ئىككى قىسىملىق تارىخى رومان (جاللات خېنىم)

umidwar

-ئى خەلىپە ، رەجەپ دەرۋىش ، جانابلىرىدىن تۆۋەنچىلىك بىلەن شۇنى ئىلتىماس قىلمەنكى ، ئول جەننەتماكان پەدەرۇ بۈزرۈكتىن يېتىم قالغان پەرزەنتىنى بىزلەركىم تاغائى بۈزرۈك  قېرىندىشى بىلەن كۆرۈشتۈرگەيلا . ئاشۇ پەرزەنتىلەرنىڭ دىدارىغا قېنىۋېلىشتىن ئۆزگە مۇددىئايىم يوقتۇر . بۇ ئاددىي تەلپىمىزنى ناۋادا جانابىي جەننەتماكان مەخدۇمزادە خوجا ئابدۇللا بۈزۈرۈكۋارىمىز  ھايات بولغان بولسىمۇ راۋا كۆرەر ئەردى،- دېدى ھىدايتۇللا ئىشان يەنە كۆز –قارشلىرىنى ئېقىتىپ تۇرۇپ .
تەھقىقكى ھىدايتۇللا ئىشان شۇ تاپتا ئوت قۇيرۇقلۇق قىلۋاتاتتى . بۇنىڭ ھىدايتۇللا ئىشاننىڭ چاندۇرماي ئويناۋاتقان ئويۇنى ئىكەنلىكنى بىلمىگەن سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ مەخدۇمزادىلەردىن  پۈتۈنلەي رايى قايىتتى . ئۇ رەجەپ دەرۋىشنى ئۆلۈمگە بۇيرۇشتىن ئۆزىنى ئاران-ئاران تۇتۇۋېلىپ ، غەزەپ بىلەن بىرنى ئالايدى –دە، قايتىشقا ئەمىر قىلدى . ھىدايتۇللا ئىشان بولسا سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ غەزىپىنى ئۆرلىتىش ئۈچۈن ، ئوردىنىڭ ئالدىغا كەلگۈچە مىشىلداپ يىغلاپ ماڭدى .
-قېنى ئوردىغا مەرھەمەت قىلغايلا ، ھەزرىتىم ،-دېدى ئىسمائىلخان ئىشانغا ئېھتىرام بىلدۇرۇپ .
-ئانھەزرىتىمنىڭ ھىممىتىگە مىڭ-مىڭ تەسەننا ،-دېدى ھىدايتۇللا ئىشان ئۆزرە قويۇپ ،-قىبلگاھىم باياتىن بېرى يول يۈرۈپ كۆپ چارچىدى . مېنىڭچە بولسا جانابلىرىدىن بىر قەدەممۇ نېرى بولغۇم يوق . ئەمما ، مۇبارەك تەنلىرىنى ھاردۇق ئالدۇرماقلىرى زۆرۈر . خۇداخالىسا ئەتە مۇلاقەتتە بولغايمىز .
ھىدايتۇللا ئىشاننى ئاستانىگە كەلگۈچە يول جاپاسى تارتىپ چارچاپ قالغان ئوخشايدۇ  دەپ ئويلىغان ئىسمائىلخان ئارتۇقچە تەكلىپ قىلىپ تۇرۋالمىدى .
-ئۇنداق بولسا بۈگۈنچە ھەزرىتىمنىڭ ئىختىيارىچە بولسۇن . ئوبدان ئارام ئېلىپ سەپەر ھاردۇقنى چىقىرۋالغاي ، خۇدا خالىسا ئەتە ناشتىنى بىللە قىلغايمىز ،-سۇلتان ئىسمائىلخان بىكاۋۇلبەگكە قاراپ ئەمىر قىلدى ،-ھەزرىتىمنى ئوردا تەكيىخانىسغا باشلاپ ھالىدىن ئوبدان خەۋەر ئالسۇنلار .
-قىبلىگاھىمنىڭ بۇنچىۋالا ھۆرمەت كۆرسىتىشگە زىنھار ئەرزىمەيمىز . بىكاۋۇلبېگىم ئارتۇقچە جوۋۇمىغاي،-دېدى ھىدايتۇللا ئىشان يەنە ئۆزرە قويۇپ ،-مەن ئاستانىگە ئىككى ئۈچ يۈز مۇرىت –يارەنلىرىم  بىلەن بىللە كەلگەن . يېتىش –قوپۇشۇم ئاشۇ ئەزىزى يارەنلىرىم بىلەن بىللە بولغاي.
-ئۇنداق بولسا ئول يارەنلەرمۇ ئوردا تەكيىخانىسغا مەرھەمەت قىلغاي .-دېدى ئىسمائىلخان تەكلىپىدە چىڭ تۇرۇپ ،-ئاشۇ يارەنلەمۇ خۇددى جانابىي ھەزرىتىمگە ئوخشاش سەلتەنىتمىزنىڭ ئەزىزى مېھمىنىدۇر .
-ياخشى كۆڭۈللىرى ، ھاتەمچە ساخاۋەتلىرى ، نوشىرۋان ئادىلدەك كەڭ قورساقلىق ، مېھماندوسىتلۇقلىرى بىزلەرگە تېگىل بولدى ، قىبلىگاھىم ،-دېدى ھىدايتۇللا ئىشان ئۆز گېپىدە چىڭ تۇرۇپ ،-گەرچە ئالىيلىرىنىڭ تەكلىپنى رەت قىلىش زىيادە ئەدەپسىزلىك بولسىمۇ ، يەنىلا رەت قىلشقا مەجبۇرىمىز . ئول يارەن –مۇرىتلىرىمىز بۇ رەڭۋاز ئالەمنىڭ پۇچۇق تەڭگىگە ئەرزىمەيدىغان راھەت –پاراغەتلىك مەئىشەتلىرىدىن پارىغ بولغاندۇر . پەقەت يامغۇر –يېشىن ، شامال –بوراندىن دالدا بولغۇدەك جاي بولسىلا ئاشۇنداق دەر گاھلارنى خۇدايى قوناق قىلغايمىز . ئارتۇقچە جوۋۇش بىھاجەت .ئەتە كۆرۈشكىچە ئامان بولغايلا .
سۇلتان ئىسمائىلخان ھىدايتۇللا ئىشاننىڭ كۆرسەتكەن باھانە- سەۋەبلىرى ئالدىدا يەنە تەكلىپ قىلىپ تۇرۇۋېلشىقا ئامالسىز قالدى –دە، خوشلىششقا مەجبۇر بولدى.
3
بۈگۈن شاھىنشىندىكى ئەتىگەنلىك قوبۇلدىن كېيىن سۇلتان ئىسمائىلخان خوجا ھىدايتۇللا ئىشاننى ئوردىغا تەكلىپ قىلىش ئۈچۈن بىكاۋۇلبەگنى ئېگەر –جابدۇقلىرى كۈمۈشتىن بېزەلگەن بىر ئاق ئارغىماق بىلەن ئالاھىدە ئەۋەتتى –دە ، ئۆزى بىر قىسىم مۇھىم ئوردا ئەركانلىرىنىڭ ھەمراھلىقىدا ئوردا بېغىدىكى ھۇزۇرى ساباھ ناملىق كۈزلۈك سارىيدا شاھانە داستىخان ھازىرلاپ ساقلاپ تۇردى .
بىر ئاش پىشىم ۋاقىت ئۆتكەندە خوجا ھىدايتۇللا ئىشان موللاقى ساقى قاتارلىق بەش-ئالتە خەلىپە ،سۈلۈك مەسئۇللىرنى ئەگەشتۈرۈپ ، بىكاۋۇلبەگنىڭ ھەمراھلىقىدا يېتىپ كەلدى –دە، ئىككى قولىنى كۆكرىكىگە ئېلىپ ئېگىلىپ تۇرۇپ سالام بەردى :
-ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم ، ئانھەزرىتىمنىڭ ئالتۇن بويلىرى ئېسەنمىكىن ؟
-ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم ،ئانھەزرىتىمنىڭ ئالتۇن بويلىرى ئېسەنمىكىن؟
-ۋەئەلەيكۇم ئەسسالام !-سۇلتان ئىسمائىلخان ئىشاننىڭ سالمىنى ئورنىدىن تۇرۇپ ئىلىك ئالدى .
خانىڭ ئىشانغا كۆرسەتكەن بۇ زىيادە ھۆرمەت –ئېھتىرامى ئەمرى كەبىر مىرزاباباقبەگ  ، مىرزا ئەۋەزبەگ ، مەلىكە مۆھتىرەم خېنىم قاتارلىق بىر قىسىم ئوردا ئەركانلىرىغا ياقمىدى . شۇنداقتىمۇ ئۇلار خانغا  ئەگىشىپ ئورنىدىن تۇرۇپ ئىشاننى قارشى ئېلىشقا مەجبۇر بولدى.
-قېنى ھەزرتىم ، بۇياققا مەرھەمەت قىلغايلا ،-دېدى سۇلتان ئىسمائىلخان ئىشاننى ئوڭ تەرىپىدىكى زەر كۆرپىنىڭ ئۇستىگە تەكلىپ قىلىپ .
ئىشان ئارتۇقچە تەكەللۇپ قىلمايلا ئىسمائىلخاننىڭ ئوڭ يېنىدىن ئورۇن ئالدى –دە ، ئالقانلىرىنى جۈپلەپ قول كۆتۈردى :
-ئامىن قەدەم يەتتى بالا يەتمىگەي خانۇخاقان ئالىيلىرىنىڭ بۈيۈك دۆلەتلىرى تېخىمۇ زىيادە ئەغيارلىرى پىيادە بولغاي ....
پاتىھەدىن كېيىن ئىشان ۋە ئۇنىڭ ئاپتۇۋا –چىلاپچىدا سۇ بېرىلدى . ئارقىدىنلا داستىخان تۈرلۈك شاھانە نازۇ نېمەتلەر بىلەن كۆمۈۋېتىلدى .
-قېنى ، ھەزرىتىم ، داستىخانغا مەرھەمەت قىلسىلا ،-دېدى ئىسمائىلخان ئىشاننى غىزاغا تەكلىپ قىلىپ .
-ئاۋۋال ئانھەزرىتىمدىن كەلگەي،-دېدى ئىسمائىلخان يەنە زورلاپ .
ھىدايتۇللا ئىشان مىرزا باباقبەگ قاتارلىق بىر قىسىم ئەمىرلەرنىڭ چىرايدىكى نارازىلىق ئالامەتلىرىنى بىر قاراپلا سېزۋالدى –دە ، سۇلتان ئىسمائىلخاندىن ئاۋۋال داستىخانغا قول ئۇزىتىشقا پېتنالمىدى .
-گەرچە بىزلەركىم قىبلىگاھىمنىڭ ئىززەتلىشىگە مۇيەسسەر بولغان مېھمان بولساقمۇ ، ئالىيلىرىدىن ئاۋۋال داستىخانغا قول ئۇزىتىشقا ھەددىمىز ئەمەستۇر .
-ھەزرىتىم مۇشۇنداق تۇرۋالسا ، بوپتۇ ئەمسە ،-دېدى سۇلتان ئىسمائىلخان داستىخانغا قول ئۇزاتتى . شۇنداق قىلىپ ناشتا باشلاندى . بىر چۆگۈن چاي قاينىمچىلىك ۋاقىت ئىچىدە ‹‹ئالسىلا، باقسىلا ››دېگەن تەكەللۇپ سۆزلىرىدىن باشقا ئارتۇقچە گەپ-سۆز بولۇنمىدى .
-ھەزرىتىم ، بۇنۆۋەت  ئاستانىدە ئۇزۇنراق تۇرغايلا،-دېدى مىرزاباباقبەگ تۈنۈگۈن كۆرۈشكەندىن بېرى ئۆزىدىن كۆزىنى ئېلىپ قېچىپ تۇرغان ھىدايتۇللا ئىشانغا قاراپ.
ئىشان داستىخاندىن بېشىنى كۆتۈرۈپ مىرزاباباقبەگكە قارىدى . ئىشاننىڭ كۆزلىرى بىلەن مىرزاباباقبەگ ، مىرزا ئەۋەزبەگنىڭ كۆزلىرى توقۇنۇشتى . كونا رەقىبلەر بىر-بىرىگە بىرنەچچە دەقىقە تېكلىشتى .ئۇلارنىڭ كۆزلىرى بىر-بىرىنىڭ ئىچكى سىزلىرىنى بىلۋالماقچى بولغاندەك چاقناپ كەتتى .
‹‹...ھۇ ئاسىي مۇرتەتلەر ، بىلمەن . سەنلەر سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ ماڭا كۆرسىتۋاتقان بۇ ھۆرمەت –ئېھتىرامىدىن قىزغىنىشۋاتامسەن .مېنى ئاستانىدىن تېزرەك ھەيدۋېتىشكە ئالدىرىشۋاتسەن . ئۆز ۋاقىتىدا سۇلتان يولۋاسخانغا دەپ كاللاڭنى ئالدۇرۋەتمىگنىمنىڭ تارتقۇلۇقىغۇ بۇ ماڭا. ئالدىرماي تۇرۇش ، ھېلىھەم ئۈلگۈرىمەن ، ۋاقتانۋاق كەلگەندە تىرىك تۇرغۇزۇپلا تېرەڭنى تەتۈر سويمىسام ، پوستۇڭغا سامان تىقمىسام ، پاسىق تەنلىرىڭنى بۇردا-بۇرداقىلىپ پارچىلاپ تاشلىمسام ، سولتانۇل مۇھەققىقىنلىقىم ھارام بولغاي...››
‹‹ئەي لاماكان مۇناپىق ،ئەجەب ھىيلىگەرسەن-ھە!ھەر قاچان جاھاننىڭ رەپتارىغا كىرىۋېلىشنى ، خان –سۇلتانلارنى ئالداشنى بىلسەن .قانچىلغان بىگۇناھ ئاۋامىنى بالا-قازالارغا دۇچار قىلمىدىڭ!ئۆي ماكانلىرىنى ئايرىپ ، خانىۋەيران قىلمىدىڭ!تېخى سېھرىي ئەپسۇنلىرىڭ بىلەن سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭمۇ كۆڭلىنى ئۇتۇشقا ئىشەنچىسىگە ئېرىشىشكە مۇيەسسەر بولدۇڭ . سەندىن سەلتەنىتمىزگە يەنە قانچىلىك بالا –قازالار كېلەر ؟مەخۇدۇمزادە  خوجا ئابدۇللا ئىشاننى ئۆلتۈرۈپمۇ قانۇن- جاساققا تارتىلمىدڭ ، يېتەر ئەمدى . سېھرىي ئەپسۇنلىرىڭنى يىغىشتۇر –دە ،ئوردىدىن تېز يوقال ، ئىككىنچى ئاياغ باسما ، قۇۋلۇق –شۇملۇقلىرىڭ بىلەن جىنايەتلىرىڭنى بىر مەزگىل يوشۇرالغىنىڭ بىلەن ، مەڭگۈ يوشۇرۇپ قالالمايسەن . ھامان بىر كۈنى خەلقئالەم ئالدىدا شەرمسار بولماي قالمايسەن....››
-جانابىي ئەمرىكەبىرنىڭ ھىممىتىگە كۆپ رەھمەت ،-دېدى ھىدايتۇللا ئىشان چىرايىغا ساختا كۈلكە يۈگۈرتۈپ ،-بۇ دۆرەم ئاستانىگە كېلىشمىزدە پەقەت ئادالەتپاناھىمىزنىڭ سائادەتمەن ئىشقىيە سۈلۈكمىزگە كۆرسەتكەن ئالەمچە ھىممىتىگە تەشەككۈر بىلدۈرۈشتىن ئۆزگە مۇددىئايىمىز يوقتۇر . ئەلھەق مانا بۈگۈن مۇددىئايىمىزغا يېتىپ ئولتۇرۇپتىمىز .ئىنشائاللا، يەنە بىر –ئىككى كۈن تۇرۇپ ، ھەپتە مۇھەممەدان چىلتەن بۈزرۈكۋارىمىزنىڭ تۇغ-شەددىلىرىنى قېقىپ ، تاۋاپ –تىلاۋەتتە بولغاندىن كېيىن قەشقەرگە قايتىقايمىز .
-زىنھار ئالدىرىمىغايلا ھەزرىتىم،-دېدى سۇلتان ئىسمائىلخان ھىدايتۇللا ئىشانغا قاراپ ،-بابائى ئەجدادلىرىمىز كېلىش ئىرادەت كېتىش ئىجازەت دەپتىكەن .ئاران بىر دىدار –مۇلاقەتتە بولغان ۋاقتىمىزدا ئۇنچە ئاسان ئىجازەت بەرمەسمىز .ئاستانىمزىنىڭ ھەر قانداق بىر يېرى ھەزرىتىن ئۈچۈن خۇدايى قوناقتۇر . بىمالال تاۋاپ-تىلاۋەتتە بولسۇنلار ، يەنە بىر نەچچە ۋاق دىدار –مۇلاقەتتە بولۇپ ئۆتكەيمىز .
-ئانھەزرىتىمنىڭ شەپقىتىگە مىڭ-مىڭ تەسەننا، ئالىيلىرىنىڭ كۆرسەتكەن بۇقەدەر ھىممىتىدىن كۆپ خىجالەتمەن . قىبلىگاھىم شۇنداق دەپ تۇرۋالسىلا پېقىرلىرى  بۈيۈك سەئىدىيە سەلتەنىتنىڭ يۇرتدارچىلىق ئىشلىرىغا رەھنەما بولالمىساقمۇ دۇئاگۇيلۇق قىلىپ ئۆتۈشكە ھەر قاچان جان-ئىمانىمىزنى تەسەددۇق ئەيلىگەيمىز.
-بىلىشمىزچە ئىشان ھەزرەتلىرى ئۆز ۋاقتىدا شاھزادە يولۋاسخان ئالىيلىرىغىمۇ رەھنەما بولۇپ ئۆتكەنىكەن،-دېدى باياتىن بېرى مىرزاباباقبەگ بىلەن مىرزا ئەۋەزبەگنىڭ چىرايىغا قاراپ ، ئۇلارنىڭ كۆڭلىدىكىنى بىلىپ ئولتۇرغان مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم ھىدايتۇللا ئىشاننىڭ  تەپ تارتىماستىن سۇلتان ئىسمائىلخان ئالدىدا قېلىنلىق بىلەن ئاتقان پولىرىغا چىداپ تۇرالماي ،-ئاخىردا مەرھۇم خان ئاتام سۇلتان ئابدۇللاخان ئالىيلىرى بىلەن پەرزەنتى ھەم ۋەلئەھىدى بولمىش شاھزادە يولۋاسخان ئوتتۇرىسىدا كېلىشتۈرگۈسىز نىزا-ئاداۋەتلەر ، قانلىق ياغلار بولدى . سەئىدىيە سەلتەنىتى جەڭگى –جېدەل توپاندا ، ئەل رەئىيەت خۇن-غوۋغا ئازابىدا قالدى . شۇ چاغلاردا جانابىي ئىشان ھەزرىتىمنىڭ ئول شاھزادىگە قانداق رەھنەما بولۇپ ئۆتكەنلىكنى تولىمۇ بىلگۈم بار.
مەلىكە مۆھتەرەم خېنىمنىڭ كۈتمىگەن بۇ سۇئالى ھىدايتۇللا ئىشاننى بىردىنلا تەمتىرىتۋەتتى .تىلى كالۋالىشىپ ، ۋۇجۇدىنى ۋەھمە باستى ، بۇرنىنىڭ ئۈستىدە چېكىم –چىكىم تەر پەيدا بولدى . ئۇ تۈنۈگۈن سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ زىيادە ھۆرمەت –ئېھتىرامىدىن كۆڭلى خېلىلا جايىغا چۈشكەنىدى . ھازىرقى بۇ شاھانە  زىياپەتتە خاننىڭ ئوڭ بېقىندا ئولتۇرۇش شەرىپىگە ئېرىشىپ تېرىسگە سىغماي قالغانىدى .شۇڭا ئۇ باشقا ئوردا ئەركانلىرىنى كوناخاماننى سورۇيدۇ دەپ زىنھار خىيالىغا كەلتۈرمىگەنىدى .مانا ئەمدى كۈتمىگەندى مۇنۇ سېرىق تۈك ، ئەسكى تۈگىمەنگە سۇ باشلاۋاتتى .
ئىشان مەلىكە مۆھتەرەم خېنىمغا يەر تېگىدىن سىنچىلاپ قارىدى –دە ، ئاقسۇدىكى تۇنجى جەڭدە بىر پاي يا ئوقى بىلەن بىر سەركەردىنى ئاتتىن موللاق ئاتقۇزۇپ لەشكەرلىرىنىڭ ھەيۋىسنى يەرگە ئۇرغان ، شاھزادە يولۋاسخان ئاغزىدىن جەڭبازلىق ماھارىتى ،باھادىرلىقى ھەققىدە ئاجايىپ تەرىپىنى ئاڭلىغان مەلىكىگە دۇچ كەلگەنلىكنى ھېس قىلدى .
‹‹شۇ ئاشۇ دەججالنىڭ دەل ئۆزى شۇ ، ياپىرىم ، مەزلۇم كىشى تۇرۇپ ، ھەرەمدە تاشتەرمەك ئوينىماي سىپاھلارچە كىينىپ مۇشۇنداق كاتتا سورۇنلاردىمۇ زۇۋاندارلىق قىلىپ يۈرگىننى قارىمامدىغان بۇ ھازازۇلنىڭ .ئۆز ۋاقتىدا سۇلتان ئىسمائىلخاننىمۇ خېلىلا تەمتىرەتكەنىمىش . بۈيۈك سەركەردە ھىندىقۇش مىرزا ئالىيلىرىمۇ ئۇنىڭ لەشكىرىي ماھارىتىگە قايىل بولغان ئىكەنمىش .ئېھتىيات قىلماق كېرەك . بۇ دەججالنى تازىمۇ بىر ئەركەكزەك تومپاي بولسا كېرەك دەپ ئويلاپتىكەنمەن ، بىر پيالە چايغا قوشۇپ ئوتلىۋەتكۈدەك ئۇز پەرى ئىكەنغۇ كاساپەت . ئايال زاتمۇ شۇنداق چىرايلىق بولدىكەن دېسە ....
ھىدايتۇللا ئىشاننىڭ ھاڭۋېقىپ تۇرۇپ قالغىننى كۆرگەن موللا ساقە خوجىسنى ئاگاھلاندۇرۇپ ، قەستەنگە گېلنى قىرىپ قويدى . بۇ شەپىدىن ھىدايتۇللا ئىشان دەرھال ئېسىنى يىغدى –دە ، مەلىكە مۆھتەرەم خېنىمغا قاراپ تۆۋەنچىلىك بىلەن جاۋاب بەردى :
-ئازماس ئاللا ئۆز ۋاقتىدا ئىتېداتسىز شاھزادىگە پىرى بۈزرۈك بولۇپ خويمۇ خاتاقىلغانكەنىمىز . بىز پىرى ئەزەم بولساقمۇ پەقەتلا دۇئاگۇيلۇق قىلىپلا ئۆتكەنىدۇق .يۇرتدارچىلىق تىزگىنى شاھزادىنىڭ قولدا بولغىنى ئۈچۈن ، شۇنچىۋالا.ئارازلىقلارنى توسۇشقا ئامالسىز قالغانىمىز . بولمىسا ئول شاھزادىنى كۆپ ئاگاھلاندۇرغانىدۇق.ھېلىمۇ ھەم بۈيۈك سەئىدىيە سەلتەنىتنىڭ تەلەي-ئامەتلىرى بار ئىكەن . ئاخىر جانابىي ئانھەزرىتىمدەك باھادىر ، ئادالەتپەرۋەر ، كەڭ قورساق ھەم ئىستېداتلىق خانۇخاقانغا نائىل بولدى . بۇنىڭدىن بىزمۇ كۆپ سۇيۇندۇق  ۋە ھەرقاچان ئىبادەتلىرىمىزدە خانلىقمىزنىڭ ئامانلىقى ، ئەل –رەئىيەتنىڭ ئاسايىشلىقى ئۈچۈن دۇئا قىلىپ تۇردۇق ،-ھىدايتۇللا ئىشان گەپنىڭ تېمىسنى ئۇستىلىق بىلەن يۆتكىدى –دە ، ھەدەپ سۇلتان ئىسمائىلخاننى كۆككە كۆتۈرۈشكە باشلىدى ،-ئانھەزرىتىم سەلتەنەت سۈرى بىلەن سۈلۈك نىزالىرىنى چەكلەپ تۇرغاچقا ، بىزلەركىم سۈلۈكى ئىشقىيە مۆمىنلىرى ،سۈلۈكى ئىسھاقىيە مۇرىتلرىنىڭ زۇلمىدىن ئامان-ئېسەن قۇتۇلۇپ قالدۇق . قىبلىگاھىمىزنىڭ بۇ شاپائىتنى ھەر قاچان ئېسىمىزگە ئالساق كۆز ياشلىرىمىز دەريا بولۇپ ئاقىدۇ . ياراتقان ئاللا ئېگەم خان ئالىيلىرىنى ئادالەت زۇلپىقارىنى ھەر قاچان قولىدا مەھكەم تۇتۇپ تۇرۇشقا نېسىپ قىلغاي .
ئىشان گېپىنى تۈگىتىپ مشىلداپ يىغلاشقا باشلىدى .
-سەۋرى قىلسىلا، ھەزرىتىم –دېدى سۇلتان ئىسمائىلخان ئىشانغا تەسەللى بەرگەچ ، مەلىكە مۆھتەرەم خېنىمغا ئالىيىپ قاراپ .
ئىشان تېخىمۇ ئەزۋەيلەپ ئۆپكىدەشكە باشلىدى :
-بۇدەردۇ ئەلەملىرىمنى ، ئەرزۇ ھالىمنى جانابىي قىبلگاھىمغا تۆكمەي كىمگە تۆكەي ئەمدى ...
سورۇننى بىردىنلا تىمتاسلىق باستى .
-كۆڭۈللىرىدە قانداق مۇددىئالىرى بولسا يوشۇرماي بايان قىلغايلا ، ھەزرىتىم ،-دېدى سۇلتان ئىسمائىلخان ئىشاننى بەزلەپ.
قىلتىقىغا ھېچقانچە كۈچىمەيلا سۇلتان ئىسمائىلخاننى دەسسىتۋالغان ئىشان ئەسلىي مۇددىئاسىنى ئاشكارىلاشقا كىرىشتى :
-ئانھەزرىتىمنىڭ شەپقىتى زىيادىدۇر . ئادالىتى ۋە ساخاۋىتى ئاشۇ مۇئەللەقتىكى قۇياش كەبى ھەممە يەرگە تەكشى چۈشكەندۇر . مەيلى باي ، مەيلى گاداي ،مەيلى پېقىر ، مەيلى مىسكىن رەئىيەتنىڭ دىلنى تەكشى ئىللىتقاندۇر . پېقىر ئاجىز مۆمىنلىرىنىڭ ئانھەزرىتىمگە كىچىككىنە تەلپىم بولسىمۇ ئېيتىشقا تىلىم بارمايۋاتدۇ .
-ئىشان ھەزرىتىم . زىنھار ئىككىلەنمىگەيلا ، قولىمىزدىن كەلسىلا ھەر قانداق تەلەپلىرىنى ئىجابەت قىلغايمىز،-دېدى سۇلتان ئىسمائىلخان ۋەدە بېرىپ .
ئىشاننىڭ يەنە قانداق ئويۇن ئوينىماقچى بولۇۋاتقانلىقىغا قىزىققان مىرزاباباقبەگ قاتارلىق  ئەمىرلەر قۇلاقلىرىنى دىڭ تۇتۇپ جىمجىت ئولتۇرۇشاتتى.
-ئادالەتپاناھ سۇلتانىمغا ئانچە ئايدىڭ بولمىساكېرەك ، قىبلىگاھىم سەئىدىيە سەلتەنىتنىڭ ئالتۇن تەختىگە بەقارار بولغاندىن كېيىن ، بىزلەركىم  سۈلۈكى ئىشقىيە مۆمىنلىرى ،سۈلۈكى ئىسھاقىيە مۇرىتلىرىنىڭ كۆپ زۇلۇمغا ئۇچرىدۇق.پىر بۈزرۈك ئەزىزگە قول بېرىپ مۇرىت بولغانلىقلىرىنى باھانە قىلىپ ، خانلىق پەرمان ، قانۇن-جاساقلارنى كۆزگە ئىلماي ، سۇلۇكى ئىشقىيە مۇرىتلىرىنىڭ  ئۆي- ماكانلىرىنى كۆيدۈردى ، مال –دۇنيالىرىنى بۇلدى ، ئەرلەرنى ئۆلتۈردى ياكى جازالاپ پېينى قىرقىۋەتتى، پىچىپ ئاختا قىلىپ تاشلىدى . مەزلۇملار تۇل ، نارەسىدىلەريېتىم بولۇپ قالدى .ھازىر سۈلۈكى ئىشقىيە مۇرىتلىرىنىڭ ھال –كۈنى ناھايتىمۇ خاراب ، بۇردا نانغا زار، ئەۋرىتنى ياپقۇدەك ماتاغا چىقنالغۇچلىكى يوق .شۇنداقتىمۇ ئۇلار سۇلۇكى ئىسھاقىيە مۇرىتلىرى بىلەن ئوخشاش ھالەتتە خانلىقنىڭ تۈرلۈك ئالۋان –ياساق ، سېلىقلىرىنى تاپشۇرۇشقا مەجبۇرلانماقتا . بىزلەركىم سۈلۈكى ئىشقىيە مۇرىتلىرىنىڭ قۇتبىل ئەقتابى بولمىش بۈزرۈكۋارنىڭ ئاشۇ پېقىر مۇخلىسلىرىنىڭ ھال- ئەھۋالىغا ئىچ ئاغرىتىپ ، ياقا يىرتىپ قۇياشتەك ساخاۋەت ۋە ھىممىتنى سېغىنىپ شۇنى تەلەپ قىلمەنكى ، سۈلۈكى ئىشقىيە مۇرىتلىرىدىن پادىشاھلىق ئالۋان –سېلىق ئېلىنمىسا ، ئۇلارنى يۇرتدارچىلىق مەجبۇرىيەتلىرىنى ئۆتەشكە قىستىمسا ، ھاشار ، لەشكەر ، مەدىكار ، كارۋان تۇتمىسا ، تۈرلۈك ئىش-ھەرىكەتلىرى تەقىب قىلىنمىسا ، سۈلۈكى ئىشقىيە تەرغىباتلىرىغا دەخلى تەرۇز بولدىغان بارلىق تەقىبلەر سەلتەنەت سۈرى بىلەن قاتتىق چەكلەنسە ، ئىشقىيە سۈلۈكىدىكى ئاشۇ مۆمىن بىچارىلەر ھال- ئەھۋالىنى ئازراق ئوڭشىۋالسا ئىكەن .
ئەسلىدە سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ خوجا ھىدايتۇللا ئىشانغا زىيادە ھۆرمەت –ئھېتىرام بىلدۈرۈشىدە سۈلۈكى ئىشقىيەچىلەردىن پايىدىلىنپ سەئىدىيە دۆلىتىدە كۈندىن –كۈنگە  كۈچىيىپ كېتىپ بارغان سۈلۈكى ئىسھاقىيەچىلەرنى چەكلەپ تۇرۇش مۇددىئاسى بار ئىدى . چۈنكى ئىسھاقىيە سۈلۈكىدىكلەر سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ سەئىدىيە تەختىدە ئولتۇرۇشىغا ھەمدەم بولغان تۆھپىسىنى پەش قىلىپ ، ھەدېگەندە خانلىق پەرمان ، قانۇن –جاساقلارنى كۆزگە ئىلماي ، سەلتەنەت بىلەن قارشىلىشىپ كېلۋاتاتتى .ئۇلارنىڭ بۇ قىلمىشلىرنى سەلتەنەت سۈرى بىلەن باستۇرۇشقا ، چەكلەشكە ئامالسىز قالغان ئىسمائىلخان زەھەرنى زەھەر بىلەن قايتۇرۇش تەدبىرنى قوللىنىپ ، سۈلۈكى ئىشقىيەچىلەرگە ئالاھىدە شەپقەت كۆرسىتۋاتاتتى . شۇ سەۋەبتىن مانا ھازىر ئۇ خوجا ھىدايتۇللا ئىشاننىڭ بۇ ئورۇنسىز تەلپىنى نېرى –بېرسىنى ئوليلىنىپ ئولتۇرمايلا قوبۇل قىلدى ؛
-ھەزرىتىم خاتىرجەم بولغايكى ، ئۇشبۇ ئارزۇ –تەلەپلىرى پۈتۈنلەي ئىجابەت بولغاي . سۈلۈكى ئىشقىيە مۈرىتلىرى خانلىق پەرمان –يارلىقلارغا ، قانۇن جاساقلارغا ياۋاشلىق بىلەن ئىتائەت قىلىپ ، سەلتەنىتمىزنىڭ ئاسايىشلىقى ئۈچۈن كۈچ چىقارسلا تۈرلۈك پادىشاھلىق ئالۋان-ياساق ، سېلىق ، مەجبۇرىيەتلىردىن ئازاد بولغاي .
-قبلىگاھىمنىڭ ھىممىتىگە ھەشقاللا،-دېدى ھىدايتۇللا ئىشان دەس ئورنىدىن تۇرۇپ ، ئىككى قولىنى كۆكرىكىگە ئېلىپ ئېھىتىرام بىلدۈرۈپ ،-سۈلۈكى ئىشقىيە مۈرىتلىرى ئالىيلىرىنىڭ بۇ ئالەمچە شەپقىتىگە ئۇ دۇنيا –بۇدۇنيا تەشەككۈر ئېيىتقاي . بۇ بۈيۈك سەئىدىيە سەلتەنىتنىڭ ئاسايىشلىقى روناق تېپىشى ئۈچۈن كېچە-كۈندۈز دۇئا تەلەپلەردە بولۇپ تۇرغاي.
ھىدايتۇللا ئىشاننىڭ بۇ يولسىز تەلپىگە سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ ئويلانمايلا ماقۇل بولغانلىقىدىن نارازى بولغان مىرزا باباقبەگ قاتارلىق بىر قىسىم ئوردا ئەركانلىرى بىر-بىرگە يەر تېگىدىن مەنىلىك قاراشتى ، ئەمما دەماللىققا بىر نەرسە دېيىشكە ھېچكىم پېتنالمىدى . مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم بىر نەرسە دېيىش ئۈچۈن ئاغزىنى ئۆمەللىۋىدى ، ئۇنى مىرزا باباقبەگ شەرەتلەپ توختىتىۋالدى .
ناشتا ئۈچۈن بېرىلگەن بۇ زىياپەت پېشىن ۋاقتى بىلەن ئاخىرلاشتى  . پېشىن نامزىنى سۇلتان ئىسمائىلخان ھىدايتۇللا ئىشان بىلەن بىللە ئوردا ئالدىدىكى ئازنا مەسچىتتە ئۆتىدى .
پېشىن نامزىدىن كېيىن بۇ كاتتا خۇش خەۋەرنى مۇرىت-مۇخلىسلىرىغا يەتكۈزۈشكە ئالدىرىغان ئىشان سۇلتان ئىسمائىلخان بىلەن ۋاقىتلىق خوشلاشتى .
4
بۈگۈن شاھىنشندىكى ئەتىگەنلىك قوبۇلدىن كېيىن تۈنۈگۈن ھۇزۇرى سابا قەسىردىكى زىياپەتتە خوجا ھىدايتۇللا ئىشانغا بەرگەن ۋەدىسنى ئېسىگە ئالغان سۇلتان ئىسمائىلخان مىرزادىۋانبېگىگە ئەمىر قىلدى :
-سەئىدىيە تەسەررۇپىدىكى بارلىق سۈلۈكى ئىشقىيە مۇرىتلىرىنى  پادىشاھلىق ئالۋان –سېلىق ، مەجبۇرىيەتلىردىن  ئازاد قىلىنغانلىق خۇسۇسىدا يارلىق تەييارلانغاي.
-ئانھەزرىتىم يارلىق چۈشۈرۈشكە زىنھار ئالدىرمىغاي ،-دېدى مىرزا باباقبەگ قول باغلاپ ئېھتىرام بىلەن.
-قېنى خوش ، سەۋەبى نېمىكىن ، جانابىي ئەمىر ،-دېدى سۇلتان ئىسمائىلخان ئانچە ياقتۇرمىغان ھالدا .
-قىبلىگاھىم ،-دېدى مىرزاباباقبەگ مەقسىتنى شەرھلەشكە كىرشىپ ،-يېقىنقى بىر-ئىككى يىلدىن بۇيان ئانھەزرىتىنىڭ ئادالەتلىك سىياسىتنىڭ سايىسىدە ئەلدە تىنىچلىق ،ئاسايىشلىق ھۆلۈم سۈرمىدى . خاتىرجەملىككە ئېرىشكەن ئاۋام تۇرمۇشى كۈندىن –كۈنگە ياخشىلانماقتا . ئۆتكەن يىلى يۈز بەرگەن سۈلۈك –مەزھەپ ماجرالىرىنى تىنچىتىش نامرات ئاۋامنى قىش ۋە ئەتىيازدىن ئامان –ئېسەن چىقرىش ئۈچۈن خەزىنىدىن نۇرغۇن خىراجەت چىقىم قىلىنىپ ئالىيلىرىنىڭ خەزىنىدىن نۇرغۇن خىراجەت چىقىم قىلىنپ ،ئالىيلىرىنىڭ مېھىر-شەپقىتى ئەل –يۈرتقا  تولۇق يەتكۈزۈلدى .ئەلھەق ، بۇ يىل قىسمەن قۇرغاقچىلىق ۋە كەلكۈن ئاپىتنى ھېسابقا ئالمىغاندا تەسەررۇپىمىزدا ئانچە چوڭ ئاپەتلەر يۈز بەرمىدى .زەر زىرائەتلەر ئوخشاپ ، ئاۋام رەئىيەتنىڭ بۇ يىل قىش ۋە كېلەر يىلى ئەتىيازلىق ئۇزۇق-تۈلۈكى ئاساسىي جەھەتتىن ھەل بولدى . دېھقانچىلىق ، سودا سېتىق ۋە تۈرلۈك ھۈنەر كەسىپلەردىن ئېلىندىغان بىر قىسم سېلىقلار كەچۈرۈم قىلىنغانلىقى سەۋەبلىك ، شەھەر-بازارلار ئاۋاتلىشىپ ، گۈللىنىش ۋەزىيىتنى روياپقا چىقتى .ئەمما ، شاھزادە يولۋاسخاننىڭ ئەيىش-ئىشرەتلىك كەيىپ-ساپالىق تۇرمۇشىغا كۆپلەپ خىراجەت قىلىنغانلىقى ، باشقۇرۇشنىڭ  ياخش بولمىغانلىقى ، ياغى، جەڭگە –جېدەللەرگە كۆپلەپ خىراجەت  سەرپ قىلىنغانلىقى سەۋەبلىك  ئەسلىدىنلا قۇرۇقدىلىنىپ قالغان  خەزىنىگە كىردىغان كىرىم بارغانسېرى ئازلاپ كىتىپ بارىدۇ .ئالىيلىىرنىڭ خەزىنىدىن  خىراجەت ئاجرىتىپ ئەل-رەئىيەتنىڭ تۇرمۇشنى ياخشىلاپ يارلىقى تېخچىلا ئىجرا قىلىنۋاتقانلىقى ئۈچۈن ھەر قايسى يۇرت-ئايماقلاردىن  ئوردا خەزىنىسگە يوللىندىغان پۇل-پۇچەكلەر بار-يوقىنىڭ ئارلىقىدىلا بولۇپ تۇرۋاتىدۇ.شۇل سەۋەبلىك يېقىنقى ئۈچ ئايدىن بېرى خان لەشكىرىنىڭ  خەج-خىراجىتنىمۇ ئىمكانىيەتنىڭ  بارىچە قىسىپ كېلۋاتمىز . مۇشۇنداق ئەھۋال ئاستىدا خان ئاليىلىرى يەنە سۈلۈكى ئىشقىيە مۈرىتلىرىدىن  ئېلىندىغان  تۈرلۈك ئالۋان-ياساق ، سېلىق –مەجبۇرىيەتلەرنى كەچۈرۈم قىلىش خۇسۇسىدا يارلىق چۈشۈردىغان بولسا ، يالغۇز سۈلۈكى ئىسھاقىيە مۇرىتلىرىنىڭلا ئەمەس ، بەلكىم سۈلۈكتىن  مۇستەسنا  ئاددى ئاۋامنىڭمۇ نارازىلقى قوزغاپ قويۇلۇشى چوقۇم . ئول چاغدا ئاۋام ئالۋان ياساقلاردىن  قېچىشى ، سېلىق تاپشۇرۇشتىن باش تارتىشى ، ھەتتا ئىشقىيە سۈلۈكىگە ئىرادەت  قىلىش يولى بىلەن  ئالۋان-سېلىق  تاپشۇرۇشقا  تاقابىل تۇرۇشى  مۇمكىن . بۇ ئىش سەلتەنىتمىز ئۈچۈن  ئىنتايىن زور يوشۇرۇن  خەۋپتۇر . شۇڭا قىبلىگاھىمىزنىڭ  ئويلىنىپراق بىر قارارغا كېلىشنى ئۈمىد- قىلمەن .
-يىقىلمىغان ئاسماننى يۆلەش بىھاجەت ،-دېدى سۇلتان ئىسمائىلخان ئۆز قارارىدا چىڭ تۇرۇپ ، -ئەمىرى كەبىر جانابلىرىنىڭ  سۈلۈكى ئىشقىيە پىرى ئەزەمى خوجا ھىدايتۇللا ئىشان ھەزرەتلىرى بىلەن ئۆچ-ئاداۋىتنىڭ بارلىقى ھەممىگەئايان . جانابلىرى سەلتەنىتمىزنىڭ پېشۋا ئەمىرلىرىدىن بىرى . يۇرتدارچىلىق ئىشلىرىنى مۇھىم دەپ بىلىپ ، نىزا-ئاداۋەتلەرنى ئۇنتۇپ كەتكەي .
مىرزاباباقبەگ سۇلتان ئسمائىلخاننىڭ بۇ سۆزلىرىنى ئاڭلاپ بېشىنى  تۆۋەن سالدى . مىرزاباباقبەگنى ياقىلاپ گەپ قىلىشقا تەمشىلىپ تۇرغان ئاستانە ئەمرى مىرزا ئەۋەز بەگ خاننىڭ خاپا بولغىننى كۆرۈپ ، بۇغۇزىغا كېلىپ قالغان  گەپنى يۇتۇۋېتىشكە مەجبۇر بولدى .
-خان ئاتا ، بۇنداق دېسلە ئەمرى كەبىر جانابلىرىغا ئۇۋال قىلغان بولدىلا ،-دېدى مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم سۆز ئېلىپ .-مىرزا باباقبەگ جانابلىرىنىڭ  بايانقى سۆز لىرىدە سەلتەنىتمىزنىڭ غېمىنى يېيىشتىن ئۆزگە مۇددىئا يوقتۇر . پۈتكۈل سەئىدىيە تەسەررۇپىدا سۈلۈكى ئىشقىيە مۇرىتلىرىنىڭ سانى زادى قانچىلىك ، بۇنىسى بىزگە قاراڭغۇ .ئەمما ، پەمىچە قەشقەر، ئاقسۇ، كورلا ، تۇرپان ، قۇمۇل قاتارلىق يۇرتلاردىكى رەئىيەتنىڭ تەڭدىن تولىسى دېگۈدەك ئىشقىيە سۈلۈكىگە ئىرادەت قىلىدۇ .ھىدايتۇللا ئىشان ھەزرەتلىرى خان يارلىقىدىن پايدىلىنىپ سۈلۈك تەرغىباتى ئېلىپ بارسا ، يەنە نۇرغۇن رەئىيەتنى  سۈلۈككە جەلىپ قىلۋېلشى ، ئىشاننىڭ ئەل-ئارىسىدىكى ئىناۋىتى بىراقلا كۆتۈرۈلۈپ كېتىشى مۇمكىن .بۇ ھەقىقەتەنمۇ مۆلچەرلىگۈسىز يوشۇرۇن خەۋپ . ئەنە ئاشۇ ساناقسىز ئىشقىيە مۇرىتلىرىدىن ئېلىنغان سېلىق- مەجبۇرىيەتلەر كەچۈرۈم قىلىندىغان بولسا ، خەزىنىگە كىردىغان كىرىم تەبئىي كېمىيىپ كېتىدۇ . ئالىمادىس ئاپەت ياكى يېغلىق بولۇپ قالسا ، قۇرۇق خەزىنە بىلەن قانداق تاقابىل تۇرۇش مۇمكىن ، شۇڭا بۇ ئېھتىماللىقلارغا زىنھار سەل قارالمىغاي .
سۇلتان ئىسمائىلخان نېمىدەپ جاۋاب بېرىشنى بىلەلمەي بىر ئاز ئويلىنىپ قالدى .
-ئانھەزرىتىمنىڭ سەلتەنىتمىزگە يوشۇرۇن خەۋپ بولۇۋاتقان سۈلۈك –مەزھەپ ماجرالىرىنى مادار يولى بىلەن ھەل قىلىش ئۈچۈن ئىسھاقىيە سۈلۈكىگە ئىرادەت قىلشى ھەمدە سۈلۈكى ئىشقىيە مۈرىتلىرىغا  ساخاۋەت ئالقانلىرىى كەڭرى ئېچىپ مېھىر-شەپقەت كۆرسەتمەكلىكى سەلتەنىتمىزنىڭ ئۇزۇن مۇددەتلىك ئاسايىشلىقنى كۆزلەپ قوللانغان ئاقىلانە تەدبىردۇر ،-دېدى ئۇتتۇرا ياشلىق بىر ئەمىر سۇلتان ئىسمائىلخاننى قوللاپ ، -سەئىدىيە تەسەررۇپدىكى سۈلۈكى ئىشقىيە مۈرىتلىرىنى ئالۋان –ياساق ، سېلىق –مەجبۇرىيەتلەردىن ئازاد قىلماقلىق بىلەن خەزىننىڭ قۇرۇپ كېتىشى ناتايىن . ئۆز ۋاقتىدا جەننەتماكان سۇلتان سەئىدخان ئالىيلىرىمۇ پۈتكۈل سەئىدىيە تەسەررۇپىدىكى ئاۋامدىن  ئۇدا ئون يىل ئالۋان –سېلىقنى  كەچۈرۈم قىلغانىكەن . شۇ چاغدىمۇ خەزىنە قۇرۇقدىلىنىپ كەتمىگەن بولغىيتتى.
-سىلى ئۇنداق دېگەنلىرى بىلەن ، ئەمىر جانابلىرى ،-دېدى مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم ،-ئۇ چاغ بىلەن ھازىر ئوخشىمايدۇ .
-جابابىي ئوردا ياساۋۇللار ئەمىرى خانۇ خاقانىمىزنىڭ ئىستېداتنى جەننەتماكان  سۇلتان سەئىدخان ئالىيلىرىدىن تۆۋەن تۇرىدۇ دەپ قارىمايدىغاندۇر ھەر قاچان ؟
-مەن كاللا دېسەم ، ئۆزلىرى پاچاق دەۋاتاملا نېمە ، جانابلىرى ؟-دېدى مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم بۇ ئەمرىنىڭ قەستەنگە قىلغان ئىغۋاگەرچىلىكىدىن غەزەپلىنىپ ،-جەننەتماكان بابائى بۈزرۈك سۇلتان سەئىدخان ئالىيلىرى زامانىسدا سەلتەنەت ئىچكى تەپرىقچىلىك بىلەن تاشقى باسقىنچىلىقلاردىن  خېلىلا خالىي ئىدى ھازىر بولسا سەلتەنىتمىزدە سۈلۈك –مەزھەپ نىزالىرى ھېلىلا  يار ئېلىش  ئالدىدا تۇرغان كەلكۈندەك تۇرماقتا .ئىلى ۋادسىدىكى جۇڭغار ئاقسۆڭەكلىرى ھەرقاچان خىرىس قىلچىنى بىلمەكتە .مۇشۇنداق ئەھۋال ئاستىدا سەلتەنەتنى مۇستەھكەملەش ئۈچۈن ئەلۋەتتە خەزىننى تولۇقلاپ  تۇرۇش كېرەككى زىنھار قۇرۇقداپ قويمىغاي. ئەگەر سۈلۈكى ئىشقىيەچىلەرنى باشقا ئاددى –ئاۋام –رەئىيەت ئۆتەپ كېلۋاتقان ئەقەللىي پۇقرادارچىلىق مەجبۇرىيەتلىرىدىن ئازاد قىلىپ ، ئالاھىدە ئىمتىياز بېرىدغان بولساق، ئەل-يۇرت ئارىسىدا  تەييارغا ھەييار، يالقاۋ، نانقېپى ، ھارام تاماق ، كۆكەرمە –ئۇششۇقلار كۆپىيىپ كېتىشى ، ئاددىي رەئىيەتنىڭمۇ سەلتەنەتتىن  كۆڭلى سوۋۇپ كېتىشى ، پۇقراچىلىق مەجبۇرىيەتلىرىنى  ئۆتەشتىن باش تارتىشى تۇرغانلا گەپ . بۇنىڭ ئاقىۋىتى ئەلگە ئاسايىشلىق ئەمەس ، بەلكى تىنىچسزلىق پىتنە –پاسات ، غەلۋە –غۇۋغا ئەكېلىدۇ .
شۇنداق قىلىپ شاھىنشند بىر مەيدان قىزغىن بەس-مۇنازىرە باشلاندى .
-جانابىي ئەمىرلىرىم.-دېدى قارشى پىكىردىكلەرنىڭ سۆزلىرىنى خېلىلا ئورۇنلۇق دەپ ھېس قىلغان سۇلتان ئىسمائىلخان بارلىق ئوردا ئەركانلىرىغا تەكشى نەزەر تاشلاپ ،-بەس-مۇنازىرەڭلارنى توختاتقايسىزلەر .بىز ئاقسۇدىن لەشكەر تارتىپ كېلىپ سەئىدىيە سەلتەنىتنىڭ  يۇرتدارچىلىق تىزگىننى قولىمىزغا ئالغاندىن بېرى ، نۇرغۇن ئىشلار بولۇپ ئۆتتى . خوجا ھىدايتۇللا ئىشان ھەزرەتلىرى باشچىلىقىدىكى سۈلۈكى ئىشقىيە مۇرىتلىرى سەلتەنىتمىزگە زىممىيلىك بىلدۈرگەندىن  كېيىن ، پەرمان –يارلىقلىرىمىزغا  قانۇن-جاساقلارغا  ئىزچىل بويسۇنۇپ سەلتەنىتمىز زىممىيلىك بىلدۈرگەندىن كېيىن ، پەرمان يارلىقلىرىمىزغا ، قانۇن –جاساقلارغا ئىزچىل بويسۇنۇپ  سەلتەنىتمىز بىلەن قارشىلىشش ھەرىكىتىدە  بولمىدى . بىز سەلتەنەتنى  سۈلۈكتىن مۇستەسنا تۇتۇش تەدبىرنى قوللىنىپ ، ھەر قايسى سۈلۈك –مەزھەپلەرگە بابباراۋەر مۇئامىلدە بولۇپ كەلگەن بولساقمۇ مەزھەپلەرگە  بابباراۋەر مۇئامىلدە بولۇپ كەلگەن بولساقمۇ ، سۈلۈكى ئىشقىيە مۈرىتلىرىنىڭ  سۈلۈكى ئىسھاقىيە مۇرىتلىرىنىڭ ھەرقاچان تەقىبىگە ، زۇلۇمغا ئۇچراپ كەلگىنى دەرھەققەت ، پەقەت بىرلا سۈلۈك مەزھەپتىكلەر بىلەن ئىناق ئۆتۈش ،ئۆزگە سۈلۈكتىكلەرنى تەقىب قىلىش ، ئاخىرقى ھېسابتا سەلتەنىتمىزدە ھالاكەت گىردابىغا ئىتتىرىدۇ . جەننەتماكان ئاكام سۇلتان ئابدۇللاخان  ئالىيلىرىنىڭ سۈلۈكى ئىسھاقىيەچىلەرگە ھامىيلىق قىلشى ، شاھزادە يولۋاسخاننىڭ سۈلۈكى ئىشقىيەچىلەرگە ھامىيلىق قىلشى ئاخىرى پۈتكۈل سەئىدىيە تەسەررۈپنى  قۇتۇلدۇر ۋالغۇسىز نىزا-ئاداۋەت ، ياغىغا مۇپتىلا قىلدى .ئەل رەئىيەت بۇ بالا –قازادىن ئازابلىق ئىڭرىدى ، خانىۋەيران بولدى ، ئاچ-يالىڭاچ قالدى . شۇڭا ، ئەل-رەئىيەتنى خاتىرجەم تىرىكچىلىك يولىغا باشلاش ئۈچۈن سەئىدىيە تەسەررۇپىدا تەڭ مەۋجۇد بولۇپ تۇرغان ، ئەمما ئوت بىلەن سۇدەك زىنھار سىغشالمايۋاتقان ، نىزا –ئاداۋەتلىرى كۈندىن –كۈنىگە كۈچىيىپ بېرىۋاتقان بۇ سۈلۈك مەزھەپلەرگە بابباراۋەر مۇئامىلە قىلىش ، تولىمۇ ئاقىلانە تەدبىردۇر .دەرھەققەت ،خەزىننىڭ قۇرۇقدىلىنىپ قېلشى ، سەلتەنىتمىز ئۈچۈن تېخىمۇ يوشۇرۇن خەۋپتۇر . ئەمما ، خوجا ھىدايتۇللا ئىشان ھەزرەتلىرىگە قىلغان لەۋزىدىن يېنىۋالساق سەلتەنىتمىزنىڭ ئابرۇيغىمۇ ھەم مۇسۇلماندارچىلىق ئەھكاملىرىغىمۇلايىق كەلمەيدۇ . بەلكىم تېخىمۇ كۆپ ئاداۋەت ئۇرۇقلىرىنى بىخلاندۇرۋېلىشمىز ، سۈلۈكى ئىشقىيە مۈرىتلىرىنىڭ سەلتەنىتمىزگە بولغان ئىشەنچىسىدىن ئايرىلىپ قېلىشمىز مۇمكىن.
-ئۇنداقتا يارلىقنىڭ مەزمۇنغا تۈزىتىش كىرگۈزەيلى ،-دېدى خاننى نىيتىدىن ياندۇرۇشقا كۆزى يەتمىگەن مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم .
-مەسىلەن ، قانداقسىگە ؟-سورىدى ئىسمائىلخان دەرھاللا .
-مەسىلەن ،-دېدى مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم بىر ئاز ئويلىنۋالغاندىن كېيىن –يارلىقتىكى سەئىدىيە تەسەررۇپدىكى بارلىق سۈلۈكى ئىشقىيە مۈرىتلىرى پۇقرادارچىلىق مەجبۇرىيەتلىرىنى ئۆتەشتىن ئازاد قىلىندى ، دېگەن سۆزنى خوجا ھىدايتۇللا ئىشان ھەزرەتلىرىنىڭ خاس مۇرىتلىرىنىڭ پۇقرادارچىلىق مەجبۇرىيەتلىرى كەچۈرۈم قىلىندى ، ۋاستىلىك مۇرىت-مۇرشىدلىرى بۇ كەچۈرۈمدىن مۇستەسنادۇر دەپ ئۆزگەرتسەك ، ئول چاغدا كۆپ ساندىكى سۈلۈكى ئىشقىيە مۈرىتلىرىنىڭ پۇقرادارچىلىق مەجبۇرىيەتلىرىنى  ئۆتەشتىن ۋاز كېچىشنىڭ ئالدىنى ئېلىشقا ھەمدە بىر نەچچە يىل ئۆتكەندىن كېيىن بۇ يارلىقنى ئەمەلدىن قالدۇرۇشقا مۇمكىنچىلىك بولىدۇ . بۇ ئۆزگە سۈلۈكتىكلەرنىڭ  ھەمدە سۈلۈك –مەزھەپتىن مۇستەسنا ئاۋامنىڭ نارازىلىقنىمۇ قوزغىمايدۇ .
-ئارى،مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم تولىمۇ ئاقىلانە تەدبىر كۆرسەتتى ،-دېدى مىرزاباباقبەگ دەرھال چىرايىغا كۈلكە يۈگۈرتۈپ .
-بۇ كاۋاپمۇ كۆيمەيدىغان ، زىخمۇ كۆيمەيدىغان تەدبىر ئىكەن ،-دېدى مىرزائەۋەز بەگ –يارلىق مۇشۇنداق پۈتۈلسە ھىدايتۇللا ئىشان ھەزرەتلىرىنىڭ خان ئالىيلىرىدىن رەنجىشىگە ئورۇنمۇ قالمىغۇدەك .
-مەيلى ئەمسە ، يارلىق شۇ يوسۇندا پۈتۈلگەي ،-دېدى سۇلتان ئىسمائىخان ئوردا مىرزىسغا قاراپ.   



5
سۇلتان ئىسمائىلخان بىلەن خوشلىشش ئۈچۈن ئوردىغا كىرگەن خوجا ھىدايتۇللا ئىشان يارلىقنى تاپشۇرۋېلىپ قايتا-قايتا تەشەككۈر بىلدۈردى –دە ، سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ ئاستانىدە يەنە بىر نەچچە ۋاق تۇرۇپ  بېرىش تەكلىپگە ئۆزرە قۇيۇپ خوشلاشتى .
ئىشان خوجىسنىڭ خان ھۇزۇرىدىن سۈلۈكى ئشقىيە مۈرىتلىرىدىن پۇقرادارچىلىق مەجبۇرىيەتلىرىنى كەچۈرۈم قىلىش توغىرسىدىكى يارلىقنى ئەكېلىشنى كۆتۈپ ئولتۇرغان ئاستانىدى بىر قىسىم خەلىپە –سۈلۈك مەسئۇللىرى ئوردىدىن قايتىپ  كەلگەن ھىدايتۇللا ئىشاننى چوڭ داغدۇغا بىلەن كۈتۈۋالدى .
-قېنى خەلىپەم ، ئوقۇپ بەرسۇنلار خان يارلىقىدىن ئاستانىدىكى جانابىي ئەھلىي سۈلۈك يارەنلىرىمىز خەۋەردار بولغاي ،-دېدى تۆردىكى مەخمەل كۆرپىگە جايلىشىپ  ئولتۇرۋالغان  ھىندايتۇللا ئىشان قوينىدىن  شاھانە تېرە قاپچۇقنى چىقرىپ خەت-چەك ئىشلىرىغا مەسئۇل باش خەلىپىگە تەڭلەپ تۇرۇپ.
مىرزا خەلىپە يارلىقنى تېرە قاپچۇقتىن ئاۋايلاپ ئالدى –دە ، ئاۋازىنى ۋەزمىن چىقرىپ ئوقۇشقا باشلىدى ...
-خوجا ھىدايتۇللا ئىشان پىرى بۈزرۈك ئەزىزنىڭ خاس مۇرىتنىڭلا پۇقرادارچىلىق مەجبۇرىيەتلىرى كەچۈرۈم قىلىندى  دېگىنى نېمىسى ، قىممەتلىك پىرىم !-دېدى يارلىقنى تولۇق ئاڭلاپ بولغان موللا ساقى خەلىپە ئانچە رازى بولماي ،-ۋاستىلىك مۇرىت –مۇرشىدلار مەزكۇر يارلىقتىن مۇستەسنادۇر  دەپ يېزىپتۇ تېخى.
-دەھرىي سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ بىزگە دەسلەپتە بەرگەن لەۋزى  بۇنداق ئەمەس ئىدى ،-دېدى ھىدايتۇللا ئىشان قۇشۇملىرىنى تۈرۈپ ،-بۇ ھەرقاچان مىرزا باباقبەگ قاتارلىق دوزىخىي مۇرتەتلەرنىڭ  ئويۇنىدۇر ئېھتىمالىم .
-خان ئالىيلىرىنى يارلىقنىڭ مەزمۇندىن خەۋەردار قىلىپ ، قايتا يارلىق چۈزۈرۈشكە دەۋەت قىلماقلىق كېرەك ، قۇتبىل ئەقتابىم .ئول مۇرتەتلەرنىڭ خان لەۋزىنى خالىغانچە ئۆزگەرتىشكە نېمە ھەددى ؟ -دېدى ۋاستىلىك مۇرىتلىرىدىن بىرى تېرىكىپ .
-شۇنداق قىلسىلا ۋەلىيۇللا پىرىم ، خان ئالىيلىرىغا ئول مۇرتەتلەرنىڭ سىر –ئەسرارىنى پاش قىلسىلا !-دېيىشتى بۇ يارلىقتىن ئۆزلىرىگە قىلچىلىك پايدا –مەنپەئەت تەگمەيدىغانلىقنى ھېس قىلىشقان كۆپ ساندىكى ۋاستىلىك مۇرىتلار چۇقان كۆتۈرۈشۈپ .
خوجا ھىدايتۇللا ئىشان مۇرىتلىرىنىڭ ئالدىدا تولىمۇ ئىسمائىلخاننىڭ ۋەدسىنى مۇرىتلىرىغا يەتكۈزگەن  ، بۇنى قانداقتۇر ئۆزىنىڭ ئەۋلىيالارچە  كەشپۇ كارامەتلىرىگە باغلاپ راسا پو ئاتقانىدى .تېخى ئارىدىن بىر كېچە ئۆتە-ئۆتمەيلا ئىشاننىڭ شۇنچە كەشپۇ كارامەتلىرى  ، سېھرىي ئەپسۇنلىرى كۈچىدىن قالغان بولسا –ھە! قارار –پەرمانلىرىنى ئۆزگەرتىشكە خاننى كۆندۈرەلىگۈدەك مىرزاباباقبەگ  قاتارلىق مۇرتەتلەرنىڭ  قانچىلىك سېھرىي –كارامەتلىرى  بار ئىكىنتاڭ ياكى بۇ ئىشقا  ئىسھاقىيە سۈلۈكىدىكى توڭگۇزلار قول تىققانمىدۇ ؟...
-ئول دەھرىي سۇلتاننىڭ ئالدىغا يەنە بىر نۆۋەت بېرىش ھاجەتسىز –دېدى ھىدايتۇللا ئىشان ئەلەملىك پۇشۇلداپ ،-مەزمۇننىڭ قانداق يېزىلىشىدىن قەتئىينەزەر بىزگە مۇشۇ يارلىقلا كۇپايە قىلىدۇ . خاس مۇرىت ، ۋاستىلىك مۇرىت دېگەن نېمە ئۇ؟! بىزلەركىم ئەھلىي ئىشقىيە سۈلۈكىنىڭ قۇتبىل ئەقتابى ئۈچۈن بارلىق مۇرىت –مۇرشىدلار ئوپئوخشاشتۇر . ئول مۇرتەت ئەمىرلەر كىمنىڭ خاس كىمنىڭ ۋاستىلىك مۇرىت ئىكەنلىكنى نەدىن بىلسۇن ؟-دېدى ئىشان ئەمدى ھېلقى مىرزا خەلپىگە قاراپ بۇيرۇق قىلدى ،-دەرھال ھەر قايسى يۇرتلاردىكى خەالىپە، سۈلۈك مەسئۇللىرىغا ، مۇرىت –مۇرشىد ئەھلى يارانلارغا  ، مۆمىن ئۈممەتلەرگە  ئۇشبۇ يارلىق  يەتكۈزۈلگەي ، بۈگۈندىن باشلاپ ھەر قانداق سۈلۈكى ئىشقىيە مۇرىتلىرى پۇقرادارچىلىق مەجبۇرىيەتلىرىنى  ئۆتەشتىن  پۈتۈنلەي ئازادتۇر ، ئۇشبۇ سائەتتىن  باشلاپ خاس ھەم ۋاستىلىك مۇرىت دەپ ئايرىلماستۇر .
-نېمەتلىك پىرىمنىڭ  ھىممىتىگە مىڭ-مىڭ تەسەننا .
-ئادالەتنىڭ ، ساخاۋەتنڭ   ، شاپائەتنىڭ  گۇ؛لتاجى پىرىم .
-ئەسلىي سۈلۈك ئۈممەتلىرىنىڭ يېڭىلمەس ھامىيسى پىرىم .
مۇرىتلار ھىدايتۇللا ئىشاننى ماختاش سادالىرىغا كۆمۈۋەتتى .
ئۇشبۇ سائەتتىن  باشلاپ ئەل-رەئىيەت ئارىسىدا سۈلۈك تەرغىباتى ئېلىپ بېرىلغاي ،يالغۇز خەلىپە ، سۈلۈك مەسئۇللىرىنىڭلا ئەمەس ، بارلىق ئەھلى سۈلۈكتىكى  مۇرىت-مۇرشىدلارنىڭ  ئۆز ئالدىغا مۇرىت قۇبۇل قىلىش ئىمتىيازى باردۇر . قېنى  ،ئى يارەنلەر  ، شۇنداق بىر ھىممەت  -جاسارەت  كۆرسەتكەيسىزلەركى  ، خوتەندىن ، قۇمۇل دىيارىغىچە ، كەشمىردىن  پەرغانە ۋادىسغىچە بولغان پۈتكۈل سەئىدىيە  تەسەررۇپىدىكى بارلىق –ئاۋام-رەئىيەت  سائادەتمەن  مۇرىدىل ھىدايەتچىلەر  سېپىمىزگە  قېتىلغاي . سۈلۈكى ئىشقىيە  مۇرىتلىرى پۈتكۈل يەر يۈزىنى  خۇددى ئاسماندىكى يۇلتۇزلار كەبى قاپلىغاي . بۇ يولدا  شۇنداق  جان –پىدالىق كۆرسەتسىڭىزلا ، تاڭلار كۈندە  سەئىدىيە سەلتەنىتنىڭ ئالتۇن تەختىدە  بىزلەركىم  سۇلتانۇل مۇھەققىقىن بۈزرۈكۋارىڭلار بەقارار بولۇپ ، بارلىق ئەھلى سۈلۈك  يارەنلىرىگە  شاپائەت يامغۇرىنى ياغدۇرغايمىز.
ئىشاننىڭ بۇ دەبدەبىلىك  چاقىرىقىدىن  تەسىرلەنگەن ۋە غەيرەت-جاسارىتى ئۇرغۇغان بارلىق مۇرىتلار ‹‹ئىنشائاللا!››،‹‹ئامىن !ئامىن !››دېيشىپ دۇئاغا قول كۆتۈرۈشتى .
6
مىلادىيە 1671-يىلىنىڭ باھار ئايلىرى  ئەشەددىي سۈلۈكى  ئىشقىيە تەرغىباتلىرىنىڭ  سۈرەن –چوقانلىرى بىلەن باشلاندى . خان يارلىقى ئارقىلىق سەلتەنەت  تەقبىدىن  قۇتۇلغان  ئىشقىيەچى سوپى –دەرۋىشلەر يارلىقنى دەستەك قېلۋېلىپ ، شەھەرلەردىن  تارتىپ يېزىلارغىچە ، خالتا كوچا ، ئارقا رەستىلەردىن تارتىپ خىلۋەت كەنت –قىشلاقلارغىچە  قاتراپ، ئەتىراپىغا  ئادەم يىغىپ  ،سۈلۈك تەرغىباتى ئېلىپ باردى . ئاددىي خەلققە خان يارلىقنىڭ  مەزمۇننى  خالىغانچە  بۇرمىلاپ تەشۋىق قىلاتتى . شۈ كۈنلەردە  سەئىدىيە تەسەررۇپىدىكى ھەر قانداق بۇلۇڭ –پۇچقاقلاردىن ، تۆت ئادەم بىر يەرگە يىغىلغانلىكى سورۇن بولسا مۇرىتىل ھىدايەتچىلەرنىڭ ئاۋامنى ئەھلى سۈلۈككە دەۋەت قىلىپ سۆزلىگەن نوتۇق –ۋەزلىرىنى ئاڭلىغلى بولاتتى :
-ئى مۆمىنلەر ، ئى مۇسۇلمان يارانلار ، ئاڭلىمدىم دېمەڭلار . ئاللا خاسلىقى خوجىلارغا ، يەنى نېمەتنىڭ پىرىمىزغا قۇتبىل ئەقتاب ۋەلىيۇللا ھىدايتۇللا ئىشان خوجامغا خاستۇر ، خوجا دېمەك ، پىر دېمەكلىكتۈر، پىر دېمەك ، شاپائەت تەختىنىڭ يېگانە سۇلتانىدۇر . مۇرىت دېمەك ، ئۈممەت دېمەكتۈر . ئاللا بىلەن خوجا ئوتتۇرىسىدا يەنە بىر مەخلۇقات  زىنھار بولماس . ئاللادىن  مۇھەممەد مۇستافا سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسسەلەمگە  قانداق ۋەھىي كەلگەن بولسا ، خوجىمىز ھىدايتۇللا سەللەللاھۇ پىر ئەزەمگىمۇ شۇنداق ۋەھىي كەلگەندۇر . پەيغەمبەر ئەلەيھىسالام ھىرا غارىدا جانابىي ئاللا بىلەن  سۆزلەشكەن چاغدا ، قۇتبىل ئەقتاب پىر بۈزرۈكمىزنىڭ روھناتلىرىمۇ بۇ سۆزلەرنى ھەم ئىشىتكەندۇر . پەيغەمبەرنىڭ مەرتىۋە ئىقباللىرى بىلەن ئەۋلىيا پىرىمنىڭ مەرتىۋە ئىقباللىرى بىلەن ئەۋلىيا پىرىمنىڭ مەرتىۋە –ئىقباللىرى ئوخشاشتۇر .شۇڭا ، پىرنى ئىنكار قىلغۇچىلار ، پىرىمىزغا قول بېرىپ ئەگەشمىگۈچىلەر ، ئەسلىي سۈلۈككە كىرمىگۈچلەر مۇنكىر-مۇناپىقلاردۇر .
-ھەق!ھەق!ھەق!-دەپ گۇپپاڭچىلىق قىلاتتى يەنە بىر دەرۋىش –ھەزرىتى سەئىدىل ئەزەم ھىدايتۇللار خوجىمىزنىڭ كەشپۇ كارامەتلىرىدىن تەسىرلەنگەن سۇلتان ئىسمائىلخان  ئالىيلىرى پىرى بۈزرۈكمىزنىڭ  مۇبارەك قوللىرىغا  ئېسىلىپ تون –سەرپايلىرىنىڭ پېشىدىكى مۇقەددەس خاڭ-چاڭلارنى تاۋاپ قىلىپ تۇرۇپ ، كۆزلىرىنى ياشلاپ ، گۇناھ كەبىرلىرىگە توۋا قىلىپ تۇرۇپ ، سۈلۈكى ئىشقىيەنى ئەۋجى ئالدۇرۇش مۇرىتىل ھىدايەتچىلەر ېپىنى كېڭەيتىش ئۈچۈن كۆپلەپ ۋەدە-لەۋزىلەرنى قىلىپ  ، سۈلۈكى ئىشقىيە مۇرىتلىرىدىن  يەتتە ئەۋلادقىچە پادىشاھلىق  ئالۋان –سېلىق ئالماسلىق پۇقرادارچىلىق مەجبۇرىيەتلىرىنى كەچۈرۈم قىلىش خۇسۇسىدا  يارلىق چۈشۈرۈپ دەستەك ئنئام قىلدىلەر . ھەزرىتى پىرى ئەزەم ھىدايتۇللا ئىشان ۋەلىيۇللانىڭ دەرگاھىغا سېغىنىپ ،ئول زاتى مۇبارەكنىڭ  دۇئاسىنى ئېلىپ ، مۇرىتىل ھىدايەتچىلەر سېپىگە قېتىلغانلارنىڭ  ھەر قانچە ئېغىر گۇناھلىرى  بولسىمۇ مەغپىرەت بولغاي . پادىشاھلىق  ئالۋان –سېلىقلاردىن پۇقرادارچلىق مەجبۇرىيەتلىرىدىن خالاس بولغاي . سۇلتان ئىسمائىلخان  سەلتەنىتنىڭ  ھامىيلىقىغا ئېرىشكەي ،.پىرى بۈزرۈكمىزغا ئىرادەت كەلتۈرمىگەن خان- سۇلتانلارنىڭ  ئەمىر بەگلەرنىڭ تەخىت-بەختى بىتەھقىق گۈم بولغۇسىدۇر .
-پىرىمىز سۇلتانۇل مۇھەققىقىن خوجا ھىدايتۇللا ئىشان ئەلەيھى ۋەسسەللەم ئەھلى تەرىقەتنىڭ  بىناسىنى قۇرغۇچى ، شەرىئەتنىڭ مەرىكە مەيدانىدا ئات چاپتۇرغۇچى ، ساخاۋەتنىڭ  ئاچقۇچىنى تۇتقۇچى ، جاھالەتنىڭ قۇلۇپىنى ئاچقۇچى ، ئەدلۇ ئادالەتنىڭ خالىس شەمشىرى ، ئاغۇن بەندىلەرنىڭ  يولباشچىسى،ئەۋلىيا-ئەنبىيالارنىڭ شاھ تاجى ، جىمىكى خان –سۇلتانلارنىڭ سۇلتانى ...
-ھەق!ھەق!ھەق!بۇ دۇنيادىكى تەڭداشسىز ساخاۋەت ۋە شاپائەت جانابىي ھەزرىتى خوجا ھىدايتۇللا ئىشان ۋەلىيۇللا پىر بۈزرۈكمىز خاستۈر. ھەر قانداق خان –سۇلتانلارمۇ ئول زاتى مۇبارەكتەك ساخاۋەتلىك  ، نېمەتلىك ئەمەستۇر .
-ئول قۇتبىل ئەقتاب  پىرى ئەزەمنىڭ ھىدايەت ئاپتىپى جىمىكى رەئىيەتنىڭ  بېشىغا باراۋەر چۈشكۈسىدۈر .ئول زاتتەك دانا ، شەپقەتلىك –ساخاۋەتلىك  ئادالەتلىك يەنە بىر ئىنسان  بۇ ئىقلىمدىن  تېپىلماستۇر .
-ئەھلى سۈلۈك ئۈممەتلىرىنىڭ زىممىسىدىكى پادىشاھلىق ئالۋان –سېلىقلارنى پۇقرادارلىق مەجبۇرىيەتلىرىنى دەپئى –خالاس قىلىش پەقەت پىر بۈزرۈكمىزنىڭ  قولىدىنلا كېلدىغان  كاتتا شاپائەتتۇر . كېلىڭلار ئى يارانلار ، ئەھلى سۈلۈككە ئىرادەت قىلىپ مۇرىتىل ھىدايەتچىلەر سېپىگە  قېتىلىپ ئىككى ئالەملىك ساۋاب تېپىڭلار .ئىشان غوجام دەرگاھىغا سېغىنىڭلار . شۇنداق شاپائەتلىك  بىر زاتنى بىز گە يەتكۈزۈپ بەرگەن ئاللا تائالاغا شۈكۈر قىلىپ ھەمدۇسانا ئېيتىڭلار ، سەلتەنەتەكە سۇلتان ، پېقىر –مىسكىنلەرگە پاسىبان بولۇشنى تىلەڭلار ...
بۇرمىلانغان خان يارلىقى ، ئىغۋاگەر تەرغىباتلار  ، گۇمراھ ، سادالار ، سەلتەنەتكە ئۇچۇق ئاشكارا قىلىنغان خىرىسلار ، سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ ئوبرازىنى خۈنۈكلەشتۈرۈپ ، خوجا ھىدايتۇللا ئىشاننى كۆككە كۆتۈرۈش سادالىرى كوچا-رەستىلەردە توختىماي جاراڭلايتتى . نۇرغۇنلىغان  نادان خەلىق  پادىشاھلىق ئالۋان –سېلىق ، پۇقرادارلىق مەجبۇرىيەتلىرىدىن  قۇتۇلۇش ۋەسۋەسىدە  سۈلۈكى ئىشقىيەچىلەر  سېپىگە بەس-بەستە قېتىلدى .ئۇلارنىڭ ئالدانغان ساددا تۇيغۇسىدا سەئىدىيە سەلتەنىتنىڭ  ئالتۇن تەختىدە  سۇلتان ئىسمائىلخان  ئەمەس ، خوجا ھىدايتۇللا ئىشان ئولتۇرۋاتقاندەك خىياللار زاھىر بولاتتى.
ئۇلار سۈلۈكنى سەلتەنەتتىن ، سۈلۈك ئەھكاملىرىنى خانلىق قانۇن –جاساقلاردىن ،ئىشان پەرماننى خان يارلىقىدىن ئۈستۈن  قويۇشاتتى . خوجا ھىدايتۇللا ئىشاننى مەركەزقىلىپ سەئىدىيە سەلتەنىتگە  سۇلتان ئىسمائىلخان ھاكىميتىگە خىرىس قىلۋاتقان  بۇ كۈچ كۈندىن –كۈنگە زورىيۋاتاتتى .ئۇلارنىڭ ئالدىدا سۇلتان ئىسمائىلخان سەلتەنىتى نامىدىن چۈشۈرۈلگەن تۈرلۈك –يارلىق پەرمانلاردىن  ، قانۇن –جاساقلارنىڭ ،ئالۋان ، سېلىق ، پۇقرادارچىلىق مەجبۇرىيەتلىرىنىڭ ئىجراسىنى سۈيلەپ كەلگەن ئەمىر –بەگلەرنىڭ ، سپاھلارنىڭ ، يۇرت چوڭلىرىنىڭ ، قازى ، مۇپتى ، پاششاپ –دورغا يايىلارنىڭ  بۇيرۇقلىرى  ئۆتىمەيتتى . خان يارلىقىدىكى ئاتالمىش كەچۈرۈمنى دەستەك قىلىپ زاكونلىشاتتى .ئۆزلىرىنىڭ  ۋاستىلىك مۇرىت ئەمەس ، خاس مۇرىت ئىكەنلىكنى داۋراڭ قىلشاتتى  . پۈتكۈل سەئىدىيە  تەسەررۇپىدا  ئىشقىيە سۈلۈكىگە ئىرادەت قىلغان بىرمۇ ۋاستىلىك مۇرىت قالمىغانىدى .‹‹بىزنى سۇلتانۇل مۇھەققىقىن قۇتبىل ئەقتاب ھىدايتۇللا ئىشان ئەلەيھى ۋەسسەللەم خوجىمىز ئۆز قولى بىلەن مۇرىتلىققا قوبۇل قىلغان . ئىشەنمىسەڭلار ، جانابىي ئىشان پىرىمىزدىن سوراپ بىلۋالغايسىزلەر ››دەپ جاۋاپ بېرىشەتتى ئۇلار كۆكەرمىلىك بىلەن . خاس مۇرىت بىلەن ۋاستىلىك مۇرىتنى  ئايرىيدىغان دەستەك ، بەلگە –نىشان بولمىغانلىقى ئۈچۈن باج –سېلىق ، پۇقرادارچلىق مەجبۇرىيەتلىرىنى سۈيلەپ كەلگەن بەگ سىپاھلار ئامالسىز قالاتتى .ئويلانمايلا چۈشۈرۈلگەن بىر يارلىق سەۋەبىدىن  پۈتكۈل سەئىدىيە تەسەررۇپىدا تۈگىمەس غوۋغا ، جەڭگى جېدەل ،پىتنە –پاسات .ئۇرۇقى تېرىلغانىدى خانلىق قانۇن جاساقلارنى كۆزگە ئىلمايتتى ، بەگە سىپاھلار بىلەن قارشىلشاتتى .
بۈگۈن شاھىنشىندىكى ئەتىگەنلىك قوبۇلدىن كېيىن ،ھۆدەيىچىبەگە  ئالدىغا ئىككى قەدەم چىقىپ ، سۇلتان .ئىسمائىلخانغا  سالام بەردى –دە خەت-چەك تەللىسىدىن بىر تۇتام خەت-چەكنى ئېلىپ تۇرپ سۆزلىدى :
-ھەر قايسى يۇرت-ئيماقلاردىن كەلگەن  ئەزىز- مەلۇماتلار  بار ئىدى .ئانھەزرىتىمنىڭ  كۆزدىن كۈچۈرۇشگە ۋقىت يېتەمدىكىن ؟
-ئەرز-مەلۇماتلار تەپسىلىي ئوقۇلمىغاي ، مەزمۇندىن خەۋەردار بولغايمىز –دېدى سۇلتان ئىسمائىلخان .
ئەرز –مەلۇماتلار جەمئىي بىر يۈز سەكسەن ئىككى پارچە –دېدى ھۆدەيىچىبەگ ، -بۇلاردىن بىر پارچىسى  قاراقاشلىق مەتسايىمباينىڭ ئون تانابلىق باغلىق يېرىنى قاراقاش بېگى مەتسېلىمبەگنىڭ ئورۇنسىز تارتىۋالغانلىقى ، قارشىلاشسا ھەپىسگە ئالدۇرۇپ ،قىيناپ پۇت-قولىنى چېقىۋەتكەنلىكى ۋە بىر تۇغقىننى ناھەق ئۆلتۈرۋەتكەنلىكى خۇسۇسىدىكى زېمىن ۋە خۇن داۋا شىكايىتىدۇر .قالغانلىرى ھەرقايسى ئايماق ،يۇرت –بەگلىكلەردىن يوللانغان ئۆز تەۋەسىدىكى سۈلۈكى ئىشقىيە  مۇرىتلىرىنىڭ خان يارلىقنى دەستەك قىلۋېلىپ ئالۋان –سېلىقلارنى تاپشۇرۇشقا ، پۇقرادارچىلىق  مەجبۇرىيەتلىرىنى ئۆتەشكە قارشىلىق بىلدۈرگەنلىكى خۇسۇسىدىكى مەلۇماتلاردۇر...
-بۇ قانداق گەپ ؟-دېدى سۇلتان ئىسمائىلخان تەئەججۇپلىنىپ .-بىز خوجا ھىدايتۇللا ئىشان ئەزىزىنىڭ پەقەت خاس مۇرىتلىرىنىڭ  ئالۋان –سېلىق پۇقرادارچىلىق مەجبۇرىيەتلىرىنى  كەچۈرۈم قىلىش ، باشقا بارلىق ۋاستىلىك مۇرىتلارنىڭ بۇ يارلىقتىن مۇستەسنا  ئىكەنلىكى خۇسۇسىدا يارلىق چۈشۈرگەن ئەمەسمىدۇق .ئول ئىشان بۈزرۈكۋارنىڭ خاس مۇرىتلىرى شۇنچىۋالا كۆپمىدۇر ؟
-مەلۇماتتا يېزىلىشىچە ،-دېدى ھۆدەيچىبەگ چۈشەندۈرۈپ ،-بارلىق سۈلۈكى ئىشقىيە مۇرىتلىرىنىڭ ھەممىسى خاس مۇرىتلار ئىمىش ، ئىشان پىرى بۈزرۈكنىڭ بىرمۇ ۋاستىلىك مۇرىتى يوق ئىمىش .
-مۇمكىن ئەمەس ، ئوپئۇچۇق خاننىڭ كۆزىنى بويىغانلىققۇ بۇ !-دېدى سۇلتان ئىسمائىلخان غەزەپلىنىپ ،-ھىدايتۇللا ئىشان ھەزرەتلىرى قانداقسىغا شۇنچىۋالا مۇرىت-مۇخلىسلىرىنى خاس ئۆز قولى بىلەن قوبۇل قىلالىسۇن . ھەر قايسى يۇرتلاردىكى خەلىپە ، سۈلۈك مەسئۇللىرىنىڭ سۈلۈك تەرغىباتى بىلەن شۇغۇللىنىپ مۇرىت قوبۇل قىلدىغنى  ھەممىگە ئايان ئىشقۇ . كۆكەرمىلىك ، يالغانچىلىق قىلىپتۇ  بۇلار .
-يالغۇز بۇلا ئەمەس ، ئانھەزرىتىم،-دېدى مىرزا باباقبەگ  سۆز ئېلىپ ، -سۈلۈكى ئىشقىيە تەرغىباتلىرىنى  سەلتەنەت سۈرى بىلەن چەكلىمەسلىك ، تەقىب قىلماسلىق يارلىقى چۈشۈرۈلگەندىن بېرى ، پۈتكۈل سەئىدىيە تەسەررۇپىدا ئەسلىي سۈلۈك تەرغىباتى ناھايتى جانلىنىپ كەتتى .ئۇلار رەئىيەتكە خان يارلىقنىڭ مەزمۇننى قەستەن بۇرمىلاپ تەرغىبات ئېلىپ باردى . شۇنىڭ بىلەن نۇرغۇن رەئىيەت ئالۋان –سېلىق ، پۇقرادارچىلىق مەجبۇرىيەتلىرىنى ئۆتەشتىن قېچىپ بەس-بەستە مۇرىتىل ھىدايەتچىلەر  توپىغا قېتىلماقتا .
-ئاشۇ مۇرىتىل ھىدايەتچىلەر سېپىگە قېتىلغان سۈلۈكى ئىشقىيەچىلەر بۇنى خوجا ھىدايتۇللا ئىشاننىڭ شاپائىتى دەپ چۈشنىپ ، سەلتەنەتكە بولغان  ئېتقادى سۇسلىشىپ بارماقتا،-دېدى مىرزا ئەۋەز بەگمۇ سۆز ئېلىپ ،-ئىشقىلىپ ، ئاۋام ئارىسىدىكى پىتنە-پاساتتىن ئادەم چۈچۈيدۇ .
بۇ مەلۇمات سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ بىردىنلا دىققىتنى تارتتى .
-قانداق پىتنە –پاساتلا ئىكەن ئۇ ؟
-گۇناھىمدىن كەچكەيلا ، ئانھەزرىتىم ، سورىغانكەنلا جاۋاب بەرمەسلىككە ئىلاجىم يوقتۇر ،-دېدى مىرزا ئەۋەزبەگ ،-ئەل يۇرت ئارىسىدا خوجا ھىدايتۇللا ئىشاننى جانابىي قىبلىگاھىمدىن ئۈستۈن قويۇش مەسلىكى تولىمۇ ئېغىردۇر.ئۇلار ھىدايتۇللا ئىشان پىرى بۈزرۈكىمىز پات يېقىندا بۈيۈك سەلتەنەتكە سۇلتان پېقىر –مىسكىنلەرگە پاسىان بولغۇدەك سۇلتان ئىسمائىلخان تەخىتنى ئۆتۈنۈپ بەرگۈدەك . سۈلۈكى ئىشقىيە مۇرىتلىرىدىن  ئالۋان –سېلىق  ئالماسلىق ، پۇقرادارچىلىق مەجبۇرىيەتلىرىنى كەچۈرۈم قىلىش خۇسۇسىدىكى يارلىق بۇ ئىشنىڭ پات-يېقىندا روياپقا چىقىشنىڭ بېشارىتى ئىمىش دېيىشمەكتە .
-يا ھەزرەت ، ئوپئۇچۇق رىياكارلىققۇ بۇ –دېدى سۇلتان ئىسمائىلخان  غەزەپتىن تىتىرەپ.
-خان ئاتامنىڭ ئاڭلاۋاتقانلىرى بۇ پىتنە –پاساتلارنىڭ ئاز بىر قىسىمدۇر ، خالاس –دېدى مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم سۆز ئېلىپ –ئەمەلىيەتتە سۈلۈك تەرغىباتى بىلەن شۇغۇللىنۋاتقان ئاشۇ سوپى –دەرۋىشلەرنىڭ  سۆزلىرىنى ئاڭلايدىغان بولسىلا ھەيران قالىلا . قايسى كۈنى ئەنجان رەستىسدە دۇكان ئارلاۋېتىپ ، سوپى –دەرۋىشلەرنىڭ  سۈلۈك تەرغىباتىغا قۇلاق سېلىپ قالدىم . ئۇلارنىڭ دېيىشىچە  ، ئاللادىن مۇھەممەد سەللەللاھۇ ۋەسسەلەمگە  قانداق ۋەھىي كەلگەن  بولسا ، خوجا ھىدايتۇللا ئىشان پىر ھەزرىتىمگىمۇ شۇنداق ۋەھىي كەلگەن بولسا ، خوجا ھىدايتۇللا ئىشان پىر ھەزرىتىمگىمۇ شۇنداق ۋەھىي كەلگەنمىش . پەيغەمبىرىمىز بىلەن ئول ئىشاننىڭ مەرتۋە –ئىقباللىرى ئوخشاش ئىمىش . خان ئاتام ئول ئىشاننىڭ بىرلا كۆرسەتكەن كارامەتلىرى بىلەن سۈلۈكى ئىشقىيەچىگە ئىرادەت قىلىپ ، ئىشاننىڭ ئاياغلىرىغا يىقىلغانمىشلەر ۋە ئۇ شۇ يارلىقنى  چۈشۈرگەنمىشلەر .ئول ئىشان پىرى بۈزرۈك شاپائەت تەخىتنىڭ جىمىكى خان –سۇلتانلارنىڭ سۇلتانى ئىمىش...
-بولدى بەس!-غەزەپ بىلەن ۋارقىردى ئىسمائىلخان .شۇ تاپتا ئۇ ئاچچىقنى چىقرىش ئۈچۈن بىرەر كىمنى جاللاتقا بۇيرۇشتىن ئۆزىنى ئاران –ئاران بېسىپ ئولتۇراتتى .
سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ بۇنچىۋالا قاتتىق غەزەپلەنگەنلىكنى كۆرۈپ باقمىغان بارلىق ئوردا ئەركانلىرى ئۈنلۈكرەك تىنىشقىمۇ پېتنالماي بېشىنى تۆۋەن سالدى .
-بۇ پىتنە –پاساتلارغا  ۋاقتىدا تەدبىر قوللىنىلمىسا ئاقىۋىتنى يىغىشتۇرماق بەسىي مۇشكۈلدۇر ، خان ئاتا –دېدى مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم تەخىتتە غەزەپتىن پۇشۇلداپ ئولتۇرغان سۇلتان ئىسمائىلخانغا قاراپ .
-ئېيتىڭلارچۇ ، ئى جانابىي ئەمىرلىرىم ،-دېدى ئۆزىنى بىر ئاز بېسىۋالغان سۇلتان ئىسمائىلخان ۋەھمە ئىلكىدە تۇرۇشقان بارلىق ئەمىرلەرگە قاراپ ،-سىزلەر مۇشۇنداق پىتنە-پاساتلارنى ئاڭلىدىڭىزلارمۇ ؟
-ئانھەزرىتىمگە مەلۇم بولغاي ، ئاستانەرەستىلىرى  ئەنە ئاشۇنداق  گۇمراھ پىتنىلەر بىلەن تولۇپ كەتتى ،-دېيىشتى باشقا ئەمىرلەرمۇ  گۇۋاھلىق بېرىپ .
بۇ جاۋابىنى ئاڭلىغان سۇلتان ئىسمائىلخان لاسسىدە بولۇپ قالدى .
ئۇ خوجا ھىدايتۇللا ئىشان باشچىلىقىدىكى سۈلۈكى ئىشقىيەچىلەردىن بۇنداق رىياكارلىقنى زىنھار كۈتمىگەنىدى. راستىنلا ئۇلار ياخشىلىققا يامانلىق قىلۋاتامدىغاندۇر ، خاننىڭ ھىممىتىگە رەھمەت –ھەشقاللا  ئېيىتىماقتا يوق ، بۈيۈك سەئىدىيە سەلتەنىتنىڭ مۇقىملىقىغا تەسىر يەتكۈزۈپ ، ھاكىميەت ، مالىيە ، ئەمىنيەت قاتارلىق ھوقۇق دائىرسىگە كۆز تىكۋاتامدىغاندۇر ، خانلىق قانۇن –جاساقلار بىلەن قارشىلشىپ ئەلنىڭ ئامانلىقىغا ، دۆلەتنىڭ زىمىن پۈتۈنلۈكىگە  زىيان يەتكۈزۋاتامدىغاندۇر ، بۇ دۇنيانىڭ مەئىشەتلىرىگە قىزىمايدىغاندەك ، پۈتكۈل ۋۇجۇدى بىلەن خۇدايى ئىشانلىققا بېرىلگەندەك قىلاتىتىغۇ ئول ئىشان . مانا ئەمدى ئۆزىنى پەيغەمبەر سەللەللەھۇ ئەلەيھى ۋەسسەللەم بىلەن ئوخشاش ئورۇنغا  قويغانلىقى نېمىسدۇر؟تېخى ئۆزىنى مەندەك سەئىدىيە سەلتەنىتنىڭ پاسىبانى بولمىش خان –سۇلتاندىن ئۈستۈن ئورۇنغا قويۇپ ، تەرغىبات ئېلىپ بېرىشىدا قانداق مۇددىئالىرى باردۇر ؟...
سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ خىياللىرى تولىمۇ چېگىش ئىدى . ئۇنىڭ خىياللىرىدا ئۆكۈنۈشمۇ ، پۇشايمانمۇ ھەسىرەتمۇ بار ئىدى .
شاھىنشىننىڭ ئىچى تىمتاسلىققا چۆمگەنىدى .ساراينىڭ ئوتتۇرىسغا جايلاشقان فونتاندىكى بېلجانلار سۈپسۈزۈك سۇدا غەمسىز پىلتىڭلايتتى . سىرىتتا توپا –قۇملارنى ئۇچۇرتۇپ چىقىۋاتقان باھار شاملى يېقىمسىز ئۇشقىرتاتتى.
شۇئەسنادا  شاھىنشىنغا كىرىپ كەلگەن رەجەپ دەرۋىش ، مەخدۇمزادە شۇئەيىب  خوجا ، دانىيال خوجىلارنىڭ ئەنسىز ئاياغ تاۋۇشى شاھىنشىننىڭ جىمجىتلىقنى بۇزۇۋەتتى . بارلىق ئوردا ئەركانلىرى تەكلىپسىزلا كىرىپ كەلگەن  بۇ مېھمانلارغا ئەجەپلىنىپ قاراشتى.
.شۇ دەقىقىدە باش –ئاخىر يوق خىياللارغا ئەسىر بولغان سۇلتان ئىسمائىلخان ،سالام
سەھەستىز گۆشىيىپ تۇرغان پىر  بۈزرۈكى  بولمىش ئىككى مەخدۇمزادىگە  يا ئورنىدىن تۈرۈپ  ھۆرمەت بىلدۈرۈشنى يا يېنىغا تەكلىپ قىلىپ ھىممەت كۆرسىتىش بىلەلمەي تۇرۇپلا قالغانىدى :
-داد،ئادالەتپاناھىم !-دەپ زارلاندى رەجەپ دەرۋىش تۇرغان جايغىلا موكلا تىزلىنىپ .
-ئى خەلپەم ، جانابلىرىغا قانداق دىشۋارچىلىق يەتتى؟ئەرز-دادلىرىنى ئورۇنلىرىدىن  تۇرۇپ ئالدىرماي سۆزلىسۇنلار .-دېدى سۇلتان ئىسمائىلخان تۇيۇقسىز كىرىپ كەلگەن مەخدۇمزادىلەرنىڭ مۇددىئالىرىنى بىلىشكە ئالدىراپ .
-ئى ئادالەتپاناھىم –دېدى رەجەپ دەرۋىش تىزلانغان  پېتى سۆزلەپ ،-جەننەتماكان پىرى بۈزرۈكمىز مۇلھىد ئەغبىيارلىرىمىزنىڭ قەستىگە ئۇچىراپ ناھەق ئۆلۈپ كەتكەن بولسىمۇ ،ئول زاتى مۇبارەكتىن تەۋەرۈك قالغان ئىككى مەخدۇمزادىمىزگە  قول بېرىپ ، سۇنۇق دىللىرىمىزنى تەسەللى تاپقۇزغان ، قاتىلنى تېپىپ خۇن –قىساسىمىزنى ئېلىپ بېرىشكە ۋەدە بەرگەندىلە .ئالىيلىرىنىڭ ھىممەت شەپقىتىدىن ئالەمچە سۆيۈنگەنىدۇق ، ئەمما ئارىدىن ئۇزۇن ۋاقىت ئۆتمەيلا ئاستانىمىزگە ئىپلاس ئاياغلىرىنى بېسىشقا پېتىنغان قىيامەتلىك ئەغيارىمىز بولمىش مۇلھىد ، نامۇسۇلمان خوجا ھىدايتۇللاغا دوسىتلۇق قۇچاقلىرىنى ئاچتىلا .گەرچە يۈرەك –باغرىمىز خۇن زەرداب بولۇپ تۇرسىمۇ سەلتەنەت ئىشلىرىنى  ئەلا بىلىپ  بۇنىڭغىمۇ مەيلى دېدۇق . كېيىن ئاڭلىدۇقكى ، جەننەتماكان پىرىمىزنىڭ قاتىلى بولمىش ئول كاززاپ ، ناكەسكە  بىسيار ھۆرمەت ، ئېھتىرام نىلدۈرۈپ ، مۇرىت-مۇرشىدلىرى بولمىش ئىشقىيەچى مۇرتەتلەرنىڭ زىممىسدىكى پادىشاھلىق ئالۋان-سېلىقلارنى ،ئۆتەشكە تېگىشلىك پۇقرادارچىلىق مەجبۇرىيەتلىرىنى يەتتە ئەۋلادىغىچە كەچۈرۈم قىلىش خۇسۇسىدا يارلىق چۈشۈرۈپ كۆپ شەپقەت كۆرسىتىپلا . بۇل ئادالەتسىزلىكتىن زار-زار قاقشىغان بولساقمۇ يەنىلا مەيلى دېدۇق ، ھەقتائاللاغا ، جەننەتماكان پىرى بۈزرۈك مەخدۇمزادىمىزگە سېغىنىپ سۈكۈت قىلدۇق . مانا ئەمدى يەنە ئاڭلدۇقكى ، ئادالەتپاناھىمىز ئىسھاقىيە سۈلۈكىدىن يېنىپ ، ئىشقىيە سۈلۈكىگە ئىرادەت قىلۇرمىش ، ئاشۇ مۇلھىد ھىدايتۇللا ئىشان دېگەن دوزىخىنى پىرى بۈزرۈك تۇتارمىشلەر . ھەيرانۇھەس، بىھوش –نىمجان بولۇپ ، ياقىمىزنى تۇتتۇق . ھەقتائاللادىن  ،جەننەتماكان  مەخدۇمزادىمىزدىن ئادالەتپاناھىمنىڭ پىرىدىن يۈز ئۆرۈگەنلىك گۇناھىنى تىلىدۇق . يەنە ئاڭلىدۇقكى ، ئادالەتپاناھ يېقىندا بۈيۈك سەئىدىيە تەسەررۇپنىڭ ئالتۇن تەخىتنى ئول ھەججاج مۇناپىق ھىدايتۇللاغا ئۆتۈنۈپ بېرىپ ، يۇرتدارچىلىق تىزگىننى تۇتقۇزارئىمىش .ئول مۇرتەت خان ئىشان بولۇپ ھۆكۈمرانلىق قىلار ئىمىش . قىبلىگاھىم سەلتەنەتتىن كەچمەكلىك بولغانلىقنىڭ بائىسنى چۈشەندۈرۈپ قويمىسا زىنھار ئورنۇمدىن تۇرماسمەن ، بەلكىم بۇل مۇقەددەس ھۇزۇرى مۇبارەكتە ئەجەل شارابىنى ئىچىپ ، ئول مەلئۇننىڭ خان ئىشان بولغانلىقنى زىنھار كۆرمەسمەن .
رەجەپ دەرۋىش شۇنداق دېدى –دە،ھۆركىرەپ يىغلىۋەتتى،كۆز ياشلىرى يىپەكتەك ئاپئاق ساقاللىرىنى يۇدى .ئۇنىڭغا ئەگىشىپ ئىككى مەخدۇمزادىمۇ مىشىلداشقا باشلىدى . سۇلتان ئىسمائىلخان بولسا نېمە دېيىشنى ، نېمە قىلىشنى بىلەلمەي ئىككى تايىن بولۇپ تۇرغان سۇلتان ئىسمائىلخان مانا ئەمدى قەتئىي بىر قارارغا كەلگەنىدى.
-ئى خەلىپەم كوچا –كويلاردىكى رىياكار سوپى –دەرۋىشلەرنىڭ پىتنە-پاساتلىرىغا ئىشەنمىسۇنلار.بىزنىڭ پىر بۈزرۈكمىز مەخدۇمزادىلەردىن يۈز ئۆرۈپ باشقا پىرغا ئىرادەت قىلغانمىز يوقتۇر ،-دېدى سۇلتان ئىسمائىلخان ۋەزمىن ئاھاڭدا سۆزلەپ ،-بابائى ئەجدادلىرىمىزدىن مىراس قالغان بۇل ئالتۇن تەخىتنى ئۆزگىلەرگە ئۆتۈنۈپ بېرىش ھەم خىيالىمىز يوقتۇر . پەقەت ئەمىرلىرىمىزنىڭ گپېىگە كىرمەي ئول ئىشان ئەزىزلەرنىڭ تەلەپلىرىنى ئىجابەت قىلىپ يارلىق چۈشۈرگەن  سەۋەنلىكىمىز باردۇر . ئەمدى بىلدۇقكى ، مۇقەددەس يارلىق بۇرمىلنىپ ، رەئىيەتكە خاتا تەرغىبات ئېلىپ بېرىلىپتۇ .شۇ بائىستىن تۈگىمەس پىتنە-پاسات ئۇرۇقلىرى چېچىلىپ ، سەلتەنىتمىز خىرىستا قاپتۇ .مۆھتەرەم پىرى بۈزرۈك مەخدۇمزادىلىرىمىززىنھار تەشۋىشلەنمىگەي.
سۇلتان ئىسمائىلخان ئىككى مەخدۇمزادىنىڭ قېشىغا كەلدى –دە ئۇلارنىڭ قوللىرىدىن تۇتۇپ شاھ سۇپىدىكى تەخىتكە يېقىن ئورۇنلاشتۇرلغان ئەزىز،ھۆرمەتلىك مېھمانلار ئۈچۈن قۇيۇلغان كۇرسىغا ئەكېلىپ ئولتۇرغۇزدى .
-خان ئاتا ،تىزدىن تەدبىر قوللىنىپ ، بۇ پىتنە –پاساتلارنى چەكلىگەيلا ،-دېدى مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم يەنە مۇراجئەت قىلىپ .
-ئى جانابىي ئەمىرلىرىم ، بىرەر ياخشى تەدبىر كۆرسەتكەيسزلەر.
ئەمىرلەر دەماللىققا بىر نېمە دېيەلمەي بىر –بىرىگە قارىشىپ كۇسۇرلىششقا باشلىدى .
مىرزاباباقبەگ ئورنىدىن تۇرۇپ سۆزلىدى:
-خوجا ھىدايتۇللا ئىشانغا بېرىلگەن يارلىق ئەمەلدىن قالدۇرۇلغاي .ئانھەزرىتىم بۇ خۇسۇسىتا  زىنھار ئىككىلەنمىگەي .
-ئەمرى –كەبىر جانابلىرىنىڭ كۆرسەتكەن تەدبىرى بەرھەق –دېدى مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ ئىككىلنىپ تۇرۇۋاتقانلىقنى كۆرۈپ ،-سىلى رەھىم قىلىش ، شەپقەت ۋە ساخاۋەت كۆرسىتىش ، ۋەدىسگە  ۋاپا قىلىپ  لەۋزىدىن يانماسلىق ئەلۋەتتە  خان سۇلتانلارنىڭ  ئېسىل پەزلىتىدۇر . ئەمماكى يامانلارغا كۆرسەتكەن لۇتقى كەرەم سەۋەبلىك ئەل –رەئىيەت ، سەلتەنەت مەنپەئىتى دەخلى –تەرۇزغا ئۇچرىسا ، شۇل سەۋەبلىك ئەل يۇرت ئارىسىدا پىتنە –پاسات ئۇرۇقى چېچىلىپ ، سەلتەنەتكە خەۋپ-دىشۋارچىلىق  يەتسە ، لەۋزە ۋەدىلىرىدىن يېنىۋالماق ئەلۋەتتە دانالىق بولۇر ، جانابىي ئەلشىر نەۋائىي ھەزرەتلىرىنىڭ  ‹‹مەھبۇبۇل قۇلۇب››ناملىق كىتابىدىكى- پاسات تېرىپ ئەلگە تەپرىقچىلىك  ئۇرۇقى چاچقۇچىلارغا قانداق مۇئامىلە قىلىش كېرەكلىكى ھەققىدىكى بايانلىرى ئىچىدىكى يامانلارغا شەپقەت ، سىلى –رەھىم قىلماسلىق خۇسۇسىدا يازغان نەسىھەتلىرى خان ئاتامنىڭ ئېسىدە باردۇر ،-مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم بىر ئاز ئويلىنۋېلىپ سۆزىنى داۋاملاشتۇردى .-نەۋائىي ھەزرەتلىرى شۇنداق دەپتۇرلەركى :‹‹يامانلارغا ياخشىلىق يەتكۈزمەك ياخشىلارغا
زىيان ۋە ئەلەم كەلتۈرمەكتۇر . مۇشۇككە يول قويماق كەپتەرنى ئاپەتكە يۇلۇقتۇرماقتۇر . تۈلكىنىڭ تەرىپىنى ئالماق توخۇنىڭ تۇخۇمنى قۇرۇتماقتۇر .بۆرىنى قوزا بىلەن بېقىپ سېمىز قىلماق ئاخىرى كېيىكلەر توپىغا رەھىمسىزلىك ئەكېلىدۇ ...››
مەلىكە مۆھتەرەم خېنىمنىڭ سۆزلىرى سۇلتان ئىسمائىلخانغا تېزلا تەسىر قىلغانىدى . شۇڭا ئۇ مەلىكىنىڭ سۆزلىرىنىڭ ئارقىسغا ئۇلاپلا ‹‹مەھبۇبۇل قۇلۇب››دىكى تۆۋەندىكى ئىككى مىسرا نەزمىنى ئۈنلۈك ئۇقۇدى :
دەۋر بىۋاپالىرى جەۋرىدىن داد،
دەھر بىھايالىرى بىدادىدىن فىغانۇ –فەرياد
شۇ ھامان شاھنىن ئىچىدە ئالقىش سادالىرى كۆتۈرۈلدى :
-ئانھەزرىتىم دانادۇر.
-قىبلىگاھىم تەدبىرلىكتۇر .
-دۆلەتپاناھىمنىڭ ئادالىتىدىن ئەل-رەئىيەت بېشىدىكى ئەمىنلىك قۇياشنى ئۆچۈپ قالمىغاي .
-يارلىق !-دەپ جاكارلىدى بىر قارارغا كەلگەن سۇلتان ئىسمائىلخان روھلۇق ھالدا ،-خوجا ھىدايتۇللا ئىشان ئەزىزلەرگە چۈشۈرۈلگەن يارلىق بۈگۈندىن باشلاپ ئەمەلدىن قالغاي . سەئىدىيە تەسەررۇپىدىكى ئىشقىيە سۈلۈكىگە خاس ياكى ۋاستىلىك ئىرادەت قىلغان بارلىق مۇرىتىل ھىدايەتچىلەردىن ئوخشاشلا ئالۋان-سېلىق ئېلىنغاي . پۇقرادارچىلىق مەجبۇرىيەتلىرىنى ئۆتەشكە بۇيرۇلغان . تۈرلۈك سۈلۈك تەرغىباتلىرى سەلتەنەت سۈرى بىلەن قاتتىق چەكلەنگەي . قارشىلاشقۇچىلار ، يارلىققا خىلاپلىق قىلغۇچىلار خانلىق –قانۇن-جاساقلار بىلەن قاتتىق جازالانغاي . پىتنە –پاسات تېرىپ ئەل ئارىسىدا تەپرىقچىلىك پەيدا قىلغۇچلارنىڭ كاللىسى ئېلىنغاي.
شۇنداق قىلىپ سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ يېڭى پەرمانى بىلەن پۈتكۈل سەئىدىيە تەسەررۇپىدا جانلىنىپ كەتكەن مۇرىتىل ھىدايەتچىلەرنىڭ سۈلۈك تەرغىباتى خېلىلا بېسقىپ قالدى . بىر مەزگىل تېرىسگە سىغماي ، خالىغان يەردە ۋارقىراپ –جارقىراپ ، قۇتراتقۇلۇق قىلغان سوپى –دەرۋىشلەر قايتىدىن مازارلارغا ، قەلەندەرخانلارغا ، خۇپىيەنخانىلارغا كۆچتى .سۇلتان  ئىسمائىلخاننىڭ  يارلىقىدىن  يېنىۋېلىشنى پەقەتلا خىيالىغا  كەلتۈرمىگەن خوجا ھىدايتۇللا ئىشان  بولسا غەزەپتىن يېرىلغۇدەك  بولغانىدى . شۇنداقتىمۇ ئۇ قىسقىغنە بىر نەچچە ئاي ئىچىدە مۇرىتىل ھىدايەتچىلەر  بايرىقى ئاستىغا نەچچە ئون مىڭ مۇرىت توپلاشقا ئۈلگۈرگەنىدى . ئەمما سەئىدىيە خانلىقنىڭ ئالتۇن تەختىگە كۆز تىككەن ئىشاننىڭ ۋۇجۇدى شۈكۈر-قانائەتتىن  تولىمۇ يىراق ئىدى . شۇڭا ئەجەل خەنجىرىنى غىلاپتىن چىقارغان ھىدايتۇللا ئىشان ھەر قايسى يۇرت-بەگلىكلەردىكى ئۆزىگە ئەڭ سادىق ئەڭ ئىشەنچىلىك ئەشەددىي قانخور ، كاللا كېسەر مۇرىتلىرىدىن تەشكىللەنگەن ھىجابۇل –غەيىبلىرىگە سۇلتان ئىسمائىلخان ۋە ئۇنىڭ يېقىن ، مۇھىم ئەمىرلىرىنى قەستىلەپ ئۆلتۈرۈش خۇسۇسىدا مەخپىي بۇيرۇق چۈشۈردى .

7

بۇ يىل باھار پەسىلدىكى ئانچە –مۇنچە بوراننى ھېسابقا ئالمىغاندا ،ئاستانە ۋە ئاستانە ئەتىراپىدىكى يېزا-قىشلاقلاردا ياز پەسلى تولىمۇ ياخشى باشلاندى . يەكەن دەرياسىنىڭ سۈيىمۇ يىللاردىكىدىن خېلىلا مول كەلگەن بولۇپ ، گەجكە سۈيىگە قاندۇرۇپ سۇغرىلغان ياپيېشىل بۇغداي مايسىلىرى قىر يېپىپ تاختا بولغانىدى . بۇدرۇققىنا ئۆسۈۋاتقان  كېۋەز مايسىلىرى بىر غېرىچ بوي تارتىپ  قالغان ، دېھقانلار قوناق مايسىلىرنى تاقىلاپ ، ئۇلاشقا چۈشكەنىدى . قاراڭغۇلاشقان باغلاردىن  قۇشلارنىڭ نەغمە-ناۋالىرى  ئۈزۈلمەيتتى .ئالا بولۇپ سارغىيىشقا باشلىغان ئۆرۈكلەر تارتىنچاق قىزلاردەك يۇپۇرماق ئارىسىدىن مارايتتى .
مىرزاباباقبەگ ، مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم قاتارلىق يېقىن ئەمىر-مەھرەملىرى بىلەن چار بازارچى  قىياپىتىدە  ياسىنىپ خۇپىيانە ئەل ئارىلاشقا چىققان سۇلتان ئىسمائىلخان ئۇچ-تۆت كۈندىن بېرى ئەڭ چەت يېزا –قىشلاقلارغىچە ئارىلاپ ، نامرات پۇقرالار بىلەن ھال-مۇڭ بولۇپ بۈگۈن كەچ پېشىن بىلەن يېڭسارغا يېتىپ كەلگەنىدى .
-قەشقەر ئەمىرى مىرزا ھەيدەر دوغلاتىغا خەۋەر بېرىۋېتەمدۇق ، خان ئاتا ؟-دېدى مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم ، غىزاغا تازا كۆڭلى تارتىماي خىال سۈرۈپ ئولتۇرغان سۇلتان ئىسمائىلخانغا قاراپ .
-ھازىرچە خەۋەر بەرمەي تۇرايلى ،-دېدى سۇلتان ئىسمائىلخان ،-يېڭىسار ، ياپچانلارنى ئارىلاشقىمۇ يەنە ئۈچ-تۆت كۈن ۋاقىت كېتىدۇ . قەشقەرگە بارغاندىن كېيىن ئەھۋالغا قاراپ باقارمىز .
-ئارى –دېدى مىرزاباباقبەگ ،-ئەل –ئاۋامنىڭ دەردۇ ئەھۋالىنى ھەقىقىي بىلىمىز دەيدىكەنمىز ، بۇ نۆۋەتتىكى زىيارىتمىز ھەر قايسى يۇرت –بەگلىكلەردىكى ئەمىر بەگلەردىن خۇپىيانە تۇتۇلغىنى ياخشى .
ئۇلار بۇ قېتىمقى خۇپىيانە  زىيارىتنى ئوردىدىكى خېلى كۆپ ئەمىرلەردىن سىر تۇتقانىدى .ئاستانە ئەمىرى مىرزا ئەۋەزبەگ قاتارلىق ئاز بىر قىسىم ئەمىرلەردىن باشلىقلىرى سۇلتان ئىسمائىلخاننى ياز پەسللىك شىكارغا چىقىپ كەتتى دەپ بىلەتتى . بۇ قېتىمقى خۇپىيانە ئەل ئارىلاشنى تولىمۇ مەخپىي تۇتقان سۇلتان ئىسمائىلخان باشقىلارنىڭ دىققىتنى تارتىپ قويماسلىق ئۈچۈن ئىككى نەپەر خاس قۇرۇقچى يىگىتىدىن باشقا ئارتۇقچە مۇھاپىزەتچى ئېلۋالمىغانىدى .
سۇلتان ئىسمائىلخانلار ئاستانىدىن ئايرىلىپ ئىككىنچى كۈنى كەچتە ئوردا شىغاۋۇل ئەمىرى مىرزا ئىدرىسبەگنىڭ خانقا دەرۋازىسغا جايلاشقان قەسىرگە بىر يۇچۇن كىشى ئەتىراپقا قارا-قاراپ قويۇپ كىرىپ كەلدى –دە ھويلىدىكى ئەتىرگۈللەرگە سۇ قۇيۇۋاتقان ياش خىزمەتكاردىن سورىدى :
-شىغاۋۇل ئەمىر جانابلىرى نەدىكىن ؟
-ھۇجرىسىدا ئارام ئېلۋاتىدۇ،-دېدى خىزمەتكار .-ئۆزلىرى كىم بولىلىكىن ؟
شىغاۋۇل ئەمىرگە خەۋەر قىلىپ قويسىلا ،كۆرۈشدىغان مۇھىم ئىشىم بار،-دېدى يوچۇن كىشى ئەزمىلىك قىلىپ تۇرغان خىزمەتكارغا تەرىى تۈرۈپ .
خىزمەتكار ئىچكىرى قورۇغا كىرىپ كېتىپ ھايال بولمايلا يېنىپ چىقتى .
-ئەمىر خوجام ئۆزلىرىنى تەكىيخانىدا ساقلاۋاتىدۇ .
يوچۇن ئادەمگە شىغاۋۇل ئەمىر قەسىرى ئانچە ناتونۇش بولمىسا كېرەك .خىزمەتكارنىڭ جاۋابىنى ئاڭلاپلا ئىچكىرى قورۇغا قاراپ ماڭدى –دە، تەمتىرىمەيلا قوش قاناتلىق  ئىشىكى بار بىز ئۆينىڭ بوسۇغىسىدىن ئاتلىدى .
ئوتقاشتەك گىلەمنىڭ ئۈستىدىكى كۆرپىدە باداشقان قۇرۇپ ئولتۇرغان مىرزا ئىدرىسبەگ ‹‹ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم››دەپ بەرگەن سالامىنى دەس ئورنىدىن  تۇرۇپ ‹‹ۋەئەلەيكۇم ئەسسالام ››دېگىنچە سالامنى دەس ئورنىدىن تۇرۇپ ‹‹ۋەئەلەيكۇم ئەسسالام ››دېىگىنچە ئىلىك ئالدى –دە ، مېھماننى تۆرىگە باشلىدى .
-قېنى يۇقىرى ئۆتسىلە ، مەخسۇم .
مېھمان بىلەن ساھىبخانا قىسقىلا تەكەللۈپ قىلىشقاندىن كېيىن قايتىدىن ئورۇن ئېلىشتى .
-ھە ، قانداق بولدى ؟-ئالدىراپ –تېنەپ سورىدى مىرزا ئىدرىسبەگ .
-گۇمانلىرى توغرا ئىكەن ، بېگىم –دېدى مېھمان .
-خان ئالىيلىرى راستىنلا شىكارغا چىقماپتۇ . كىينىشلىرىمۇ غەلىتە ،ئاددى ئېگىنلەرنى كىيۋاپتۇ . بەئەينى ئۇششاق چار بازارچىلاردەك .
-نەگە مېڭىشتى ئۇلار؟
-ئۇلارنىڭ ئارقىسىدىن قىزىلغىچە قارا كۆرۈنۈش ئەگىشىپ بېرىپ قايتىپ كەلدىم .ئۇلار يول بويى نامرات رەئىيەت بىلەن دىدار –مۇلاقەتتە بولۇپ ، ھال –ئەھۋاللىرىنى ئاڭلاپ ، ئازدۇر –كۆپتۈر پۇل –پۇچەك تارقىتىپ مېڭىشتى .ئەھۋالىدىن  قارىغاندا ئېلۋالغان پۇل –پۇچەكلىرى ئاز –ئەمەستەك قىلىدۇ .
-ئۇلار يېڭىسار تەۋەسىگە ئۆتكەن بولسا ، قەشقەرگە بېرىشى ئېنىق ،-دېدى مىرزا ئىدرىسبەگ ئويلانغان ھالدا ،-ئۇلار جەمئىي نەچچە ئادەم ئىكەن ؟
-يەتتە ئادەم .
‹‹سۇلتان ئىسمائىلخان ئالىيلىرى بۇ نۆۋەت راستتىنلا قاراملىق قىلىپتۇ . خۇدا بىزنى نىيەت مەقسەتلىرىمىزگە يەتكۈزدىغان  ئوخشايدۇ ››دېدى شىغاۋۇل ئەمىر ئۆزىگە پىچىرلاپ .
-ئۇلارنىڭ ئارقىسدىن  كېلۋاتقان  ھەمراھلىىرى يوقتۇر-ھە ؟
-پەقەتلا يوق بېگىم .
مېھماننىڭ جاۋابىدىن تولۇق قانائەت ھاسىل قىلغان شىغاۋۇل ئەمىر قوينىدىكى  ھەمياندىن بىر سەرلىك سەئىدىيە كۈمۈش ئاقچىسىدىن  ئون تالنى ئايرىپ ئالدى –دە مېھماننىڭ ئالدىغا قويدى .
-ئاز بولسىمۇ بۇ پۇلنى خىراجەت قىلغاچ تۇرسىلا .
-لازىم ئەمەستى  ، بېگىم ،-دېدى كۈمۈش ئاقچىنى كۆرۈپ كۆزلىرىنى چاقناپ كەتكەن  مېھمان يالغاندىن تەكەللۇپ قىلىپ .
-ئېلىۋەرسىلە ، مەخسۇم ،-دېدى مىرزا ئىدرىسبەگ ،-بۇ ئىشلارنى  قەتئىي سىر تۇتقايلا ، ئىش –پىشلەر  بولسا يەنە خەۋەر  بېرۇرمەن . پۇل –پۇچەكتىن  قىسىلىپ قالسىلا  دەرگاھىمىزغا بىمالال كېلىۋەرسىلە . ئوغۇلچاق پەرزەنتىلىرى ئەتە سەھەردە  شىغاۋۇل مەھكىمىسگە  كېلىپ  مەن بىلەن كۆرۈشكەي ، مۇۋاپىق خىزمەت ،ئىش ھەققى بېرىپ ئورۇنلاشتۇرۇپ بەرگەيمەن .
-ھىممەتلىرىگە ھەشقاللا بېگىم .
مېھمان يەتتە پۈكلىنىپ تەزىم قىلغىنچە تەكيىخانىدىن  يېنىپ چىقىتى .
-يانامدىلا؟ ئۇزاتمىدىم ئەمسە ،-دېدى مىرزا ئىدرىسبەگ تەكەللۇپسىزلا .
تاڭ سەھەر بامداتتىن  يانغان مىرزا ئىدرىسبەگ  خاس ھۇجرىسىغا  كىرىپ جۈزداندىن  سۈتتەك ئاق پاتلىق  خوتەن قەغىزنىى  ئالدى-دە ، ئالقانچىلىك چۇڭلۇقتا  يىرتىۋېلىپ  نەپس ئىشلەنگەن  ياغاچ قەلەمنى  سىياھدانغا  مىلەپ تۇرۇپ ، بىر ئاز ئويلىنۋالغاندىن  كېيىن  تۆۋەندىكى قۇرلارنى يازدى :
‹‹تۈنۈگۈن ئاستانىدىن يەتتە نەپەر چار بازارچى ئەزىز مېھمان  قەشقەر تامان يۈرۈپ كەتتى . ئىمكانىيەتنىڭ  بارىچە يېڭىسار ياكى يايچاندا  كۈتۈۋالغايلا .
ساداقەتمەن مۇرىتلىرى غايىب يۇلتۇزىدىن
مىرزا ئىدرىسبەگە خەتنى يېزىپ بولغاندىن كېيىن خەتنىڭ سىياھى قۇرۇغىچە بىر ئاز ساقلاپ تۇردى ، ئاندىن خەتنى قويۇن يانچۇقىغا سېلىپ تاشقىرىقى ھويلىسنىڭ باغقا تۇتاش تېمىغا سېلىنغان ئاتخانىسنىڭ ئۈستىگە شوتا ئارقىلىق چىقىتى . ئۈستى كەپتەرخانا ئىدى . ئۇ ئۆيدەك يوغانلىقتىكى قۇما ئارقىلىق كەپتەرخاننىڭ ئىچكىرىسگە كىردى –دە، ئۇ يەردە ئايرىم بېقىلۋاتقان ئىككى جۈپ كەپتەر ئارىسىدىن  بوي –بەستى خېلىلا يوغان ، پاقا كۆزلۈك  كەپتەرنى تۇتۇپ سىرتقا ئاچىقتى ۋە قوينىدىكى  ھېلقى خەتنى تۈجۈپلەپ يۈگەپ بۇيا غولچىلىك تېرە قاپچۇققا ئاۋايلاپ سالدى –دە ، قاپچۇقنى كەپتەرنىڭ پۇتىغا بىر تال مەشۇت يىپ بىلەن مەھكەم چىگدى .
‹‹ئۈچ كەپتىرىم ، ئىلدام بېرىپ ئىشان پىرىمغا خەۋەر يەتكۈز››دەپ پىچىرلىدى  ئىدرىسبەگ كۆك قەرىدە  بارا-بارا كۆزدىن غايىب بولۇۋاتقان كۆك كەپتەرگە قاراپ .
قەشقەر ، ھىدايتۇللا ئىشان قەسىرى .
دىگەر نامىزىغا تەرەت ئېلىش ئۈچۈن تەمشىلىپ تۇرغان ھىدايتۇللا ئىشان خۇتبىخانىسنىڭ پەنجىرىسى ئالدىغا ئۆگزە بويى ئېگىزلىكتەك  ئورنىتىپ قويغان پەغەزگە كېلىپ قونغان كەپتەرنى كۆرۈپ ، خوشاللىقىدىن لىق سۇ تولدۇرۇلغان ئىۋرىقنى تاشلىۋەتتى –دە ، يېشىپ بولغان ئىشتان بېغىنى چىگىشكىمۇ ئۈلگۈرمەي  ، بىر قولىدا ئىشتىننى قۇلتۇقلىغىنچە خۇتبىخانىسى تەرەپكە يۈگۈردى .
-ھاي قايسىڭ بار؟
ئىشتاننىڭ توۋلىغىننى ئاڭلاپ سۇپا ئۇستىدە ئېزىلىپ ياتقان موللا نەقى خەلىپە يۈگۈرۈپ چىقتى .
-لەببەي ، نېمەتلىك پىرىمنىڭ قانداق تاپشۇرۇقى بار ئىكىن؟
-قارىسلا ، خەلىپەم ، ‹‹پاقا كۆز ››قايتىپ كەلدى ،-دېدى ئىشان پەغەزدىكى كۆك كەپتەرنى كۆرسىتىپ تۇرۇپ ،-دەرھال –خوش.
موللا نەقى نەگىدۇر يوقىلىپ بىردەمدىلا ئوڭ قولىغا قاپاقنى ، سول قولىغا بىر سىمقىم تېرىقنى ئېلىپ پەيدا بولدى –دە قاپاقنى شاقىلداتقاچ ، تېرىقىنى يەرگە چېچىپ تۇرۇپ كۆك كەپتەرنى قىچقاردى .
‹‹يەھ...يەھ...يەھ...››»
كۆك كەپتەر بىر نەچچە دەقىقە ئىككىلنىپ تۇرغاندىن كېيىن پەغەزدىن يەرگە چۈشتى –دە ئاۋۋال يەردىكى چېچېىلغان تېرىقنى يېىدى .ئاندىن ئۈركۈمەيلا موللا نەقىنىڭ بىلكىگە قونۇپ ئالقانلىرىدىكى تېرىقنى چۇقۇپ يېيىشكە باشلىدى .
موللانەقى قولىدىكى تېرىق تۈگىگۈچە كۈتۈپ تۇرغاندىن كېيىن كەپتەرنى ئوڭ قولىدا  ئاۋايلاپ تۇتتى –دە ، پۇتىدىكى مەشۇت يىپ بىلەن مەھكەم چىگىلگەن تېرە قاپچۇقنى يېشىۋېلىپ .ھىدايتۇللا ئىشانغا ئۇزاتتى .
ئىشان تېرە قاپچۇق ئىچىدىكى  خەتكە كۆز يۈگۈرتۈپ رازىمەنلىك بىلەن كۈلدى .
-مېنى بابائى بۈزرۈكلىرىمىزنىڭ پاك روھناتلىرى قوللاۋاتقان ئوخشايدۇ .ئىنشائاللاھ ، مەقسەتلىرىمىز ئەتە-ئۆگۈن ئىچىدە روياپقا  چىققۇدەك .-ئىشان خەتكە  نېمە يېزىلغانلىقنى  بىلەلمەي تۇرغان موللا نەقىگە قاراپ گېپىنى دۋاملاشتۇردى،-‹‹پاقا كۆز››گە –سۇنى كۆپرەك بېرىپ ياخشىراق باققايلا ، خەلىپەم.
ئىشان پېشىن نامىزىنى ئۆتەشىنىمۇ ئۇنتۇپ خۇتبىخانىغا كىردى –دە ئالدىراش خەت يېزىشقا كىرىشتى .
‹‹زاتىل ئەقتاب مۇرىتىم بولمىش غايىب يۇلتۇز جانابلىرى :
چار بازارچى مېھماننى مۇۋاپىق مەنزىلدە ئوبدان كۈتۈۋالغايمىز .ئاستانە ۋە ئوردا ئۆزلىرىگە ئامانەت،
ئىنشائاللا، پات يېقىندا غەلبە-نۇسىرەتلىرىمىزنى تەبرىكلەپ تەخىت ئۆزرە بەقارار بولغايمىز .ئاستانىدىكى بارلىق مۇرىتىل ھىدايەتچى يارەنلەر تەق بولۇپ تۇرغاي .
سۇلتانۇل مۇھەققىقىندىن ››
ئىشان بىرىنچى پارچە خەتنى بىر قۇر ئوقۇپ چىققاندىن كېيىن  ئىككىنچى پارچە خەتنى يېزىشقا كىرىشتى .
‹‹يېڭىسار دىيارىدىكى ھىجابۇل –غەيىب بولمىش باھادىر  غازىيلىرىم ،ئاستانىدىن كەلگەن  يەتتە نەپەر چار بازارچى مېھماننى پايچاندىن ئۆتكۈزمەي  ھەلقۇم  تىغ ياكى زۇقۇمجان قىلىپ كۈتۈۋالغايسىزلەر .پەرمان بىتەخىر ۋە قەتئىي ئورۇندالغاي .
نۇسبەت خەۋىرىڭلارنى كۈتۈپ سۇلتانۇل مۇھەققىقىنىڭلاردىن ››.
خوجا ھىدايتۇللا ئىشان ئىككى پارچە خەتنى يېزىپ بولغاندىن كېيىن ئىنچىكە يۆگەپ تېرە خالتىغا قاچلىدى .
تاڭ سەھەر .
ھىدايتۇللا ئىشان  قەسرىدىن ئۇچقان ئىككى كەپتەر  ئىككى پارچە خەتنى ئېلىپ ھايىت-ھۇيىت دېگۈچە كۆزدىن غايىب بولدى .
كەپتەر ئارقىلىق خەت-خەۋەر يەتكۈزۈش  يەكەن سەئىدىيە خانلىقى دەۋرىدە خېلىلا ئومۇملاشقان ئىش ئىدى . كەپتەرلەردىن يالغۇز خان –سۇلتان ، ئەمىر بەگلەرلا پايدىلىنىپ ، جىددىي مەلۇمات –خەۋەرلەرنى يەتكۈزۈپ قالماستىن ،ئاددى خەلقمۇ يىراق-يېقىندىكى ئۇرق –تۇغقانلار ئارا كەپتەرلەر ئارقىلىق خەت-خەۋەر قىلشاتتى . بوي بەستى چوڭ ،ئۇچۇشقا ئۇسسۇزلۇققا ،ئاچلىققا چىداشلىق ، لاچىن، بۈركۈت ، سار قاتارلىق  كۈشەندىلىرىگە  ئاسانلىقچە بوي بەرمەيدىغان  بۇنداق خەۋەرچى  كەپتەرلەرنىڭ  ياخشى ئۆگىتىلگەنلىرى ئادەمدەكلا ئەقىللىق ، سۈرئىتى تېز ئىدى .
ھىدايتۇللا ئىشانمۇ ھەر قايسى يۇرت-بەگلىكلەردىكى خەلىپە ، سۈلۈك مەسئۇللىرى ۋە ھىجابۇل غەيىبلىرى بىلەن كەپتەرلەر ئارقىلىق ئالاقلىشىپ تۇراتتى . جىددىي بۇيرۇق ، سۇيىقەستىلىك پىلانلىرىنى  كەپتەرلەر ئارقىلىق  يەتكۈزەتتى . مانا بۈگۈن تاڭ سەھەردە  ئىشان قەسرىدىن ئۇچقان كەپتەرنىڭ  بىرى ئاستانىگە ، مىرزا ئىدرىسبەگە قەسرىگە قاراپ ئۇچۇپ كەتتى . يەنە بىرى قوزىچۈش مەھەل بىلەن يېڭىسار  قەلئەسىدىكى  سىرتىدىن ئانچە ھەشەمەتلىك  كۆرۈنمەيدىغان بىر قۇرۇغا چۈشتى –دە ، پېشايۋان ئاستىدىكى  سۇپىدا  خورەك تارتىپ ئۇخلاۋاتقان ،ئوڭ مەڭزىدە  روشەن تارتۇقى بار ، كەكە ساقاللىق ئادەمنىڭ مەيدىسىگە قونۇپ بىر نەچچىنى ئۈنلىدى.
تارتۇق چۇچۇپ  كۆزنى ئاچىتى –دە كەپتەرنى ئاۋايلاپ تۇتتى ، پۇتىدىكى تېرە قاپچۇقنى يېشىۋېلىپ ، كەپتەرنى ئۆگزىدىكى قۇمغا سولاپ ئالدىغا بىر چاڭگا تېرىق چېچىپ بەردى ،ئاندىن ئۆگزىدە تۇرۇپلا خەتنى بىر قۇر ئوقۇپ چىقتى ، خەت بىلەن تېرە قاپچۇقنى قوينىغا سېلىپ ، ھويلىنىڭ ئىشكنى تاقاپ سىرتقا ئالدىراش يۈرۈپ كەتتى.

                                      

umidwar

8


يېڭساردىكى ئاۋامنىڭ  ئاھۇ زارى بۇ يۇرتنى  خۇپىيانە ئارىلىغان سۇلتان ئىسمائىلخاننى خېلىلا بىئارام قىلدى . سۈلۈكى ئىشقىيە يولىنى تۇتقان يېڭىسارنىڭ ھاكىمبېگى بۇ يۇرتتىكى مۇرىتىل ھىدايەتچىلەرنى قانات ئاستىغا ئېلىپ سۈلۈكى ئىسھاقىيەمۈرىتلىرىنى تۈرلۈك باھانە –سەۋەبلەر بىلەن جازالاپ ، مال-مۈلۈكلىرىنى  تارتىۋېلىپ ، خانۋەيران  قىلغىندىن باشقا ، سۈلۈكتىن مۇستەسنا ئاددى ئاۋامنىمۇ  قاڭغىر قاقشاتقانىدى . ئەسلىدىنلا  سۈيى قىس ، تۇپرىقى شورلۇق  ۋە ئۈنۈمسىز يۇرتتا سۇنىڭ بېشى ، يەرنىڭ ناخشىلىرى سۈلۈكى ئىشقىيە مۇرىتلىرىدىن  قولغا مەركەزلىشىپ قالغانىدى .گەرچە سۈلۈكى ئىشقىيە مۇرىتلىرىدىن  ئالۋان –سېلىقنى كەچۈرۈم  قىلىش يارلىقى پۈتكۈل سەئىدىيە تەسەررۇپىدا ئاللىقاچان ئەمەلدىن قالدۇرۇلغان بولسىمۇ ، لېكىن يېڭىساردا تېخىچىلا ئىجرا قىلىنۋاتاتتى . ھاكىمبەگنىڭ كۈچلۈك ھامىيلقىغا ئېرىشكەن يېڭىساردىكى مۇرىتىل ھىدايەتچىلەر تۈرلۈك زورلۇق ۋاستىلەر بىلەن يەرنىڭ مۇنبەتلىرىنى ، باغ باراڭنىڭ ئەڭ ئۈنۈملۈكىنى قولغا كىرگۈزۋالغان بولسىمۇ ، خانلىق ئالۋان –سېلىقلارنى تاپشۇرمايتتى ، پۇقرادارچىلىق مەجبۇرىيەتلىرىنى ئۆتەشتىن  پۈتۈنلەي مۇستەسنا ئىدى ، ئەمما سۈلۈكى ئىسھاقىيە  مۇرىتلىرى ۋە سۈلۈكتىن  مۇستەسنا ئاۋام كاسىپلار ، تىجارەتچىلەر ، سودىگەرلەر ، ھۈنەرۋەنلەر ، دېھقانلار ئىلگىرىكىدىن  نەچچە باراۋەر ئېغىر ئالۋان –سېلىق تاپشۇرۇشقا ، پۇقرادارچىلىق مەجبۇرىيەتلىرى ئۆتەشكە مەجبۇر ئىدى . بۇ تەڭسىزلىكنى ئۆز كۆزى بىلەن  كۆرگەن  سۇلتان ئىسمائىلخان ئوردىدىكى چېغىدا مۇشۇ خۇسۇستا كەلگەن  ئەرز-شىكايەتلەر ، مەلۇماتلارغا ئانچە ئېتبار قىلمىغانلىقىدىن  تولىمۇ ئۆكۈندى . سەلتەنەتكە ساداقەتسىز ، نەپسانىيەتچى بىر رىياكارنى بۇ يۇرتقا ھاكىملققا قويغانلىقىدىن  كۆپ پۇشايمان يىدى . غەزىپىگە پايلىماي مەھكىمىگە بېسىپ كىرىپ ھاكىمبەگنىڭ  مەنسەپ-مەرتىۋىسنى ئېلىپت تاشلاشقا  نىيەت قىلغان بولسىمۇ ،لېكىن ئەمىرىكەبىر مىرزاباباقبەگ ئۇنى توسۇپ قويدى .
-ئاچچىقلىرىغا ھاي بەرسىلە ،ئانھەزرىتىم ،-دېدى مىرزا باباقبەگ ،-سىلى ھازىر سەئىدىيە سەلتەنىتنىڭ خانى –سۇلتانى ئەمەس ، بەلكىم بىر ئاددىي چار بازارچى ،ئۇنىڭ ئۈستىگە ئەتىراپىمىزدا تۈزۈك قورۇقچى –لەشكەرلەرمۇ يوق ،ئالىمادىس يېڭىسار ھاكىمنىڭ نىيتى بۇزۇلۇپ قالسا ،ئۇنىڭ بەش مىڭدىن  ئارتۇق لەشكىرىگە بىز يەتتىمىز ھەرگىزمۇ تەڭ تۇرالمايمىز .يېڭىسارنىڭ ھاكىمبېگى  تولىمۇ قارانىيەت ئادەمدەك  قىلىدۇ .ئۇ ئالىيلىرىنىڭ  ئاددى بىر چار بازارچى قىياپىتىدە  يېڭىساردا پەيدا بولغانلىقنى  ئاڭلىسا نىيتى  بۇزۇلۇپ قەسىت قىلىشى مۇمكىن . شۇڭا  ھەر ئېھتىمالغا  قارشى ئېھتىيات قىلمىقىمىز ، سالاھيىتمىزنى  خۇپىيانە  تۇتۇشمىز لازىم . قەشقەرگە ساق-سالامەت بېرىۋالغاندىن كېيىن ، قەشقەر ئەمرى  مىرزا ھەيدەر  دوغلاتى جانابلىرى ئارقىلىق قەشقەرگە  چاقىرتىپ  ئەكېلىپ ، مەنسەپ –كۇلاسىنى ئېلىپ تاشلاپ جاساققا  تارتىلسىمۇ كېچىكمەيدىلا.
-ئارى ، ئەمرى كەبىر جانابلىىرنىڭ  سۆزلىرى يوللۇق ،-دېدى مەلىكە مۆھتەرەم خېنىممۇ نەسىھەت قىلىپ ،-ئۆزلىرنى  بېسىۋالغايلا ، خان ئاتا  ، قەشقەرگە  بارغاندىن كېيىن مىرزا ھەيدەر دوغلاتىنىڭ  قول ئاستىدىكى  قەشقەر لەشكەرلىرىدىن  مېڭىنى ئارىيەت  ئېلىپ بەرسە ، ئۆزۈم يېڭىسارغا  لەشكەر باشلاپ كېلىپ بۇ مۇناپىق  ئەمىرنى ئۆز قۇلۇم بىلەن باغلاپ ئالدىلىرىغا ئەكەلگەيمەن .
-ئۇنداق بولسا بۈگۈنلا قەشقەرگە بارايلى ،-دېدى سۇلتان ئىسمائىلخان ئۇلارنىڭ نەسىھەتنى قوبۇل قىلىپ ،- مەن تېخى ھەر قايسى يۇرت-ئايماقلاردىكى ئەمىر- بەگلىرىمنى  سەلتەنەتكە سادىق ، پاك –دىيانەتلىك دەپ ئويلاپ خاتىرجەم يۈرۈۋېرىپتىمەن . كىم بىلىدۇ ، بۇنداق رىياكار ئەمىرلەردىن  يەنە نەچچىسى  بارلىقنى ،ئاستانىگە قايىتقاندىن كېيىن ھەر قايسى يۇرت- بەگلىكلەرگە  بىر تۈركۈم  ئەمىرلەرنى  خۇپىيانە ئەۋەتىپ ، ئەمىر-بەگلەرنىڭ ئەھۋالىنى ئىگىلەيمەن ، رەئىيەتنى قاڭغىر قاقشاتقان ، سەلتەنەتكە ساداقەتسىزلىك قىلغان نەپسانىيەتچى ئەمەلدارلارغا قىلچىلىك يۈز- خاتىر قىلمايمەن .
شۇنداق قىلىپ  ئۇلار قوزىچۈش بىلەن يېڭىساردىن  ئايرىلىپ  قەشقەرگە قاراپ يولغا چىقىتى . سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ كەيپىياتى ياخشى بولمىغانلىقى ئۈچۈن يول بويى  ئارتۇقچە گەپ –سۆز قىلىشمىدى.
-يېڭىساردىن چىققاندىن بېرى بىزنى بىراۋ ئارقىمىزدىن خۇپىيانە كۆزتىپ كېلۋاتقاندەك  بىلىنۋاتىدۇ –دېدى ،سىيىتلە قىشلىقىدىن  ئۆتكەندىن كېيىن مەلىكە مۆھتەرەم  خېنىم ئەتىراپىغا ئېھتىياتچانلىق  بىلەن نەزەر تاشلاپ .
-بەلكىم زىيادە گۇماندا بولۇپ قالغانسىز ، مەلىكەم ،-دېدى سۇلتان ئىسمائىلخان بىپەرۋالىق بىلەن ،-بىزنى يېڭىساردا ھېچكىم تونۇمايدىغان تۇرسا ، نېمە سەۋەپتىن  ئارقىمىزغا ئادەم چۈشەر .
-ئالدىمىزدىكى  يول ياپچانغا بارغۇچە يۇرت-مەھەللەردىن  خالىي جاڭگاللىق ھەر ھالدا ئېھتىيات قىلىمىقمىز زۆرۈر ،-دېدى ،مىرزا باباقبەگ ۋە ئۆزلىرىگە  ئوخشاش چار بازارچى قىياپىتىدە  ياسنىۋالغان  تۆت نەپەر  قۇرۇقچى يىگىتكە  ئەمىر قىلدى ،- قورال –ياراغلىرىڭلارنى  تەقلەپ ،ئەتىراپنى  پۇختا كۆزىتىپ ماڭغايسىزلەر .
تۆت نەپەر قۇرۇقچى يىگىت ھارۋىدىكى ماللارنىڭ  ئارىسىغا يوشۇرۇپ قويغان قىلىچ-نەيزىلىرنى  قوللىرىغا ئېلىۋالدى . مەلىكە مۆھتەرەم خېنىممۇ نەيزىسنى  قارا تۇلپارنىڭ  ئېگىرىگە غانجۇقلاپ ، ئوقياسىنى  بوينىغا ئېسىۋالدى .
-ئۇچۇق-ئاشكارا قورال كۆتۈرۈپ ماڭساق –يۇلۇچىلارنى قورال –ياراغلىرىمىزنى كۆرسە بەلكىم بۇ جاڭگالدا ئوۋ ئوۋلاۋاتقانلار  ئوخشايدۇ دەپ قېلشى مۇمكىن. لايىق كۆرسە خان  ئاتاممۇ ئوقياسىنى ئېسىۋالغاي .
-بولدىلا ، مەن قورال كۆتۈرۈپ يۈرمەي .
توغراق ، يۇلغۇن قاپلىغان جاڭگال يولى تۈگەپ ئەمدى پاكار پاكار قۇم دۆڭلىرىگە دۇچ كەلگەنىدى .
-ئالدىمىزدىكى ئاۋۇ ئېگىز دۆڭلۈكتە بىر ئادەم بىزنى كۆزىتىۋاتقاندەك  قىلىدۇ -،دېدى مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم  ئېگىزرەك بىر دۆڭلۈكنى  كۆرسىتىپ . سۇلتان ئىسمائىلخان  شۇنداقلا قارىدى –دە ئېرەنسىزلىك بىلەن جاۋاپ بەردى :
-ئارتۇقچە ۋەھىمە پەيدا قىلماڭ ، مەلىكەم ،ئۇ بەلىكىم مال بېقىۋاتقان چوپانىدۇر .
-چوپانغا مال –چارۋىلىرنى بۆرە –قاۋاندىن  مۇھاپىزەت قىلماي شۇنچە ئېگىز دۆڭ ئۈستىدە نېمە بار ،خان ئاتا ، ھەر ھالدا  بىخۇد تۇرۇپ قالمايلى  . سىلەر –دېدى مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم  -قۇلۇڭلارغا ئوقيا ئېلىڭلار ئوقنى كۆپرەك  ئېلۋېلىشنى ئۇنتۇپ قالماڭلار . ناۋادا بىرەر كېلىشمەسلىككە ئۇچىراپ كۆپرەك ئادەمگە يولۇقۇپ قالسا ، يىراقتىن ئوقيا ئېتىپ تاقابىل تۇرغىنمىز ياىشى . ياۋغا يىراقتىن  تاقابىل  تۇرۇشتا  ئوقيا بەك ئەسقاتىدۇ .
ئۇلار يەنە ئىككى دۆڭدىن ئېشىپ بىر ئويمانلىققا يېتىپ  كەلگەندە  ، تۇيۇقسىز  ئالدى تەرەپتىن  يىگىرمىگە  يېقىن  بىر توپ  ئادەم سۈرەن  -چۇقان سېلىشقىنچە چىقىپ كەلدى –دە ، ئۇدۇل ئۇلارغا  قاراپ تاشلاندى . ئۇلارنىڭ ھەممىسى  قوللىرىغا  قىلىچ  ئېلىۋالغان  بولۇپ ، قارا رڭلىك  ماتا بىلەن كۆزنى ئوچۇق قويۇپ ، باش قىسىمنى  ئورىۋېلىشقانىدى .
-ھىجابۇل –غەيىبلەر ،-دېدى مىرزا باباقبەگ  شۇنداقلا  قاراپ ۋەھىمە بىلەن ،-بىز سۇيقەسىتچىلەرنىڭ  بۆكتۈرمىسىگە  ئۇچراپتۇق .
-تەمتىرىمەڭلار ،-دېدى مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم  ئۆزىنى بېسىۋالغان ھالدا ئوقنى يانىڭ كىرىچىغا بېسىپ تارتىپ تۇرۇپ – ھەممىڭلار ئوقيايىڭلارنى بەتلەپ تەق بولۇپ تۇرۇڭلار ،ئۇلار ئالدىغا يەنە ئەللىك قەدەم ماڭغاندىن كېيىن يا ئوقى بىلەن تاقابىل تۇرىمىز .
سۇلتان ئىسمائىلخان بىلەن مىرزاباباقبەگ مەلىكە مۆھتەرەم خېنىمنىڭ  بۇيرۇقىغا ئىتائەت قىلىپ دەرھال ھارۋىدىن ئوقيالىرىنى ئېلىشتى . قاش بىلەن كىرپىك  ئارىلىقدىكى  جىددىي پەيىتتە  ئۇلار ئۆزلىرىگە ئەمدىلا ئون بەش –ئون ئالتە ياشلارغا  كىرىپ قالغان  بىر قىزنىڭ قوماندانلىق قىلۋاتقانلىقنى زىنھار ئەسكە ئېلىشمىغانىدى .
-ئېتىڭلار !-دېدى مەلىكە بىرىنچى پاي باشاقنى يادىن  ئۇزۇپ تۇرۇپ .
شۇ ھامان قالغان ئالتە ئوقيادىنمۇ  ئارقا- ئارقىدىن ئوق ئۈزۈلدى . سۈر-ھەيۋە بىلەن يۇپۇرلۇپ كېلۋاتقان  ياۋنىڭ ئۈچى ئوقيا زەربىسىدىن  ئارقىسغا ئۈچۈپ چۈشتى ،. لېكىن  قالغانلىرى  يەنىلا ئالدىغا قاراپ ئېتىلىپ  كەلمەكتە ئىدى .ئۇلارنىڭ ئارىسىدىكى بەستىلىك بىرى بار ئاۋازى بىلەن ۋارقىراپ قوماندانلىق قىلۋاتاتتى .
-تارقىلىپ قورشاڭلار بۇ مۇرتەتلەرنى ، ئۆلسەك شېھىت بولۇرمىز ، ھايات قالساق غازى !
مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم  ئوقداندىن چاققانلىق بىلەن باشاق  سۇغۇرۋالاتتى –دە ، چاقماق تېزلىكىدە كىرىچ تارتىپ ئاتاتتتى ، ئاتقان ھەر بىر ئوقى زايە كەتمەيتتى . ھايى.ھۇيىت دېگۈچە ھىجابۇل –غەيبلارنىڭ تۆتىلا ئادىمى قالدى . ئەمما شۇ پەيىتتە  ئۇلار بىلەن تاقابىل تۇرۇش بىئەپ بولۇپ قالغانىدى .
-بىرىڭلار خان ئالىيلىرىنى  قوغداڭلار ، قالغانىلىرىڭلار ئاتلىنىڭلار .
مەلىكە شۇنداق دېدى –دە ، ئوقياسىنى چاققانلىق بىلەن ئىگەرنىڭ قۇش بېشىغا ئېسىپ ، نەيزىسنى قولغا ئالدى –دە ،دۈشمەننىڭ يولباشچىسىغا قاراپ ئات سالدى . تۆت نەپەر قۇرۇقچى بىرى يۈز نەپەر لەشكەرگە تېتىغۇچلىكى بار جەڭبازلىق ماھارىتى يۇقىرى  باھادىرلارىن  ئىدى . بۇ ئاتلىق باھادىرلار تەڭ كېلەلمەيدىغانلىقىغا  كۆزى يەتكەن  ھىجابۇل –غەيىبلەر دەرھال جېننى ياقىغا ئېلىپ  قېچشىقا  باشلىدى . مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم  ئاتىنىڭ  ئالدىغا  چىقىپ قالغان  بىرنىڭ  گېلىغا  شىددەت  بىلەن نەيزە  سانجىدى –دە ، شاققىدە ئوقياسىنى قولغا ئېلىپ جېنىنىڭ بېرىچە قېچىۋاتقان  يولباشچىنىڭ  پۇتنى نىشانلاپ ئوق ئۇزدى .ۋىڭلداپ ئۈچۈپ كەلگەن  ئوق پۇتنىڭ دەل بۇلجۇڭ گۆشكە سانجىلدى –دە ، ئالدىغا دومىلاپ چۈشتى . يەنە  تېپىرلاپ ئورنىدىن  تۇرۇپ قاچماقچى  بولۇۋىدى ، چاقماق تېزلىكىدە ئات چاپتۇرۇپ  يېتىپ كەلگەن  مەلىكە ئۇنىڭ دولسىنى  نىشانلاپ نەيزە ئۇردى . تىغ زەربىسىگە  بەرداشلىق  بېرەلمىگەن  دۈشمەن سەركەردىسى  ئرچىنىشلىق  ۋاقىرىۋەتتى . ئۇنىڭغىچە ياۋنى تولۇق قىرىپ تاشلىغان  قۇرۇقچى يىگىتلەر ئات چاپتۇرۇپ يېتىپ كەلدى .
-مۇنۇ دۆيۈزنى خان ئاتامنىڭ قېشىغا ئاپىرىڭلار ،-دېدى مەلىكە ئۇلارغا قاراپ .
يىگىتلەر  ئاتتىن چۈشۈپ  يارىلانغان  ئادەمنى سۆرىگىنچە  سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ  ئالدىغا ئەكېلىپ تاشلىدى .
-يۈزىنى ئورىۋالغان  لاتىنى ئېلۋېتىڭلار .
يىگىتلەر ئۇنىڭ يۈزىدىكى  لاتىنى ئېلۋېتىۋىدى ،ئوڭ مەڭزىدىكى  تارتۇقى مانا مەن دەپلا چىقىپ قالدى .
-سەن كىم ؟نېمە ئۈچۈن بىزنى قەستىلىمەكچى بولسىەن ؟-دېدى مىرزاباباقبەگ سوراق قىلىپ .
-بىز يول توسۇپ تىرىكچىلىك قىلدىغان قاراقچىلار –دېدى ‹‹تارتۇق ››مۇددىئاسىنى يوشۇرۇپ .
-يالغان سۆزلىمە ،-دېدى مىرزاباباقبەگ .
-قاراقچى دېگەن ئالدىراپ جانغا زامىن بولمايدۇ . قاراقچى ئەجەب بىزدىن –مال –دۇنيا سورىمايلا قىلىچ يالڭاچلاپ كەلدىڭغۇ ؟
-تېخى –ھەمراھلىرىڭنى ئۆلسەك شېھىت .تىرىك قالساق غازى بولىمىز دەپ كۈشكۈرتتۈڭ-دېدى مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم،-ئېيىتە ، سەن مال دۇنيا قەستىلمەي جان قەستىلەيدىغان  قانداق قاراقچى زادى ؟
‹‹تارتۇق›› چاققانلىق بىلەن سول قولىنى بوينىغا سېلىپ كىچىك بالىنىڭ مۇشتۇمچىلىك  بىر ناسۋال  قاپاقنى  ئالدى –دە قاپاقنىڭ ئاغزىنى چىشى بىلەن ، قاپاقنىڭ ئىچىدىكى نەرسىنى ئاغزىغا قۇيدى .كۆزنى يۇمۇپ –ئاچقۇچلىك ئارىلىقىتا  يۈز بەرگەن  بۇ ئىشنى توسۇشقا ھېچكىم ئۈلگۈرەلمىدى .
-قاپاقنى تارتىۋېلىڭلار .-دېدى مىرزا باباقبەگ ئالدىراپ –تېنەپ .
يىگىتلەردىن بىرى ‹‹تارتۇق ››نىڭ قولىدىكى قاپاقنى تارتىۋېلىپ بولغۇچە ئۇ قاپاقتىكى سۇيۇقلۇقىنى ئاغزىغا قۇيۇپ ئۈلگۈرگەنىدى .دەقىقە ئۆتمەيلا تارتۇق جان تالىشىپ تېپچەكلىدى . ئاغزىدىن  ئاۋۋال بۇژۇلداپ  كۈپۈك ياندى  ، كېيىن  قۇلاق –بۇرۇنلىرىدىن  قان كەتتى ، كۆزلىرى سىرتقا پۇلتىيىپ چىقىپ قالدى . ئۆتكۈر زەھەر ئۇنىڭ جېنىنى تېزلا ئالغانىدى .
-ئاپلا ،ئەجەب بىخۇدلۇق قىلىپتۇق –ھە –دېدى مىرزا باباقبەگ ئەپسۇسلانغان ھالدا
-ئاغزىدىن ئىككى ئېغىز گەپ ئالالمىغنىمىز يامان بولدى بۇ دۆيۈزنىڭ ،-دېدى مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم ،-بىزنى قانداق سىزىپ قالغاندۇر بۇلار ، كىمنىڭ  ئادەملىرى بولغىيتتى ؟
كىمدۇر بىزنى قەستىلەشكە بۇيرۇغان ؟
-ئامان قالغىنمىز شۈكۈر .-دېدى تاترىپ كەتكەن سۇلتان ئىسمائىلخان ،-بۇلارنى مۇشۇنداق تاشلاپ قويۇپ كەتسەك مۇسۇلماندارچىلىققا  توغرا كەلمەس ، ھەر ھالدا كۆمۈپ قويۇپ ئاندىن يولغا چىقايلى .
-ئۇنىڭ قوينىنى ئاختۇرۇپ بېقىڭلار ،-دېدى مىرزا باباقبەگ نېمىنىدۇر خىيالىدىن ئۆتكۆزگەندىن  كېيىن ،-بەلكىم بىرەر بەلگە –نىشان  تېپىلىپ قالار .
يىگىتلەر ئۇنىڭ قوينىدىن  كىچىككىنە  بىر تېرە قاپچۇقنى تاپتى –دە ، مىرزا باباقبەگكە تەڭلىدى .
-كەپتەرنىڭ پۇتىغا تاڭدىغان قاپچۇق ئىكەن ،-دېدى مىرزاباباقبەگ  قاپچۇقنى قولغا ئېلىپ ،-ئىچىدە بىر نېمە باردەك قىلامدۇ ، نېمە؟
مىرزا باباقبەگ قاپچۇقىنىڭ ئىچىدىن ئىنچىكە يۆگەلگەن بىر تال قەغەزنى  سۇغۇرۋالدى –دە ، شۇنداقلا كۆز يۈگۈرتۈپ چۆچۈپ كەتتى .
-يا ھەزرەت ، بىزنىڭ ئاستانىدىن  يوشۇرۇن چىققانلىقمىزنى  ، چار بازارچى سىياقىدا ياسنىۋالغانلىقمىزنى قانداق بىلۋالغان بولغىيتتى بۇ مۇرتەت ئىشان .
-نېمە دېدىلە ، ئەمرى كەبىر ئاتا ؟-دېدى مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم  مىرزا باباقبەگنىڭ گېپىنى چۈشەنمەي .
-خەتنى ئوقۇسىڭىز .-خەتنى  ئوقۇسىڭىز بىلۇرسىز ، مەلىكەم.
-توۋا ، بۇ قانداق ئىش ئەمدى ؟-دېدى خەتكە شۇنداقلا كۆز يۈگۈرتكەن مەلكىمۇ ھەيرانلىقنى يۇشۇرالماي ،-سىلىمۇ كۆرۈپ باقسىلا ، خان ئاتا .
-سۇلتان ئىسمائىلخان خەتكە كۆز يۈگۈرتتى –دە تەئەجۈپ ئىلكىدە سورىدى :
-سۇلتانۇل مۇھەققىقىن دېگەن كىم ئۆزى ؟
-بۇ ناھايىتى  چۈشنىشلىك ، ئانھەزرىتىم ،-دېدى مىرزا باباقبەگ ،-سەئىدىيە تەسەررۇپىمىزدا ئۆزىنى سۇلتانۇل مۇھەققىقىن دەپ ئاتىۋالغان ئادەمدىن پەقەت بىرىلا بار ، ئۇ بولسىمۇ خوجا ھىدايتۇللا ئىشاندۇر .
سۇلتان ئىسمائىلخان چۆچۆپ كەتتى .
-خوجا ھىدايتۇللا ئىشان ؟
-شۇنداق ، قىبلىگاھىم ، سۈلۈكى ئىشقىيەچىلەرگە چۈشۈرگەن كەچۈرۈم نامىنى بىكار قىلغانلىقلىرى ھەمدە سۈلۈك تەرغىباتىنى قاتتىق چەكلىگەنلىرى سەۋەبلىك ئول رىياكار ئىشان مۇشۇ ئۇسۇل بىلەن قىساس ئالماقچى بولغان . خۇدا ساقلاپ بۇ سۇيقەست ئەمەلگە ئاشمىدى .
-ئەسلىدە ، ئاستانە رەستىلىرىدە تەرغىبات ئېلىپ بارغان سوپى- دەرۋىشلەرنىڭ ھىدايتۇللا ئىشاننى كۆككە كۆتۈرۈپ ، خان ئاتامدىن  يۇقىرى ئورۇندا قۇيۇشى ، تېخى خان ئاتامنى ئىشانغا سەلتەنىتنى ئۆتۈنۈپ بەرمەكچى دەپ پىتنە تارقىتشى بىكار ئەمەس ئىكەن –دە –دېدى مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم غەزەپلەنگەن ھالدا .
-خەپ مۇناپىق ، رىياكار ئىشاننى قەشقەرگە بېرىپلا ئۆز قۇلۇم بىلەن ھەلقۇم تىغ قىلمايدىغان بولسام .
9
قەشقەر ئەمىر مەھكىمسى .
ناشتىدىن كېيىن قەشقەر ئەمىرى مىرزا ھەيدەر دوغلاتى ۋە مىرزاباباقبەگ ، مەلىكە مۆھتەرەم خېنىملارنىڭ ھەمراھلىقىدا ئەمىر دىۋانغا كىرىپ كەلگەن سۇلتان ئىسمائىلخاننى ، بامداتتىن يېنىپلا مەھكىمگە كېلىپ ساقلاپ تۇرغان قەشقەرنىڭ قەلەمدار ۋە ئەلەمدار ئەمىرلىرى دۈررىدە ئورنىدىن  تۇرۇشۇپ قارشى ئالدى .
-ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم، قىبلىگاھىم !
-ۋەئەلەيكۇم ئەسسالام ،-دېدى ئىسمائىلخان ئەمىرلەرنىڭ سالمىنى ئىلىك ئېلىپ .
سۇلتان ئىسمائىلخان ساراينىڭ  تۆر تەرىپىدىكى ئۈچ پايلىك شاھ سۇپىدىكى ئۈستىگە قاپلان تېرىسى سېلىىنغان كۇرىسقا بېرىپ ئولتۇرۇپ بولغاندىن كېيىن ئەمىرلەرنىڭ يەنە قايتىدىن ئەھۋال سوراشتى .
بۈگۈن ئەمىر مەھكىمىسنىڭ كاتتا سارىيغا جەم بولغان قەشقەرنىڭ چوڭ-كىچىك ئەمىر-بەگلىرى ئۆزلىرىنىڭ بۇنچە سەھەردە چىللاپ كېلىنگەنلىكنى  بىلمەي تەئەججۈپلەنگەن ، شۇنداقلا سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ تۈنۈگۈن كەچ قەشقەرگە تۇيۇقسىز يېتىپ كەلگەنلىكنى  ئاڭلاپ دەر گۇماندا قېلىشقانىدى . ئۇلار سارايغا كىرىپ كەلگەن سۇلتان ئىسمائىلخاننى كۆرگەندە  بولسام ھەم ھەيران قېلىشتى ، ھەم ھۇدۇقتى . خۇددى تۈنۈگۈن  دىگەر ۋاقتى بىلەن ئاسماندىن چۈشكەندەكلا  پەيدا بولغان سۇلتان ئىسمائىلخاننى كۆرگەن مىرزا ھەيدەر دوغلاتىدەك  چوڭ بەگلەرمۇ ھەيران بولدى ، سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ ھەشەم داغدۇغسىز قەشقەردە پەيدا بولۇپ قېلىشى ئۇلارنى نەچچە ھەسسە گۇمان ۋە ساراسمىگە سېلىپ قويغانىدى . قەشقەر ئەمىرلىرىنىڭ كۆپىنچىسى سۇلتان ئىسمائىلخان بىلەن تۇنجى قېتىم كۆرۈشكەن بولغاچقا ،خاننىڭ ئالدىدا ئۆزلىرىنى قانداق تۇتۇشنى بىلەلمەي پۇت –قوللىرى كالۋالاشقان ، ھېس- تۇيغۇلىرى قالايمىقانلاشقانىدى .خاننىڭ چىرايىغا قاراشقا جۈرئەت قىلالماي بېشىنى تۆۋەن سېلىشقانىدى . شاھزادە يولۋاسخان زامانىسدا ، خان ئوردىسدىكى شاھىنشىندىن قېلىشمىغۇدەك كاتتا ياسلىپ ، ھەشەمەتلىك بېزەلىگەن بۇ ساراينى  سۈر باسقانىدى . تۈنۈگۈنكى سۈيقەستتىن ئامان قالغان  سۇلتان ئىسمائىلىخاننىڭ  تېخچىلا  قاپقى ئېچىلمىغان بولۇپ ، چىرايى تولىمۇ سۈرلۈك كۆرۈنەتتى .
ئەركىن –ئازادە نەپەس ئېلىشقىمۇ پېتنالماي قول باغلىغان پېتى تېخچىلا ئۆرە تۇرۇشقان ئەمىر –بەگلەرگە سۇلتان ئىسمائىلخان ئولتۇرۇشقا ئىجازەت بەردى .
-جانابىي ئەمىر –بەگلەرگە ئىجازەت .
-قىبلىگاھىمنىڭ ھىممىتىگە ھەشقاللا!
ئەمىرلەر ئۆزلىرىنىڭ ئورۇنلىرىنى تېپىشىپ ئەيمىنىپراق ئولتۇرۇشتى .
-ئول سۇلتانۇل مۇھەققىقىن بولمىش خوجا ھىدايتۇللا ئىشان دەرگاھىغا چاپارمەن ماڭدۇردىڭىزمۇ ، ئەمىر؟-سورىدى سۇلتان ئىسمائىلخان تېخچىلا ئولتۇرۇشقا پېتنالماي ئۆرە تۇرغان مىرزا ھەيدەر دوغلاتىغا قاراپ .
-قىبلىگاھىمغا مەلۇم بولغاي –دېدى مىرزا ھەيدەر دوغلاتى بېشىنى  تۆۋەن ئېگىپ ،- ياتىشبەگ بامداتتىن  يېنىپلا پەرمان تاپشۇرۋالغان ، كېلەر مۆھلىتى بولدى .
سۇلتان ئىسمائىلخان كۆزلىرىنى  يېرىم يۇمغىنچە يەنە جىمجىت         ئولتۇراتتى . تۇرقىدىن كاللىسنىڭ تولىمۇ چېگىش ، زىددىيەتلىك خىياللار بىلەن تولۇپ كەتكەنلىكنى بىلۋالماق ئانچە قىيىن ئەمەس ئىدى. خوجا ھىدايتۇللا ئىشاننىڭ ئىسمىنى ئاڭلىغان قەشقەرنىڭ ئەمىر –بەگلىرى سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ قەشقەرگە تۇيۇقسىز پەيدا بولۇشى بىلەن خوجا ھىدايتۇللا ئىشاننى ياتىشبەگ ئارقىلىق چاقىرتىشنىڭ بىرەر مۇناسىۋىتى بارلىقنى پەرەز قىلىشىپ بىر-بىرىگە كۆزىنىڭ قۇيرۇقىدا قارىشىۋالدى . ئەمىرلەرنىڭ ئارىسىدىكى سۈلۈكى ئىشقىيە مۇرىتلىرى بولسا بىرەر بالا- قازانىڭ شەپىسنى سەزگەندەك يۈرەكلىرى ئەنسىز سوقۇشقا باشلىدى .
شۇ ئەسنادا ساراينىڭ قوش قاناتلىق نەقىشلىك ئىشىكى تۈۋىدە بېشىغا ئاپئاق سەللە ، ئۇچىسغا تېگى ئاق ، چىغ يوللۇق شايى يەكتەك كىيۋالغان ھىدايتۇللا ئىشاننىڭ گەۋدىسى كۆرۈندى .ئۇنىڭ ئارقىسدىن ياتېشبېگى كېلۋاتاتتى.
ئۆزىنى خاتىرجەم تۇتۇشقا تىرىشۋاتقان بولسىمۇ ، چىرايىدىن كۆڭلىنىڭ خاتىرجەم ئەمەسلىكى چىقىپ تۇرغان ھىدايتۇللا ئىشان تۆرىدىكى ھەشەمەتلىك كۇرسىدا سۈر-ھەيۋەت بىلەن ئولتۇرغان سۇلتان ئىسمائىلخاننى  كۆرۈپ قاتتىق چۆچۈپ كەتتى . يۈرىكى ئامبۇردا قىسقاندەك سىرقىراپ ۋۇجۇدىنى خۇددى كەلكۈندەك بېسىپ كەلگەن بىر ۋەھىمە پۇت- قوللىرىدا جان دىدارىنى قويمىدى ، پالاققىدە يىقلىپ چۈشۈشتىن ئۆزىنى ئاران ئاران تۇتۇپ تۇردى .ئىشان ئىسمائىلخاننىڭ تېخچىلا ھايات تۇرغانلىقنى كۆرۈپ ، ئۆزىنىڭ چوڭ بىر بالا –قازاغا دۇچ كەلگەنلىكنى دەرھال چۈشەندى .
‹‹خەۋەرچى كەپتەر شۇڭا تۈنۈگۈن قايتىپ كەلمەپتىكەن-دە ، قانداقسىگە ئامان قالغاندۇر بۇ دەھرىي ياكى ھىجابۇل –غەيىبلەر قول سېلىپ بولغۇچە قۇيرۇق تۇتقۇزماي ياپچاندىن  ئۆتۈۋالمىغانمىدۇر؟...
ئىشان كۆزلىرى سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ سوغۇق نۇر چاقناپ تۇرغان كۆزلىرىدىن ئەپ قېچىپ  تۇرۇپ سالام بەردى :
-ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم ،خانۇ خاقان ئالىيلىرى .
ئىسمائىلخان ئىشاننىڭ سالمىغا سوغۇق بىر نەزەر تاشلاش بىلەن كۇپايلەندى .
سالمى ئىلىك ئېلىنمىغان ئىشاننىڭ ۋۇجۇدىغا يەنە بىر بىر ھەسسە ۋەھمە ئولاشتى .
‹‹ھە...ھىجابۇل غەيىبلەر بىلەن تۇتۇشۇپتۇ ، بۇلارنى ئارانلا يەتتە ئادەم  دېگەن ئەمەسمىدى . قانداقسىگە  ئامان قالغاندۇر-ھە!ئەھۋالىنىڭ تېگى –تەكتىنى بىلىپ قالمىغاندۇر ؟ مۇمكىن ئەمەس. ھىجابۇل غەيىبلىرىم  ھەرگىز ئىقرار قىلمايدۇ ، بەلكىم مەندىن گۇمانلانغاندۇر ، مىرزا باباقبەگ دېگەن مۇرتەتنىڭ كۆزىدىن ھېچنېمە  قېچىپ قۇتۇلالمايدۇ .
ئاشۇ ئاسىي مۇناپىق خاننىڭ  گۇمانىنى ماڭا بۇرىغان گەپ ، ياپىرىم ، ئاۋۇ دەججال مەلكىنىڭ ماڭا تىكىلگەن كۆزلىرى  نېمانچە ئاداۋەتلىك  ، مەيلىلا ئانچىكىم گۇمان بىلەن نېمە قىلالايتتى . تېنىۋالمەن .ئاللانى ، مۇھەممەد مۇستافا سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسسەللەمنى ، چاھاريارنى ، كالامۇللانى ، قۇتبىل ئەقتابلىقنى ،پىرى بۈزرۈكلۈكىمنى شېپى كەلتۈرۈپ  قەسەم ئىچىمەن . تېخى قاملىشىپ قالسا بۇئىشنى قارا مۇسۇلمان .ئىسھاقىيەچى مۇرتەت مەخدۇمزادىلەرگە دۆڭگەپ قويۇپ قۇتۇلۇپ كېتىشىممۇ مۇمكىن .
ئى كەرامەتۇللا كاتبىن بابائى بۈزرۈكۈم ، مازار پادىشاھى پەدەرىم ماڭا مەدەت قىلغاۇسىزلەر ....››
-قىبلىگاھىمىزنىڭ مۇبارەك پايە-قەدەملىرىنىڭ  ئەزىزانە قەشقەر دىيارىغا يەتكەنلىكىدىن بخەۋەر قاپتۇق –دېدى بىر ئاز ئېسىنى يىغقان ھىدايتۇللا ئىشان ياغلىما تىلنى ئىشقا سېلىپ ،-ئەمىر مىرزا ھەيدەر دوغلاتى جانابلىرى خەۋەر بېرىۋەتكەن  بولسا ، ئالدىلىرىغا ئىستىقبالغا چىقار ئىكەنمىز ....
-سۇلتانۇل مۇھەققىقىن بولمىش ھەزرىتىمنىڭ كەشپۇ –كارامەتلىرى ئون سەككىز مىڭ ئالەمنىڭ سىر-ئەسرارلىرىنى بىلىپ تۇرۇقلۇق ، بۇ ئىشتىن بىخەۋەر قالغىنغا ھەيرانىمەن ،-دېدى سۇلتان ئىسمائىلخان چىرايىنى ئۆزگەرتىمەي .
خاننىڭ ئىككى بىسلىق سۆزلىرىدىن دەماللىققا بىرەر مەنىنى ھېس قىلالمىغان خوجا ھىدايتۇللا ئىشان  ،خاننىڭ ئۆزىنى ‹‹سۇلتانۇل مۇھەققىقىن ››دەپ ئاتىغانلىقىدىن بىر ئاز خاتىرجەم بولۇپ  يەن سۆزنى داۋاملاشتۇردى :
-بىز گەرچە سۇلتانۇل مۇھەققىقىن ۋەلىيۇللا بولساقمۇ ئون سەككىزمىڭ ئالەمنىڭسىز-ئەسرارىنى تامامىي بىلىپ تۇرۇشقا يەنىلا ئاجىزمىز . شۇ تاپتا ئانھەزرىتىمنىڭ ئاپتاپتەك جامالىنى كۆرۈپ تۇرغانلىقمىزدىن چەكسىز بەختيارلىق ھېس قىلساقمۇ ئەمما ئالدىلىرىغا چىقىپ ئىستىقبال بەجا كەلتۈرەلمىگەنلىكىمىزدىن كۆپ ئەپسۇسلانماقتىمىز .
ئىشاننىڭ ھېچنېمىنى بىلمىگەن قىياپەتكە كىرۋېلىپ ، ھەدەپ سۆز ئوينىتىشدىن بىزار بولغان مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم غەزىپىنى ببېسۋالالماي  چاچراپ ئورنىدىن تۇردى .
-ئىشان ھەزرەتلىرىنىڭ نېمىدىن ئەپسۇسلىۋاتقانلىقى  شۇ تاپتا ئۆزىگە ئايان ئالدىمىزغا ئەۋەتكەن ھىجابۇل –غەيىبلىرى ناھايتىمۇ ياخشى ئىستىقبال بەجا كەلتۈردى ، ئەمما پاختىنىڭ ئارىسىدا ئوت ساقلاپ تۇرۇشقا  قادىر قۇدىرىتى چەكسز ئىگەم بۇيرۇمغانىكەن ، ئامان قالدۇق .
ئىشاننى يەنە بىر قېتىم سۈر باستى . ھە ،ئەتىگەندىلا ئەمىر مەھكىمىسگە تەكلىپ قىلىپ كەلگەن ياتىشبېگى كۆرۈپ تۈنۈگۈندىن  بېرى قايتىپ كەلمىگەن خەۋەرچى كەپتەرنىڭ يولىغا تەلمۈرۈپ ھەر خىل خىياللار بىلەن تۈزۈك ئارام ئالالمغان ھىدايتۇللا ئىشاننىڭ ئەرۋاھى قىرىق گەز ئۇچقانىدى .ئادەتتە ئەمىر مەھكىمىسگە  تەكلىپ قىلىنمىسا مەھكىمە بىكاۋۇلبېگى ياكى ئۇنىڭ ئورۇنباسارى ، ھېچبولمىغاندا ئەمىر مەھكىمىسنىڭ  چاپارمەنلىرى  ئىززەت-ئىكرام بىلەن تەكلىپنامە ئېلىپ چىقاتتى. بۈگۈنكى بۇ تەكلىپ تولىمۇ غەلىتە ئىدى . خاس ئوغىرى –قاراقچىلار بىلەن ھەپلىشدىغان قەشقەرنىڭ ئامانلىق ئىشلىرىغا مەسئۇل ياتشىبېگى ھېچقانداق ھۆرمەت-ئېھتىرامسىزلا  ئىشاننى  ئەمىر مەھكىمىسگە  تەكلىپ قىلىپ ، ھازىرلا  يولغا چىقىشنى تەلەپ قىلىپ مىختەك قاراپ ئولتۇراتتى .ئۇنىڭ تولۇق قوراللانغان  يۈز نەپەر  نۆكىرى ئىشان قەسرىنىڭ ئالدىدا بۇتتەك  قېتىپ تۇراتتى .‹‹ئىشتانغا چىققان كۆڭۈلگە تايىن ››دېگەندەك ئەسلىدىنلا كۆڭلىدە جىن بار ئىشان ياتىشبېگىنى كۆرۈپلا ساراسمىگە چۈشكەن ، سۇلتان ئىسمائىلخاننى قەستىلەش پىلانىنىڭ ئەمەلگە ئاشمىغانلىقنى سەزگەنىدى .
مانا ئەمدى ، مەلىكە مۆھتەرەم خېنىمنىڭ سۆزلىرىنى ئاڭلاپ ، سۇيقەستىنى سۇلتان ئىسمائىلىانغا تولۇق بىلىپ قالغانلىقنى ھېس قىلدى . شۇنداقتىمۇ ھىيلىگەرلىك بىلەن تىركەشتى .
-مەلىكە مۆھتەرەم خېنىمنىڭ بۇنداق دېيىشىدىكى مۇددىئاسى نېمىكىن ؟
-مۇددىئا ئوپئۇچۇق ،-دېدى ئىشاننىڭ چىراي ئىپادىسنى  كۆزىتىپ تۇرغان  مىرزا باباقبەگ سۆز ئېلىپ ،-تۈنۈگۈن سىيتلە بىلەن ياپچان ئارىلىقدىكى چۆلدە قاتىللارنىڭ ھۇجۇمىغا ئۇچرىغان بولساقمۇ ئاللاھنىڭ ئىنايىتى بىلەن ئامان قالدۇق بۇ ئىشلار ھەزرىتىمگە ئانچە سىر بولمىسا كېرەك دەپ ئويلايمەن .
-تۆھمەتخورنى ئاللامۇ كەچۈرمەيدۇ –دېدى ئىشان كۆكەرمىلىك بىلەن چىچاڭشىپ ۋە سۇلتان ئىسمائىلخانغا قاراپ زارلىدى ،-داد!ئى ئادالەتپاناھىم ،بىراۋ كونا نىزا-ئاداۋەتلەرنى  باھانە قىلىپ تۆھمەت چاپلاۋاتىدۇ . بۇ ئىش ئادالەت تەختىنىڭ سۇلتانى بولمىش ئانھەزرىتىمنىڭ شان –شۆھرىتىگە نوقسان يەتكۈزىدۇ .
-ھەزرىتىم ئارتۇقچە ئىزتىراپتا  بولمىغاي ،-دېدى  سۇلتان ئىسمائىلخان ئىشانغا مىختەك تىكلىپ تۇرۇپ ،-شۇنى بىلگۈم كېلدۈكى ، بۈيۈك سەئىدىيە تەسەررۇپىدا ئەھلى سۈلۈك پېشۋالىرىدىن  جانابلىرىدىن بۆلەك يەنە بىر سۇلتانۇل مۇھەققىقىن بارمىدۇر؟
-ئەلۋەتتە يوقتۇر، سۇلتانۇل مۇھەققىقىنلىق ماقامىغا يېتىش پەقەت بىزلەركىم سائادەتمەن سۈلۈكى ئىشقىيە پىرى ئەزەمگە نىسىپ بولغاندۇر .-دېدى سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ  مەقسىتنى چۈشەنمىگەن  ھىدايتۇللا ئىشان ئۆزىنى كۆرسىتىشكە ئالدىراپ پو ئېتىپ .
-ئۇنداقتا يېڭىساردىكى ھىجابۇل –غەيىبلەرگە  ئەۋەتكەن مۇنۇ پەرماننى جانابىي سۇلتانۇل مۇھەققىقىننىڭ يازغانلىقىدىن زىنھار گۇمانلانمىساق  بولغۇدەك .
سۇلتان ئىسمائىلخان شۇنداق دېدى –دە ‹‹تارتۇق››نىڭ قوينىدىن تېپىۋالغان تېرە قاپچۇقىنى  ئىشانغا كۆرسەتتى .
تېرە قاپچۇقنى كۆرگەن ئىشان ياغاچتەك قېتىپلا قالدى .
-ئۇشبۇ پەرماننى جانابىي سۇلتانۇل مۇھەققىقىن ئۆز كۆزى بىلەن كۆرۈپ باققاي ،-دېدى سۇلتان ئىسمائىلخان بىر چەتتە  قاراپ تۇرغان ھۆدەيچىگە تېرە قاپچۇقنى تەڭلەپ ھۆدەيچى تېرە قاپچۇقنى خاننىڭ قولىدىن ئېھتىرام بىلەن ئالدى-دە ھىدايتۇللا ئىشاننىڭ  ئالدىغا كىلىپ توختىدى .
-قېنى ئېچىپ كۆرۈپ باقسىلا ، ھەزرىتىم .
ئىشان تېرە قاپچۇقىنىڭ  ئىچىدىكى خەتنى تىترەپ تۇرغان  قوللىرى بىلەن تەستە ئالدى –دە كۆزلىرىنى چىمىلداتقىنچە نەزەر تاشلىدى . شۇ دەقىقىدە  ئۇنىڭ پۈتكۈل بەدىندىن يامغۇردەك قارا تەر تۆكۈلەتتى .
-ئى ئادالەتپاناھىم ،مېنىڭ نامىمدا يېزىلغان بۇ پەرمان ، بىراۋلارنىڭ  ئالدىن پىلانلانغان  سۇيقەستىدۇر ،-دېدى ئىشان  زارلىنىپ ،-ئالىيلىرى بۇ ئىشنى سەۋرچانلىق بىلەن  تەھقىقلاپ كۆرگەيلا .
بۇ چاغدا ئورنىدىن تۇرۇپ سۆزلەشكە ئاغزىنى ئۆمەللىگەن مىرزا ھەيدەر دوغلاتىنى  سۇلتان ئىسمائىلخان شەرەت بىلەن توختىتۋالدى –دە ئىشاندىن سورىدى ؛
-ئۇنداقتا ئېيىتسىلا  ، ھەزرىتىم ، بۇ كىملەرنىڭ  پىلانلىغان سۇيقەستىدۇر ؟
-بىلگۈچى ئاللا-دېدى ئشان تېخىمۇ  بەك ئۇششۇقلۇق  قىلىپ، ئەمما  سۈلۈكى ئىسھاقىيەچىلەردىن  گۇمانىم باردۇر. چۈنكى ، ئۇلار مەنكىم سۈلۈكى  ئىشقىيە پېشۋاسىنى  ھەر قاچان  قەستىلەپ كەلدى .
سۇلتان ئىسمائىلخان خاتىرجەملىك  بىلەن يەنە سورىدى ؛-ئىشان ھەزرەتلىرى  ئۇنتۇپ قالمىسۇنكى ، تۈنۈگۈن  شۇم ئەجەل قوينىدىن مىڭ بىر جاپادا قۇتۇلۇپ قالغىنى  سۈلۈكى ئىشقىيە پىشۋاسى  سۇلتانۇل مۇھەققىقىن جانابلىرى  بولماستىن ، بەلكى مەن ۋە مېنىڭ ھەمراھلىرىمدۇر .
-ئانھەزرىتىم سۈلۈكى ئىسھاقىيەگە ئىرادەت قىلغانلىقى  ئۈچۈن ، ئۆز يارەنلىرىدىن  زىنھار گۇمانلانمايدىغانلىقى بىزگە ئايان ،-ئىشان ئەمدى سۇلتان ئىسمائىلخانغا ھۇجۇم قىلىشقا باشلىدى ،-ئەگەر بۇ سۇيقەستىنى بىزنى قىلدى دەپ گۇمانلىنىپ ئۇۋال قىلمەن دېسلە بىرەر دەلىل –ئىسپات كۆرسىتىشلىرى كېرەك . بولمىسا زىنھار قايىل بولمايمەن . ناۋادا زۇلۇم قىلمەن دېسلە مانا مەن تەييار شۇل سەۋەبلىك ئۆتكۈزگەن گۇناھكەبىرلىرىنى  ياراتقان ئاللاھ ئىگەم ھەرگىز چۈشۈرمەيدۇ .
سۇلتان ئىسمائىلخان ‹‹ئەمدى سۆزلىسلە ››دېگەننى قىلىپ مىرزا ھەيدەر  دوغلاتىغا قاراپ قويىدى.
-ھەزرىتىمگە دەلىل –ئىسپات كېرەك  بولسا ئۇمۇ بار –دېدى مىرزا ھەيدەر دوغلاتى خەتنى ئەكىلىپ ئىشانغا تەڭلىدى .ئىشاننىڭ بۇرنى سارغىيىپ كۆزلىرى ئالاق-جالاق بولۇپ كەتتى ، مەدەت تىلەپ ئەتىراپىغا ئالاڭلاپ قارىدى . ئىشانغا قول بېرىپ سۈلۈكى ئىشقىيە يولىنى  تۇتقان بىر قىسىم ئەمىرلەرنىڭ قۇرقۇنچىتىن جان-ئىمانى چىقىپ كەتكەنىدى .ئىشاننىڭ جالاقلاپ تىتىرەپ تۇرغان ۋۇجۇدىدىغا قولىنى ئۇزىتىپ خەتنى ئالغۇدەك ماجالى قالمىغانىدى .
ھەر قانچە ھىيلە ئىشلىتىپمۇ بۇ جىنايەتتىن قېچىپ قۇتۇلۇشقا كۆزى يەتمىگەن ئىشان ، سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ دەھشەت يېغىپ تۇرغان كۆزلىرىگە شۇنداقلا قارىدى –دە يەرگە موكلا تىزلاندى .
-ئازماس ئاللا ، قىبلىگاھىم شاپائەتلىكتۇر.
ئىشان ھۆركىرەپ يىغلىۋەتتى.جان قايغۇسىدا قالغان ئىشاننىڭ ۋۇجۇدىدا ئىلگىرىكى تەكەببۇرلۇقتىن ئەسەرمۇ قالمىغانىدى .
-ھەزرىتىمنى ئوبدانراق جايلاشتۇرۇپ قۇيۇڭلار .-دېدى نېمىندۇر خىيالىدىن ئۆتكۈزگەن سۇلتان ئىسمائىلخان .
ياتىشبېگى ئىككى نۆكەرگە  بۇيرۇپ  توختىماي يىغلاۋاتقان ئىشاننى ئاچقىپ كەتتى .
سۇلتان ئىسمائىلخان پېشانىسنى تۇتقىنچە چوڭقۇر خىيالىغا غەرق بولغانىدى ، ئەمىرلەر نېمە دېيىشنى ، نېمە قىلىشنى بىلەلمەي ھاڭۋېقىپ تۇرۇشاتتى.
-ئەمىرلەرگە ئىجازەت –دېدى سۇلتان ئىسمائىلخان بىردىنلا خىيالىدىن باش كۆتۈرۈپ .
-ئانھەزرىتىمنىڭ ھىممىتىگە ھەشقاللاھ .
مىرزاباباقبەگ ، مىرزا ھەيدەر دوغلاتى ۋە مەلىكە مۆھتەرەم خېنىمدىن باشقا ئەمىرلەر سارايدىن  چىقىپ كېتىشتى .
-بۇ رىياكار ئىشاننىڭ كاللىسنى دەرھال ئېلىشلىرى كېرەك ئىدى ، خان ئاتا ،-دېدى مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم ئۆزىنى تۇتۇۋالالماي ،-رەھىمدىللىكنىڭمۇ چېكى بار.ئول مۇناپىقنى دەماللىققا ئۆلۈمگە بۇيرۇمغانلىقلىرىنىڭ بائىسى نېمە ئىكىن ؟
سۇلتان ئىسمائىلخان مەلىكە مۆھتەرەم خېنىمغا جاۋاب بەرمەي مىرزا باباقبەگ بىلەن مىرزا ھەيدەر دوغلاتىغا قارىدى .
-بۇ ھەقتە جانابىي ئەمىرلىرىمنىڭمۇ مۇددىئاسىنى بىلگۈم بار.
-سۈلۈك ماجرالىرى سەۋەبلىك بۈيۈك سەئىدىيە تەسەررۇپنىڭ سەلتەنىتنى ھەر قاچان تەۋرەپلا كەلدى ،-دېدى مىرزا باباقبەگ ئويلانغان ھالدا ،-نەچچە يىلدىن بېرى ئەل-رەئىيەت بۇ جەڭگى –جېدەللەرنىڭ  ئازابىنى ئاز تارتىمىدى .مەخدۇمزادە خوجا ئابدۇللا ئىشان ھەزرەتلىرى قازا قىلغاندىن كېيىن سۈلۈك ماجرالىرى بىر مەھەل جىمىققانىدى . مانا ئەمدى ئويلىمغان يەردىن خوجا ھىدايتۇللا ئىشان ئانھەزرىتىمنى قەستىلەپ كۆزىنى سەلتەنەتكە تىكى .بۇنىڭدىن ئايانكى ، بىر ، كۈشەندىدىن قۇتۇلغان سۈلۈكى ئىشقىيەچىلەر ئەمدى نەزىرنى تەخىتكە ئاغدۇرماقتا .ئەلھەمدۇلىللا چوڭ بىر سۇيقەستتىن ئامان قېلىپ ، سۈيقەسچىنىمۇ تۇتۇشقا مۇۋەپپەق بولدۇق .مېنىڭچە بولغاندا ، خان ئالىيلىرى رەقبىنى بىلۋالغانىكەن ، زىنھار سىلە-رەھىم قىلماسلىقى كېرەك.
-خوجا ھىدايتۇللا ئىشاننىڭ ئىككى يۈزلىمچى قارانىيەت ، رىياكار ئادەم ئىكەنلىكنى شاھزادە يولۋاسخان

umidwar

شاھزادە يولۋاسخان  زامانىسدىلا بىلگەن بولساممۇ ، ئانھەزرىتىمنىڭ  ھىممەت –شاپائىتىگە  ئېرىشىپ قەشقەرنىڭ  ئەمىرلىك مەنسىپىدە  ئولتۇرغىنىمدىن  بېرى ئول ئىشاننىڭ شېرى- شېكەر سۆزلىرىگە  ئىشنىپ ،خان ئالىيلىرىغا  مەلۇمات يوللىغىنىمدىن كۆپ ئەپسۇسلىنۋاتمەن ،-دېدى مىرزا ھەيدەر دوغلاتى ،-ئەمدى بىلدىمكى  خوجا ھىدايتۇللا ئىشاننىڭ سەلتەنەتكە  قىلچە ساداقىتى  يوق ئىكەن . يېقىنقى بىر ناچچا ئاي ئچىدە ھېلقى يارلىق سەۋەبلىك قەشقەردە  كۆپ ماجرالار  يۈز بەردى . مۇرىتىل –ھىدايەتچىلەر  يارلىقنى دەستەك قىلىپ  خانلىق قانۇن-جاساقلار بىلەن قارشىلاشتى .ھىدايتۇللا ئىشان بىلەن بىر نەچچە قېتىم  سۆزلەشكەن بولساممۇ  نەسىھەتىمگە زادىلا قۇلاق سالمىدى . سۈلۈكى ئىشقىيە مۇرىتلىرىنى  ئوردا بىلەن  قارشىلىششقا  ئوچۇقتىن –ئوچۇق قۇتراتتى. بۇ ھەقتە ئوردىغا بىر نەچچە قېتىم مەلۇمات يوللىغانىدىم . مانا ئەمدى ئىشاننىڭ  دېيىشكىنمىزدەك  ئوردا ئەمىرلىرى  ئارىسىدا ئىشاننىڭ يېقىنلىرى بار. ئۇلار سۇيقەستىنى  بىللە پىلانلاشقان ۋە خان ئالىيلىرىنىڭ  ئاۋامچە كىينىپ خۇپىيانە ئەل ئارىلاۋاتقانلىقنى  ئىشانغا ئالدىن خەۋەر بېرىۋەتكەن . ئۇلارنىڭ مەقسىتى سەلتەنەتنى  چاڭگىلغا ئېلىش . مېنىڭچە ، چاياننى تېپىۋالغانىكەنمىز ۋاقتىدا ئۇجۇقتۇرۋەتكىنمىز ئەۋزەل . بۆرە بىلەن دوست بولساق  ھامان قويغا زىيان .
مىرزا ھەيدەر دوغلاتىنىڭ  ئاخىرقى سۆزلىرىدىن ھاياجانلانغان مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ  تېخىغىچە بىر قاراراغا كېلەلمەي دېلغۇل بولۇۋاتقانلىقنى كۆرۈپ تۆۋەندىكى ئىككى مىسرا نەزمىنى ئوقۇدى :
كۆرۈنسە كىمنىڭ كۆزىگە دۈشمەن ،
ئۆلتۈرمەيدىكەن ، ئۆزىگە دۈشمەن
شېئىرنى ئاڭلاپ مىرزا باباقبەگ مەلىكىگە قاراپ قايىللىق  بىلەن باش لىڭىشتتى ...
-جانابىي ئەمىرلىرىمنىڭ  مەقسىتنى پۈتۈنلەي چۈشەندىم ،-دېدى سۇلتان ئىسمائىلخان خىيالچانلىق بىلەن –ئەلۋەتتە بۇ رىياكار  ئىشاننىڭ  دەرھال كاللىسنى  ئېلىش كېرەك ئىدى . ئەمما شۇنى ئۇنتۇلۇپ قالمىسۇنلاركى ، پۇتكۇل سەئىدىيە  تەسەررۇپىدىكى  رەئىيەتنىڭ  يېرىمى  دېگۈدەك  ئول رىياكار ئىشانغا ئىرادە قىلىدۇ . شول تاپتا بىز ئۈچۈن ئىشاننى ئۆلۈمگە بۇيرىماق  تولىمۇ ئاسان . ئەمما تۇمەنمىڭلىغان  مۇرىتدىل ھىدايەتچىلەرگە نېمە دەيمىز . ناۋادا ئۇلار پىر بۈزۈرۈكمىزنى ئۆلتۈرۋەتتى دەپ سەلتەنەتكە قارشى قوزغالسا قانداق قىلىمىز .بىر ئاسىي مۇناپىقنىڭ ئۆلۈمى بىلەن پۈتكۈل سەئىدىيە تەسەررۇپىدا تۈگىمەس جەڭگى –جېدەل باشلىنىپ كېتىشى مۇمكىن. مېنىڭ شۇ تاپتا كۆزدە تۇتۇۋاتقنىم بۈيۈك سەئىدىيە سەلتەنىتنىڭ  ئەمىنلىكنى  ، بىھۇدە قان تۆكۈلۈشنىڭ  ئالدىنى ئېلىش .
ئانھەزرىتىم ھەقىقەتەن دانالىق بىلەن يىراقنى كۆزلەپتىلا ،-دېدى خاننىڭ مۇلاھىزىسىگە قايىل بولغان مىرزا باباقبەگ ،-ئەلۋەتتە سەلتەنەتنىڭ  مۇقىملقى ، ئەل- رەئىيەتنىڭ  ئاسايىشلىقى ھەممىدىن ئەۋزەلدۇر . خوجا ھيىدايتۇللا ئىشاننىڭ  ئۆلۈمى سەۋەبلىك ئەل –رەئىيەت ئارىسىدا تۈرلۈك پىتنە-پاساتنىڭ پەيدا بولۇشى ، سۈلۈكى ئىشقىيە قىساسچىلىرىنىڭ قوزغىلىپ كېتىشى تۇرغانلا گەپ ، ئەمما بۇنى دەپ ئول رىياكار ئىشاننى ئاسانلىقچە بوش قويۇۋېتىشكە زىنھار بولماس . ئېھتىمالىم ، ئانھەزرىتىمنىڭ بۇ ھەقتە ئويلىغانلىرى  باردۇر .
-مەن ئەتىگەندىن بېرى كۆپ ئويلاندىم ،-دېدى سۇلتان ئىسمائىلخان ،-خوجا ھىدايتۇللا ئىشاننى تەسەررۇپىمىزدىن بالا –چاقا ، جەددى –جەمەتى بىلەن قوغلاپ چىقرىش ، بۇ زېمىنغا ئىككىنچىلەپ ئاياغ باسماسلىق ھەققىدە يارلىق چۈشۈرمەكچىمەن .
-ئۆلتۈرگىلى بولمىغاندىن كېيىن  قوغلىۋەتمەكتىن ئۆزگە تەدبىرمۇ يوق ئوخشايدۇ ،-دېدى مىرزا باباقبەگ ھەسىرەتلەنگەن ھالدا .
قولۇڭدا تاش بولسا ، تاش ئۆزرە يىلان ،
جىنايەت بولىدۇ ئۇرمىساڭ شۇئان .
مەلىكە مۆھتەرەم خېنىم سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ خوجا ھىدايتۇللا ئىشان ئۈستىدىن  چىقارغان ھۆكمىگە بولغان نارازىلىقنى يۇقىرىقى ئىككى مىسرا شېئىرىنى ئوقۇش ئارقىلىق بىلدۈردى . سۇلتان ئىسمائىلخان بۇ شېئىرنى ئاڭلاپ ھەسىرەتلىك تىنىپ قويدى –دە لام-جىم دېمىدى . خاننىڭ ئاللىقاچان بىر قارارغا كىلىپ بولغانلىقنى بىلگەن مىرزا ھەيدەر دوغلاتى بېشىنى تۆۋەن سالدى.
شۇنداق قىلىپ مىلادىيە 1672-يىل يازدا سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ يارلىقىغا بىنائەن خوجا ھىدايىتۇللا ئىشان ئائىلە تاۋابىئاتلىرى بىلەن سەئىدىيە زېمىنغا مەڭگۈ ئاياغ باسماسلىق شەرتى بىلەن قوغلاپ چىقىرىلدى . يالاپ ماڭغان بەش يۈز نەپەر نۆكەر ئۇنى ئەركەشتام  يولى ئارقىلىق تام مولۇن ، تاشقى ئالاي چوققىسىدىكى قىزىل ئارات ئېغىزى ، قوشقۇدۇق قاتارلىق تاغ يوللىرىدىن ئۆتكۈزۈپ بەدەخشان چېگراسى ئىچىگە ئاپرىپ قويۇپ قايتىپ كەلدى .
توققۇزىنچى باب
داغ
1
مىلادىيە 1677-يىلى كەچ كۈز.
بەدەخشاندىن يولغا چىققان ئالتە نەپەر ئاتلىق يولۇچى يۈك –تاقلىرى ئارتىلغان ئىككى تۆگە ، ئۇچ قوتازنى ئەگەشتۈرۈپ ، بۈيۈك بابۇرىيلەر سۇلالىسنىڭ سۈيى ئەلۋەك ، تاغ –دالىلىرى ئىنتايىن گۈزەل ، باي-باياشات ئۆلكىسى كەشمىرگە قاراپ كېتىۋاتاتتى . ئۈستى ئاپئاق قار ، ئاستى ياپيېشىل چىمەن ، قارىغايلار بىلەن ئورالغان تاغ يولىنىڭ ھاۋاسى تولىمۇ سوغۇق ئىدى . يولۇچىلار يوغان جۇۋىلارغا قىمدالغىنچە ئات ئۈستىدە دۈگدىيىپ ئولتۇرۇشاتتى.ھېچقايسسى موللا ساقىنىڭ غۇدراشلىرىغا ئاۋاز قاتمىدى .
-قايسى ۋاق بولغاندۇر ؟-دېدى موللاساقى تۇتۇق كۈل رەڭ ئاسمانغا قاراپ ،-دىگەر ۋاقىتغىچە بىرەر قونالغۇغا  ئۇلىشۋالساق  ياخشى بولاتتى ، ئۈچ كۈندىن بېرى سۇيۇق –سەلەڭ بىر نېمە ئىچمەي ئادەمنىڭ ئىچى قۇرۇپ كەتتى.
-شۇنى دېسىلە  ، خەلىپەم ،-دېدى يولۇچىلارنىڭ بىرى زۇۋانغا كېلىپ ،-شۇ تاپتا قەشقەرنىڭ ئاشكۆكى سېلىنىپ چاچتەك كېسىپ ئېتىلگەن مەززىلىك قىيما ئۈگرىسى كۆزۈمگە كۆرۈنۈپ كېتىپ بارىدۇ .
-سەۋر قىلسىلا ، بۇرادەر ،-دېدى موللا ساقى ئۈگرىنىڭ  ئىسمىنى ئاڭلاپ ئاغزىغا جۇغلاشقان سېرىقسۇنى غۇرتتىدە يۇتۇۋېتىپ ،-خۇدا خالسا پات يېقىندا قەشقەرنىڭ ئۈگرىسگىلا ئەمەس ، تارىدەك سوزۇپ ئەتكەن لەڭمىنگە ، جىلتىسنى قەغەزدەك  ئېچىپ تۈگكەن پېتىر مانتىسىغا ، يەنە تېخى دورا-دەرمەكلرىنى تېتىپ پىشۇرغان زىخ-تونۇر كاۋاپلىرىغا ئېغىز تېگىمىز، ئۇ كۈنلەرمۇ ئاز قىلدى .
-ئىنشائاللاھ ئېيىتقانلىرى كەلگەي ،خەلىپەم،-دېدى يەنە بىر يولۇچى ئۇلۇغ كىچىك تىنىپ .
ئات ئۈستىدە ھەمراھلىرىنىڭ سۆزلىرىنى ئاڭلاپ ئولتۇرغان خوجا ھىدايىتۇللا ئىشان ھەسىرەتلىك تىنىپ قويدى . شۇ تاپتا ئۇنىڭمۇ كۆز ئالدىدىن قەشقەردىكى ئىشان قەسرىدە ھەر كۈنى ئۈچ ۋاق داستىخىندىن كەم بولمايدىغان پولۇ-لەڭمەن ،مانتا –چۆچۆرە ، ئۈگرە-شورپا ، زىخقا تارتىپ ياكى تونۇرغا سېلىپ پىشۇرغان قوزا ، ئوغلاق ، باچكا ، ئولاي ، بۇغا ، كېيىك ...كاۋاپلىرى ، تۈرلۈك  شەربەت-شارابلار ، خۇشپۇراق ، چۈچۈمەل چايلاربىرمۇ بىر ئۆتىمەكتە ئىدى . موللا ساقىنىڭ ‹‹ئۇ كۈنلەرمۇ ئاز قالدى ››دېگەن سۆزلىرىنى قۇلاق تۈۋىدە توختىماي جاراڭلايتتى.
قەشقەرگە ، يۈزلىگەن مۇرىتلار ئايغىغا باش قويۇپ  تونلىرىنىڭ پېشىنى تاۋاپ قىلىپ ، چاڭ –توزانلارنى كۆزلىرىگە سۈرتۈپ ،خىزمىتىگە ‹‹لەببەي››دەپ قول باغلاپ تۇردىغان شانۇ شەۋكەتلىك سەلتەنەتكە يەنە قايتىشقا ئىمكانىيەت بولارمۇ –ھە ، ئۇ ئاشۇ چاغدا سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ ئۆزىنى ئۆلۈمگە بۇيرۇمغانلىقتىن  ئاللاغا شۈكۈر –سانا ئېيتقانىدى . كۆز ياشلىرىم بىلەن ئەخمەق خاننى ئالدىدىم دەپ ئىچىدە كۈلگەن ، سەئىديىيە تەسەررۇپىغا  ئىككىنچىلەپ  ئاياغ باسماسلىق ھەققىدىكى پەرماننى تاپشۇرۋالغىنىمدا قەلبىدە ئۆچەي –ئۆچەيلا دەپ قالغان ئۈمىد شامى ئاجىز پىلىلدىغانىدى . شۇنچە قەدرىنى قىلغان ، ئەتىۋارلاپ بېشىدا كۆتۈرگەن مۇرىت –مۇخلىسلىرىغا بىز ئاز تارتىشقاندەك قىلسىمۇ ، كىندىك قېنى تۆكۈلگەن ئانا تۇپرىقىدىن  قوغلىنىش ، ئايرىلىش ئازابىنى قىلچىلىك  ھېس قىلمغانىدى .شۇنداق ئىشاننىڭ  ۋۇجۇدىدا ئانا يۇرت مېھىرىنىڭ زەررىسمۇ يوق ئىدى . ئەمما ، ئىش ئۇنىڭ كۈتكىندەك چىقمىدى ، سەئىدىيە چېگرىسىدىن ئۆتۈپ بەدەخشان تەۋەسىگە خۇددى ئەزىز، ئەتىۋارلىق ، كاتتا مېھماندەك دەبدەبىلك جەررە-سامالىرى بىلەن كىرىپ كەلگەن ئاتالمىش‹‹قۇتبىل ئەقتاب››، پېشۋالىرى بولمىش كور ئىشان –خوجىلا بەئەينى بىر پارچە سۆڭەكتىن قىزغانغان لالما ئىتتەك خىرىس بىلەن سوغۇقلا كۈتۈۋالدى .ئۇنىڭ سۈلۈك تەرغىباتلىرى ، ئەمرىمەرۇپلىرىنى ،ۋەزلىرىنى ئاڭلايدىغانغا ئادەم چىقمىدى . ئۆز خوجا –پىرلىرىغا تولىمۇ  ساداقەتمەن  بەدەخشان خەلقى  بۇنام –ئەمەلى نامەلۇم تىرىشچانلىق كۆرسىتىپمۇ مەسلەكداشلىرى ئارىسىدا يەكلەنگەن خوجا ھىدايتۇللا ئىشان ئۈمىدنى بەدەخشان ئەمىرلىرىگە باغلىدى .مىڭ سەر ئالتۇن بىلەن ئىككى توپ خوتەن ئەتلىسنى ئەمىر بىلەن كۆرۈشۈش ئىلتىماسىغا قوشۇپ ئوردىغا كىرگۈزدى . ھەپتە ئۆتكەندە ئوردا شىغاۋۇل ئەمرىگە يەنە بىر مۇنچە سوۋغا –سالام سۈڭگۈتۈپ يۈرۈپ ئەمىرنىڭ قوبۇل قىلشىغا ئېرىشكەن بولدى 。
بەدەخشان ئەمىرنىڭ قوبۇل قىلغانلىق ھەققىدىكى خەۋەرنى ئاڭلىغان ھىدايتۇللا ئىشان ، مۇراسىم كىيىملىرىنى كىيىپ سۆلەتلىك ياساندى –دە موللاساقى قاتارلىق خەلىپە –سوپىلىرىى ئەگەشتۈرۈپ ئوردىغا يۈگۈردى .
-ئەمىر ئالىيلىرىنىڭ پەرمانى ، خوجا ھىدايتۇللا ئىشان ئەزىزىدىن ئۆزگىلەر سىرتتا ساقلاپ تۇرغاي ،-دېدى ئوردا دارۋازىسىدىكى  قاراۋۇللار باشلىقى ئىشاننىڭ ھەمراھلىرىنىڭ ئالدىنى توسۇپ .
بەدەخشان ئەمىرنىڭ ھەشەمەتلىك سارىيدا ئۆزىنى كۈتۈۋېلىش ئۈچۈن تەييارلانغان كاتتا مۇراسىمنى كۆز ئالدىغا كەلتۈرۈپ ، زور ئىشەنچ بىلەن ئوردىغا كىرگەن ھىديتۇللا ئشان بەدەخشان ئەمىرنىڭ  ھېچقانچە ھەشەمەتسىزلا كۈتۈپ ئولتۇرغىننى كۆرۈپ تولىمۇ تەئەججۈپلەندى .ساراينىڭ بوسۇغىسىدىن  ئاتلاپلا  بەجا كەلتۈرگەن ھۆرمەت –ئېھتىرامغا بەدەخشان ئەمىرنىڭ ئورنىدىن  تۇرۇش تۈگۈل قىمىرلىمايلا قويمىغىننى ‹‹ ۋەئەلەيكۇم ئەسسالام ›› دېگەن سۆزنى خۇشياقىمىغان ھالدا ئاغزىنىڭ ئۇچىدىلا دەپ قويغىننى كۆرۈپ ، ئىچ-ئىچىدىن خورلۇق ھېس قىلدى .
-قېنى مەرھەمەت قىلىپ ئولتۇرغايلا ، ئىشان ھەزرەت ،-دېدى زور تونغا ئورىنىپ ، ئالتۇن كۇرسىدا ئولتۇرغان بەدەخشان ئەمىرى ئىشاننى تۆۋەن دەرىجلىك ئەمىرلەرنىڭ ئاياغ تەرىپىگە قويۇلغان بوش كۇرسىغا تەكلىپ –قىلىپ ، -بەدەخشان ھىجرىتىگە كۆڭۈللىرى تارتىپ قېلىشلىرىنىڭ ، شۇنداقلا دەرگاھىمىزغا زىيارەت قىلماقنى ئىستەپ قېلىشلىرىنىڭ بائىسى نېىكىن ؟
ھېچقانداق تەكەللۇپسىزلا سورالغان بۇ سۇئال ئىشاننىڭ يەنە بىر قېتىم غەزىپىنى كەلتۈردى . خورلۇقتىن –كەمسىتىش ھۆرمەتسىزلىك يۈرەك باغرىنى ئۆتكۈ –پىچاقتەك تىلغاپ تاشلىدى .
بۈيۈك بەدەخشان تەسەررۇپىغا ھىجرەت قىلمىقمىزدا ئون سەككىز مىڭ ئالەمنىڭ خانۇ خاقانى ئانھەزرىتىمنىڭ ئاپتاپتەك جامالىغا قېنىۋېلىش ھەم مۇلاقەتتە بولۇپ ئىستېدات دۇردانلىرىدىن تەلىم ئېلىشتىن  ئۆزگە مۇددىئا يوقتۇر.
-يوقسۇ ،ئىشان ھەزرەت ، كۆپ مۇبالىغە قىلۋەتتىلە،-دېدى ئەمىر ئىشاننىڭ زىيادە ماختاشلىرىدىن بىزار بولغان ھالدا ،-پەقەت بۈيۈك بابۈرىيلەر تەسەررۇپىنىڭ سەلتەنەت تىزگىننى تۇتۇپ تۇرغۇچى ئەۋرەڭزىپ  ئالىيلىرىلا ئون سەككىز مىڭ ئالەمىنىڭ  خانۇخاقانى  بولۇشقا مۇناسىپتۇر . بىزلەر بولساق ئول قىبلىگاھمىزنىڭ ھامىيلىقىدىكى  كىچىكىكىنە بىر يۇرتنىڭ ئەمىردۇرمىز خالاس.
خۇشامەت سۆزلىرىنىڭ كارغا كەلمەيۋاتقانلىقنى ھېس قىلغان ھىدايىتۇللا ئىشان نېمە دېيىشنى بىلەلمەي بىز ھازا تۇرۇپ قالدى .
-ئەمىر جانابلىرى ھەقىقەتەن ۋاپا-ساداقەت ئەھلى ئىكەن ،-دېدى ھىدايتۇللا ئىشان چىرايىغا خۇشامەت كۈلكىسنى يۈگۈرتۈپ ،-بۇ دۇنيادا ئالىيلىرىدەك ۋاپا ئەھلىدىن  يەنە قانچىسى بار دەيلا ، مانا بىزلەركىم قۇتبىل  ئەقتاب، سۇلتانۇل مۇھەققىقىن بولمىش ئەھلى سۈلۈك پېشۋاسى سەئىدىيە تەسەررۇپىنىڭ  سەلتەنىتنى مۇستەھكەملەش ئۈچۈن بىسيار كۈچ ، زېھىن سەرپ ئەتكەنىدىم . ھالا يېقىنقى يىللاردا تەخىتتە ئولتۇرغان سۇلتان ئىسمائىلخان جىيەن ئوغلى –ھەقىقي تەخىت ۋارىسى شاھزادە يولۋاسخاننى قەتلە قىلىپ تەخىتنى تارتىۋالدى . ئۇنىمۇ ئاز دەپ ، ئەھلى سۈلۈك تەرغىباتىنى  چەكلەپ ، سۈلۈك ئەھلىگە سەلتەنەت سۈرى بىلەن زۇلۇم سالدى، ئەل-رەئىيەتنىڭ  نارازىلقىغا پەرۋا قىلماي تەخىتنى ئوڭچە  ئىگىلىۋالدى . ئىككى ئېغىز لىللا گەپ قىلىپ قويغىنىم ئۈچۈن ، مېنى سەئىدىيە تەسەررۇپىدىن  قوغلاپ چىقاردى . ئول نائىنساب خان ھازىر ھەدەپ لەشكەر توپلاپ بۈيۈك بابۇرىيلەر تەسەررۇپى بىلەن ئاستىراخالار تەسەررۇپىنى ئىستېلا قىلىش ئۈچۈن تەييارلىق كۆرۈۋاتىدۇ . ناۋادا ئەمىر ئالىيلىرى ئىسمائىلخان بىتۇيۇق تۇرغان مۇشۇنداق  پۇرسەتتىن  پايدىلىنىپ ، سەئىدىيە تەسەررۇپىغا لەشكەر تارتىسلا ، ئول زېمىننى ئاسانلا ئىتائەتلىرىگە ئالغان بولاتتىلە ، باھادىرلارچە  شانۇ شەۋكەتلىرى  جاھانغا تارقىلاتتى . خانۇ خاقان ئەۋرەڭزىپ ئالىيلىرىمۇ كۆرسەتكەن بۇ ئەجىر –تۆھپىلىرى ئۈچۈن جانابلىرىنى  كاتتا ئىنئاملار بىلەن تارتۇقلىغان بولاتتى .
ھىدايتۇللا ئىشان بەدەخشان ئەمىرنىڭ كۆزىنى يېرىم يۇمۇپ جىم ئولتۇرغىننى كۆرۈپ ، سۆزۈم تەسىر قىلۋاتقان ئوخشايدۇ دەپ ئويلىدى ، پەسكەش مۇددىئاسىنى تېخىمۇ ئەزۋەيلەپ سۆزلەشكە باشلىدى :
-ناۋادا باھادىر ئەمىر جانابلىرى بۇ ئۇلۇغ ئىشقا تۇتۇنىسىلا ، مەنكىم قۇتبىل ئەقتاب پىرى بۈزرۈك سەئىدىيە تەسەررۇپىدىكى نەچچە تۈمەنلىگەن مۇرىت-مۇرشىدلىرىم بىلەن ھەزرەتلىرىگە  ھەمدەام بولۇپ  ، ئاتقان ئوقلىرى ، چاپقان قىلىچلىرى بولۇشقا تەييارمەن . ھەر يىلى ھەزرەتلىرىگە تۈمەن سەر ئالتۇن كۈمۈش ئولپان تاپشۇرۇشقا كېپىللىك قىلمەن .
-ئىشان ھەزرەتنىڭ كىندىك قېنى تۆكۈلگەن مۇقەددەس تۇپراق بولمىش ئانا ۋەتىننى ھاتەملەرچە سېخيلىق بىلەن ئىككى قوللاپ تۇتقانلىرىغا كۆپ تەسەننا ،-دېدى بەدەخشان ئەمىرى مەسخىرلىك تەلەپپۇزىدا كۈلۈپ ،-ئەمما بۈيۈك سەئىدىيە تەسەررۇپىغا  لەشكەر تارتىشتەك كاتتا ئىش زىنھار قولۇمدىن كەلمەيدۇ .ھەزرىتىم ، ئانچە بىلمىسە كېرەك ، بۈيۈك بابۇرىيلەر خانلىقنىڭ پېشۋاسى خانۇ خاقانى زوھۇرىدىن مۇھەممەد بابۇر ھەزرەتلىرى بىلەن سەئىدىيەنىڭ خانلىقنىڭ پېشۋا خاقانى سۇلتان سەئىدخان ھەزرەتلىرى يىلتىزداش ، جەمەت –ئۇرۇقى بىر قېرىنداشلاردۇر . ئۇلار ئۇتتۇرىسىدا بىر-بىرىنىڭ تەسەررۇپىغا تاجاۋۇز قىلىشماسلىق ، ئۆز-ئارا ياردەم –ھەمدەمدە بولۇش خۇسۇسىدا  ئەھدۇ پەيمانلار باردۇر . قىبلىگاھىمىز ئەۋزەڭزىپ خاقان ئالىيلىرى بابائى بۈزرۈكلىرى قىلىشقان ئەھدۇ پەيماننى يىرتىپ تاشلاپ ، ئۆز قىرىنداشلىرىنىڭ زېمىنغا لەشكەر تارتماقلىقنى ئەسلا راۋا كۆرمەس ، نەسىھەتىمىز شۇلكى، ئىشان ھەزرەتنىڭ مۇددىئاسى شۇ بولسا دەرھال نىيتىدىن يانغاي .
ھىدايىتۇللا ئىشان بەدەخشان ئەمىرىنى سەئىدىيە خانلىقىغا لەشكەر تارتىشقا كۆندۈرەلمەي ئىلاجسىز يېنىپ چىقىتى . ياخشى نىيتىنى  چۈشەنمىگەن بۇ ئەمىرنى ئىچىدە تىللىدى ، قارغىدى. ئىشان مۇشۇلارنى خىيالىدىن  ئۆتكۈزۈپ ئىچ-ئىچىدىن ھەسىرەتلەندى . نەچچە كۈندىن بېرى تۈزۈك ھاردۇق ئالماي يول يۈرۈۋاتقان ئاق ئارغىماق كىچككىنە تاش-داڭگاللارغا پۇتلىشىپمۇ مۈدۈرەيتتى ، قوپال سوكۇلدايتتى . ئۇنىڭ بۇ سوكۇلداشلىرى ئىشاننىڭ  ئاچچىق ئەسلىملىرىگە قىلچىلىك ھالاقىت يەتكۈزەلمەيتتى . سەئىدىيە زېمىنغا قايتا قەدەم بېسىش ، ئاللىقانداق قوشنا ئەل خانلىرىنىڭ ھامىيلقىغا ئېرىشىپ ،ئۇلارنىڭ تۈمەنلىگەن  لەشكەرلىرىنى باشلاپ بېرىپ ، سۇلتان ئىسمائىلخاندىن سەئىدىيە خانلىقنىڭ  ئالتۇن تەخىتنى تارتىۋېلىش شېرىن خىيالى يۈرىكنى قۇرىتتەك ئارامسىز غاجىلايتتى . كاللىسىدا تۈرلۈك شۇم پىلان نومۇسسىز تەدبىرلەر زاھىر بولاتتى . ئۇ بەدەخشان ئەمىردىن بۇرنىغا يېگەندىن كېيىن شۇم نىيتىنىڭ قۇترىتىشى بىلەن ئاستىراخانلار سۇلالىسنىڭ خاقانى ئابدۇلئەزىزخاننىڭ ئوردىسغا نۇرغۇن سوۋغا –سالاملار بىلەن بېرىپ كۆرۈشۈشكە مۇۋەپپەق بولدى ۋە  مۇناپىقلارچە نىيتىنى يوشۇرمايلا بايان قىلدى .
-ئىشان ھەزرىتىمنىڭ نەسەبى سەئىدىيە خانزادىلىردىندۇر ؟-سورىدى ئابدۇلئەزىزخان ئىشاننىڭ سەئىدىيە زېمىنغا لەشكەر تارتىش توغرىسىدىكى ئىلتىماسىنى ئاڭلاپ بولغاندىن كېيىن تۇلۇمدىن توقماق چىققاندەكلا .
-يوقسۇ، ئانھەزرىتىم ،-دېدى ئىشان تۇيۇقسىز سورالغان بۇ سوئالدىن بىر ئاز ئۆندەرەپ ،-بىزلەركىم سۇلتانۇل مۇھەققىقىن سەيىددۇرمىز ، جەننەتماكان پەدۇر بۈزۈرۈكمىزنىڭ  نامشەرىپى مازار پادىشاھ خوجا مۇھەممەد يۈسۈپ ئىشان ۋەلىيۇللادۇر . ئۇلۇغ بابائى بۈزۈرۈكمىزنىڭ مۇبارەك نامشەرىپى  كارامەتۇللا كاتبىن خوجا ئەھمەد كاسانى مەخدۇم ئەزەم ساججادە نىشىندۇر . نەسەبىمىزنىڭ سەيىدلىك ئۇنۋانى ئىمامى ھۈسەيىن رەزىيەللاھۇ ئەنھۇغا ، خوجلىق ئۇنۋانىمىز ئىمام مۇھەممەد ھەنىفە ساھىبى دەرۋانغا ئۇلىشىدۇ . بۇ زاتى مۇبارەكلەر  ئارقىلىق ھەزرىتى ئەلى شاھمەردان رەزىيەللاھۇ ئەنھۇغا ، ئاخىردا پەيغەمبەر سەللاللاھۇ ئەلەيھى ۋەسسەللەمگە ئۇلىشىدۇ …
ئاستىراخانلار خاقانى ئابدۇلئەزىزخان  خوجا ھىدايتۇللا ئىشاننىڭ نەسەب داۋرىڭى ھەققىدىكى  زەي سالماي ئاتقان پوسىنى سىلىق-سىپايلىق بىلەن ئۈزۈپ تاشلىدى .
-بىز ھەممىمىز جانابىي رەسۇلىللانىڭ ئۈممەتلىرىدۇرمىز . ھەزرەتلىرىنىڭ  بابائى بۈزرۈك –خوجا ئەھمەد كاسانى پىرىمىزنىڭ بۈيۈك سەئىدىيە خاقانى سۇلتان سەئىدخان ئالىيلىرىغا پىر بۈزرۈك بولۇپ دۇئاگۇيلۇق قىلىپ ئۆتكەندىن ھەم خەۋرىمىز باردۇر . ئىنشائاللاھ جانابلىرىمۇ پىر بۈزرۈكلىرى مەختۇمى ئەزەمنىڭ سائادەتمەن يولىنى تۇتۇپ ، سەئىدىيە خانزادلىرىگە پىر بۈزرۈك ، دۇئاگۇيلۇق قىلىپ خويمۇ  ساۋابلىق ئىشلارنى قىلغانكەنلا ، ھالا بۈگۈنكى كۈندە بىلدۇقكى ، پىر بولمىش بۈزرۈك بولىمىش ئىشان ھەزرەت دۇئاگۇيلۇقنى تەرك ئېتىپ  مۇرىت- مۇخلىسلىرىنىڭ ئاتا مىراس زېمىنغا –كىنىدىك قېنى تۆكۈلگەن مۇقەددەس ۋەتىنگە ياغى باشلاپ بېرىشنى ئىرادە قىلىپ قاپتۇ .
زۇۋانى تۇتۇلغان ھىدايتۇللا ئىشان  سوغۇق تەرلىگىنچە  يەرگە قاراپ تۇرۇۋالدى . ئابدۇلئەزىز خان سۆزىنى داۋاملاشتۇردى :
-بىزلەرنىڭ ئول سۇلتانلار بىلەن ھېچقانداق نىزا ئاداۋىتمىز يوقتۇر . تەسەررۇپمىزدىكى رەئىيەتلىرىمىز بولسا ئول سەئىدىيە ئاۋاملىرى بىلەن ئەلمىساقتىن تارتىپ بىر تىل ، بىر قوۋم ، بىر ئۇرۇقتىكى قېرىنداشلاردۇر ھەم دىنداشلاردۇر . شۇنداق تۇرۇپ ئۆز-ئارا ياغى قىلىشماق نە ھاجەتتۇر بىزگە .ھەقتائالادىن دىللىرىغا ئىنساب ، ئەل يۇرتلىرىغا ئاسايىشلىق تىلىگەيلا ئى ئىشان ھەزرەت .
ئات ئۈستىدە كېتىپ بارغان ھىدايىتۇللا ئىشان  ئابدۇل ئەزىزخاننىڭ بۇ سۆزلىرىنى ئېسىگە ئېلىپ ئاچچىق-ئاچچىق تولغانىدى . ئىشان بۇرنىغا  يەپ تۇرسىمۇ نىيتىدىن  پەقەتلا يانمىدى . سەئىدىيە تەسەررۇپىدىن  قوغلانغان بەش يىلدىن  بېرى بەدەخشان ، كابۇل ، ھىرات ، بۇخارا ، ئەنجان ، سەمەرقەنت قاتارلىق شەھەرلەر ئارىلىقىدا  توختىماي قاترىدى . سىلىق-سىپايە رەت قىلىشلارغىمۇ ، ئاچچىق تەنە-مالامەتلەرگىمۇ ئۇچرىدى . بۇ يۇرتلاردىكى  مەسلەكداشلىرى –خوجا –ئىشانلار ئۇرنى ئارىغا ئالماي ، خۇددى لالما ئىتنى قوغلىغاندەك  ھەر قاچان قوغلاپ تۇردى .
ئاخىر بۇ يىل كۈزدە خېلى كۆپ مال –بىساتىدىن ئايرىلغان ئىشان بەدەخشاندا سەرگەردان بولۇپ تۇرۇۋېرىشكە چىدىماي خۇددى ئۇتتۇرۋەتكەن  تۇرۇقلۇقمۇ  ئوشۇققا تويمىغان قىمارۋازدەك  ئەڭ ئاخىرقى مىڭ سەرگە يېقىن ئالتۇن ، بەش مىڭ سەرگە يېقىن كۈمۈش  نەچچە توپ يەكەن شايىسنى ئېلىپ ، ئەڭ ئاخىرىقى  دەسمايىسنى  تاۋكاغا تاشلاپ ، كەشمىر پادىشاھىغا  ئارزۇ- ئۈمىدلىرىنى  باغلاپ يولغا چىققانىدى . ئۇ يول بويى ھەمراھلىرىغا  بىرەر ئېغىزمۇ  گەپ قىلمىدى . ھەمراھلىرىنىڭ  پاراڭلىرىغىمۇ ئارىلاشمىدى ، توختىتىماي زىكىر –سانا ئېيتىپ ، ئاللادىن كۆڭلىگە  پۈككەن ئارزۇلىرىنىڭ  تېزرەك روياپقا چىقىشى ئۈچۈن مەدەت تىلىدى ، پىلان تەدبىر تۈزدى .
شۇ تاپتا ھىدايتۇللا ئىشاننىڭ ئات ئۈستىدىكى تاشلانمىغان  كۈرەك جۇۋىغا قىمدالغان ۋۇجۇدىدا مىڭلىغان  چايانلارنى قاترايتتى . رەھىمسىزلىك مۇناپىقلىق  ، ئاسىيلىق  خۇنخورلۇق چىقىپ تۇرغان خۇنۇك كۆزلىرىدىن  ئۈششۈك تېگىپ ، ئېچىرقاپ كەتكەن يىلاننىڭ كۆزلىرىنىڭكىدەك  مۇدھىش سوغۇق نۇر چاقىنايتتى .
‹‹....مەيلىلا خەقنىڭ ئاغزىدا قانداق ھاقارەتلىك  لەنەتلىك  ناملارغا  قېلشىمدىن  قەتئىينەزەر  قولۇمدىن  كېلدىغانلىكى  چارە-ئاماللارنى  قوللىنىپ سۇلتان ئىسمائىلخاندىن  سەئىدىيە خانلىقىنىڭ ئالتۇن تەختىنى تارتىۋالماي قويمايمەن . بۇ مەقسىتىمنى  روياپقا چىقىرىش ئۈچۈن ياتلار ئالدىدا  ئىتتەك ئۆمىلەشكە  ، مۈشۈكتەك سۈركىلىشكە ، قۇرت –قۇڭغۇزلاردەك  ياشاشقا رازىمەن . ھەتتا جېنىمدىن باشقا ھەر قانداق نەرسەمنى قۇربان بەرسەممۇ مەيلى ....››
-كەشمىر پادىشاھىىنىڭ  خاقان ئەۋرەڭزىپكە بايقۇت قىلغانلىقى راستىمدۇر ، ئىشان پىرىم ؟
موللا ساقىنىڭ بۇ سۇئالى بىلەن ھىدايىتۇللا ئىشاننىڭ  خىيالى بۆلۈنۈپ كەتتى . ئۇ موللا ساقىنىڭ كەشمىر پادىشاھىنىڭ  ياردىمىگە ئېرىشەلمەي  يەنە ئارتۇقچە يول جاپاسى تارتىشتىن ئەنسىرەۋاتقانلىقنى چۈشەندى . ئىشاننىمۇ مۇشۇ مۇدھىش خىيال يول بويى پات-پات قىيناپ كەلدى . ئەمما ئۇ كەشمىر پادىشاھىنىڭ بابۇرىيلەر خاقانى ئەۋرەڭزىپ بىلەن ئاداۋەتلىشىپ قالغانلىقنى ، شۇ سەۋەبلىك بابۇرىيلەرگە بولغان ئىتائەتتىن چىقىپ بايقۇت قىلغانلىقى ھەققىدە خېلىلا ئىشەنچىلىك مەلۇماتقا ئېرىشكەنىدى ۋە بۇنى ئۆزى ئۈچۈن قانداقتۇر بىر خەيىرلىك ئىشتەك بىلىپ ، كەشمىرگە سەپەرقىلىشنى كۆڭى تارتىپ قالغانىدى .
-ئىنشائاللاھ شۇنداق بولغاي ،-دېدى ھىدايتۇللا ئىشان موللا ساقىنىڭ سوئالىغا قىسقىلا جاۋاب بېرىپ .
2
كەشمىرنىڭ ئاستانىسى سىرىناگار شەھىرى .
زور ئۈمىد –مەقسەتلەر بىلەن ئۇزاق يول بېسىپ كەلگەن ھىدايتۇللا ئىشان سىرىناگار شەھرىنىڭ بوسۇغىسىدىن  ئاتلاپلا پادىشاھ مۇھەممەد راجاخان بىلەن قايسى يوسۇندا  كۆرۈشۈش ھەققىدە  باش قاتۇرۇشقا  كىرىشكەن بولۇپ ، ئات ئۈستىدە مۈگدەپ قالغاندەك ئولتۇرغان تۇرقىدىن  بۇ كاتتا شەھەرنىڭ قاينام تاشقىنلىق مەنزىرسىدىن ، ھەم ئىسلام ، ھەم بۇددا مەدەنيىتىدىن يوغۇرۇلغان ئۆزگە مېمارچىلىق سەنئىتىدىن  شەكىللەنگەن كوچا رەستىلەردىكى  ئىمارەتلەردىن زوقلىنىشقا ھەپسىلسى يوقتەك كۆرۈنەتتى . ئۇنىڭ ھەمراھلىرى بولسا كوچا رەستىلەردىكى ئۆزگىچە مىللىي ئۇسلۇبتا كىيىنگەن كىشلەرگە باشلىرىغا سېرى، يېشىل رەخىتلەردىن  يوغان سەللىلەرنى ئورىۋېلىشقان دىندارلارغا ، پاكىز قىردۇرۇلغان باشلىرىغا ھېچنىمە كىيمىگەن ، ئۇچىسغا سېرىق،سۆسۈنرەڭ كاسايالارنى ئوڭ دولىسدىن ئارتلدۇرۇپ چىگىشىپ ، سول  بىلكىنى ئوچۇق قويغان ، ئۇرۇقچىسى ياقاڭتەك چوڭلۇقتىكى  ئۇزۇن تەسۋىلەرنى  بويىنىغا ئېسلېۋېلىپ ، يەردىن ئۈستۈن قارىماي كېتىپ بارغان براخمان موللىرىغا باش –كۆزلىرىنى قېلىن چۈمبەل بىلەن ئورىشۋالغان  مۇسۇلمان ئاياللىرىغا ، شۇنداقلا بېشىغا سارا سېلىپ ، قېشىنىڭ  ئوتتۇرىسغا  قىزىل مەڭ چېكىپ يۈزى ۋە قورسقىنى ئوچۇق قويۇپ مېڭىشقان بۇددىسىت ئاياللارغا ئەجەبلىنىش ھەم ھەيرانلىق نەزىرىدە قاراشتى. بۇددا دىني بىلەن ئىسلام دىنى تەڭ مەۋجۇد بولۇپ تۇرغان بۇشەھەرنىڭ مەنزىرىسى ھەقىقەتەن ئۆزگىچە ئىدى .
ئۇلار بىر مۇسۇلمان سارايۋەننىڭ سارىيغا چۈشكۈن قىلىشتى .
-يائاللاھ ، بۇ شەھەردە كۇپپارلارمۇ خېلىلا كۆپكىنا ، پىرىم –دېدى موللا ساقى سۇپىدا سوزۇلۇپ ياتقان ھىدايىتۇللا ئىشانغا قاراپ ،-بۇ شەھەرنىڭ پادىشاھى مۇسۇلمانمىدۇر ؟
-ئەلۋەتتە مۇسۇلماندۇر ،-دېدى ھىدايىتۇللا ئىشان خۇشياقمىغان ھالدا جاۋاب بېرىپ ،-بۈگۈنگىچە كوچا-كويلارغا  چىقىپ يۈرمەي ئوبدانراق  ئارام ئالسۇنلار ، پادىشاھ مۇھەممەد راجاخان ئالىيلىرى بىلەن تاڭلا سەھەردە كۆرۈشكەيمىز.
بۈگۈن ناشتىدىن كېيىن ئوردىغان چىقىپ ئەمىرلەرنىڭ سالمىنى قوبۇل قىلغان مەھەممەد راجاخان ئەمىرلىرى سۇنغان مەلۇماتلارنى  ئاڭلىدى ۋە بىر قىسم پەرمانلارنى چۈشۈردى . ئەتىگەنلىك  قوبۇل بىر ئاش پىشىم  داۋاملاشتى . خان ئەمىرلىرىگە قايتىشقا ئىجازەت بېرىشكە تەمشىلىپ تۇرۇۋىدى . شىغاۋۇل ئەمىرى تۆت نەپەر خىزمەتكارلارنىڭ  بىرىنىڭ قولىىدىكى پەتنۇستا ئىككى يۈز سەر سەئىدىيە كۈمۈش تەڭگىسى ، قالغان ئىككى خىزمەتكارنىڭ قولىدا ئۈچ توپتىن خوتەن ئەتلىسى بار ئىدى .
-ئانھەزرىتمگە مەلۇم بولغاي ،-دېدى شىغاۋۇل ئەمىر ،-سەئىدىيە خانلىقىدىن كەلگەن مېھمان ئالىيلىىرنىڭ قوبۇل قىلشىنى كۈتۈپ تۇرۇپتۇ.
سوۋغا –سالاملاردىن كۆرە-سەئىدىيە خانلىقىدىن كەلگەن مېھمانغا بەكرەك قىزىققان مۇھەممەد راجاخان ئالدىراپ سورىدى .
-ئول مېھماننىڭ ئىسىم –شەرىپى كىم ئىكەن؟
-ئۆزىنى سەئىدىيە تەسەررۇپىدىكى ئەھلى سۈلۈكنىڭ پېشۋاسى دەپ تۇنۇشتۇردى. ئۇنۋانى قۇتبىل ئەقتاب، سۇلتانۇل  مۇھەققىقىن ، ئىسىم –شەرىپى خوجا ھىدايىتۇللا ئىشان پىرى بۈزرۈك ئەزىزلەر ئىكەن .
-ئول زاتى مۇبارەك قوبۇلغا كىرگەي –دېدى مۇھەممەد راجاخان ئارتۇقچە ئويلىنىپ تۇرماي.
ئارىدىن بىر چىلىم تاماكا چەككۈچلىك ئارىلىقتا شاھىنشىنغا شىغاۋۇل ئەمىرگە ئەگىشىپ خوجا ھىدايتۇللا ئىشان ۋە ئۇنىڭ موللا ساقى قاتارلىق ھەمراھلىرى كىرىپ كەلدى .
-ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم ،ئى ئادالەتپاناھ قىبلىگاھىم ،-دېدى ھىدايتۇللا ئىشان تەخىتتە كىبىر بىلەن ئولتۇرغان  مۇھەممەد راجاخانغا سالام بېرىپ.
-ۋەئەلەيكۇم ئەسسالام ،-دېدى مۇھەممەد راجاخان ئىشاننىڭ سالمىنى ئىلىك ئېلىپ ، بىر ئاز قىمىرلاپ قويۇپ .
شۇ دەقىقىدە خوجا ھىدايتۇللا ئىشاننىڭ كۆزلىرى سارايدىكى ئەمىرلەرگە بىرمۇ بىر قاراپ ئۈلگۈرگەنىدى . بېشىغا  يوغان سەللىلەرنى ئورىۋالغان ئەمىرلەرنىڭ ئارىسىدا ئۇچىسىغا  سېرىق سۆسۈن  رەڭ كاسايا  ئارتقان  براخمان دىندارلىرى سىياقىدا كىيىنگەن  ئەمىرلەرمۇ  كۆزگە چىلقاتتى . ھىدايتۇللا ئىشانغا  بۇ بىر يېڭىلىق  بولۇپ تۇيۇلدى  . بابۇرىيلەر  سۇلالىسنىڭ  بۈزرۈكۋار خاقانى زوھۇرىدىن مۇھەممەد بابۇرنىڭ  نەۋرىسى  خاقان ئەكبەر دادىسى  ھۇمايۇندىن سەلتەنەتنى  تاپشۇرۋالغاندىن كېيىن  بابۇرىيلەر  تەسەررۇپىدىكى  بۇددسىتلار  بىلەن مۇسۇلمانلار ئوتتۇرسىدىكى  دىنىي زىددىيەتنى  ھەل قىلىش ، مەمىلىكەتتە  تىنىچلىق باراۋەرلىكنى  ئىشقا ئاشۇرۇش ئۈچۈن ھىندى قىزىغا ئۆيلەنگەن  ھەمدە ھەر قايسى يۇرت –ئۆلكىلەرگە بىر قىسىم بۇددىسىت ھىندىلاردىنمۇ ئەمىر-بەگ تەيىنلىگەن ۋە شۇ ئارقىلىق  بابۇرىيلەر  تەسەررۇپىدا  ئىچكى مالمانچىلىقنىڭ  ئۈنۈملۈك ئالدىنى ئالغانىدى  . خاقان ئەكبەرنىڭ  بۇ سىياسىتىگە  ۋارىسلىق  قىلغان ئەۋرەڭزىپمۇ  ھاكىمىيەت  بېشىغا چىققاندىن  كېيىن  بۇ ئەنئەنىنى  داۋاملاشتۇرۇپ  كەلگەنىدى . شۇنىڭ ئۈچۈن  مۇھەممەد راجاخان  ئوردىسدىكى  ئەمىرلەرنىڭ  ئارىسىدا بىر قىسىم ھىندى ئەمىرلەرنىڭ  بولۇشى  ئانچە ئەجەبلىنەرلىك ئىش ئەمەس ئىدى .
-مۆھتەرەم سۈلۈك پېشۋاسى  بولمىش ئىشان ھەزرەتنىڭ  ئۇزاق سەپەر  مۇشكۇلاتلىرىنى  يېڭىپ ئاستانىمىزنىڭ  بوسۇغىسىنى  سۆيۈشىدىكى  مۇددىئاسى نېمىكىن ؟-سورىدى مۇھەممەد راجاخان  تېخچىلا بېشىنى تۆۋەن ئېگىپ قول باغلاپ تۇرغان خوجا ھىدايتۇللا ئىشاندىن .
-ئون سەككىز مىڭ ئالەمنىڭ خانۇ خاقانى ، ئادالەتنىڭ ھامىيسى، پېقىر ، مىسكىن ، مۇساپىلارنىڭ باشپاناھى ، ساخاۋەت ۋە مېھرىبانلىقنىڭ  نۇر-زىياسى بولمىش قىبلىگاھىمغا  يېتىپ  مەلۇم بولغايكى ، بىزلەركىم  سەئىدىيە تەسەررۇپىدا  سائادەتمەن ئەھلى تەرىقەت  يولىدا  سۈلۈك تەۋرىتىپ ، تۈمەنلىگەن ، مۇرىتىل  ھىدايەتچى  مۇرىت-مۇرشىد مۆمىنلەرگە  رەھنامە بولۇپ ، پۇقرادارچىلىق  مەجبۇرىيەتلىرىمىزنى  ساداقەتمەنلىك  بىلەن  ئۆتەپ كەلگەن  سۈلۈك پىشۋاسى  ئەردۈك ، قاچانكى  سۇلتان  ئىسمائىلخان  سەئىدىيە تەسەررۇپىنىڭ تەخىت ۋارىسى بولمىش جىيەن ئوغلى  شاھزادە يولۋاسخاننى  قەتلە قىلىپ تەخىتكە چىققاندىن  بېرى ، سۈلۈكى ئىسھاقىيە مۇرتەتلىرىنىڭ دامىغا چۈشۈپ ، شەرىئەت ئەھكاملىرىنى  خالىغانچە پايمال قىلدى . مۇسۇلماندارچىلىق  يوللىرىدىن چەتلىدى ، بىھېساب زۇلۇم-سىتەملىرى بىلەن ياۋاش ، بىگۇناھ رەئىيەتنى  قاڭغىر قاقشاتتى . بۇ ناھەقچىلىق ۋە قاباھەتكە چىدىماي ئىككى ئېغىز ھەق سۆزلەپ قويغانلىقىمىز ئۈچۈن سەئىدىيە تەسەررۇپىدىن مەڭگۈ قوغلاپ  چىقىرىپ ، ئۆي –ماكانلىرىمىزدىن ، ساداقەتمەن مۇرىت –يارەنلىرىمىزدىن، خاتۇن ، بالا –چاقىلىرىمىزدىن ئايرىپ تاشلىدى .
ئەسلىدە قادىر ئاللاھنىڭ بۇ كەڭرى زېمىنغا چېچىلغان خۇدايى رىزقىمىزنى تېپىپ يەپ يۈرسەك  بولار ئىدى . ئەمماكى  زالىم خان سۇلتان ئىسمائىلخاننىڭ  زۇلمى ئاستىدا زار-زار قاقشاۋاتقان  قېرىنداشلىرىمىزنىڭ نالىسى ئارامىمىزنى بىر كۈنىمۇ  تىنىچ قويمىدى . تۆت –بەش يىلدىن  بېرى سەرسان – سەرگەردان بولۇپ يۈرۈپ ، ئۇلۇغلىرىمىزنىڭ مازار- مەقبەلىرىدە  تۇغ-شەددىلىرىنى  قېقىپ ، ئۇلارنىڭ پاك-روھناتلىرىغا  سېغىنىپ ئاشۇ قېرىنداشلىرىمىزنى  زالىم خاننىڭ  زۇلۇم –سىتەملىرىدىن قۇتۇلدۇرۇش ئۈچۈن دۇئا –تىلاۋەتلەردە بولدۇق ، بىر كۈنى  بەيتۇل مۇقەددەستە ھەجەرۇلئەسۋەدنى  سۆيۈپ تۇرۇپ ، ئاللا ئىگەمدىن  قېرىنداشلىرىمغا ئاسايىشلىق تىلەپ ئولتۇرسام ، تۇيۇقسىز  غايىبتىن ‹‹ئى غوجىزادەم ، تىلەك –مەقسەتلىرىڭىز مۇھەممەد راجاخان ھەزرەتلىرى ئارقىلىق  روياپقا  چىققاي ›› دېگەن بىر سادا  كەلدى . شۇھامان ئاللاغا تۈگىمەس ھەمدۇسانالارنى ئېيتىپ يولغا چىقتىم –دە ، ئۇدۇل قىبلىگاھىمنىڭ دەرگاھىغا كەلدىم .ئەھۋالدىن قارىغاندا سەئىدىيە تەسەررۇپىغا خانۇ سۇلتان بولۇشىنى ئاللاتائالا جانابلىرىغا  بۇيرۇغان ئوخشايدۇ.
خوجا ھىدايتۇللا ئىشاننىڭ ماختاشلىرىدىن ئەس-ھوشىنى يوقاتقان مۇھەممەد راجاخان ئىشاننىڭ مۇددىئاسىنىڭ تېگىگە  يەتتى –دە ئەمىرلەرگە قايتىشىغا  ئىجازەت بېرىپ ، ئىشاننى مۇھىم كېكەش قىلدىغان  ساريىغا باشلىدى .
ئۇلار تولۇق بىر كۈن ھال-مۇڭ بولۇشتى. ئىشان ھەربىر سۆزىدە مۇھەممەد راجاخاننى كۆككە كۆتۈرۈپ سۇلتان ئىسمائىلخاننى  يامانلاپ بېرەتتى . ئۆزىدە  يوق سۈپەت  پەزىلەتلەردىن ھاياجانلانغان  مۇھەممەد راجاخان  خۇددى  چاڭقاپ  كەتكەن ئادەم مۇزدەك بۇلاق سۈيىگە يولۇققاندەك  روھلىنىپ ، ھەدەپ پوئاتاتتى ، خاقان  ئەۋرەڭزىپنى قاسايتتى. يالغانچى بىلەن گۇپپاڭچى ، مۇناپىق بىلەن سۇخەنچى ، ئاساسىي بىلەن رىياكار ئوبدانلا چىقىشىپ قالغانىدى .
-ناۋادا ، ئانھەزرىتىم ، باھادىر  كەشمىر لەشكەرلىرىدىن  ئىككى تۈمەن  ئوغلاننى بېردىغان  بولسا ،ئۇدۇل ئاستانە ياركەنت  شەھرىگە باستۇرۇپ بېرىپ ، سۇلتان ئىسمائىلخاندىن  سەئىدىيە سەلتەنىتنىڭ تەخىتنى تارتىۋېلىپ ، ئالىيلىرىغا ئىككى قوللاپ تۇتقان بولاتتىم .
شۇ كۈنلەردە خاقان ئەۋرەڭزىپكە ئوچۇق –ئاشكارا بايقۇت قىلغان مۇھەممەد راجاخان قوشنىسى تىبەتنىڭ روھانىيسى دالاي لاما ۋى   بىلەن ئالاقلىشىپ ھەربىي ئىتتىپاق تۈزگەنىدى . ئۇ خاقان ئەۋرەڭىپنىڭ  جازا يۈرۈشى قىلىپ كېلىپ قېلشىدىن  خەۋپسىرەپ  تۇرغان  مۇشۇنداق پەيىتتە  ، گەرچە سەئىدىيە تەسەررۇپىنى  ئىلكىگە ئېلىپ  خانۇخاقان بولغۇسى بولسىمۇ ، لېكىن ھىدايتىۇللا ئىشانغا ئىككى تۈمەن لەشكەر بېرەلمەيتتى .شۇڭا ، ئانچە ئويلىنىپ ئولتۇرمايلا دالاي لاما ۋى نى تەۋسىيە قىلدى .
-مۆھتەرەم قۇتبىل ئەقتاب ئىشان ھەزرىتىمنىڭ  ھۆرمەت ئىنايىتىگە مىڭ-مىڭ تەسەننا  ، بۈيۈك بابۇرىيلەر  تەسەررۇپىدىمۇ  دەرىي خاقان  ئەۋرەڭزىپ  شەرىئەت  ئەھكاملىرىنى  ئىسلام جاساقلىرىنى  ئۆزگەرتىپ ، ھىندىلارغا  ، كاپر براخمان مۇرىتلىرىغا مايىل بولغان خاقان ئەكبەرنىڭ  دەھرىي يولىنى  داۋاملاشتۇرۇپ ، مۇسۇلمان رەئىيەتنىڭ  دىلىنى  خۇيمۇ رەنجىتتى . شۇل سەۋەبتىن بىزلەر دەھرىي خاقان ئەۋرەڭزىپ سەلتەنىتنى  يوقىتىپ ، ئورنىغا سائادەتمەن شەرىئەت ئەھكاملىرىنى ئورنىتىش مۇددىئاسىنى كۆڭلىمىزگە پۈككەن ئەردۇق .ھەزرەتلىرى سەئىدىيە تەسەررۇپىدىكى  ئاۋام –رەئىيەتنى  جاھالەتتىن  قۇتۇلدۇرۇپ ، ھىدايەتكە باشلىماق بولۇپ بىسىيار رىيازەتلەرنى چېكىپلا . بابۇرىيلەر  تەسەررۇپى بىلەن سەئىدىيە تەسەررۇپىنى  بىرلەشتۈرۈپ  ، تەڭداشسىز بىر ئەھلى تەرىقەت سەلتەنىتنى قۇرۇپ چىقىش  خۇيمۇ قۇتلۇق بىر مەقسەتتۇر . بۇ مەقسەتلەرنى روياپقا چىقىرىش ئۈچۈن جان تەسەددۇق قىلىش ئەلۋەتتە قىيامەتلىك قەرزىمىزدۇر ، ئەمما دەھرىي خاقان  ئەۋرەڭزىپ سەلتەنىتنى  سەل چاغلىغلى بولمىغانغا ئوخشاش سەئىدىيە سەلتەنىتنىمۇ زىنھار ئاجىز چاغلىغلى بولماس. ھەزرەتلىرى بىخەۋەر بولمىسا كېرەك . ئۆز زامانىسىدا سەئىدىخان ئالىيلىرى سەئىدىيە لەشكەرلىرىنى باشلاپ كېلىپ كەشمىرنىمۇ سەئىدىيە سەلتەنىتىگە ئىتائەت قىلدۇرغانىدى . بۈيۈك سەركەردە مىرزا ھەيدەر كۆرەگانى جانابلىرى كەشمىردە نائىب ۋە ئەمىر بولۇپ تۇرغاندا كەشمىردە بىر مەزگىل باياشادلىق ، ئاسايىشلىق ھۆكۈم سۈرگەن . سۇلتان ئابدۇرەشدخان  ۋاپاتىدىن  كېيىن  سەئىدىيە تەسەررۇپىدا يۈز بەرگەن بىر تالاي تەخىت ماجرالىرى سەۋەبىدىن كەشمرگە بولغان  ھۆكۈمرانلىقى سۇسلىشىپ قالغانلىقى ۋە مىرزا ھەيدەر كورەگانى  ھەزرەتلىرىدىن كېيىن كەشمىرگە پاسبان بولغان  ئەمىر- بەگلەرنىڭ  ساداقەتسىزلىكى  سەۋەبلىك ، كەشمىرنى خاقان ئەكبەرخان ئالىيلىرى بابۇرىيلەر تەسەررۇپىغا  قوشۇۋلغان بولسىمۇ  ، ئىزچىل تۈردە سەئىدىيە سۇلتانلىرىدىن  ئېھتىيات قىلىپ كەلدى . سۇلتان ئابدۇللا خان  ئالىيلىرى لەشكەر باشلاپ كېلىپ كەشمىرنى سەئىدىيە تەسەررۇپىغا قايتا ئىتائەت قىلدۇرغان  بولسىمۇ ، ئانچە ئۇزۇن  داۋاملاشمىدى . ھازىر بابۇرىيلەر بىلەن سەئىديلەرنىڭ  كۈچ- قۇدرىتى بىر-بىرىدىن  قېلىشمايدۇ . سەئىدىيە  تەسەررۇپىدا  باھادىر ،ئىستېداتلىق  سەركەردىلەر خېلىلا كۆپ ، ئۇلۇغ مەقسەتلىرىمىزنى روياپقا چىقىرىمىز  دەيدىكەنمىز زىنھار يەڭگىللىك قىلىشقا بولمايدۇ،-مۇھەممەد راجاخان  بىر ئاز ئويلىنىپ تۇرۋالغاندىن كېيىن  گېپىنى داۋاملاشتۇردى ،-قوشنا ئەل تىبەتنىڭ  پادىشاھى ۋاجرا دولا دالاي لاما ئالىيلىرى  پۈتكۈل بىراخمان مۇرىتلىرىنىڭ  بۇرھانىدۇر . ئول زاتى مۇبارەككە يالغۇز يېقىن  ئەتىراپتىكى  ئەمەس ، يىراق  ئەللەردىكى  براخمان خان –پادىشاھلارمۇ مۇقەددەس ئەۋلىيا بىلىپ ،‹‹دېڭىزدەك  كەڭ قورساق نوم بېتىك ئاچارى ››دەپ تەرىپلشىپ ئېتىقاد قىلىدۇ . ئول براخمان ئەۋلىياسى بىلەن بىزلەرنىڭ  ئوتتۇرىمىزدا سۈلھى كېلشىم بار . مەقسەتلىرىمىزنى ئىزھار قىلىپ  ياردەم سورىساق شاپائىتىنى ئايماسلىقى چوقۇم .
-ئارزۇ –مۇددىئالىرىمىز ئۈچۈن ئۆزلىرى رەھنەما بولغايلا قىبلىگاھىم ،-دېدى قەلبىدىكى ئارمان گۈلخانلىرى يېلىنجاشقا باشلىغان ھىدايىتۇللا ئىشان  ھاياجانلانغان  ھالدا ،-ئول براخمان خانى بىلەن قاي يوسۇندا كۆرۈشمەك كېرەك ؟
-ئول زاتى مۇبارەك بىلەن دىدار –مۇلاقەتتە بولۇش تولىمۇ مۈشكۈلدۇر ،-دېدى مۇھەممەد راجاخان ئويچانلىق بىلەن ،-ئول براخمان ئەۋلىياسى ياتلارنىڭ براخمان ئەقىدىسگە بولغان ساداقىتنى سىناپ كۆرمىگۈچە زىنھار قوبۇل قىلمايدۇ . ھەزرىتىم ئەڭ ئاۋۋال  براخمان ئەقىدىلىرىدىن  ئاز تولا ساۋاق ئالغاي ، قالغىننى جانابلىرى تىبەتكە بارغاندىن كېيىن  ساداقەت –ئېتىقادىنى نامايان قىلىپ  تەسىرلەندۈرگەي .
شۇنداق قىلىپ  ھىدايتىۇللا ئىشان كەشمىردە بىر مەزگىل براخمان ئەقىدىلىرىنى ، براخمان مۇراسىم –يوسۇنلىرىنى ئۆگەندى .
3
مىلادىيە 1678-يىلى 1-ئاينىڭ ئاخىرى .
مۇھەممەد راجاخان قوشۇپ بەرگەن براخمان يول باشلىغۇچىنىڭ ھەمراھلىقىدا تىبەتكە قاراپ يولغا چىققان خوجا ھىدايتىۇللا ئىشان  ، موللا ساقى قاتارلىق بەش نەپەر ساداقەتمەن  مۇرىتىنى ئەگەشتۈرۈپ ، خەتەرلىك تاغ يوللىرىدا  مىڭ ئۆلۈپ –مىڭ تىرىلىپ ئىلگىرلەيتتى . ئۇلار بىردىن قوتازغا مىنىۋالغان  بولۇپ ، يۈك –تاق ، ئوزۇق –تۈلۈكلىرى ئارتىلغان تۆت قوتازنى بۇرنىدىن چۈلۈك ئۆتكۈزۈپ ، مىنىۋالغان قوتازلىرىغا چېتىۋالدى .
كۆك مۇز ، ئاق قار بىلەن قاپلانغان كۆككە بوي سوزغان ھەيۋەتلىك تاغلار ئۈستىدە بۇلۇتلار ئەگىيتتى . ئەنە ئاشۇ تاغ چوققىلىرى ئارىسىدىكى جىرالار زۇمرەتتەك سۈزۈك سۇلاردىن ھاسىل بولغان كۆللەر ، ياپيېشىل قارغاي ، شەمشادلار بۇ خىلۋەت زېمىنغا تېخىمۇ سىرلىق ، تىلسىم تۈس ئاتا قىلغانىدى .
ھىدايىتۇللا ئىشانغا يول باشلاپ ماڭغان براخمان مۇرىتى بۇ سىرلىق تاغ ، كۆللەرگە قەدەمدە بىر دېگۈدەك يەر بېغىرلاپ سەجىدە قىلاتتى ، توختىتىماي دۇرۇت –ئىستىغپار ئوقۇيتتى ھەمدە ھىدايىتۇللا ئىشاننىمۇ شۇنداق قىلشىقا دەۋەت قىلاتتى .
-ئۇلۇغ نوم بېتىك ئاچارى دالاي لاما بۇرھان ھەزرەتلىرى ھەممىنى كۆرۈپ ، بىلىپ تۇرغۇچىدۇر ،-دەيتتى براخمان مۇرىتى تۈركىي تىلدا بۇزۇپ سۆزلەپ -،ئىشان ھەزرىتىم  تەڭداشسىز ساكيامۇنى بۇدساتۋا ۋە قۇنشىمىم ئاۋالۇكتا ئىشۋارا بۇدساتۋاغا بولغان چەكسىز ساداقىتنى بىلدۈرۈش ئۈچۈن يول بويى براخمان ئەھكاملىرى بويىچە ئىبادەتتە بولمىقى زۆرۈر . مۇقەددەس تىبەت زېمىندىكى ھەر بىر تاغۇ تاشلاردا ، ھەر بىر كۆل –دەريالاردا ئۇلۇغ ئىلاھلىرىمىزنىڭ كۈچ –قۇدرىتى بار.
ئۇلارنىڭ شاپائەت  -شەپقىتنى سېغىنغان ھەر قانداق كىشنىڭ قەدەمدە بىر پۈتكۈل ۋۇجۇدى بىلەن ئىبادەتتە  بولىمىقى ۋاجىپتۇر .
شۇ كۈنلەردە بىر ساداقەتمەن ، ئېتىقادلىق براخمان مۇخلىسغا ئايلىنىپ قالغان ھىدايىتۇللا ئىشان  يولباشلىغۇچى  براخماننىڭ  سۆزلىرىنى كۆڭۈل قويۇپ ئاڭلايتتى ، ئۆگەتكىنى  بويىچە ئىبادەتكە مەشغۇل بولايتتى .
-ئى ساداقەتمەن زاتىل ئەقتابلىرىم ،ئاللادىن ببۇيرۇق قىل تەۋرىمەستۇر . شۇل تاپتا براخمان  ئەۋلىيالىرىنىڭ شاپائىتىگە سېغىنمىقمىز ئاللانىڭ  ئىرادىسدۇر . جانابىي ئاللا ئەڭ يېقىن، ئەڭ ساداقەتمەن بەندىلىرىنى  تۈرلۈك چارە-قىسمەتلەر بىلەن  سىنايدۇ . باقى ئالەمدە ئاللا شاپائەت  تەختىگە چىققاندا  سىرات  كۆۋرۈكىدىن  ئۆتكەندىكى  مۇشكۇلاتلارغا  سېلىشتۇرغاندا  بۇ ھېچ گەپ ئەمەس  . پات-يېقىندا  سەئىدىيە تەسەررۇپىدا  ئەھلى –ئىشقىيە  سۈلۈكىمىزنىڭ تۇغ –شەددىلىرىنى لەپىلدىتىش ئۈچۈن ، ئاللا تائالا ئىنئام قىلغان  بۇ سىناق مۇشكۇلاتلاردىن ساداقەتمەنلىك بىلەن ئۆتكەيسىزلەر ،-دەيتتى ھىدايىتۇللا ئىشان موللا ساقى قاتارلىق  مۇرىتلىرىغا  ۋەز ئېيتىپ.
ئىشاننىڭ ھەربىر سۆزىگە بىگۇمان ئىشنىشكە ئادەتلەنگەن  مۇرىتلار  سۆڭەك –سۆڭەكتىن ئۆتىدىغان سوغۇقتا ئىشان  نېمىنى قىلسا شۇنى قىلاتتى ، ئەمما بەش ۋاق نامازنىمۇ  ھىدايىتۇللا ئىشاننىڭ ئىمامەتچىلكىدە  تەرك ئەتمەيتتى .
-مۇقەددەس كۆلگە كەلدۇق ،-دېدى يول باشلىغۇچى براخمان  قارلىق تاغ باغرىدىكى  زۇمرەتتەك  سۈيى چايقىلىپ  تۇرغان  كۆز يەتكۈسىز كۆلنىڭ  بويىغا يېتىپ كەلگەندە  يەرنى قۇچاقلاپ  ، كۆلگە  سەجىدە قىلىپ  تۇرۇپ . خوجا ھىدايىتۇللا ئىشانمۇ دەرھال ئۇنىڭغا ئەگىشىپ مۇزدەك يەرنى قۇچاقلاپ كۆلگە سەجىدە قىلدى.
ئۇلار شۇ يوسۇندا بىر ئاش پىشىم ۋاقىت ئىبادەتكە مەشغۇل بولدى .
لامۇشى دەپ ئاتىلدىغان بۇ كۆل زۇمرەتتەك سۈيىدە قارلىق تاغىنىڭ ئەكىس ئېتىشى بىلەن قارىيىپ  تولىمۇ سۈرلۈك كۆرۈنەتتى. ئۇنىڭدا زادى قانچىلىك  سېھرىي كۈچ بارلىقنى بىلىپ بولمايتتى. يول باشلىغۇچى براخمان ھىدايىتۇللا ئىشانغا بۇ كۆلنى بۇددا دىننىڭ قۇتلۇق ئىلا ھەسى پەرىزات ئانىنىڭ روھى قونغان جاي دەپ چۈشەندۈردى  ۋە دالاي ، بەنچەن  قاتارلىق  چوڭ لاما ، گىگەنلىرى ئۆلۈپ كەتسە ئۇلارنىڭ  ئورنىغا ۋارىس بولۇپ تۆرىلدىغان بالا لاما ،بالا گىگەنلەرنىڭ  قايسى تەرەپتە ، قايسى يۇرتتا دۇنياغا كېلدىغانلىقى ،قارلىق تاغقا جايلاشقان مۇشۇ مۇقەددەس  كۆلدە نامايان بولدىغانلىقنى  سۆزلەپ بەردى .
تۆت ئەتراپى تاغلار  بىلەن قورشالغان  لخاسا  شەھرىگە  يېقىنلىششقا  ئەگىشىپ ، يوللاردا بۇددالار سارىيغا بېرىپ دالاي لامانى تاۋاپ قىلدىغان بۇددا مۇرىتلىرى  كۆپىيىشكە باشلىدى .
ئۇلار قەدەمدە بىر يەر بېغىرلاپ يۈزىنى مۇزدەك تۇپراققا ياقاتتى ۋە ئورنىدىن  تۇرۇپ ئىككى ئالقىنغا  بېكىتىۋالغان  ياغاچ تاختاينى بېشىدىن  ئېگىز كۆتۈرۈپ جۈپلەيتتى ، يەنە يەر بېغىرلاپ  تۇپراقنى سۆيەتتى ، يول بويى  شۇ يوسۇندا  بۇددالار سارىيغا  قاراپ ئىلگىرلەيتتى . ھىدايىتۇللا ئىشانمۇ  يول باشلىغۇچى  بىراخمانغا ئەگىشىپ ئاشۇ لاما مۇرىتلىرىغا  ئوخشاش يەر بېغىرلاپ  تۇپراق سۆيۈشكە باشلىدى .
كەچ پېشىن  بىلەن ئۇلار بۇددالار سارىيى ئالدىدىكى كەڭرى سەيناغا  يېتىپ كەلدى . كۆككە  بوي سوزغان  ئالتۇن راۋاقلىق  ھەيۋەتلىك بۇددالار سارىينىڭ  ئۈستىدىكى رەڭدار  تۇغ –ئەلەملەر لەپىلدەپ  كۆزنى قاماشتۇراتتى ، ساراي ئچىدىكى  مىڭلىغان  راھىب –بۇددا مۇرىتلىرىنىڭ  نوم –سۇتىرا ئوقۇۋاتقان  ئاۋازلىرىدىن ھاسىل بولغان ھەيۋەتلىك بىر سادا  بۇددالار سارىيغا تېخىمۇ  سۈرلۈك ، تېخىمۇ ھەيۋەتلىك  ، تېخىمۇ سېھرلىك  تۈس ئاتا قىلغانىدى .
يول باشلىغۇچى  بىراخمان ھىدايىتۇللا ئىشان  بىلەن ھەھراھلىرىنى  بۇددالار سارىيدىكى  ساڭرامنىڭ قېشىغا سېلىنغان  بىر سارىيغا  جايلاشتۇردى –دە ، دالاي لاماغا مۇھەممەد راجاخاننىڭ  مەكتۇپنى تاپشۇرغاچ ھىدايتۇللا ئىشاننىڭ خەۋىرىنى يەتكۈزۈش ئۈچۈن  چىقىپ كەتتى . يول بويى يەر بېغىرلاپ بولالماي ، پۇت –قوللىرى  ئۇرۇپ چېقىۋەتكەندەك  سىرقىراپ  ئاغرىپ تۇرغان  ھىدايتۇللا ئىشان  پېشىن نامىزىنى مىڭ بىر جاپادا  قىينىلىپ ئوقۇدى –دە ، ئۆزىنى تۆشەككە تاشلاپ ، ئاچ قورساق  پېتى  خورەككە چۈشۈپ كەتتى .
ئەتىسى بامدات نامزىدىن پارىغ بولۇپ ئەمدىلا ناشتىغا ئولتۇرغان ھىدايىتۇللا ئىشاننىڭ قېشىغا ھېلقى براخمان ئۈستىگە سۆسۈن رەڭ كاسايا ئارتىۋالغان بىر راھىبىنى  ئەگەشتۈرۈپ  كىرىپ كەلدى .
-ئۇلۇغ ئاچارى دالاي لاما  بۇرھان ھەزرەتلىرى  جانابلىرىنىڭ زىيارەتكە كەلگەنلىكلىرىدىن  خەۋەر تاپتى . ۋاقىتى كەلگەندە  ئۆزلىرىنى چاقىرتىپ قوبۇل قىلدىغان  بولدى . ئۇنىڭغىچە مۇنۇ كامبۇ ھەزرەتلىرى سىلنى مۇقەددەس ساڭرامغا  ئەكىرىپ نوم –سۇترالاردىن تەلىم بېرىدۇ . ساداقەتمەنلىك ، ئىخلاسمەنلىك بىلەن  ئىبادەتكە  مەشغۇل بولغايلا .
-ئۆزلىرىچۇ ، ھەزرىتىم ،-دېدى ھىدايىتۇللا ئىشان بۇ براخمان مۇرىتى ئارىدا تىلماچلىق  قىلىپ بەرمىسە ئۆزىنىڭ ھېچ ئىش قىلالمايدىغانلىقنى  ئېسىگە ئېلىپ ،-سىلى  كەشمىرگە  قايتىپ كەتمەيدىغانلا؟
-خاتىرجەم بولسىلا ،-دېدى براخمان مۇرىتى ،-ھەزرىتىم ئۇلۇغ ئاچارى بۇرھان  بىلەن كۆرۈشۈپ بولمىغۇچە ھېچ يەرگە كەتمەيمەن .
شۇنداق قىلىپ ھىدايىتۇللا ئىشان ھېلقى راھىب كامبۇغا ئەگىشىپ بۇددالار سارىيدىكى ساڭرامغا كىردى –دە ئۇچىسغا سۆسۈن رەڭ كاسايانى كىيىپ ، بۇ ئەۋلىيالارنىڭ  ھەيكىلى ئالدىدا كېچە-كۈندۈز ئىبادەتكە مەشغۇل  بولۇپ ، دالاي لامانىڭ قوبۇل قىلىشنى كۈتتى .
باھار پەسلى كىرىپ لخاسا شەھىرى خېلىلا ئىللىپ قالغان كۈنلەرنىڭ بىرىدە  ھېلقى كامبۇ ھىدايتۇللا ئىشانغا دالاي لامانىڭ قوبۇل قىلدىغانلىق  پەرماننى يەتكۈزدى .
ئەتىسى خوجا ھىدايتۇللا ئىشان  غۇسۇل قىلىپ بامدات  نامزىنى  ئوقۇدى . بېشغا  ئاق ماتادىن ھەيۋەتلىك  سەللە ئوراپ ، ئۇچىسغا زەرباب  مۇراسىم  توننى كىيدى . توننىڭ ئۈستىدىن سۆسۈن رەڭ كاسايانى باغلىدى ۋە ھېلقى يول باشلىغۇچى  براخماننىڭ ھەمراھلىقىدا  كامبۇر راھىبقا ئەگىشىپ بۇددالار سارىيدىكى  دالاي لامانىڭ  ھەيۋەتلىك ئوردىسغا  قەدەم باستى .
شاھىنشىننىڭ ئىچىنى سانسىزلىغان  شاملار  نۇر چېچىپ تەكشى يۇرۇتۇپ تۇراتتى . تاملارغا ساكيامۇنى بۇددىما ، ئاۋالۇكتا ئىشۋار بۇددىھا ، سۇڭزەنگەنبۇ  قاتارلىق بۇددىھا ئەۋلىيالىرىنىڭ  ۋە دالاي لاما  بەش دىن بۇرۇنقى دالاي لامالارنىڭ رەسىملىرى ، تۈرلۈك بۇددا رىۋايەتلىرى  تەسۋىرلەنگەن  رەسىملەر سىزىلغان تاڭگالار  ئېسىلغانىدى . يۈزگە  يېقىن گالۇن ، قۇتۇقتۇ ، جاسا ، سىلۇن كامبۇلار ، راھىبلار ، ئىشىكتىن  تەخىتكىچە  تۇتاشتۇرۇپ سېلىنغان  پاياندازلارنىڭ ئىككى تەرىپىدىكى  گىلەمنىڭ  ئۈستىگە  قويۇلغان مەخمەل تەگلىكتە چازا قۇرۇپ ئولتۇرشاتتى .
لاما –راھىبلارنىڭ سۇزۇپ ئوقۇغان دۇئا-تىلاۋەتلىرى  شاھىنشىن ئچىدە يەڭگىل گۈلدۈرلەيتتى . ئۇلار ساكيامۇنىنىڭ تاڭگاسى ئالدىدىكى  ئالتۇن تەخىتتە  ھەيۋەت بىلەن ئولتۇرغان  دالاي لاماغا ئەيمىنىپ يەر تېگىدىن قارىشاتتى.
شاھىنشىنغا كىرىپلا سۈر بېسىپ ھاڭۋېقىپ قالغان خوجا ھىدايىتۇللا ئىشاننى براخمان  ھەمراھى  ئاستا نوقۇپ قويدى . شۇ ھامان ئېسىگە كەلگەن ھىدايىتۇللا ئىشاننى براخمان ھەمراھى ئاستا قونۇپ قويدى . شۇ ھامان ئېسگە  كەلگەن ھىدايىتۇللا ئىشان دەرھال ئۆزىنى  پاياندازغا تاشلىدى –دە يەر بېغىرلاپ پاياندازنى سۆيدى ،ئاندىن ئورنىدىن تۇرۇپ ئىككى قولىنى  بېشىدىن ئېگىز كۆتۈرۈپ  جۈپلىدى ، ئاندىن يەنە يەر بېغىرلىدى . ئۇ ئەنە شۇ يوسۇندا  توققۇز قېتىم يەر بېغىرلاپ ، توققۇز قېتىم ئورنىدىن تۇرۇپ  دالاي لامانىڭ  ئالتۇن تەختى جايلاشقان مەرمەر شاھ سۇپىنىڭ  تۈۋىگە  كەلدى –دە ئاۋازىنى ئىمكانبار  ئۈنلۈكرەك  چىقرىشقا  تىرىشىپ  سۆز باشلىدى :
-لاجىيالو  ، ئى دېڭىزدەك كەڭ قورساق بۈيۈك ئاچارى ، مەن سېنىڭ ئۇلۇغ ياراتقۇچۇڭ ساكيامۇنغا ساداقەتمەنلىكىم  بىلەن ئىرادەت قىلىپ  ، سېنىڭ شاپائەت  ۋە ئىنايىتىڭنى  سېغىنىپ ، ئالدىڭغا ياردەم تىلەپ كەلدىم  . بارلىق مۇددىئا –مەقسەتلىرىمنى كەشمىر –خاقانى مۇھەممەد راجاخان ساڭا يازغان مەكتۇپىدا تەپسىلىي بايان قىلغانلىقى  ئۈچۈن قايتا سۆزلەپ  ئولتۇرمايمەن . پەقەت شۇنى سەمىڭگە  سېلىپ قويماقچىمەنكى ، سەئىدىيە  تەسەررۇپى بۇنىڭدىن  توققۇز يۈز يىللار ئىلگىرى سېنىڭ ئۇلۇغ بابائى بۈزرۈك  ئەجداتلىرڭنىڭ  پاك-روھىناتلىرىنى  خۇش قىلىپ  ئاشۇ شەۋكەتلىك  سەلتەنىتىڭگە  قايتىشنى خالسىاڭ ، مانا مەن بۇ زېمىننى  ساڭا ئىككى قوللاپ  تۇتۇشقا رازىمەن .
يول باشلىغۇچى براخمان ھىدايىتۇللا ئىشاننىڭ سۆزلىرىنى دالاي لاماغا سۆزمۇ سۆز تەرجىمە قىلىپ بەردى .

ئىلىم-ئىمان-كۈچ

umidwar يوللىغان ۋاقتى  2011-6-21 16:43
مەزھەپ توپانى

1

ئېغىزچە   ۋەياكى   يېزىقچە   بىزگە   نەچچە   مىڭ   يىلنىڭ   ياقى    يىتىپ   كەلگەن   داڭلىق   تارىخى   خاتىرلەر   توغۇرسىدا   كۆپ   ئويلىنىپ   ،   نۇرغۇنلىغان   كىتاپ   ماقالىلەرنى   ئوقۇپ   ،   ئىزدىنىپ   ،   تارىخىي   خەرىتىلەرنى   يىغىپ   توپلاپ    لاھىيلەش   ئارقىلىق   ،   ئۆلچەملىك   خەرىتە   ھالىتىدە   كۆپ قىسىم يەرلىرىنى قانۇنلۇق جۇڭگۇ بەيدۇ قامۇسى، جۇڭگۇ ۋېيجى قامۇسى، ئىزدىنىش، باغداش، ئۇيغۇرلار، مىسرانىم، ئەلكۈيى قاتارلىق مۇنبەرلەر تورلىدىن ئېلىپ   پايدىلىنىپ   ،   قانۇنلۇق   ھالەتتە   ئەلكۈيى،  باغداش،   بايقاش،  ئىزدىنىش  ،  ئانا يۇرت،  قۇتادغۇ بىلىك ، شەھەر ،  ئەلكىن،  مىسرانىم   قاتارلىق   مۇنبەرلەر  تور  بىكەتلىرىگە  يوللىغانتىم   ،  باشقا  تورلارغا يوللىنىپ  تۈگىدى ،  سىزنىڭ   تورىڭىزغا   1ئاينىڭ   ياقى    5قېتىم   قايتىلاپ   يوللاپ   بولدۇم  ،  ۋاقتىڭىز  چىقسا   كۈرۈپ   چىقىپ   ،   قۇبۇل  كۆرسىڭىز    تەستىقلاپ  قويغان  بولسىڭىز . ..  . .  مەقسىتىم  مۇمكىن   بولسا   ھەربىر   ئۇيغۇرنىڭ   كۈرۈپ   چىقىپ   چوڭقۇر   تەپەككۇر   قىلىپ   بېقىشى   ئۈچۈن    ...    . رەھمەت

amannisa

ئاخىرىنى يوللىمامسىز؟

alimjan705

بۇ روماننىڭ داڭقىنى خىلى بۇرۇنلا ئاڭلىغان ئاخىرى بۇ روماننى ئوقۇپ  چىقتىم   مەن ئاپتوردىن بەكرەك بۇنىڭ كومپىيۇتىر نۇسخىسىنى تەييارلاپ چىققان كىشىگە ھەممىدىن بەكرەك قول قويدۇم.شۇ مۇناسىۋەت بىلەن ئۇلارغا ھەم سۈيۈملۈك يازغۇچىمىز ياسىنجان ئەپەندىگە چىن دىلىمدىن رەخمەت ئىيتىمەن
بىزنىڭ پەىىرلىك يازۇچىللىرىمنىز مەڭگۈ گۈللەپ ياشنىسۇن::::::

alimjan705

بۇنىڭ ئاخىرىنى قاچان كۆرەلەيمىز؟ بۇنداقلا تۈگىمەيدىغاندۇ؟

apirida

قالتىس ئىشتىن بىرگە تۇتۇش  قىلىپسىلەر ، بولسا دىگىنىڭلاردەك ئىنكاسنى باشقا تېمىدا يېزىپ ، بۇنىڭغا ئىنكاس يېزىلمىغان بولسا كورۈشكە قولايلىق بولاتتى ،ئاللادىن ئىشلىرىڭلارغا ئاسانلىق تىلەيمىز .

katil731

مەن ئوقۇغان رومانلار ئىچىدىكى ئەڭ ناچار رومان مۇشۇ بولدى، ئەخلەت، ئېسىت ۋاقتىم

ئەلشات

katil731 يوللىغان ۋاقتى  2013-2-1 23:53
مەن ئوقۇغان رومانلار ئىچىدىكى ئەڭ ناچار رومان مۇشۇ بول ...

ئەڭ ناچار رومان دەپسىز؟ سىزبەك يامان ئوخشمامسىز؟يامان بولسڭىز بۇنىڭدىمۇ يامانراق روماندىن بىرنى يىزىڭە؟ ‹‹جاللات خىنم ›› رومانى بىزئۇيغۇرلارنىڭ ئەسلىدىن قانداقلىقمىزنى ھازىر قانداق بولوپ قالغانلىقمىزنى ئەكىس ئەتتۈرۈپ بىردىغان رومان ، بىلسەم بىلمسەم سىزھەقىچان خەن بوۋىڭىزنىڭ ، ئىنگىلس دادىڭىزنىڭ رومانلىرغا ئامراق ، ھەقچان ئافاق غوجا بوۋىڭىزنىڭ ئەپتى -بەشىرسىنى ئچىۋەتلكى ئۈچۈن ،ناچار رومان دەيدىغانسىز،بەلكم ،