ئەنئەنىۋى دان ئايرىش سايمانلىرىمىز
- يوللانغان ۋاقتى :
- 10-04
- كۆرۈلۈشى:
- 1663 قىتىم
مۇﻫەممەتتۇرسۇن ﻫەسەن
ئەجدادلىرىمىز ياراتقان ئەنئەنىۋى دېﻬقانچىلىق سايمانلىرىنىڭ تۈرى كۆپ، شەكلى ئۆزگىچە بولۇپ، ﻫەممىسى دېگۈدەك قول ﻫۈنەر سەنئىتىنىڭ مەﻫسۇلى.
ئەجدادلىرىمىز ئوۋچىلىق تۇرمۇشىدىن دېﻬقانچىلىق تۇرمۇشىغا قەدەم قويغاندىن كېيىن، يېڭى تۇرمۇش شارائىتىغا ماس قورال – سايمانلارغا موﻫتاج بولدى ۋە بۇ مۇئەممالارنى ﻫەل قىلىش ئۈچۈن تېرىقچىلىقتا يەر تۈزلەش، يەر ئاغدۇرۇش، ئۇرۇق سېلىش، پەرۋىش قىلىش، سۇ تۇتۇش، زىرائەتلەرنى يىغىۋېلىش، خامان ئېلىش، داننى پاخىلىدىن ئايرىش قاتارلىقلارغا دائىر سايمانلارنى تەدرىجىي بارلىققا كەلتۈردى ۋە ئۇلاردىن ئۈنۈملۈك پايدىلاندى. بۇ يازمامدا بۇلاردىن دان ۋە يىرىك يۇمشاقنى ئايرىيدىغان بىر قىسىم سايمانلار ﻫەققىدە توختىلىمەن.
غەلۋىر. غەلۋىر دېﻬقانچىلىق مەﻫسۇلاتلىرىنى پاكىزلاش، داننى سامان، پاخالدىن ئايرىۋېلىشتا ئىشلىتىدىغان سايمان بولۇپ، ياسىلىشى ئاددىي، ئىشلىتىلىش دائىرىسى ناﻫايىتى كەڭ. غەلۋىر ياساشقا خاس تىرەك ياغىچى ئىشلىتىلىدۇ. ياغاچ نېپىز تىلىنىپ، چەمبەر شەكلىدە ئىگىلىدۇ. تىلىنغان ياغاچنىڭ نېپىزلىكى ئىككى مىللىمېتىر، كەڭلىكى ئون سانتىمېتىر بولىدۇ. ئاندىن ئۆچكە تېرىسى ﻫۆل توپىغا كۆمۈپ يۇمشىتىلغاندىن كېيىن مويلىرى تازىلىنىپ ئىنچىكە تىلىنغاندىن كېيىن ئاندىن چەمبەر قىلىنغان تاختاينىڭ ئاستىدىكى تۆشۈكلەردىن ئۆتكۈزۈلۈپ تور شەكلىدە توقۇلىدۇ. غەلۋىرنىڭ تۆشۈكچىلىرى بىر قەدەر كىچىك بولىدۇ.
غەلۋىرنىڭ تۇرمۇشىمىزدىكى تارىخى ئۇزاق بولۇپ، مەﻫمۇد كاشىغەرىنىڭ ‹‹تۈركىي تىللار دىۋانى››دا ئۇ ‹‹ئاندىغ››دەپ قەيت قىلىنغان. غەلۋىر بۇرۇن ئۆچكە تېرىسىنى ئىنچىكە تىلىپ ياسىلاتتى. يېقىنقى يىللاردىن بۇيان سىم تور ئۇنىڭ ئورنىنى ئىگىلىدى.
ئۆتكەمە. ئىشلىتىش دائىرىسى، ياسىلىش ئۇسۇلى، خام ماتېرىيالى، شەكلى جەﻫەتتىن غەلۋىر بىلەن ئوخشاش بۇ سايماننىڭ تۆشۈكچىسى غەلۋىرنىڭكىدىن چوڭراق بولىدۇ. ئۇ بۇغداي، قوناق، كەندىر قاتارلىقلارنى پاخالدىن ئايرىۋېلىشتا ئىشلىتىلىدۇ. دېﻬقانلار بۇغداي، قوناق خامانلىرىنى ئېلىشتا ئۆتكەمىنىڭ رولىدىن پايدىلىنىدۇ. ئۆتكەمىنىڭ ئىشلىتىش تارىخىمۇ غەلۋىرنىڭكىدىن قېلىشمايدۇ.
تەڭكەش. بۇ ئىشلىتىش، ياسىلىش، خام ماتېرىيالى، شەكلى جەﻫەتتىن غەلۋىرگە ئوخشايدۇ. بىراق تەڭكەشنىڭ تۆشۈكچىسى غەلۋىرنىڭكىدىن چوڭراق، ئۆتكەمىنىڭكىدىن كىچىكرەك بولىدۇ. ئۇ ئۆتكەمىدىن ئۆتۈپ كەتكەن دانلارنى سۈزۈپ ئېلىشتا ئىشلىتىلىدۇ.
ئەلگەك. بۇ غەلۋىر، تەڭكەش، ئۆتكەمىنىڭ نەپىسلەشتۈرۈلگەن شەكلى. قەدىمدە ئەلگەكنىڭ يۈزى يىپەك رەختتىن يۈزلىنەتتى. تۆشۈكچىلىرى ئىنتايىن كىچىك بولۇپ، ئو خاس ئۇننى كېپەكتىن ئايرىشقا ئىشلىتىلىدۇ، ئەجدادلىرىمىز ئاشلىقنى تۈگمەندە ئۇنغا ئايلاندۇرغاندىن كېيىن، ئۇنى ئەلگەكتىن ئۆتكۈزۈپ كېپەكنى ئايرىۋېتىپ، خاس ئۇن قىسمىنى ئىستېمال قىلغاندىن باشقا كۆل، قۇدۇق سۈيىنىمۇ ئەلگەكتىن ئۆتكۈزۈپ سۈزۈپ ئىشلەتكەن. دېمەك، ئەلگەك كۈندىلىك تۇرمۇشتا كەم بولسا بولمايدىغان مۇﻫىم تۇرمۇش ۋاسىتىسى. ئەلگەك ﻫازىرمۇ دېﻬقان – چارۋىچىلارنىڭ ئائىلىلىرىدە ئىشلىتىلمەكتە.
يۇقىرىقىلار قارىماققا ئاددىي نەرسىلەردەك كۆرۈنسىمۇ، لېكىن ئەجدادلىرىمىزنىڭ ئەقىل – پاراسىتىنىڭ جەۋﻫىرى. ئەنئەنىۋى دېﻬقانچىلىقتىكى ئۇزاق تارىخنىڭ شاﻫىتى. بۇ سايمانلار دېﻬقانچىلىق ﻫازىرقىدەك تەرەققىي قىلمىغان ئەڭ جاپالىق شارائىتتا ئىجاد قىلىنىپ دەۋرىمىزگىچە يېتىپ كەلگەن تۇرمۇش ۋاسىتىلىرىدۇر.
