مۇرشىدى ئەپەندىنىڭ مىكرو خاتىرىسىدىكى ئىنكاسلارغا ئاساسەن «جابىرقا»نى ئىزدەپ مۇنۇ مەزمۇنلارغا ئېرىشتىم، مەنبەسى تور دۇنياسى.
--------------------------------------------------------------------------------
646-يىلى نىخونگى ۋە 800-يىلى كورىيىدىن ياپۇنىيىگە كۆچۈپ بارغان گىيوگى بوساتسۇنىڭ ياپۇنىيىنىڭ تۇنجى خەرىتىسىنى سىزماقچى بولغانلىقى تارىخى مەنبەلەردە سۆزلەنگەن بولسىمۇ، لېكىن بۇ ھەقتە تولۇق يازما ماتىريال يەنى ياپۇنىيىدە تۇنجى خەرىتە سىزىلغانلىقى ياپۇنىيىنىڭ كىيوتۇ ئەتراپىدىكى نىننا ئىبادەتخانىسىدىن تېپىلغان ماتىرياللار ۋە خەرىتىلەردە ياپۇنىيەدە تۇنجى بولۇپ 1303-يىلى خەرىتە سىزىلغانلىقى قەيت قىلىنغان .
1600-يىلى ياپۇنلۇقلار ياۋرۇپالىقلار بىلەن تونۇشتى ۋە ياۋرۇپانىڭ خەرىتە سىزىش تېخنىكىلىرىنى ئىگىللەپ 1700-يىلى خەرىتە سىزىشقا باشلىدى . پەقەت 1779-يىلىدا ياپۇنىيىلىك سېكۇسۇي تۇنجى بولۇپ ياپۇنىيىنىڭ ئومۇمىي خەرىتىسىنى سىزىپ چىقتى .
غەرىپ دۇنياسىدا خەرىتىلەردە ياپۇنىيىگە تۇنجى بولۇپ يەر بەرگەن جۇغراپىيىچى مارتىن بېخائىم بولۇپ ، نورۋىگىيىدە تۇغۇلغان .
ئامىركا تېپىلىپ ياۋرۇپالىقلار ياپۇنىيگە كېىلپ -كېتىش باشلانغاندا ئەكسىچە ، 1570-يىلىدا ئورتىلۇس شەرقىي ھېندىستان خەرىتىسىنى سىزغاندا جۇغراپىيىلىك ئورنىنى توغرا كۆرسىتەلمىدى . ھەتتا ئۇ ئۆزى سىزىغان ئاسىيا خەرىتىسىدە ياپۇنىيىنىڭ ئورنىنى توغرا كۆرسىتەلمەي ئۆزىنىڭ تەسەۋۇرى بويىچە سىزغان . پەقەت 1750-يىلىغا كەلگەندە سېئۇرروبېرت تۇنجى بولۇپ ياپۇنىيىنىڭ توغرا بولغان خەرىتىسىنى سىزىپ چىقتى .
ئەمدى بۈيۈك تىلشۇناس بۇۋىمىز مەھمۇد قەشقىرىينىڭ <<تۈركىي تىللار دىۋانى >> غا قاراپ باقايلى:
<< رۇم ئۆلكىسىدىن ماچىنغىچە بولغان تۈرك ئەللىرىنىڭ بويى 5000 پەرسەخ ، ئېنى 8000 پەرسەخ (1 پەرسەخ =6.24 كېلۇمېتىر ) كېلىدۇ . بۇلارنىڭ ئورنىنى ئېنىق كۆرسىتىش ئۈچۈن
ھەممىسىنى يەر يۈزى شەكىلدىكى دائىرە ئىچىدە كۆرسىتىپ ئۆتتۈم >>.
ئۇلۇغ بۇۋىمىز مەھمۇد قەشقىرى يۇمۇلاق شەكىلدىكى خەرىتىنىڭ چۆرىسىدە شەرق ، غەرپ ، جەنۇب، شىمال يۆلىنىشلەر، تەرەپلەر بەزى دېڭىزلار ۋە دەريالار كۆرسىتىلگەن، ياپۇنىيەگە كەلگەندە مۇنداق دەيدۇ : << جابىرقا( ياپۇنىيەنىڭ كونا ئاتىلىشى) -ياپۇنىيىلىكلەر يىراقتا جايلاشقانلىقى ماچىن بىلەن ئۇلارنى چوڭ دېڭىزلار ئايرىپ تۇرغانلىقى ئۇلارنىڭ تىللىرى بىزگە مەلۇم ئەمەس >> دەپ كۆرسىتىلگەن .
يۇقارقى پاكىتلارغا ئاساسلانغاندا تۇنجى ياپۇنىيە خەرىتىسىنى 1400-يىلىدا بىر ياپۇنلۇق تەرىپىدىن سىزىلسا ،1500-يىلىدا دۇنيا خەرىتىسىدىن ئورۇن ئالغان بولسا ، بىزنىڭ بۇۋىمىز دىۋانىدىكى پاكىتلىرىمىز تۇنجى ياپۇنىيە خەرىتىسىنىڭ 11-ئەسىردە ئۇلۇق بوۋىمىز مەھمۇد قەشقىرى تەرىپىدىن ئۆلچەملىك سىزىلغانلىقى بىر تەۋرەنمەس پاكىتتۇر ..
مۇناسىۋەتلىك خەرىتە
