بۈگۈنكى زامان پەلسەپىسى ۋە يېڭى مەرىپەتچىلىك

ArislanMemet

	تادۇكا ، « ئىقتىساد ۋە تۆت تادۇ» ، «ئۇيغۇرلار ۋە تۆت تادۇ» قاتارلىق ئىككى ماقالىڭىزنى ئوقۇدۇم ، تادۇ ھەققىدە پەقەتلا چۈشەنچە يوق ئىدى ، بۇ مۇنبەردە دەسلەپتە كۆرگەن چاغدا تادۇ دىگەن نىمە گەپ بولغىيتى دەپ ئويلىنىپ قالغان ، كىيىن ئىنكاسلاردىن تۇپراق ، ھاۋا ، ئوت ۋە سۇنىڭ 4 تادۇ ئىكەنلىكىنى بىلدىم ، يۇقۇرقى ئىككى ماقالىنى ئوقۇپ ئاندىن ئەجداتلىرىمىزدىن قالغان تەۋەرۈك ئىكەنلىكىنى بىلدىم . تاماقلارنى ئىسسىق ، سوغۇق دەپ ئايرىيدىغاننى بىلەتتىم ، مەسىلەن تاۋۇز سوغۇق ، قوغۇن ئىسسىق دىگەندەك . بۇنى تىببىي ئىلىمگە خاس ئاتالغۇ دەپ ئويلاپ يۈرۈپتىكەنمەن . ئەسلىدە ئەجداتلىرىمىزدىن قالغان پەلسەپە ئۇقۇملىرىنىڭ تۇرمۇشىمىزدىكى ئەكىس ئېتىشى ئىكەن . مىسرانىمدىكى ئىنكاسلاردىن سەل نارازى بولدۇم ، بەزىلەر كۆكيال تېۋىپنىڭ نەزىرىيسى ئىكەن دەپ كەمسىتىپتۇ ( كۆكيال تېۋىپ دىگەن مۇشۇنداق بىر كىشى بارمۇ يوقمۇ بىلمىدىم ، تادۇ توغرىسىدا بىر نەرسە بىلمىگەچ ، ماڭا كەمسىتىشتەك تۇيغۇ بەردى .) بەزىلەر تادۇ دىگەن نىمە گەپ دەپ بېشىنى قاشلاپ تۇرغان قونچاقنى يوللاپتۇ ، ئىشقىلىپ ئومۇمىي كەيپىيات ياخشى ئەمەس ، ئەسلىدە ماقالىلىرىڭىزنى يىغىپ رەتلەپ ، ياخشى بىر تېما يېزىش كېرەك ئىكەن ، زامانىۋىراق ، ئاۋانگارتراق ئاتالغۇلار بىلەن ئازراق بېزەپ ، سۇۋاپ بىر تېما قىلىپ بازارغا سالساق ،  بازىرى ياخشى بولۇپ قالاركەن ،  ھېچ بولمىغاندا ئوقۇرمەنلىرىمىزدە بىزنىڭ تۆت تادۇ دەپ مەدەنىي مىراسىمىز بار ئىكەن دەپ چۈشەنچە پەيدا بولاتتى . ھەدىسە غەربنىڭ نەرسىلىرنى ئۈگىنۋەرمەي ، ئۆزىمىزنىڭ مىراسلىرىنىمۇ ئۈگىنىپ ، چۈشىنىپ باقساق ياخشى بولاتتى .          مەن بىر ئوقۇرمەن بولغاچقا خاتا - ياكى توغرا ئىكەنلىكىنى بىلمەيمەن ، لىكىن مەن بىلىدىغان ھەقىقەت شۇكى خاتاسى بولمىسا ، توغرىسىمۇ بولمايدۇ . ئاللاھ ئەجرىڭىزنى بەرسۇن ، ئامان بولۇڭ تادۇكا .

bagyar

	جۇلا مەن ئاۋۇ بىر مۇنبەردىمۇ بار، خېلى بۇرۇن شۇ مۇنبەردە بىر يارام بۇرادىرىمىز ماڭا ئىنكاس يېزىش توغرىسىدا نەسىھەت قىلىپ:«...يازغان ئىنكاسىنىڭ تېمىنىڭ مەزمۇنىدىن ئېشىپ كېتەلىسە يېزىڭ بولمىسا، ئاۋارە بولۇپ يۈرمەڭ...»دېگەن ئىدى. شۇنىڭدىن كېيىن مەن خېلى كۆپ ئويلاندىم. كېيىن ئۇ بۇرادىرىمىزمۇ مۇنبەردە كەمدىدار بولۇپ قالدى. راستىنى دېسەم ئۆزەممۇ ھەممە تېمىغا«تېمىنىڭ مەزمۇنىدىن ئېشىپ كېتەلەيدىغان ئىنكاس»لارنى يازالمىدىم، ھەم بۇمۇ تازا مۇمكىن بولمايدىغان ئىش ئىكەن. بۇنچىۋالا ۋالاقلاشلىرىمدىن مەقسەت؛ مەن سىزنىڭ ئىنكاس ۋە ئىجادىيەتلىرىڭىزگە ئىزچىل دىققەت قىلىپ كېلىۋاتقان ئوقۇرمەنلەردىن بىرسى. ئىنكاسلىرىڭىز بەزىدە تۇيۇقسىز ئىزىدىن چىقىپ كېتىدىغان ئەھۋاللارمۇ بولاتتى. كېيىنچە ئورتاق-دوستلىرىمىزدىن؛«بۇ ئەنۋەر جۇلا...؟»دەپ سورىسام، بەزىلىرى؛«ئۇ سەگەك ۋاقىتتا يازسا، ئۇ خېلى ئادەم»،-دېدى. سىزدىن يەنىلا ۋاز كەچمىدىم، يېقىندىن بېرى مەنمۇ شۇ بىرلا مۇنبەردە تۇردۇم. دېمەك، سىزگە شۇ يەدىنلا قارىدىم، شۇنداقتىمۇ سىز يېقىندىن بېرى خېلىلا سەگەك، يەنى ئەسلى جۇلا. شۇنىڭ بىلەن ئۆزەمنىڭ سىزدىن ۋازكەچمىگەنلىكىمدىن سۆيۈنۈپ قالدىم.    مەقسەت: سىزدىكى بىلىم قۇرۇلما، دۇنياقاراش...دېگەندەك ئەقلىيلىككە تەۋە يىتىلىشلەر كۆپرەك كىشىلىرىمىزدە بولغان بولسا، ئەلۋەتتە، بىر ئېغىز سۆز بىلەن ئېيتقاندا، تولىمۇ ياخشى بولاتتى. خەير...بىر-بىرىمىزدىن ئۈگۈنۈپ شۇنداقمۇ بولۇپ قالارمىز. قىسقىسى، بۇ ماقالىنى تاللاپ، تەرجىمىسىنى ئاممىباپ قىلىپ ناھايتى ئوبدان تەرجىمە قىپسىز. ئەلگە تېگىدىغان نەپ دېگەن مانا مۇشۇ. كۆپۈنچىمىز ئەدەبىي ئەسەرلەردىكى پەلسەپەۋىيلىكنىڭ تېيىزلىقىدىن ئاغرىنىمىز. ئەمىلىيەتتە، بىزنىڭ ھورۇن ئىجادىيەتچىلىرىمىز پەلسەپىنى، ھەتتا بۇ ھەقتىكى ئۇقۇم خاراكتېرلىك چۈشەنچىلەرنىمۇ بىلمەي تۇرۇپ، ئىجادىيتىدە نېمىنى چوڭقۇرلاشتۇرالايدۇ؟ مانا سىزتەمىنلىگەن ئەسەرلەردەك ساۋات، چۈشەنچىلەرنى ئاز-ئازدىن كۆرسەك. بەزى بىر مەسىللىلىرىمىز تەلتۆكۈس ھەل بولۇپ كەتمىگەن تەقدىردىمۇ، ھەرھالدا ئۆز-ئۆزىمىزگە تەسەللى بېرەلەيمىز....قىسقىسى، سىزگە مەدەت بەرمەكچىمەن. سەگەكلىكىڭىزنى يوقاتماي، نەم تارتىپ قالغان گۇگۇتنىڭ ئۇچقۇنىدەك گۇنۇس گەپلەر(ئىنكاسلار)گە پىسەنت قىلماي ئۆزىڭىزنىڭ«سەنىمى»(بۇ سەمىمى چاخچاق) ئۆزىڭىزنىڭ تاللىغان يولى بويىچە دادىل ئىلگىرلىشىڭىزگە تىلەكداشمەن.

تادۇ

	مەن بىر ئوقۇرمەن بولغاچقا خاتا - ياكى توغرا ئىكەنلىكىنى بىلمەيمەن ، لىكىن مەن بىلىدىغان ھەقىقەت شۇكى خاتاسى بولمىسا ، توغرىسىمۇ بولمايدۇ . ئاللاھ ئەجرىڭىزنى بەرسۇن ، ئامان بولۇڭ تادۇكا . ئارىسلانمەت، ئادەمدە خۇي دىگەن بىرنەرسە بار. بۇتۇغما بۇلىدۇ. بۇ خۇي مىللەت قەۋىملەردىمۇ ئەكىس ئىتىدۇ. مەسلەن بىلىش تىپىدىكى يەھۇدىيلار يىڭلىق ئىستەيدۇ، ئارزۇ بۇيىچە ماڭىدۇ، تۇپراق بولغاچ ماكان نوختىنەزىرنى ئىلگىرى سۇرىيدۇ. تەرەنجىبىن بىلەن بۇدىنىدىن كۆڭلى سۇۋۇپ، سامساق يىسىمۇق تەلەپ قىلىشى يىڭىلىق ئىستەيدىغانلىقىنى بىلدۇرىدۇ. بىرەر ماھىيەتنى ناھايتى ئىنچىكە ئويلايدۇ.كالىنىڭ رەڭگى يىشىنى سۇراپ تۇرۋىلىشىغا ئوخشاش ، ئاندىن ئىنچىكە چوڭقۇر ئويلىغاچقا  كالاتاپالمىغاندەك باغلىيالمايدۇ.  قۇتادغۇ بىلىگىدە ئايتولدىنىڭ يۇملاق بوپىنى تۆت تەرەپتىن چىڭ بىسىپ ئولتۇرغان بىر كۇرۇنۇش بار. ئايتولدى بىلىش ئوبرازى ، دىمەك بىلىش تىپىدىكىلەرگە تۆت تادۇ بىلەن مۇئامىلە قىلمىغاندا باشقۇرغىلى بولمايدۇ. تۆت تادۇدا كەڭ مەنا ئىستەيدۇ، ئاندىن باغلايدۇ. شۇنىڭغا ئوخشاش بۇ خىل خۇي پەلسەپىسىگىچە كىڭەيگەن بۇلۇپ،بىلىش تىپىدىكىلەرنىڭ نادىر پەلسەپىسىدىمۇ دۇنيا ماكان  نوختىسى ئىلگىرى سۇرۇلۇپ، كونىنىڭ ئورنىنى يىڭى ئىگەنلەيدىغانلىقىنى كۇچەيدۇ. پەلسەپىسىدە مۇشۇ ئەكىس ئىتىدۇ. ئادىلىق تىپىدىكىسىدە قۇرال سان سىتاستىكا تەجىربە قانۇن دەستۇر ئەكىس ئىتىدۇ. پەلسەپىسىمۇ ئاشۇنداق خۇسيەتتە. ئىنسان ئانا تىلدا تەپەككۇر قىلىدۇ. ئانا تىلنىڭ مۇشۇنداق ئوخشىمىغان تەپەككۇر ئۇسۇلىرىغا تەسىرى زور بۇلىدۇ. بۇنداق دىگەنلىك مەنا جەھەتتىن يەھۇدىيلار يەھۇدىيچە، ئۇيغۇرلار ئۇيغۇرچە، نىسارالار نىساراچە تەپەككۇر قىلىدۇ دىگەنلىك بولىدۇ.باشقا تەپەككۇر شەكىللىرىنى چۇشەنسىمۇ، ئەمەلىي قوللۇنۇشتا، ياكى بىيىتىشتا ھامان  ئىرسىيەت ئىگىلىرىگە يىتەلمەيدۇ. نۇرغۇن نەزىريە پەلسەپىلەرنى كۆرگەن بولدۇق بىراق ھازىرغىچە ئومۇمىي ئاڭ قاتلاملىرىمزغا تۇززۇك تەسىر قىلالمىدى. ئىرسىيتىمىزگە ماس كەلمىدى. ئۇيغۇرلار بولسا ياخشىلىققا ۋەكىللىك قىلىدۇ. تۆت تەرەپ بۇيىچە كەڭرى ماھىيەت ئىستەيدۇ. بىلىش تىپىدىكىلەر بۇغۇن بۇغۇندىن ئاجىراتقاننى باغلايدۇ.دىمەك تۆت خىل تەپەككۇر ئۇسۇلىغا سىڭىشەلەيدۇ. سىڭىشىشنىڭ ئالدىنقى تەلەپى ياكى ئىھتىياجى ئاۋال مۇشۇ تۆت تادۇ بۇيىچە پىكىر قىلىش. دىمەك باشقا نەزىريەلەر ئۇسۇل ئويناشتىن ئىلگىرى مۇشۇ تۆت تادۇ ئۆتكىلىدىن ئۆتۇشى كىرەك.بولمىسا ھاياتى كۇچكە ئىگە بۇلالمايدۇ. نىمىشقا نەزىريە پەلسەپە ئۇگەنمەيمىز دىكى سەۋەپمۇ مۇشۇ. تولۇقلىما مەزمۇن (2012-3-27 10:58): بولمىسا ئۇرىغىمىز جاھاننى پەلسەپىگە توشقازغان.

ArislanMemet

	تادۇ ئاكا ،  مۇشۇ تۆت تادۇ ھەققىدە يەنىمۇ تەپسىلى قىلىپ بىر ئۇچۇر يوللاپ قويسىڭىز بوپتىكەن . مەسىلەن ئالايلۇق ، تۆت تادۇ ھەققىدە يېزىلغان ئەسەرلەر ، قاچانلاردىن باشلاپ ئۇيغۇرلارنىڭ تۇرمۇشىغا تەسىر كۆرسەتكەن ، بۇگۈنكى كۈندىكى تۆت تادۇغا ئائىت بولغان تەتقىقات ماقالىلىرى دىگەندەك .           سىزنىڭ ئىنكاسلىرىڭىزدىن ئازراق ئۇچۇرغا ئىگە بولدۇم . «قۇتادغۇبىلىك» مۇشۇ تۆت تادۇ ئۇسۇلى بويىچە يېزىپ چىقىلغاندەك قىلىدۇ قارىسام . تارىخ شەكلىدە بىر مەلۇمات بەرگەن بولسىڭىز ياخشى بولاتتى . مۇنبەردىكى زىيالىلىرىمىز بىر - بىرىنى غاجىلاپ ، بىر - بىرىنى تەتقىق قىلغۇچە مۇشۇ مەسىلە ئۈستىدە ئىزلەنگەن بولسا ، ئەجدادلىرىمىزنىڭ دۇنيانى ، كىشىلىك تۇرمۇشنى كۆزتىش ئۇسۇلى ھەققىدە خىلى ياخشى ئىلمىي ماقالىلارنى يېزىپ چىقالىشى مۇمكىن ئىدى .           جۇلا ئاكا ، سىزگىمۇ بىر سەمىمىي تەكلىپ ، ئورۇنسىز ئىشلارغا ئاغرىنىپ ئۆزىڭىزنى ئۇپرىتىپ يۈرگىچە مۇشۇ تۆت تادۇ ھەققىدە بىر ئىزلىنىپ باققان بولسىڭىز ياخشى بولاتتى . قاچانغىچە غەربنىڭ پەلسەپەسىنى ئۈگىنىمىز دەپ جاپا تارتىپ يۈرەرمىز ، ئۆزىمىزنىڭمۇ ياخشى مىراسلىرى بار ئىكەنغۇ مانا ، ئالدىنقى ئىنكاسىڭىزدا دەپ ئۆتۈپتىكەنسىز ، تۆت تادۇ تۇرمۇشقا يېقىن ، قوللىنىشچان پەلسەپە ئىكەن دەپ . مۇنبەردىكى موڭغۇل ئىتى بىلەن بۆرە ھەققىدىكى ۋېدىئو نى ھەقاچان كۆردىڭىز ، بۆرىمۇ يالغۇز قالسا 5 ئىتقا تەڭ كېلىپ بولالمايدىكەن . يەنىلا مۇشۇ تېمىغا قايتىپ كەلسىڭىز ، ئەھمىيەتلىك ئەمگەكلىرىڭىز تاشلىنىپ قالمىسۇن .

تادۇ

	ئەنۋەر ئەپەندىدىن سۇرايدىغان مۇنداق بىر گەپ بار ئىدى.  يوقلۇق دىگەن نىمە گەپ ئۇزى؟

enwer-jula

	بۇ ھەقتە چۈشەنچەم بەك ناچار. قاسىم بوۋاينىڭ يوقلۇق نەزىرىيىسى(شەكىل نەزىرىيىسى)، سارتنىڭ مەۋجۇدىيەت پەلسەپىسىنى تاخلاپ-تاخلاپ ئوقۇپ باقتىم، سەل مالتىلاپ باققىنىم يەنىلا بۇددا پەلسەپىسى. يەنە توردىكى گەپ-سۆزلەردىن چالا-بۇلا ئاڭلىۋالغان گەپلەرمۇ بار. بۇ گەپلەر بىلەن جاۋاپ بېرەي دېسەم ئىنجا بوشراق تۇرىدۇ، ھەم يەنە بىر تېمىدىكى كۆڭۈلسىز ئىشلارغا چېتىلىپ قالمىسۇن دەپمۇ ئويلىدىم. گەپنىڭ قىسقىسى، بىز ئالدىمىزدا بىر پىيالە سۇ بولسا ئۇنى سۇ دەپ ئىچىدىكەنمىز. لېكىن يوقچىلار ئۇنىڭ سۇ بولىشىنى ناتايىن دەيدىكەن، چۈنكى ئۇنى بېلىق ھاۋا دەپ بىلىشى، جىنلار ھاراق دەپ بىلىشى، ئۆسۈملۈكلەر يەنە بىر نېمە دەپ بىلىشى مۈمكىنكەن. شۇڭا بىز شۇ دېگەن نەرسە شۇ نەرسە ئەمەسمىش. خوتۇن خوتۇن ئەمەسمىش، چۈنكى بۈگۈن خوتۇن بولسا ئەتىسى ئاجرىشىپ كەتسە خوتۇن دېگەن گەپ تۈگەيدىكەن. مىسالغۇ بۇ ھاھا... يوقلۇقچىلار دېمەكچى، بۇ دۇنيا يوق، دۇنيا بىر سەزگۈ. پەقەت ئۇ دۇنيالا بار، ئۇ دۇنيا ھەقىقىي دۇنيا.

تادۇ

	يەنە بىر مەنىدىن كىشىلەرنى قايىل قىلغۇدەك بىساتى بولمىسا، سەپكە كەلمەس بولغىيتتى. بۇ دۇنيا يوق، دۇنيا بىر سەزگۈ. پەقەت ئۇ دۇنيالا بار، ئۇ دۇنيا ھەقىقىي دۇنيا. مۇشۇ گەپكە قارغاندا تەرىك دۇنياچىلىق پەلسەپىسى ئوخشايدۇ. بۇددىزىمدا مەسلەن ؛ تاڭسىڭ ئادىللىق ئوتقا، مايمۇن  بىلشكە، جۇباجى  ياخشىلىققا، شاسىڭ تەقۋادارلىققا ۋەكىلىك قىلىدۇ. ئۇندىن باشقا تاڭسىڭنىڭ سۇغا تاشلىنىشى، نوم ئەكىلىش ئۇچۇن سەپەر قىلىشى، تەسۋىرلەنگەن سىھرى كارامەتلەر ، قىسۇسۇل ئەنبىيادىكى مۇسا قىسسىدىكى مۇسانىڭ سۇغا تاشلىنىشى، بىر قىبتىنى ئۆلتۇرۇپ قۇيۇپ سەپەرگە چىقىشى، سىھىرلەرنىڭ بەربات بۇلىشى بىلەن ئوخشاشلىق بار.ئۇندىن باشقا بىر تاش كىمىردە قۇلىنى چىراق قىلىپ ياندۇرغان رەسىمنى كىتاپتىن كۆرگەن ئىدىم. بۇ مۇسا ئەلەيھىنىڭ قۇلىنى قوينىدىن چىقارسا ئاپئاق نۇر چىقارغىنىغا ئوخشىشىپمۇ كىتىدۇ. ئەجدەرھانى تۇتۇم قىلىشمۇ، مۇسانىڭ ھاسىسىنىڭ ئەجدەرھاغا ئايلانغانلىقى بىلەن مۇناسىۋىتى باردەك. بۇ قاملاشمىغان ‹ناۋۇزىبىللا› ئوخشۇتۇشلاردىن بۇددادىننىڭ تەۋرات بىلەن مۇناسىۋىتى بارلىقىنى چەتكە قاققىلى بولمايدۇ.دەۋىر جەھەتتىمۇ جىق پەرقى يوق. مىنىڭچە يوقلۇق بۇ سىھىر ئىلمى بىلەن مۇناسىۋىتى بارمىكىن دەيمەن. ئىسلامدا سىھىر چەكلەنگەچ. بۇ ئىلىم يوقىدى،  بۇنىڭغا ئىھتىياجمۇ قالمىدى. ئىشقىلىپ تەرىك دۇنيالىق بىلەن مۇناسىۋىتى باردەك.

qumjan

	كۆرگىنىڭدىن كۆپتۈر كۆرمىگىنىڭ ، كۆرمىگەننى كۆرىسەن ئۆلمىگىنىڭ. مۇنبەرگە كەلسە ئاجايىپ گەپلەرنى ئاڭلايدىكەن كىشى، تىرىشىڭلار زىيالىلار ،.تادۇكام بىلەن جۇلاكامغا باغانسىرى قايىل بوپ قىلىۋاتىمەن دىسە،.،.،.

parangqin

	مۇنبەردە پەلسە توغرىسىدىكى مەخسۇس يازمىلارنىڭ كۆرۈنۈپ تۇرۇشى خوشاللىنارلىق ئىش. جۇلا ئەپەندىم ، ئاللا ئىشلىرىڭىزغا ئاسانلىق بەرگەي. تولۇقلىما مەزمۇن (2012-4-3 12:13): پەلسە  دىگەننى پەلسەپە دەپ ئوقۇشۇڭلارنى ئۈمىت قىلىمەن.

JAHANGIR.123

	قەدىمكى يۇنان پەيلاسوپى دېموكىرت ماددا بۆلۈنمەيدىغان ئەڭ كىچىك بىرلىك ئاتومدىن تەركىپ تاپقان، دېگەن ئاتوم نەزىرىيىسى قارىشىنى ئوتتۇرىغا قويۇش بىلەن قەدىمكى زامان ساددا ماتىرىيالىزىمىغا ۋەكىللىك قىلىدۇ. قەدىمكى يۇنان پەيلاسوپى ئەپلاتون رېئال دۇنيانىڭ سىرتىدا ئىدىيە دۇنياسى مەۋجۇت. رېئال دۇنيا ئىدىيە دۇنياسىنىڭ كۆلەڭگۈسى، دېگەن ئىدىيىچىلىك نەزىرىيىسى قارىشىنى ئوتتۇرىغا قويۇش بىلەن قەدىمكى زامان ئىدىيالىزىم پەلسەپىسىگە ۋەكىللىك قىلىدۇ. ھەمدە، ماتىرىيالىزىمغا ياندىشىپ دىيالېكتىيكا، ئىدىيالىزىمغا ياندىشىپ مېتافىيزىيكا مەيدانغا كېلىدۇ. شۇندىن ئېتىۋارەن پەلسەپە تارىخىدا 4 ئاكا-ئۇكىنىڭ ئايىغى چىقماس كۈرىشى باشلىنىدۇ. ماتىرىيالىزىم ۋە دىيالېكتىيكا بىلەن ئىدىيالىزىم ۋە مېتافىيزىيكا ھەم ئۆزئارا زىتلىشىدۇ. ھەم ئۆزئارا مۇرەسسە قىلىشىدۇ. شۇ ۋەجىدىن ئىدىيالىزىم بىلەن ماتىرىيالىزىم پەلسەپىسى ئىنسانلارنىڭ ئىجتىمائىي جەمىيەت تەرەققىياتىغا ماسلىشىپ، بىر قانچە تەرەققىيات ھالىتىنى ئۆز تەجىرىبىسىدىن ئۆتكۈزىدۇ. ئىدىيالىزىم-ئىدىيە دۇنياسىلا رېئال دۇنيانىڭ مەنبەسى دەيدىغان ئىدىيىچىلىك سېستېمىسىدىكى ئىدىيالىزىم، سوبېكتىپ ئىدىيالىزىم ۋە ئوبېكتىپ ئىدىيالىزىمدىن ئىبارەت ئۈچ تەرەققىيات جەريانىنى باشتىن كەچۈرىدۇ. ماتىرىيالىزىم-ئاتوم [ماددا ۋە شەيئى] دۇنياسىلا رېئال دۇنيانىڭ مەنبەسى دەيدىغان ماددىچىلىق سېستېمىسىدىكى ساددا ماتىرىيالىزىم، مېتافىيزىيكىلىق ماتىرىيالىزىم ۋە دىيالېكتىيكىلىق ماتىرىيالىزىمدىن ئىبارەت ئۈچ تەرەققىيات جەريانىنى باشتىن كەچۈرىدۇ. بۇنىڭغا ماس قەدەمدە دىيالېكتىيكىمۇ ساددا دىيالېكتىيكا، ئىدىيالىستىك دىيالېكتىيكا ۋە ماتىرىيالىستىك دىيالېكتىيكادىن ئىبارەت ئۈچ تارىخىي جەرياننى باشتىن كەچۈرىدۇ. غەرىب دۇنياسىدا بارلىققا كەلگەن ھازىرقى زامان پەلسەپە ئېقىملىرى- ئىدىيالىزىم بىلەن ماتىرىيالىزىمدىن ئىبارەت بۇ ئىككى غول ئېقىننى بويلاپ بۆلۈنىپ چىققان تارماق ئېقىملاردۇر.      قەدىمكى رىم دەۋرىگە كەلگەندە، قەدىمكى يۇنان مەدەنىيىتى زاۋاللىققا يۈزلىنىدۇ. مىلادىيە 400-يىللار، مىسىر ئىسكاندەرىيە پورت شەھىرىدە، يېڭى پىلاتونىزىمچىلار پەلسەپە ھەرىكىتى جانلىنىدۇ. يېڭى پىلاتونىزىمچىلار ئىسلام تەۋھىدىگە مايىل بولغان تەشەببۇسلارنى تەرغىپ قىلىدۇ. ھەمدە تېزلا ئوتتۇرا شەرىققە كېڭىيىدۇ. غەرىبتە ئىسپانىيىنىڭ كورداۋا شەھىرىنى مەركەز قىلغان غەربىي ئۈمەييە سۇلالىسى بىلەن شەرىقتە باغداتنى مەركەز قىلغان ئابباسىيلار سۇلالىسى ئوتتۇرا ئەسىر دۇنيا مەدەنىيىتىنىڭ بۆشۈكلىرىدىن بولىدۇ. غەرىبتە پەيلاسوپ ئىبىن رۇشىت قەد كۆتۈرسە، شەرىقتە پەيلاسوپ ئەل كىندى، ئەل فارابى ۋە ئىبىن سىنالار قەد كۆتۈرىدۇ. مۇسۇلمان ئىلىم ئەھلىلىرى قەدىمكى يۇنان پەلسەپىسىگە ۋارىسلىق قىلىپ، ئىسلام پەلسەپىسىگە ئاساس سالىدۇ. 200 يىلغا يېقىن تەرجىمە قىلىش ئارقىلىق، يوقىلىش گىرداۋىغا بېرىپ قالغان قەدىمكى يۇنان پەلسەپىسىنى ساقلاپ قالىدۇ. كېيينكى دەۋىرلەرگە كەلگەندە، غەرىب ئىلىم ئەھلىلىرى ئەرەب دۇنياسىدىن ئۆزلىرىنىڭ بىباھا ئەڭگۈشتەرىنى تېپىۋالىدۇ. ھەمدە، ئۇزۇن يىلغا سوزۇلغان لاتىن تىلىغا تەرجىمە قىلىش ھەرىكىتىنى باشلايدۇ. غەرىب ئىلاھىيەتشۇناسلىقىنىڭ نەزىرىيە مەنبەسى بولغان چېركاۋ پەلسەپىسىگە پۇختا ئاساس سالىدۇ. ئىلاھىيەت تەلىماتلىرىنى پەلسەپىۋىي تىلدا پىششىقلاپ ئىشلەپ، سوبېكتىپ ئىدىيالىزىمنىڭ ھۇلىنى چىڭدايدۇ. خىرىستىيان خۇراپاتلىق جاھالىيىتىگە مەھكۈم بولغان ياۋروپادا، ئەدەبىيات-سەنئەت ئويغىنىش ھەرىكىتى قوزغىلىدۇ. بۇ قېتىمقى ئاقارتىش ھەرىكىتىدە ياۋروپا مۇتەپەككۈرلىرى خىرىستىيان جاھالىيەت دەۋرىدىن ئۈزۈل-كېسىل ئادا-جۇدا بولۇپ، ئەركىن پىكىرلىك ئىدىيە-نەزىرىيە جاھالىيەت دەۋرىگە قەدەم قويىدۇ. شۇندىن ئېتىۋارەن ياۋروپادا ئەخلىيچىلىكنى مەركەز قىلغان پىكىر ئىنقىلابى شىددەت بىلەن پارتلاشقا باشلىدى. ئۆزىنى ئەنئەنىدىن، ئىسكەنجىدىن ئازات قىلغان يېڭىچە دۇنيا قاراش ۋە يېڭىچە تەپەككۈر ئۇسۇلى ياۋروپا چوڭ قۇرۇقلىقىدىن ھالقىپ، دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىغا تەسىر كۆرسىتىشكە باشلىدى.      [ داۋامى بار ]