بۇيان مىڭلىغان تەجىرىبخانىلار مۇشۇ خىل ھۆجەيرىلەرنى ئىشلىتىپ كەلمەكتە. ياماناكا بۇ تۆھپىسى ئۈچۈن ئۆتكەن يىللىق «نوبېل مۇكاپاتى» غا نائىل بولدى. ئۇ ھەقىقەتەن بىر كۆزگە كۆرۈنگەن ياپون ئالىمى.

13-بەت


شۇنداق قىلىپ ھازىر بىز بىمارغا ماس كىلىدىغان غول ھۆجەيرىلەرگە ئىگە بولدۇق، ئەمما ئەپسۇسكى، ئۆتكەن بىر نەچچە يىللىق تەتقىق قىلىش جەريانىدا بىز بۇ ئىندۇكسىيەلەنگەن غول ھۆجەيرىلەردە نورمال تۆرەلمە غول ھۆجەيرىلىرىگە سېلىشتۇرغاندا ناھايتى كۆپ گېنتىكىلىق بىنورماللىقلارنىڭ مەۋجۇت ئىكەنلىكىنى بايقىدۇق. ئۇلاردا گېننىڭ توساتتىن ئۆزگىرىشى كۆرۈلىدىغان بولۇپ، پەرىزىمىزگە ئاساسەن، ئۇلار غول ھۆجەيرىگە ئايلىنىش جەريانىدا ۋۇجۇدقا كەلگەن بولۇشى مۇمكىن. ئۇنىڭدىن باشقا بۇ ھۆجەيرىلەرنىڭ ئېپىگېنتىكىلىق ئارخىپلىرىدىمۇ مەسىلە باردەك قىلىدۇ، يەنى ئۇلاردا تېرە ھۆجەيرىسىدىن كەلگەن «خاتىرە» بولغاچقا تۆرەلمىدىن ئايرىپ ئېلىنغان غول ھۆجەيرىلەردىن پەرقلىنىدۇ. بۇ مەسلىلەر ئىندۇكسىيەلەنگەن غول ھۆجەيرىلەرنىڭ بەدەندىكى مەلۇم قىسىمغا كۆچۈرۈلۈپ كىلىنىكىلىق داۋالاشتا ئىشلىتىلىشىگە توسقۇنلۇق قىلماقتا. شۇڭا، iPS ھۆجەيرىلىرى پەقەت تەجىرىبخانا شارائىتىدا پىترچاشكىدا كېسەللىك مودىللىرىغا ئىشلىتىلىش بىلەن چەكلەنمەكتە. دىمەك، بىز ھېلىھەم كىلىنىكا-دەرىجىسدىكى (دوختۇرخانىلاردا رەسمىي قوللىنىشقا بولىدىغان)، بىمارغا خاس غول ھۆجەيرىلەرگە ئېھتىياجلىق.

14-بەت


مېنىڭ تەجرىبىخانامدا، بىز يىڭى بىر تۈركۈمدىكى غول ھۆجەيرىلەرنى ھاسىل قىلىشقا ئۇرۇنۇپ كەلدۇق. بۇ قېتىم بىز «تەن ھۆجەيرىدىن يادرو كۆچۈرۈش، SCNT» دەپ ئاتىلىدىغان باشقىچە بىر ئۇسۇلنى قوللاندۇق. بۇ ئۇسۇلدا بىز خۇددى ياماناكا قىلغاندەكلا بىمارنىڭ خالىغان تەن ھۆجەيرىسىنى (تېرە ھۆجەيرىسى بولسىمۇ بولىدۇ)  ئالىمىز، ئەمما گېنتىكىلىق ئۇسۇلدا تولۇق پوتىنسىئاللىقنى ئىندۇكسىيەلىمەيمىز؛ ئۇنىڭ ئورنىغا بىر بىمار ھۆجەيرىسىنىڭ ھۆجەيرە يادروسىنى ئايرىۋالىمىز ۋە بۇنى ئۇرۇقلانمىغان، يادروسى ئېلىۋىتىلگەن تۇخۇم سىتوپلازمىسى ئىچىگە كۆچۈرىمىز. مەلۇم سەۋەپ تۈپەيلى، ئىنسان تۇخۇم ھۆجەيرىسى سىتوپلازمىسىدا بىر قىسىم ماددىلار بولۇپ (بىز قايسى ماددا ئىكەنلىكىنى تېخىچە بىلمەيمىز)، بۇ ماددىلار تېرە ھۆجەيرىسىنىڭ يادروسى كۆچۈرۈلگەندە تېرە ھۆجەيرىسىنى ئىندۇكسىيەلەپ خۇددى يېڭى تۆرەلمىگە ئوخشايدىغان قىلالايدۇ؛ ئاندىن بىز بۇ تۆرەلمىدىن تۆرەلمە غول ھۆجەيرىلىرىنى ئايرىپ ئالالايمىز. بۇ ماددىلار ھەر قايسى جانلىق تۈرلىرىدە ئۇنىۋىرىسال تېپىلىدىغان بولۇپ، ئۆز ۋاقتىدا دۇنيانى زىلزىلگە سالغان كلون قوي «دولىي» مۇشۇ ئۇسۇلدا دۇنياغا كەلگەن. ئەلۋەتتە، بۇ قېتىم بىز ئىنسانلارنى كلونلاش نىيىتىمىز يوق، گەرچە كىشىلەر كلونلانغان غول ھۆجەيرە دەپ ئاتىسىمۇ، بىز پەقەت بۇ خىل غول ھۆجەيرىلەرنى ئايرىپ ئالماقچى، خالاس. بۇ خىل ئۇسۇل ئەمەليەتتە 15 يىل ئىلگىرى جەيمىي (جەيمىس) تومسېن تۇنجى قېتىم ئىنسان تۆرەلمە غول ھۆجەيرىلىرىنى ئايرىپ ئالغاندىلا پەرەز قىلىنغان بولسىمۇ، ئەمما شۇنچە نۇرغۇن يىللاردىن بىرى مەغلۇپ بولدى. مېنىڭ تەجىرىبخانامدا، بىز ئۆتكەن 10-15 يىلدىن بىرى بىمارغا خاس ئىنسان غول ھۆجەيرىلىرىنى ئايرىىپ ئىلىش ئۈستىدە ئىزدىنىۋاتىمىز. مەن ئەمەليەتتە بۇ تۇخۇم سىتوپلازمىسىنىڭ قانداق قىلىپ «قايتا پىروگراممىلاش» نى قوزغىتىدىغانلىغى ۋە قوللايدىغانلىغىدىن چۈشىنىشتىن ئىبارەت بۇ ساھەدىكى مۇتەخەسىس. ئەلۋەتتە، بىز ئىشنى يەنىلا مايمۇندا سىناق قىلىشتىن باشلىدۇق ۋە 2007-يىلى يەنى، ياماناكا ئىندۇكسىيەلەنگەن غول ھۆجەيرىلەرنى ھاسىل قىلغان ۋاقىتلاردا، بىز مۇشۇ خىل مايمۇن غول ھۆجەيرىلىرىنى تۇنجى بولۇپ مۇۋاپىقىيەتلىك ھالدا ۋۇجۇدقا كەلتۈردۇق. ئەمما ئۇ قېتىم بۇ مايمۇندا ئىشلەنگەن بولۇپ، بىزنىڭ بۇ تېخنىكىنى مۇۋاپىققىيەتلىك ھالدا ئىنسانغا كۆچۈرۈشىمىزگە 5 يىل ۋاقىت كەتتى، يەنى بىز بۇ تېخنىكىغا نۇرغۇن ماسلاشتۇرۇشلارنى ئىلىپ بىرىشىمىزغا توغرا كەلدى. نەچچە ئاي ئىلگىرى، بىز بۇ نەتىجىنى «ھۆجەيرە» ژورنىلىدا ئېلان قىلدۇق. بۇ دۇنيادا تۇنجى قېتىم يادرو كۆچۈرۈش ئارقىلىق تۆرەلمە غول ھۆجەيرىلىرىنى ھاسىل قىلغىلى بولىدىغانلىقىنىڭ ئىسپاتى بولۇپ قالدى.

15-بەت


بىز بۇ خىل غول ھۆجەيرىلەرنى ھاسىل قىلىشىمىز ئۈچۈن تۇخۇم ھۆجەيرىسىگە ئېھتىياجلىق بولىمىز، بىزنىڭ ھەر ۋاقىت تۇخۇم ھۆجەيرىسىگە تايىنىشىمىز بۇ تېخنىكىنىڭ ئاجىزلىق تەرىپى بولسىمۇ، ئەمما بىز بىر ھۆجەيرە لېنىيىسى ھاسىل قىلىش ئۈچۈن پەقەت ئىككى تۇخۇم ئىشلىتىشتەك ھەيران قالارلىق دەرىجىدىكى يۇقىرى ئۈنۈمنى قولغا كەلتۈردۇق. قارىغاندا، بۇ ئۇسۇلدا بىمارنىڭ يېشىنىڭ كارايىتى چاغلىق بولۇپ، مەيلى ياش ساغلام كىشى ۋە مەيلى 72-ياشلىق نېرۋا كېسەللىرىگە گىرىپتار بولغۇچى بولسۇن ھەممىسىگە ماس كىلىۋىرىدۇ.

16-بەت


ئەڭ مۇھىمى ھازىر ھەممە ئادەم بىزدىن سوراۋاتىدۇ: بۇ ھۆجەيرىلەر راستىنلا بىز يىللاردىن بىرى ئىزدەپ يۈرگەن ھۆجەيرىلەر شۇمۇ؟ ئۇلار كىلىنكا-دەرىجىسىدىمۇ؟ ئۆتكەن نەچچە ئايدىن بۇيان، بىز بۇ ھۆجەيرىلەرنى ياماناكانىڭ ھۆجەيرىلىرى بىلەن سېلىشتۇرۋاتىمىز. بۇ ھۆجەيرىلەر ئوخشاس مەنبە، ئوخشاش تېرە ھۆجەيرىسى ۋە ئوخشاش بىماردىن كەلگەن. ئوخشىمايدىغان يېرى، بىز يا ياماناكانىڭ تېخنىكىسىنى ئىشلىتىپ غول ھۆجەيرىلىرىنى ئايرىپ ئالىمىز؛ يا ئۆزىمىزنىڭ تېخنىكىسنى ئىشلىتىمىز. سېلىشتۇرۇش جەريانىدا بىز ياماناكانىڭ ئىندۇكسىيەلەنگە غول ھۆجەيرىلىردە بىنورماللىق كۆرۈلگەن گېن رايونلىرىنى مۇھىم ئورۇنغا قويۇپ سېلىشتۇرۇش ئىلىپ باردۇق. بىز ئىنسان گېنلىرىدىكى 5 مىليۇن ئىشقار رادىكالى ئۇزۇنلۇقتىكى گېنوملارنى سۈزىدىغان سىنپ (SNP) گېنوتىپلارنى ئايرىش دەپ ئاتىلىدىغان ئۇسۇلدىن پايدىلىنىپ بۇ ئىككى خىل غول ھۆجەيرىلەر (ئىندۇكسىيەلەنگەن غول ھۆجەيرە ۋە يادرو كۆچۈرۈلگەن غول ھۆجەيرە) نى سېلىشتۇردۇق. بۇنىڭدىن بىز ياماناكا ھۆجەيرىلىرىدە يۇقىرى نېسبەتتە بىنورماللىق بارلىقىنى، يەنە ھەر بىر ھۆجەيرە-لېنىيىسىدە 2 دىن بىنورماللىق كۆرۈلىدىغانلىقىنى بايقىدۇق. بىزنىڭ غول كلونلانغان غول ھۆجەيرىلىرىمىزدە بىنورماللىق ناھايتى ئاز كۆرۈلدى، يەنى 3 ھەسسە ئاز كۆرۈلدى. بىزنىڭ ھۆجەيرە لېنىيىمىزدە پەقەت تۆتنىڭ ئىچىدە ئىككىسىدە ئاز بىر قىسىم بىنورماللىق كۆرۈلدى، قالغان ئىككىسىدە ھىچقانداق بىنورماللىق كۆرۈلمىدى. بۇ تۇنجى قېتىم گېنتىكىلىق ئۇسۇلدا مۇشۇنداق پاكىزە (بىنورماللىق كۆرۈلمىگەن) غول ھۆجەيرىلەرنىڭ ھاسىل قىلىنىشى بولۇپ ھېسابلىنىدۇ. يەنە بىر تەرەپتىن، ئېپىگېنتىكىلىق جەھەتتىن قايتا پىروگراممىلىنىش بويىچە ئېيتقاندا، ئىندۇكسىيەلەنگەن تولۇق پوتىنسىئاللىق غول ھۆجەيرىلەر (iPS) دە دائىم يەنىلا «خاتىرە» ساقلانغان بولىدۇ. مەسىلەن، ئەگەر ئۇلار تېرە ھۆجەيرىسىدىن كەلگەن بولسا، ئۇلار تېرە ھۆجەيرىسىگە ئوخشاپ قالىدۇ. بىز بۇنى ئېنىقلاش ئۈچۈن «ئومۇميۈزلۈك مىتىللىشىش» ئارخىپىنى تەكشۈرۈش ئۇسۇلىنى قوللاندۇق. بۇ ئېپىگېنتىكىلىق ئۆزگىرىشلەرنى بىلىشنىڭ بىر ئۇسۇلى بولۇپ، بىز iPS ھۆجەيرىلىرى بىلەن ئۆزىمىزنىڭ يادروسى كۆچۈرۈلگەن (SCNT ياكى ST) ھۆجەيرىلىرىنى سېلىشتۇرۇپ كۆردۇق ۋە خىروموسوملارنىڭ ئوخشىمىغان رايونلىرىغا قاراپ چىقتۇق. بۇ يەردە كۆرسىتىلگىنى X-خىروموسوم بولۇپ، بىزنىڭ ھۆجەيرىلىرىمىزدە قايتا پىروگراممىلىنىش ناھايتى تولۇق تاماملانغان ۋە بۇ يادرو كۆچۈرۈلگەن ھۆجەيرىلەر ھەقىقىي تۆرەلمىدىن ئايرىۋىلىنغان غول ھۆجەيرىلەرگە ئوخشىشىدۇ؛ ھالبۇكى، iPS ھۆجەيرىلىرىدە ناھايتى كۆپ بىنورمال پىروگراممىلانغان رايونلار مەۋجۇت. ئۇنىڭدىن باشقا، بىز يەنە گېن ئىپادىلىنىشى تەكشۈرىدىغان ئەڭ يېڭى تېخنىكا RNA-Seq نى ئىشلىتىپ، يادرو كۆچۈرۈلگەن ھۆجەيرىلەرنىڭ تۆرەلمىدىن ئايرىۋىلىنغان ھۆجەيرىلەرگە ناھايتى ئوخشايدىغانلىقىنى كۆرۈۋالدۇق. بۇ رەسىمدە كۆرسىتىلگىنى تۆت ھۆجەيرە لېنىيىسى، ئىككىسى كونتىرول سۈپىتىدە ئىشلىتىلىدۇ. ئەمما iPS ھۆجەيرىلىرىنىڭ نۇرغۇن ئوخشىمغان گېن رايونلىرىدا نورمال تۆرەلمە غول ھۆجەيرىلىرىدىن كۆپ پەرقلەر بايقالدى. بىز تېخى بۇ ماقالىمىزنى ئېلان قىلمىدۇق، ئەمما ھەممەيلەن بىزدىن: بۇ ھۆجەيرىلەر زادى كىلىنىكا-دەرىجىسىدىكى ھۆجەيرىلەرمۇ؟ ئۇلارنى راستىنلابىمارغا كۆچۈرۈپ ئىشلەتكىلى بولامدۇ؟  دىگەن سۇئاللارغا ئېنىق جاۋاپ بىرىشىمىزنى كۈتمەكتە. ھازىرغىچە كۆرگەنلىرىمىزدىن بىز: «ھەئە!» دەپ جاۋاب بىرىمىز. بۇلار ھەقىقىي غول ھۆجەيرىلەر؛ ئۇلار بەئەينى نورمال تۆرەلمىدىن ئايرىپ ئېلىنغان غول ھۆجەيرىلەرگە ئوخشايدۇ. ئۇنىڭ ئۈستىگە بۇ ھۆجەيرىلەرنىڭ يادروسى بىمار تېنىدىكى ھۆجەيرىدىن كەلگەن بولغاچقا، ئىممۇنىت جەھەتتىن يەكلەش كۆرۈلمەيدۇ. بىز ئىلگىرى مەۋجۇت بولغان ئىككى خىل ئۇسۇلنىڭ ئەڭ ياخشى تەرەپلىرىنى قوبۇل قىلالىدۇق؛ بىز ئىلگىرى ھەقىقىي تۆرەلمە غول ھۆجەيرىسىگە ئىگە ئىدۇق، ئەمما بىمارنىڭ ئۆز ھۆجەيرە يادروسى بىلەن ئەمەس. قارىماققا، بىز ئىزدەپ كەلگەن ھۆجەيرىلەرنى تاپقاندەك قىلىمىز ھەمدە بۇ تېخنىكا قىسقا مۇدەتتە كىلىنىكىلىق سىناق باسقۇچىغا كۆچسىكەن دىگەن ئۈمىدتىمىز. بىز نۆۋەتتە بۇ ئىككى خىل ھۆجەيرىدىكى ئوخشىماسلىقلارنى كۆرسىتىپ بىرىدىغان يېڭى ماقالىمىزنى ئالدىراش تەييارلاۋاتىمىز.

17-بەت


خۇلاسە: ئېپىگېنتىكىلىق ۋە گېن ئىپادىلىنىش تىپىدىن ئېلىپ ئېيتقاندا، بىزنىڭ كلونلىغان ھۆجەيرىلىرىمىز تەن سىرتىدا ئۇرۇقلاندۇرۇشتىن ھاسىل بولغان ھەقىقىي تۆرەلمىدىن-ئايرىۋىلىنىغان غول ھۆجەيرىلەرگە ناھايتى يىقىن.
بىز يەنە iPS ھۆجەيرىلىرىدە ناھايتى يۇقىرى نېسبەتتە گېنتىكىلىق بىنورماللىقلار بارلىقىنى ۋە بىز كلونلىغان ھۆجەيرىلەردە بىنورماللىقنىڭ ناھايتى ئاز ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىپ بەردۇق.
ئەمدى بىز بۇ ھۆجەيرىلەرنى داۋالاشتا ئىشلىتىش ئۈچۈن FDA دىن ئىجازەتنامە ئىلىش كۆپ ئاسانغا توختىسىكەن، دىگەن ئۈمىدتە. بۇ مېنىڭ تەجىرىبىخانامدا ئېلىپ بىرىلىۋاتقان ئىككىنچى تەتقىقات تۈرى بولۇپ، ئېيتىپ ئۆتكىنىمدەك، ئۇزۇن يىللاردىن بىرى، بىز يۇقىرى سۈپەتلىك غول ھۆجەيرىلەرنى ئىشلەپچىقىرىش ئۈچۈن كلون تېخنىكىسى ئۈستىدە ئىزدىنىپ كەلگەن ئىدۇق. ئەمدى بىز بۇ نەتىجىلىرىمىزنى كىلىنىكىلىق داۋالاشتا ئىشلىتىشكە نېسىپ بولۇشىنى ئۈمىد قىلىمىز. ئەپسۇسلىنارلىقى بىز ئىنسان تۇخۇمىنى ئىشلتىمىز، ئەمما شۇنىڭغا چۇشلۇق يۇقىرى سۈپەتتىكى، كىلىنىكا دەرىجىسىدىكى غول ھۆجەيرىلەرنى ئىشلەپچىقىرىمىز.

18-بەت


ئاخىرىدا تەجىرىبخانەمدىكلەرنى تونۇشتۇرۇپ ئۆتىمەن. سۈرەتتىكى بۇ كىشىلەر مېنىڭ تەجىرىبخانامنىڭ ئەزالىرىدۇر. مەن يەنە بىر قانچە كىلىنىكا فاكۇلتىتلىرى بىلەنمۇ ھەمكارلىشىمەن. مەسىلەن، بىز تۇخۇمغا ئېھتىياجلىق بولغاندا، بىز تۇغۇت ئىلىمى فاكۇلىتىتىدىكىلەردىن ياردەم سورايمىز، ئۇلار بىزگە بىمارلارنىڭ تۇخۇملىرىنى يىغىپ بىرىدۇ. مەن NIH (ئامرىكا ساغلاملىق ئېنىستىتۇتى) نىڭ تەتقىقات مەبلىغىگە ئېرىشىپ تۇرىمەن. ئەمما ئەپسۇسلىنارلىق يېرى، NIH پەقەت ھايۋانلاردىكى تەتقىقاتلارغىلا مەبلەغ سالىدۇ، ئىنسانلاردىى تەتقىقاتلارنى مەبلەغ بىلەن تەمىنلىمەيدۇ. شۇڭا، بىز يەنە فېدىراتسىيە ھۆكۈمىتىنىڭ سىرتىدىكى بىر قىسىم شەخسىي فوندلاردىنمۇ مەبلەغكە ئېرىشىمىز.
بۇلار مەن قىلىۋاتقان تەتقىقاتلارنى قىسقىچە خۇلاسىسى. سىلەر ئۈچۈن بەك تېخنىكىلىقى يۇقىرى بولۇپ كەتمىگەن بولۇشىنى ئۈمىد قىلىمەن. ھەر قانداق سۇئاللىرىڭىلار بولسا سورىساڭلار، مەن داۋاملىق خۇشاللىق بىلەن جاۋاب بىرىمەن.

تۈگىدى.

بىلگەجان

تولۇقلىما مەزمۇن (2013-12-11 20:57):
http://pan.baidu.com/s/1szhMC

bilge

تەبىئەت ژورنىلى خەۋىرى:
365 كۈن - «تەبىئەت» تىكى 10 - بۇ يىل ئەڭ زور تەسىر قوزغىغان 10 ئالىم
دوكتۇر شۆھرەت مۇتەللىپ - كلون پىشۋاسى.
http://www.nature.com/news/365-days-nature-s-10-1.14367

=======
مانا بۇ دۇنياغا داڭلىق تەبئىي پەن ئىلمىي ژورنىلى «تەبىئەت» نىڭ دوكتۇر شۆھرەت مۇتەللىپكە بەرگەن باھاسى

bilge

http://news.alkuyi.cn/show.php?mid=20632

يۇقىرىدىكى خەۋەردە ئەسلى مەزمۇن ئۆزگەرتىلگەن، بىر قىسىم خاتا ئۇچۇرلار بىرىلگەن ۋە مېنىڭ ئاپتۇرلۇق ھوقۇقۇمغا ھۆرمەت قىلىنمىغانلىقى ئۈچۈن دەرھال تۈزىتىش بىرىشىنى، بولمىسا ئۆچۈرىۋىتىشىنى تەلەپ قىلىمەن.

چۇخاي

مەن بۇ يازمىنى بەك چۈشىنىپ كېتەلمىسەممۇ لېكىن بۇ يازمىدا ئىپادىلەنگەن قاراشنىڭ تولىمۇ يۇقىرى قىممەتكە ئىگە ئىكەنلىكىنى ھېس قىلىۋاتىمەن. ئۆرلە، ئۇيغۇرۇمنىڭ ئۇيغۇرلىرى!