سەمى ساتتار: «ئانا» (ئىككى خىل تىلدا) [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

ئانا

(ھېكايە)

نۇرگۈل ئەبەي



   موماي كوچىلاردا خېلىغىچە مەقسەتسىز ئايلىنىپ يۈردى،كەچ كىرىپ ئەتراپنى خېلىلا قاراڭغۇلۇق قاپلىدى.ئاپلا!نامازشام ئۆتۈپ كەتكىلى تۇرۇپتىغۇ.موماي شۇندىلا ئېسىنى يىغىپ دەرھال نامىزىنى ئوقۇماقچى بولدى ۋە قەيەرلەرگىدۇر ئالدىرىدى،لېكىن ئالدىدىكى تۆت كوچا ئېغىزىغا كەلگەندە يەنە نەگە مېڭىشىنى بىلەلمەي تۇرۇپلا قالدى.كوچىنىڭ ئۇدۇل تەرىپىدىلا چوڭ قىزىنىڭ ئۆيى،ئايىغىدا چوڭ ئوغلىنىڭ ئۆيى بار ئىدى،سول تەرەپتىكى كوچىدا 3-ئوغلىنىڭ ئۆيى،ئاۋۇ بىنادا كىچىك قىزىنىڭ ئۆيى كۆرۈنۈپلا تۇراتتى.ئۇنىڭ بايىلا چەكسىز دەرد-ھەسرەت ئىچىدە پۇچۇلىنىپ يېنىپ چىققىنى ئۆزىنىڭ،توغرىسى 2-ئوغلىنىڭ ئۆيى ئىدى،ئۇ بۇ ئۆيگە ئەمدى ھەرگىزمۇ قايتىپ كىرمەيتى.موماي ئۈچۈن ھاياتلىقتا يەنە كۆڭلى تارتىپ ئۈسۈپلا كىرەلەيدىغان،قورقماي بارالايدىغان ھىچقانداق يېرىمۇ قالمىغاندەك قىلاتتى.موماينى ئىختىيارسىز تىترەك باستى. كەچ كۈزنىڭ ئاچچىق شامىلى ئۇنىڭ ئاجىزلاپ كەتكەن كۈچسىز تېنىگە زەھەردەك سانچىلاتتى.كوچىنى ئوراپ تۇرغان دەرەخلەردىن تۆكۈلگەن ساپسېرىق غازاڭلار موماينىڭ ئاياغلىرىدىن شىلدىرلاپ ئۆتۈپ،قاياقلارغىدۇر دەرمانسىز ئۇچاتتى،موماي يەر بېغىرلاپ ئۇچۇۋاتقان غازاڭلارغا،سۇلياۋ خالتىلارغا،يالىڭاچلىنىۋاتقان دەرەخلەرگە نەزەر تاشلىدى.شۇ تاپتا ئۇ ئۆزىنىمۇ ئاشۇ شېخىدىن ئايرىلغان  غازاڭلاردەك،تاشلىۋېتىلگەن قەغەز پارچىللىرىدەك قەدىرسىز ھېس قىلاتتى.ئۇ چەكسىز ئازاب ۋە ئۈمدسىزلىك ئىچىدە نەزىرىنى ئاستا-ئاستا بىپايان كۆككە يۆتكىدى. ئاسماندا بۇلۇت ئارىسىدا مىسكىنگىنە ئاي ئۈزۈپ يۈرەتتى. ئاينىڭ مىسكىنلىكى بىلەن ئۇنىڭ قەلبىدىكى ئازاب گويا بىر گەۋدىگە ئايلىنىپ كەتكەندەك قىلاتتى...كۈڭۈلسىز مەنزىرىلەر موماينىڭ كۆڭلىدىكى غەشلىكنى تېخىمۇ كۈچەيتىۋەتتى.چەكسىز ئازاب بىلەن بىللە ئۇنى ئۇزۇن يىل قىيناپ كەلگەن زىققى كېسىلى موماينىڭ تۇرغۇدەك، يەنە بىئىختىيار قەدەم ئالغۇدەك ھالىنى قويمىدى.ئۇ ئۆرتەپ كەلگەن پىغاندىن ھۆركىرەپ يىغلىۋېتىشتىن ئۆزىنى بېسىپ ئاستا كەينىگە ياندى-دە،نەچچە قەدەملا پىيادىلەر يولىغا يانداش قويۇلغان ئۇزۇن ئورۇندۇقتا لەسسىدە ئولتۇرۇپ قالدى.شامال كۈچۈيۈپ كەتتى،قاياقتىندۇر ۋەھىمىلىك ئاۋازلار كېلەتتى.ئاچچىق سوغوق موماينىڭ ئەتسىز بەدەنلىرىگە زەرب بىلەن ئۇرۇلاتتى.موماي تىترەپ تۇرۇپ ۋاختى ئۆتۈپ كەتسىمۇ نامازشامنىڭ ئۈچ رەكەت پەرھىزىنى ئورۇندۇقتا ئولتۇرۇپ خىيالى،ئانچە –مۇنچە ئىشارەت بىلەن ئوقۇۋالدى.ناماز ئاخىرلاشقاندا ئادىتى بۇيىچە قولىنى كۆتۈرۈپ دۇئا قىلماقچى ئىدى،سوغوقتىن دۈگدىيىشىپ،يۈگۈرۈشۈپ دىگۈدەك كېتىۋاتقانلاردىن سەل نۇمۇس قىلىپ قالدى.لېكىن قول كۆتۈرمەيمۇ چىن دىلىدىن دۇئا قىلىشقا باشلىدى:«ئاھ قۇدرىتى كەڭ ئاللا!بالىلىرىمنىڭ كۆڭلىگە ئىنساپ،دىيانەت ئاتا قىلغىن،ئۇلارنى ئىككىلا دۇنيادا ئەزىز قىلغىن،مەن ئۇلاردىن مىڭ مەرتىۋە رازى...»موماي مىڭ يېرىدىن تۆكۈلۈپ كەتتى.ئوغلىنىڭ گۈلدۈرمامىدەك قەھىرلىك ئاۋازى، ھېلىلا ئۇنى يەنجىپ تاشلىۋېتىدىغاندەك ئەلپازدا قولىدىكى تېزگىنەكنى قارس-قۇرس قىلىپ سۇندۇرۇپ، ساپا يېنىدىكى يۇمۇلاق ئورۇندۇقنى كۈچەپ تېپىشلىرى ھە دېسە ئۇنىڭ كۆز ئالدىغا كېلىۋالدى.ۋەھىمە،ئۈمۈدسىزلىك،ھاياتتىن بىزار بولۇش تۇيغۇسى ئۇنىڭ ۋۇجۇدىنى ئېزىپ-ئېزىپ پايخان قىلاتتى،يۈرۈكىنى مۇقۇپنەپىسىنى قىساتتى.

ـــ  ئەگەر ئۇ سىزگە ۋارقىراپ-جارقىرىسىلا ياقىسىغا ئېسىلىڭ، نوچى بولسا سىزنى بىرنى ئۇرۇپ باقسۇنچۇ قېنى! ئاندىن كۆرىدۇ كۆرگۈلۈكىنى... سىز دېگەن ئانا! ئانىدەك تۇرۇڭ!

   بۇ كىچىك قىزىنىڭ سۆزى ئىدى. بىچارە قىز مىڭ يېرىدىن تۆكۈلۈپ تۇرۇپ، ئاچچىق ھەسرىتىدە ئانىسىغا ۋارقىراپ كەتكەن ئىدى. لېكىن موماي ئوغلىنىڭ ياقىسىغا ئېسىلمىدى، ئۇنىڭ قولىدىكى نەرسىلەرنى قەھىرلىك سۇندۇرۇپ، ئورۇندۇقنى زەرپ بىلەن تېپىشلىرىگە ئۈنسىز قاراپ تۇردى. يىقىنقى بىر نەچچە يىلدىن بۇيان تونۇغۇسىز دەرىجىدە ئۆزگىرىپ، قورقۇنچلۇق ۋاپاسىزلىشىپ كەتكەن ئوغلىغا ئاجايىپ بىچارىلەرچە تەلمۈرۈپ قاراپ تۇراتتى. «كەچۈرۈڭ ئانا! مەن ئەقىلسىزنى كەچۈرۈۋېتىڭ! مەن نېمىلەرنى قىلىپ يۈرىمەن ئانا... مەن پۇشايمان قىلدىم» دېيىشىنى مىڭلارچە تەمە قىلىپ مۆلدۈرلەپ قاراپ تۇردى. ئۇ ھەرگىزمۇ يۈرەك پارىسىنىڭ ياقىسىغا ئېسىلمايتتى، شۇ تاپتا خۇددى ئۆزىنى مىڭ پارە قىلىۋەتسىمۇ دەردى چىقمىغۇدەك دەرىجىدە تەلۋىلىشىپ كەتكەن ئوغلىنىڭ قولىنى ئۆزىگە تەگككۈزۈپ، ئۇنى ئاللاھنىڭ ئالدىدا مەڭگۈ «قارغىش»،«ئاسىي»، ئىككىلا دۇنيا قارا يۇز قىلىۋېتىشنى ھەرگىزمۇ خالىمايتتى...

   موماي شۇ ھالدا خېلى ئۇزۇنغىچە ئولتۇرۇپ كەتتى.«نېمانچە ئۇزۇن ئۆمۈر كۆرىدىغاندىمەن؟» دەپ ئويلاپ كەتتى ئۇ.«ياشلىقىمدا قايسى قىلىپ قويغان گۇناھلىرىمغا مۇشۇ كۈندە قالارمەن؟ مېنىڭدىن خېلىلا كىچىك ئاياللارمۇ بىر-بىرلەپ ھەق دۇنياغا كېتىپ بولدى، بارار جايىدىن ئورۇنمۇ ئېلىپ بولدى...» لېكىن ئۇ 80 ياشقا كىرىپمۇ يەنە بۇ دۇنيادا سۆرۈلۈپ، مىڭ زىخنىڭ ئىچىدە قورۇنۇپ، تەمتىرەپ ياشاپ كېلىۋاتاتتى. خۇدا بەندىسىگە ئۆلۈۋېلىشنى راۋا قىلغان بولسا ئىدى، ئۇ قەدىناسى ھېلىم بوۋايغا ئەگىشىپ شۇ كۈنىلا قارا تۇپراققا كىرىپ كېتىۋالغان بولاتتى. لېكىن مۇقەددەس ئېتىقات بۇنىڭغا يول قويمىدى. بوۋاي 80 يېشىدا تۈگەپ كەتتى. مانا ئارىدىن 10 يىل ئۆتۈپ، مومايمۇ شۇ يېشىغا كەلدى. قانداقتۇر بىر چۈشىنىكسىز تۇيغۇ ئۇنىڭ يېشىنى 80 گە پۈتىۋەتكەندەك، ئۇنىڭ نېرىسىغا ئۆتمەيدىغاندەك ۋەھى قىلاتتى.

بۈگۈن قۇربان ھېيتنىڭ ناماز كۈنى ئىدى.

ـــ سەن قۇربان ھېيتنىڭ ناماز كۈنىدە تۇغۇلغان،شۇڭا ئىسمىڭنى قۇربانگۈل قويغان،ــ دەپ ھېكايە قىلىدىغان موماينىڭ مومىسى،ــ ئاناڭ رەھمەتلىك جىق ھەرەج تارتقان، داداڭ ھېيت نامىزىغا كەتكەن ئىدى، داداڭ نامازدىن قايتىپ، تۇغۇتچى ئايالنى ئۆيگە ئېلىپ كەلگۈچە ئاناڭ قانسىراپ كەتتى. ساق-سالامەت تۇغۇلغىنىڭنى كۆرۈپ ئاناڭ رەھمەتلىك خۇشاللىقتىن يىغلاپ كەتكەن ئىدى. سېنى كۆتۈرۈپ ئېمىتمەكچى بولدى، لېكىن قوللىرى قېتىپ بوپتىكەن رەھمەتلىكنىڭ... ساڭا بىر يۇتۇم سۈت بېرەلمىگىنىگە ھەسرەتلىنىپ كۆزى ئوچۇق كەتكەن...

   موماينىڭ ئېسىگە مومىسىنىڭ تالاي رەت ئېيتىپ بەرگەن ئانىسى ھەققىدىكى ھېكايىلەر كەلدى. موماي ئانىسىنى بىلمەيتتى. ئۇنى مومىسى بېقىپ چوڭ قىلغان ئىدى.«ئۆگەيلەيدۇ... » دەپ دادىسىنىڭ كېيىنكى خوتۇنىنىڭ ئالدىغا بىر ئاخشاممۇ بەرمەيتتى، ھەم ئۆزى بىر قوللۇق بېقىپ، تەربىيەلەپ 16 ياشقا كىرگەندە قوشنا مەھەللىنىڭ كۆزى بولغان ئىشچان يىگىت ھېلىمغا تاپشۇرغان ئىدى. موماينىڭ ئۆپكىسى ئۆرۈلدى، ئۇنىڭ كۆز ئالدىغا كۆزلىرىدىن مېھرىبانلىق، ئىچ كۆيەرلىك يېغىپ تۇرىدىغان مومىسى كەلدى. ئۆزىگە، ئاقارغان چاچلىرىغا، پېشانىسىدىكى يول-يول قورۇقلارغا ياشلىق چاغلىرىدەك ئىچ كۆيەرلىك بىلەن قاراپ كېتىدىغان بوۋىيى كەلدى. قاياقتىندۇر ئۇنىڭ ئۈچۈن ياش تۆكۈۋاتقاندەك دادىسىنى كۆرگەندەك بولدى... ئۇ ئاچچىق ياشلاردىن تېخىمۇ خىرەلەشىپ كەتكەن گۇنسىز كۆزلىرى بىلەن قىلۋى تەرەپكە، چەكسىز ئاسمان بوشلۇقىغا تىكىلدى، يۇلتۇزلار جىلمىيىپ، گويا ھازىرلا موماينىڭ بېشىغا ساقىپ چۈشىدىغاندەك تۇراتتى...

   موماي چوڭ قىزىنى تۇغۇپ ياتقاندا، مەھەللىدە تۇيۇقسىز ئېغىر ۋابا پەيدا بولۇپ، دادىسى، مومىسى شۇ ئاپەتتە نۇرغۇن قېرى-ياش، ئۇلۇغ-ئۇششاقنىڭ قاتارى بولۇپ كۆز يۇمدى...

ـــ ئاۋۇ ئەڭ يورۇق تۇرۇۋاتقىنى موماڭ شۇ قارا... رەھمەتلىك ئەل ئۆمرىدە ساۋابلىقتىن باشقىنى بىلمەيتتى، شۇڭا ھەممىدىن بەك يورۇپ تۇرىدۇ. يېنىدىكى پارقىراق يۇلتۇز ئاناڭ ھەجەرقىز... ئاۋۇ نېرىدىكىسى داداڭ شۇ... قارا، ئۇلار مەخسۇس ئارىلىق ساقلاپ، ئۆزلىرىنىڭ ئوتتۇرىسىدىن ئىككى يۇلتۇز سىغقۇدەك ئورۇننى بىزگە قالدۇرۇپ قويۇپتۇ ئەنە... بىزمۇ ئۇلارنىڭ يېنىغا كېتىمىز، روھىمىز يۇلتۇز بولۇپ ئەۋلادلىرىمىزغا قاراپ تۇرىدۇ...ـــ بوۋاي شۇنداق دەپ مومىيىنىڭ كۆڭلىنى ياسايدىغان... بوۋاينىڭ دېيىشىچە، ئاسماندىكى ھەر بىر يۇلتۇز ئۆلۈپ كەتكەن بىر ئادەمنىڭ  روھى ئىكەن. ھايات ۋاقىتلىرىدا ئاللاغا يېقىن تۇرغان ئىخلاسمەنلەرنىڭ يۇلتۇزى يوغان ھەم پارقىراق بولىدىكەن. ئاللاغا پۇت ئېتىپ، ئېتىقادى سۇسلىغان كۇپارلارنىڭ تولىمۇ خىرە، تۇتۇق، كىچك بولىدىكەن... موماي شۇندىن بېرى بوۋاي كۆرسەتكەن قىلۋى تەرەپتىكى 3 تال يورۇق يۇلتۇزنى ئېسىدە مەھكەم ساقلىۋالدى. خۇددى مومىسىنىڭ، ئانىسى ھەم دادىسىنىڭ روھى ئۇنىڭغا ھامان قاراپ تۇرغاندەك، ئۇنىڭ ياخشى-يامان ئىشلىرىنى كۆرۈپ تۇرۇۋاتقاندەك، خۇشاللىقىغا جۆر بولۇپ، خاپىلىقىغا ياش تۆكۈۋاتقاندەك ھېسسىياتقا چۆمۈلەتتى.

   موماينىڭ شۇ يېشىغىچە كۆرمىگەن كۈنى، تارتمىغان جاپاسى قالمىدى. نۇرغۇن داھىلار، پادىشاھلار يۇرت سورىدى. شۇ پادىشاھلار سورىغان ئەلنى، دەۋرنى، داۋالغۇش ھەم ئاسايىشلىقنى، ئاچ-زېرىنلىكنى، ھەق-ناھەقنى... ھەممىنى كۆردى. ئۇنىڭ ئۈچۈن ھەر قانداق قىيىن مۈشكۈلات، قەھەتچىلىك، ۋابا... ھەممىسى ئۆتكۈنچى شامال ئىدى. ئۆتۈپ كەتمەيدىغان، ئىزىغا چۈشمەيدىغان ھېچقانداق مەۋجۇدات بولمايتتى. لېكىن... شۇ يېشىغا كەلگەندە كۆرۈۋاتقان بۇ غېرىبلىقنىڭ قاچان، قايەردە ئۆتۈپ كېتىدىغانلىقىنى ئاڭقىرالمايلا قالدى...

   بوۋاي تۈگەپ كەتكەندە، مومايغا بازارنىڭ ئەڭ ئاۋات يېرىدىن باغ-ۋارانلىق ھويلا، ئىشىكى تالاغا قاراپ ئېچىلىپ، چوڭ-كىچىكلىكى، زىننەتلىنىشىمۇ ئوخشاش 10 ئېغىزلىق دۇكان ئۆي قالدى. دۇكانلارنىڭ ئايلىق ئىجارىسىلا بەش مىڭ يۈەندىن ئېشىپ كېتەتتى. بوۋاي بىلەن موماينىڭ بۇ دۇنيالىقتا تاپقان-تەرگىنىنىڭ ھەممىسىمۇ مۇشۇلار ئىدى. كېيىنكى كۈنلەردە موماينىڭ ياغلىققا تۈگكەنلىرىنىمۇ بوۋاي دۇكاننى زىننەتلەش ئۈچۈن پاك-پاكىز ئىشلىتىۋەتتى.

ـــ نېمىمۇ قىلارمىز قېرىغاندا بۇنچە جىق پۇل خەجلەپ؟...ــ دەپ كوتۇلدىغانتى موماي قۇرۇقدىلنىپلا قالغان تۈگكۈچلىرىگە ئاچچىق بولۇپ.

ـــ ھەي نادان خوتۇن، بىز كۆرگەن كۈن ئازمۇ؟ بالىلار بىز كۆرگەننى كۆرمىسۇن، بىز تارتقان جاپالارغا قالمىسۇن. ئوغۇل نەۋرىلىرمىزمۇ خېلى بار، ئۇلارنىڭ كېيىنكى تەقدىرىنى پەقەت ئاللاھ بىلىدۇ. كۈنلەرنىڭ بىرىدە بالىلارنىڭ بېشىغا كۈن كەلگەندە:«دادام بۇ دۇكاننى سېلىپ قويۇپتىكەن» دەپ بىر ھۈنەرنى قىلسىمۇ ياكى ئىجارىسىنى ئېلىپ خەجلىسىمۇ چىرىغىمىز يورۇيدۇ قارا، ئۆزلىرىمۇ غېرىب-مىسكىن بولۇپ يۈرمەيدۇ....

بوۋاينىڭ دېگىنى ھەق ئىدى. ئۇلارنىڭ بەش ئوغلى، ئىككى قىزى بار ئىدى. ئوغۇللارنىڭ روزىغارى ھەر ھالدا ئۆزىگە چۇشلۇق ئىدى.«ۋاي دادا، ۋاي ئانا» بولۇپ  ئۇلارنى چۆگلەپ كېتەلمەيتتى. بوۋاي ھايات ۋاقتىدىلا ئىككى قىزىنىڭ مىراسىنى ئايرىپ بەردى. ئۇ كۈيئوغۇللارنى بازار كۈنى ئەگەشتۇرۇپ چىقىپ، يارىتىپ تۇرۇپ 10دىن ساغلىق ئېلىپ بەردى. قىزلىرىنىڭ قولىغا بىر جۈپتىن ئالتۇن بىلەيزۈك ياسىتىپ بەردى.

ـــ ئوغۇللارغا ئويلىغىنىم بار،ـــ دېدى ئۇ ئۆزىگە قانداقتۇر ئاچ كۆزلۈك، تەمەخورلۇق بىلەن قاراپ قالغان ئوغۇللىرى ھەم كېلىنلىرىگە مۇنداقلا قاراپ. لېكىن بوۋاينىڭ قانداق ئويلىغىنى، كىمگە نېمىلەر قالدۇرماقچى بولغىنى پەقەت ئاللاھدىن باشقا ھەممەيلەنگە سىر بولۇپ قالدى. كېيىنكى ھەپتىسى بوۋاي جۈمە ئوقۇپ كېلېۋېتىپ تۇيۇقسىز يىقىلىپ كەتكەن بىلەن مېڭىسىگە قان چۈشۈپ دوختۇرخانىدا جان بەردى... بوۋاينىڭ كۆك يوپۇق يېپىلغان ھەيۋەتلىك جىنازىسى دەرۋازىدىن لەڭ ئۇرۇپ چىققاندا، موماي تىرىڭڭىدە كەينىگە ئۇچۇپ ھۇشىدىن كەتتى... بوۋاينىڭ قىرىق نەزىرىسىگە ئۇلاشمايلا ئوغۇللار، كېلىنلەر ئۆزلىرىنى بېسىشالمىدى.

ـــ دادام چوڭ دۇكان بىلەن ئاياقتىكى دۇكاننى ماڭا سەن ئاچقىن دېگەنتى،ــ دەپ گەپ تەشتى، يېشى 50 تىن ھالقىغان چوڭ ئوغلى كۈۋەجەپ.

ـــ دادام ئۇنداق گەپنى قىلمىغانغۇ؟ ساڭا قاچانلاردا شۇنداق دېگەنتى؟ چوڭ دۇكان بىلەن ئاياقتىكى دۇكاننىڭ ئورنىمۇ، سودىسىمۇ بەلەن... بۇ ئىككى دۇكاننى ئەجەب ساڭىلا بەرگۈسى كەپتىكەن ھە دادامنىڭ؟!ـــ ئاكىسىنىڭ قاراپ تۇرۇپ يالغان گەپ قىلىۋاتقانلىقىنى ئاڭلاپ، كىچىك ئوغلىنىڭ قېنى قىزىدى، ھويلىدا تېرەكتەك چوڭ ئوغۇللارنىڭ تاپا-تەنە، ئاچچىق قايناشلىرى ياڭرىدى:

ـــ بولدى قىلىڭلار، بۇنى قانۇنلا ئايرىسۇن!

   ھۆكۈمەت ئورنىدا ئىشلەيدىغان 2–كىلىن ئاخىرى پارتلاش ئالدىدىلا تۇرغان جىدەلنى شۇنداق دەپ بېسىقتۇرغان بولدى. مىراسنى ئېلىپ بولغان قىزلار مۇڭ ۋە ھەسرەتتىن پۇچۇلانغان ھالدا ئاپپاق لىچەك ئىچىدە جىمجىت يىغلاپ ئولتۇرغان ئانىسىغا ئوخشاش ئاكىلىرىغا تېڭىرقىغىنىچە قاراپ تۇراتتى. پۇل-بايلىق، مال-دۇنيا دېگەننىڭ قۇدرىتى ئاجايىپلا بولىدىكەن. موماي بىر-بىرگە يەۋېتىدىغاندەك ئەلپازدا بوزۇرۇشۇپ كۆكۈرۈشۈپ، ھازىرلا ئېتىلىدىغاندەك ئەلپازدا  ئولتۇرغان ئوغۇللىرىغا  قاراپ ھەسرەتلىك تىندى. كىچىكىدىنلا ئانىسىغا سۇۋۇشۇپ، ئەركىلىشىپ، يۆلىنىپ، گېپىنى يىرماي جىمجىت ئاڭلاپ چوڭ بولغان بالىلار شۇ تاپتا كىچىككىنە بايلىق، مىراس ۋە مەنپەئەت ئالدىدا ئانىسىنى، ئانىسىنىڭ كېيىنلىكىنى، ئوي-پىكرى، ئارزۇ-ئارمانلىرىنى ئۇنتۇدى. ئۇلار تالىشىۋاتقان باغ-ئورمان، ئايۋان-دۇكانلارنى دادىسى بەرپا قىلغاندا، ئاشۇ قېرى موماينىڭمۇ ئەجىر-ھالاۋىتى، قان-تەرى بار ئىدى. ئۇلار ئانىنىڭمۇ دادىسىغا ئوخشاش قارار قىلىش، ئائىلىدىكى ئىشلارنى بىر تەرەپ قىلىش ھوقۇقىنىڭ بولىدىغانلىقىنى ئۇنتۇپ كەتكەندەكلا قىلاتتى. شۇ تەرىقىدە ئوغۇللار، كېلىنلەر ئۆز ئىچىدە خېلى ئوپۇر-توپۇر بولۇشتى. ھەممىسى ئۆز نەپسىنىڭ كويىدا ئىدى. موماي خىيالىدا 40 نەزىردىن كېيىن ئويلاشماقچى بولغان ئىشلار شۇ كۈنلەردە كوچىغا، تونۇش-بىلىشلەرنىڭ ئاغزىغا يېيىلىپ كەتتى....

ـــ ئىمام ئاخۇنۇم، ئوغۇللارغا تېگىشلىك نېسىۋېسىنى ئايرىۋېتەي دىگەنتىم،ــ دېدى موماي بىر كۈنى ئەل بېسىققاندا قېرى  ئىمامنىڭ ئۆيىگە كىرىپ،ـــ ئەتە بىر نەچچە كىشىنى ئېلىپ كەچلىك تاماققا داخىل بولۇپ بەرگەن بولسىلا.

ئىشلار شۇنداق قارار تاپتى. ئەتىسى موماي ئوغۇللىرى، كېلىنلىرىنى چوڭ ئۆيگە يىغدى. قىزلىرى ئوخشىتىپ پولو ئەتتى.

ـــ داداڭلارنىڭ ۋەسىيتىمۇ، ئويلىغىنىمۇ شۇ ئىدى، بالىلىرىم. دۇكان ئوڭ قولدىن باشلاپ مىراس بولۇپ ئايرىلغاي، ئوڭ قولدىن باشلاپ سانىغاندا 1-،2-دۇكان قاسىمجانغا، 3-،4-دۇكان ئالىمجانغا، 5-،6- دۇكان...

موماي شۇ تەرىقىدە 10 دۇكاننى ئىككىدىن بەش ئوغلىغا بۆلۈپ بەردى. ئوغۇللار، كېلىنلەر سەل گۇدۇڭشۇپ، يۈزلىرى قىزىشقاندەك، چىرايلىرى ئۆڭگەندەك بولۇشۇپ، يەنە بىرلىرى خۇشال جىلمايغاندەكمۇ بولدى. ئەل-جامائەتتىن، ئۆزلىرىگە مىختەك قادىلىپ تۇرغان قېرى ئىمام ھاجىمدىن تەپ تارتتىمۇ، نېمىلا دېگەن بىلەن ھېچكىمدىن باشقىچە پىكىر تەلەپلەر ئوتتۇرىغا چىقمىدى.

ـــ ئانا، سىزگىچۇ؟... دۇكاننىڭ ھەممىنى ئاكىلىرىمغا بۆلۈپ بەرسىڭىز، سىزگە نېمە قالىدۇ؟ سىز نېمە خەجلەپ، نېمە يەيسىز؟ـــ كۆڭلى بىر ئىشلارنى تۇيغان كىچىك قىزى شۇنداق دەپ قالدى.

ـــ ئالىيە راست دەيدۇ، ئانام نېمە يەپ، نېمە ئىچىدۇ؟ـــ چوڭ قىزىمۇ ھۈپپىدە ئېسىلىپ، سىڭلىسىنىڭ گېپىنى قۇۋۋەتلىدى.

ئارىنى دەقىقىلىق سۈكۈت باستى. ئىماممۇ، كىرگەن گۇۋاھچىلارمۇ، قىزلارمۇ، مومايمۇ ئۇدۇلىدا ھەيۋەت بىلەن قاتار ئولتۇرۇشقان ئوغۇللىرىغا بىر خىل ئىلتىجا بىلەن تەلمۈرۈپ قارىدى.

ـــ ئانام ئۆزىگە قالدۇرغان زېمىننى ساراڭغا بەرسىمۇ 100 مىڭ يۈەنگە ئالىدۇ. يەنە كېلىپ ھېچكىم ئۆيدىكى دادامدىن قالغان نەق پۇلنى ئايرىيمەن دېمىدىغۇ؟ـــ دېدى كىچىك ئوغلى يەڭگىلتەكلىك بىلەن سۆز قىستۇرۇپ.

ـــ ئاكا، نېمە دەۋاتىسەن؟ ئاپامدا نەدىمۇ پۇل بولسۇن؟ ھەممىمىز بىلىمىزغۇ، دادام بار-يوق پۇلنىڭ ھەممىنى دۇكاننى ئوخشاش زىننەتلەپ بېرىمەن دەپ خەجلەپ تۈگەتمىدىمۇ؟...توۋا؟ چوڭ ئاكا، سەن بىر ھەق گەپنى قىلە!

كىچىك قىزى چىدىيالماي ئورنىدىن تۇرۇپ كەتتى.

ـــ ئالىيەنىڭ گېپى راست... دادام ھەممە پۇلنى ئىشلىتىۋەتتىم، دەپ ئۆز ئاغزى بىلەن دېگەن. ئاسىم، سەنمۇ بارغۇ-ھە؟ـــ 4-ئوغلى شۇنداق دېۋىدى، پۇلنىڭ ئىشى شۇنىڭ بىلەن تۈگىگەن بولدى.

ـــ سىلەرنىڭ خىيالىڭلارچە، ئانام دادامدىن قالغان ئۆينى خەجلەپ ياتسا بولىدىكەن-ھە؟.. ئانام جېنىنى جان ئېتىمەن دەپزە ماكانسىز قالىدىكەن-دە؟ـــ دېدى چوڭ قىزى دىمىقىنى قېقىپ.

ـــ ئۇنداق قىلىشقا بولامدىغان؟ بۇ ئۆي دېگەن چوڭ ئۆي، دادامنىڭ بەرىكىتى، روھى بار ئۆي بۇ! سېتىپ خەجلەپ دېگەنمۇ گەپمۇ؟...

چوڭ ئوغلى ئاۋازىنى قەستەن ئۈنلۈك چىقىرىپ، ھەممىنىڭ زۇۋانىنى ئەتتى.

ـــ مانا بىز دېگەن بەش ئوغۇل، قاراپ تۇرۇپ ئانامنى خەجسىز قويارمىزمۇ؟ شۇنداقمۇ ئۇكىلىرىم؟!..ـــ ئۇ ئىنىلىرىغا تەكشى قاراپ چىقتى.

ــــ شۇنداق،ـــ دەپ باش لىڭشىتتى قالغانلارمۇ.

   چوڭ ئىش قارار تېپىپ، يېزىق شەكلىدىكى كېلىشىم پۈتۈلۈپ، مومايمۇ، ئوغۇللارمۇ، قىزلارمۇ قول قويۇشتى. مومايغا بوۋاي بىلەن تەڭ بەرپا قىلغان باغ-ۋارانلىق ھويلىلا چوڭ ئۆي بولۇپ  قالدى... بۇنىڭ بىلەن موماينىڭ دىلىمۇ سەل ئارام تېپىپ، تىنچلىنىپ قالدى. بايا ئوغۇللىرىنىڭ  ئۇ تۇرۇۋاتقان ئۆي، نەق پۇللاردىن ئېغىز ئېچىپ كېتىشى موماينىڭ يۈرىكىنى ئەلەملىك مۇجۇغان ئىدى. شۇ تاپتا تېگىشلىك نېسىۋېسىگە ئىگە بولۇپ:«خوش، ئانا...» دەپ چىقىپ كېتىۋاتقان ئوغۇللىرى، كېلىنلىرىنى ئۇزۇتىۋېتىپ موماي بۇ مۇزدەك سوغۇق، ئاچچىق گەپلەرنى ئۇنتۇپ كەتتى.

   بوۋاي كېتىپ ئۈچ يىلدىن كېيىن، موماينىڭ ئۆي-ۋاقلىرى، ئوغۇللارغا تەۋە بولۇپ كەتكەن دۇكان-رەستىلەرنىڭ ئورنىغا يېڭى ھۆكۈمەت بىناسى سېلىندىغان بولۇپ، پىلان ئىچىگە كىرگۈزۈلدى. ھۆكۈمەت تەرەپنىڭ كۆپ كېلىشتۈرۈشى بىلەن ھەر بىر دۇكان ئۈچۈن ئوغۇللارغا  100كۋادراتلىق بىنا ئۆي بېرىلدىغان، موماينىڭ قورۇ جايى ئۈچۈن 80 كۋادراتلىق بىنا ئۆي بېرىلدىغان ۋە 20 مىڭ يۈەن نەق پۇل ياردەم قىلىندىغان بولۇپ كېلىشتى. ئىككى تەرەپلەر كېلىشىمگە قول قويۇپ ئەتىسىلا بوۋاي-موماينىڭ يېرىم ئەسىر يىغىپ تۈگۈپ سالغان دۇكانلىرى، ئۆي-ۋاقلىرى، باغ-ۋاران، ھويلا-ئاراملىرى ھەيۋەتلىك ئىتتىرىش، چېقىش ماشىنلىرى تەرىپىدىن يېرىم سائەتكە قالمايلا چېقىلىپ، ھەپتىگە قالمايلا تۈزلىنىپ، كولۇنۇپ يېڭى قۇرۇلۇش ئۈچۈن ئۇل كولىنىپ بولدى. شۇ يىلى كۈزدە بۇ يەردە قەد كۆتۈرگەن ھەيۋەتلىك سەككىز قەۋەتلىك ھۆكۈمەت بىناسى بوۋاينى، موماينى ئەسلىتىدىغان ھېچقانداق نەرسىنىڭ ئىزىنىمۇ قويمىدى. ئوغۇللار، كېلىنلەر بىنا ئۆينىڭ راھىتىنى كۆردى، مومايمۇ قەپەستەك كىچىك ئۆيگە كۆچۈپ كىردى. ئەسلىدىنلا كەڭ ئايۋانلىق، باغ-ۋارانلىق ئۆيگە كۆنۈپ قالغان موماي دەسلەپتە بۇ تار قەپەستە دېمى كىسىلگەندەك، بۇرنىنى بىرى ئېتىۋېلىپ ئەركىن تىنالمايۋاتقاندەك بەكمۇ بىئارام  بولدى. ئىشىك، دېرىزىلەردىن خۇش پۇراق گۈللەرنىڭ ھىدىنى باشلاپ كىرىدىغان كەڭ، ئازادە ئۆيلىرىنى، خېلى كۆپ جامائەتنى سىغدۇرۇپ كېتەلەيدىغان كەڭ ئايۋانلىق، تال-باراڭلىق ھويلا-ئاراملىرىنى سېغىندى. بالىلىرىغا كۆرۈنمەي ئەتىگەن-ئاخشاملىرى كونا جايىغا، ھەيۋەت بىلەن قەد كۆتۈرگەن سوغوق بىناغا قاراپ يىغلاپ زارلاپمۇ چىقتى، لېكىن كۆنمەي بولمىدى. يەنە كېلىپ باشقا ئامال-چارىمۇ يوق ئىدى.

   ۋاقىت بەيگە ئاتلىرىدەك چېپىپ، يەنە ئۈچ يىل ئۆتۈپ كەتتى. موماي نەۋرە قىزى بىلەن بىللە تۇرۇپ بۇ قەپەسكىمۇ خېلى كۆنۈپ قالغان  كۈنلەرنىڭ بىرىدە 2-ئوغلى ئاسىم  موتوتسىكىلىت بىلەن كەيپچىلىكتە يولدىن چىقىپ كېتىپ، پىيادىلەر يولىدا ئۆز خىيالى بىلەن كېتىۋاتقان خەنزۇ ئايالنى سوقۇپ قويدى. ئۆزىنىڭمۇ مۈرە سۆڭىكى سۇنۇپ جىددى ئوپېراتسىە قىلىندى. ئوپىراتسىيەمۇ ئۇڭۇشلۇق بولدى، لېكىن ئۇ سوقۇپ قويغان كىشى جىددى قۇتقۇزۇش ئۈنۈم بەرمەي بىر ھەپتىدىن كېيىن دوختۇرخانىدىلا ئۆلۇپ كەتتى. پالاكەتچىلىك ئوغلىنى تەرەپ-تەرەپتىن قىسماققا ئالدى. پۈتۈن سەھۋەنلىك ئوغلىدا بولغاچقا، سوت مەھكىمىسى ھەممە مەسئۇلىيەتنى ئاسىمغا ئارتىپ قويدى. يەنە كېلىپ ئاسىممۇ چوڭ ئوپېراتسىيەگە چۈشۈپ ئۇزۇن داۋالانغاچقا، يېنىدىن ئۆزى ئۈچۈنلا 20 مىڭ يۈەندىن كۆپرەك چىقىم بولدى.

ـــ ئانا، شۇ خەنزۇنىڭ ئورنىدا مەن ئۆلسەمچۇ كاشكى... ــ دېدى ئوغلى ئانىسىنى كۆرۈپ خۇددى كىچىك چاغلىرىدىكىدەك ئېسەدەپ. موماينىڭ يۈرىكى ئېزىلدى. سوت ئوغلىغا قارشى تەرەپكە 50 مىڭ يۈەن پىچىپ قويغان ئىدى.

ـــ قانداقمۇ تۆلەپ بولارمەن؟... رېمونتخانىنىمۇ ئېلىشىغا سېتىۋەتتىم، مەندە بارىمۇ شۇ ئىدى... يەنە خېلىلا كەم، ئانا... ھېلىمۇ رازىيەنىڭ مائاشى بولۇپ قاپتىكەن... بولمىسا قانداقمۇ قىلار ئىدىم؟..

ئانا كىچىك بالىلاردەكلا ئېسەدەپ يىغلاپ تۇرغان ئوغلىغا چىدىمىدى. ئوغلىنىڭ ھەر قاچان بەگزادىلاردەك تىك تۇرىدىغان بېشى شۇ تاپتا يەردىن ئۈستۈنگە قارىمايتتى. سۇنۇق ئازاۋى، ئىقتىساتتىكى بېسىم، ئادەم ئۆلگەندىن كېيىنكى قورقۇش-ساراسىمە ئۇنىڭ ئاپتاپتەك كۈلۈپلا تۇرىدىغان نۇرلۇق كۆزلىرىنى چەكسىز مۇڭ ۋە ھەسرەتكە بىراقلا كۆمۈۋەتكەن ئىدى....

ـــ بالام، سىلەر قانداق ئويلاشقان ئىدىڭلار؟ـــ دەپ سورىدى ئۇ ئوغلىدىن بەكرەك سولۇشۇپ كەتكەن كېلىنى ۋە ئوغلىغا قاراپ، ئەر-خۇتۇن خېلىغىچە جىمىپ كەتتى.

ـــ مەن... ئۆينى سېتىۋېتەيمىكىن دەيمەن، ئانا، ئالىدىغان ئادەمنىمۇ ئۇقۇشۇپ بولغان... شۇنداق قىلمىسام بۇنچە كۆپ پۇلنى جايلىيالمىغۇدەكمەن... ئۆي تېپىۋالغۇچە سەن بىلەن... بىللە ئولتۇرۇپ تۇرايلىمىكىن دەپمۇ ئويلىغانتىم...

موماي ھېچنېمىنى ئويلىمىدى، ئۇنىڭ ئۈچۈن ئوغلىنى قاپساپ تۇرغان ئازابنى يېڭىش ھەممىدىن مۇھىم ۋە تەخىرسىز ئىش ئىدى.

ـــ مەيلى بالام، شۇنداق قىلىڭلار، شۇنداق ئويلاشقان بولساڭلار مەنمۇ يالغۇز، بىللە تۇرساق خۇش بولىمەن تېخى!

شۇنداق قىلىپ نەچچە ئاي ئۆتمەيلا ئوغلى خوتۇن-بالىلىرى بىلەن ئانىسىنىڭكىگە كۆچۈپ كىردى. ئۆزلىرىنىڭ ئۆيىنى سېتىۋېتىپ، كاللىسىنى ساقايتتى. رېمونتخانىسىنىمۇ قولىغا ئالدى، موماينىڭ ئۆيى يېڭى بولغان بىلەن بىساتلار، سەرەمجانلار كونا ئىدى.

ـــ ئانا، بىزنىڭ ئۆيدىكى نەرسىلەرنى يەر ئاستى ئۆيىگە دۆۋىلەپ قويغۇچە، ئاچىقىپ مۇشۇ ئۆينى تۈزىمەيلىمۇ ؟ــ دېدى بىر كۈنى كېلىنى ئاپتاپتەك كۈلۈپ.

ـــ مەيلى قىزىم، ئۆزىڭىز بىلىڭ... ـــ موماي بىر ئۆمۈر ئاسراپ، قەدىرلەپ كەلگەن سەرەمجانلىرنىڭ خۇددى بوينى باغلانغان مەھبۇسلاردەك غېرىب «چىقىپ» كېتىۋاتقانلىقىنى كۆرۈپ ئىچى ئېچىشتى. بالىلارغا بۇ ئۆي جاھازلار كونا، مودىدىن قالغان بولۇپ كۆرۈنگەن بىلەن، ئۇنىڭ ئۈچۈن ھەر بىر جاھازنىڭ قىممىتى ئالتۇنغا تەڭ ئىدى. ھەر بىر جاھازدا بوۋاي بىلەن، ھەر بىر ئوغۇل-قىز  بىلەن مۇناسىۋاتلىك بىر ھېكايە بار ئىدى. لېكىن ھەممە نەرسىنىڭ يېڭىسىغا، مودىسىغا ئىنتىلدىغان كېلىنىنىڭ، ئوغلىنىڭ كۆڭلىنى يەردە قويغۇسى كەلمىدى. موماينىڭ رازىلىقى بىلەن كونا سەرەمجانلار يەر ئاستى ئۆيىگە دۆۋىلىنىپ، ئورنىغا يېڭى، ئېسىل بىزەكلەر تىزىلدى. ھەتتا بەزىلىرىنى بازاردىن ئاتايىتەن سېتىۋالدى، موماينىڭ بىر ئېغىزلىق كىچىك ھۇجرا ئۆيىمۇ ئالاھىدە سەرەمجانلاشتۇرۇلۇپ خاس ھوجرا بولۇپ قالدى. موماي نېمىشقىدۇر بىردىنلا ئۆزگىرىپ، ياسىداقلىشىپ قالغان ناتۇنۇش ئېسىل جاھازلارغا تولغان ئۆيىدىن ياتسىراپ قالدى...

   تۇيۇقسىزلا  ئۆزگىرىپ تونۇغۇسىز بولۇپ كەتكەن «چوڭ ئۆي»گە قاراپ كىچىك قىزىنىڭ كۆڭلى نېمىلەرنىدۇر تۇيغاندەك ئانىسىغا قاتتىق تەگدى:

ـــ مۇشۇنداق قىلىپ سېنى ئاستا-ئاستا سىقىپ چىقارمىسىلا بولاتتىغۇ بۇلار؟... ئۆزۈمنىڭكىنى تۇتايلى، پۇل بۇزماڭلار... سىلەرمۇ ئىتتىكرەك ئۆي تېپىڭلار، مىنى ئازادە قويۇڭلار دېسەڭ بولماسمىدى، ئانا؟... قېرىغاندا ئەقلىڭ گاللىشىپ كېتىپتۇ سېنىڭ!

قىزىنىڭ بۇ گەپلىرى ئەسلىدىمۇ ياتسىراپ نېمىلەردىندۇر ئايرىلىپ قالغاندەك تۇيغۇغا كېلىپ قالغان مومايغا خېلىلا تەسىر قىلدى. لېكىن ئۇ ئۆزىنىمۇ، قىزىنىمۇ بەزلەشتىن باشقىغا يارىمايتتى.

ـــ ئۇنداق قىلمايدۇ، بالام. ئاكاڭ سىلەر ئويلىغاندەك ئىنساپسىز  ئەمەس... ئۇمۇ شۇ كۈنلەردە خوتۇن-بالىلىرى بىلەن ھەر قايسىڭلارنىڭ ئالدىدا قىسىلىپ ئارانلا تۇرىدۇ. توۋا دېگىن، بىچارە ئاكاڭنىڭ بېشىغا كەلگەن كۈننى ئاللاھ بەندىسىگە سالمىغاي.

ـــ قالغىنىنى ئۆزۈڭ بىل، ئانا... لېكىن بۇ ئۆي دېگەن سېنىڭ. شۇڭا ئۆي ئىگىسىدەك، قېيىن ئانىدەك تۇرغىن، بەك ۋاي دەپ كەتمە، چېكەڭگە قولىنى تەڭلەيدۇ بولمىسا كېلىن دېگەن...

ـــ خۇدا بالىلارنىڭ كۆڭلىگە ئىنساپ بېرەر...

    شۇ تەرىقىدە تۆت يىل ئۆتۈپ كەتتى. موماي ئوغلى بىلەن تۇرۇۋاتاتتى، ئۇلار كۆچۈپ كىرگەن دەسلەپكى كۈنلەردە ئۇ يەردە مۇنداق ئۆي باركان، بۇ يەردە مانچە پۇللۇق ئۆي باركەن، دەپ ئانچە-مۇنچە ئۆينىڭ غېمىنى قىلىشاتتى. لېكىن يېقىنقى بىر نەچچە يىللاردىن بۇيان ئۆينىڭ گېپى تىمتاسلا بولۇپ كەتتى. يەنە كېلىپ ئوغلى تۇرۇشقا قولايسىزكەن، دەپ ئۆي ئىچىنى بىرەر قۇر زىننەتلەپمۇ چىقتى. ھەر يىللىق پار پۇلى، توك پۇللىرىنى بىر قوللۇق تۆلەپ كەلدى. مومايمۇ قولايلىق بولۇشنى كۆزلەپ چىقىم قىلىۋاتقان ئوغلى ھەم كېلىنىگە بىر ئېغىزمۇ گەپ قىلمىدى. لېكىن  يىللار ئۇزارغانسېرى ئوغلى موماينىڭكىدە ئەمەس، بەلكى موماي ئوغلىنىڭكىدە پاناھلىنىۋاتقاندەك، ئوغلى موماينىڭ ھالىدىن خەۋەر ئېلىپ ئۇنىڭغا ئاش-تاماق بېرىۋاتقاندەك كېلىننىڭمۇ، ئوغلىنىڭمۇ گەپ-سۆزلىرىدە چۈشىنىكسىز تاپا-تەنىلەر كۆپىيىپ قېلىۋاتاتتى. مومايغا ئەڭ ئەلەم قىلىدىغىنى قىزلىرى ياكى باشقا ئوغۇللىرى موماينى يوقلاپ كەلسە، كېلىنىنىڭ قاپاقلىرىنىڭ تۈرۈلۈپ، نەرسە-كېرەكلەرنى تاراق-تۇرۇق قىلىپ، قوڭلىرىنى چېقىپ كېتىشلىرى ئىدى. بۇ ئۆيگە كەلگەنلەرمۇ ئىختىيارسىز كېلىننىڭ  قاپاقلىرىغا قاراپ ئىش قىلىدىغان، نەۋرە-چۆرىلەرلا ئەمەس، ئوغۇل-قىزلىرىمۇ بەكلا ئاز كېلىدىغان بولۇپ قالدى. ئاكىسىنىڭ، يەڭگىسىنىڭ بۇ مۇتىھەملىكىدىن قاتتىق غەزەپلىنىپ، ئەلىمىنى يۇتالمىغان كىچىك قىزى، ھەتتا كېلىن بىلەن بىر قېتىم قاتتىق سوقۇشۇپمۇ قالدى:

ـــ ئىككىنچى بۇ ئۆيگە دەسسىمە!ـــ دەپ گۆلەيدى ئوغلى خۇتۇنىنىڭ تەرىپىنى ئېلىپ.

ـــ بۇ سەنلەرنىڭ ئۆيۈڭمىدى؟! بۇ دېگەن ئانامنىڭ ئۆيى! سەنلەر يوقۇلۇش، ھۇ نوۇمۇسنى بىلمەيدىغانلار!

   شۇ تەرىقىدە ئۇلارنىڭ ئېغىزلىرىدىن چىقمىغان تاپا-تەنە، زەھەر- زۇقۇملار قالمىدى. موماي ھېچقايسى تەرەپنى بېسىقتۇرالماي كۆڭلى ئاينىپ «تىرىڭڭىدە»ئۇچۇپ چۈشكەندە، ئۇرۇش-تالاش ۋاقىتلىق پەسكارىغا چۈشۈپ، ھەممىسى جىم بولدى... شۇندىن بېرى بۇ ئۆي ئىلگىرىكىدىنمۇ بەكرەك چۆلدەرەپ قالدى. قىزلىرىمۇ ئاكىلىرىغا ئوخشاش پەقەت ئىككى ھېيتتىلا «چوڭ ئۆي» دەپ ئانىسىنى يوقلاپ قوياتتى... ياخشىراق تاماق قىلغانلىرىدا بولسا بالىلىرىنى ئەۋەتىپ ئانىسىنى ئېلىپ كېلەتتى. كىيىملىرىنى يۇيۇپ، چاچلىرىنى تاراپ، بىرەر-ئىككى كېچە قوندۇرۇپ، «ئۆيىگە» ئاپىرىپ قوياتتى.

ـــ شۇمۇ كۈن بولدىمۇ سىزگە؟ ئۇلارنى قوغلاپ چىقىرىڭ! ئۇ ئۆي دېگەن سىزنىڭ ئۆيىڭىز! ئۆزىڭىزنىڭمۇ ئۆيىگە ئىگە بولالمىسىڭىز، سىزمۇ ئانا بولدىڭىزمۇ ئەمدى؟ قېنى سىزدىكى 80 يىللىق ئەقىل؟! قاراپ تۇرۇپ، ئۆلمەي تۇرۇپ، چوڭ ئۆينى توزۇتۇپ ئولتۇرۇۋاتىسىز! سىزنى دەپ قورقماي كىرەلمىسەك ئۇ ئۆيگە؟!

   شۇ كۈنلەردە موماينىڭ قايسىلا بالىلىرىنىڭ ئۆيىگە بارسا ئاڭلايدىغىنى مۇشۇ تاپا-تەنە ۋە ئازاب-دەشنام ئىدى...

ئۇ ئۆزىگە بارغانچە سوغوق مۇئامىلە قىلىپ كېتىۋاتقان ئاسىمغا:«ئەمدى ئۆي تېپىۋالغان بولساڭ...» دېمەكچىمۇ بولدى، لېكىن ئوغلىنىڭ زەھەردەك تۈرۈلگەن قاپاقلىرىدىن ئەيمىنىپ چىش يىرالمىدى.

ـــ ئۆزۈمگە چۇشلۇق پەس ئۆيدىن بىرنى ئىجارە ئېلىپ ئولتۇرايمىكىن... بىنا ئۆيگە كۆنەلمىدىم... ئاكاڭ ئۆينىڭ ئىجارىسىنى بەرسە...ـــ موماي چوڭ قىزىغا مىڭ قىسىلىپ شۇ مەسلىھەتنى سېلىۋىدى، قىزى چىچچاڭشىپ يەر تېپىپ كەتتى:

ـــ سەن ساراڭ بوپسەن! ئۇلار سېنى ئۆيدىن ھەيدىسە قاراپ تۇرۇپ ئۆيدىن چىقىمەن دېگىنىڭنى قارا! ئۇ ئۆي دېگەن سېنىڭ ئۆيۈڭ ئانا!....توۋا؟! ئۆتكەندە ئاسىم دېگەن مۇناپىق بۇ ئۆينىڭ ئۇ يېرىنى ئوڭشۇدۇم، بۇ يېرىنى زىننەتلىدىم، 50 مىڭ يۈەندەك پۇلۇم كەتتى، دەپ سېى قارىتىپ قويۇپلا بىر تاغار پوقنى ساڭا ئارتىپ قويدى. بىلەمسەن، ئانا، بۇ دېگىنى:«بۇ ئۆي مېنىڭ، بۇ ئۆيدە 50 مىڭ كويلۇق ھەققىم بار!» دېگىنى ئۇلارنىڭ! سېنى ئالىيە بىلەن ئۆز ۋاقتىدا توسساق زادىلا گېپىمىزگە كىرمىدىڭ... مانا ئەمدى سېى ئۆيدىن قوغلايدىغان چېغى كەپتۇ ئۇلارنىڭ... نەدە ئۇنداق ئاسان ئىش بولسۇن؟ جېنىمنى تىكىپلا قويارمىنا ئۇ نائەھلىلەرگە؟!

موماي قىزىدىن بىر مۇنچە تاپا-تەنە ئاڭلاپ، كارۋات ئايىغىدا خۇددى كىچىك بالىلاردەك كۆزىگە زورلاپ  ئولتۇراتتى.

ـــ چوڭ ئاكامنى، 5000 يۈەن پۇلۇمنى بەردى، دەپ كېتىپتىكەنسەن. نەدە بېرىدۇ؟... ئۇ پۇلنى ئالىمەن دېگىنىڭ ئۇخلاپ چۈشۈڭ!ـــ قىزى مۇقامنى باشقىغا چالدى.

ـــ ئۇنىڭ ئوغلى ئەمدىلا تىجارەتكە كىرىشتى، بالام... ئەمدى تېپىپ بېرەر...ـــ دېدى موماي دۇدۇقلاپ. ،ئۇنىڭ ئېسىگە چوڭ ئوغلىنىڭ: «ئوغلۇم ئۆلۈك ئەمەس، ئانا! ئۇنچىلىك پۇلىڭىزنى بېرىدۇ، لېكىن ئوقەتلىرىنى يۈرۈشتۈرۈۋالسۇن-دە! ئۇنچىلىك پۇل ئاسىم ئىگىلىۋالغان يۈز نەچچە مىڭ يۈەنلىك ئۆينىڭ ئالدىدا نېمىتى؟!» دېگەن ئاچچىق تەنىلىرى كەلدى، لېكىن ئۇ قىزىغا بۇلارنى دېيەلمىدى.

ـــ  ئەمىسە ئادىل ئاكامچۇ؟ قىزىنى ئوقۇتالمىدىم دەپ سىزنىڭ  پۇلىڭىزنى ئالداپ ئېلىپ، قىزىنى ماڭغۇزغان بىلەن، خوتۇنى ساراڭ ئۆتكەندە بىر چايدا:« ئادىل تېرە سودىسى قىلىپ مانچە پۇل تاپتى، ئۇنچە پۇل تاپتى... خەنزۇ سودىگەرلەرگە ياغاچ ئۇقۇشۇپ بېرىپلا 30 ئارىدىن مىڭ سوم پايدا ئالدى» دەپ بىزگە  شۇنداق بەك پوچىلىق قىلىپ كەتتى. مېنى سىزنىڭ پۇلىڭىزنى ئېلۋالغانلىقىنى بىلمەيدۇ دەپ ئويلاپتىكەنمۇ دەيمەن. «ئەمىسە ئانامنىڭ 3000 يۈەن پۇلىنى بەرسەڭلار بولمامدۇ؟» دېسەم، بىردەم ھاڭۋېقىپ تۇرۇپ كېتىپ:«ئانام قېرىغاندا ئالجىپ قاپتۇ، بىز نەدىمۇ ئانامدىن  پۇل ئالىمىز؟» دەپ تېنىپلىۋالدى!

    موماي قاتتىق تەڭقىسلىقتا قالدى. ئۇ شۇ يېشىدا قىزلىرىنى، ئوغۇللىرىنى دائىم كۆرۈپ تۇرۇشنى، ئۇلار بىلەن دادىسىنىڭ، بالىلىق چاغلىرىنىڭ، ئۆلۈپ كەتكەن قولۇم-قوشنا، ئۇرۇق- تۇغقانلىرىنىڭ، بوۋاي بىلەن ئۆتكەن زاماننىڭ...  گېپىنى قىلىپ مۇڭداشقۇسى، دەرد- پىراقلىرنى تۆككىسى كېلەتتى. لېكىن بالىلىرىدىن ئاڭلايدىغىنى ئوخشاشلا تاپا-تەنە، خاپىلىق ئىدى. ئۇ قېرىپ كەتتى، پۇتلىرىمۇ، ھەرىكەتلىرىمۇ كالامپايلىشىپ كەتكەن ئىدى. كۆزلىرى خېلىلا يېقىندىكى نەرسىلەرنىمۇ خىرە كۆرەتتى. بارغانچە نۇرسىزلىنىپ ياشاڭغۇراپلا تۇراتتى. يەنە كېلىپ ئۆتكەندە ئۇدا ئۈچ قېتىم ياتقان ئورنىغا كىچىك تەرەت قىلىپ قويدى. ئۇ قانداقلارچە تەرەت قىلىپ قويغىنىنىمۇ بىلمەيلا قالدى... موماينىڭ «مەينەتلىكى»، ئۆينى سېسىق پۇراققا تولدۇرۋېتىشى كېلىنىنىلا ئەمەس، ئوغلىنىڭمۇ ئوغىسىنى قاينىتۋەتتى. نەۋرىلەر بۇرۇنلىرىنى ئېتىشىپ تالاغا قاچتى...

ـــ نىمانچە بەغرەز سەن؟! يوغان ئادەم  تۇرۇپ... كىمگە ئەركىلەيسەن، ئانا؟ بىزنى شۇنداق قىلىپ تويغۇزماقچىمۇ يا؟... مەنمۇ ساراڭ، مۇشۇنداق ئۆيگە بار تاپقان-تەرگىنىمنى تىقىۋېتىپ! نېمە دېگەن سېسىقچىلىق بۇ!

موماي بىلمەستىن قىلىپ سالغان ئىشىدىن ئەسلىدىمۇ قاتتىق نومۇس قىلغان ئىدى. ئوغلىدىن، كېلىنىدىن شۇ قاتارلىق زەھەر-زوقۇمنى ئاڭلاپ نەچچە كېچە ئاللاغا تىلاۋەت قىلىپ، سېغىنىپ چىقتى:«ئى ئاللاھ، قېرىغاندىكى مەينەتچىلىكتىن، خارۇ- زارلىقتىن، ئىپلاس-پاسىق كېسەللەردىن ساقلىغىن، ئاللاھ!... » ئۇ «جېنىمنى ئىتتىك ئالغىن » دېمەكچى ئىدى، لېكىن ئاللاھنىڭ ئالدىدا گۇناھ قىلىپ قويۇشتىن ئەنسىرەپ، بۇ گەپنى ئېغىزىدىن چىقىرالمىدى... نىھايەت ئاللاھقا موماينىڭ زارى يەتتىمۇ، بۇ «مەينەتچىلىك» شۇ كەمگىچە 4- قېتىم سادىر بولۇپ قالمىدى ...

   موماي ئىلگىرى دائىم نامىزىنى ئوقۇپ، تەسۋى سىرىپ ئۆيدە ئولتۇراتتى. شۇ كۈنلەردە قەلبى دەرد-ھەسرەتكە پاتمايلا قېلۋاتاتتى.  ئۆيدە دائىم تۇرۇۋېرىپ كېلىنىنىڭ كۆزىگە بەكلا سەت كۆرۈنۈپ، ھەممىسىنىڭ كۆزىگە سىغمايلا قېلۋاتاتتى. «نىمانچە ھاڭۋاقتى، كالامپايلىشى  ،پۇتلاشقاق بولۇپ كەتكەنسىز » دەپ بىرى شۇنداق دېسە، «نىمانچە چېچىپ تاماق يەيسىز؟ نىمانچە پۇراپ كەتتىڭىز؟...» دەيتى... ئۇ ئۆزىنى خالىماسلا بولۇپ قالغان بالىلىرىغا كۆرننمەي دەپ ئويلاپ، دائىم بىنا ئالدىدىكى گۈللۈكتە، تاش ئورۇندۇققا يۆلەنگىنىچە نېمىلەرنىدۇر خىيال قىلىپ جىمجىت ئولتۇرۇپ كېتەتتى.

ــ سىلى بەكلا دۆت خۇتۇنكەنلا، مايسىخان! ئەرلىرى سىلىگە قالدۇرغاننى بولسىمۇ چىڭ سىقىپ ياتسىلا بولماسمىدى؟ قاراپ تۇرۇپ ھەممە دۇكاننى ئۆزلىرىچە قانۇنغىمۇ مەسلىھەت قىلماي ئوغۇللارغا ئايرىپ بەردىلە، مانا ئەمدى ئۆيلىرىگىمۇ ئىگە قىلغىلى تۇرۇپلا؟... قاراپ تۇرسىلا، ئۆلمىسەم كۆرىمەن، ئەمدى سىلى «ئانا» ئەمەس،«بالا» بولۇپ ئابرۇيسىز، خارلىقتا ئۆتىلا....

بوۋىيىنىڭ يىقىن ئۈلپەتدېشى سېلىم بوۋاي ئۇنىڭغا قايناپ شۇنداق دېگەن ئىدى. ئۇ بوۋايمۇ ئالدىنقى يىلى تۈگەپ كەتتى، موماينىڭ شۇ ھالدىكى غېرىب، مىسكىن تۇرقىنى كۆرۈش نېسىپ بولمىدى...

بۈگۈن قۇربان ھېيتنىڭ ناماز كۈى ئىدى. مومايغا بۇ قېتىمقى ھېيت زادىلا ھېيت بولمىدى. نەچچە يىللاردىن بۇيان «ئۆيىنى تارتقۇزۇپ» قويۇپ، ھېچنىمىگە ئىگە بۇلالماس بولۇپ قالسىمۇ، لېكىن يىلدا ئىككى قېتىم كېلىدىغان بۇ ھېيتتا ئۇ ئۆزىنىڭ تېخى ھايات ئىكەنلىكىنى، ئۆز ئۆيىدە بالىلىرىنى، نەۋرىلىرىنى خالىغانچە يايلىتالايدىغانلىقىنى ئىسپاتلىماقچى بولغاندەك، كېلىنىنىڭ قاپاق تۈرۈشلىرىگىمۇ، ئوغلىنىڭ:«سەن قېرىدىڭ، سەن ئۇلارنى ئەمەس، ئۇلار سېنى ھېيتلاتسا بولىدۇ» دەپ كوتۇلداشلىرىغا پەرۋا قىلماي، بازاردىن ئۆزى بىر قوللۇق گۆش، ئۇششاق-چۈششەك ئەكىلىپ، ساڭزا-قۇيماق سېلىپ، بالىلىرىنى چۆرىسىگە يىغاتتى. بالىلىرىنىڭ ئالدىدا ئېشىپ-تېشىپ تۇرغان نازۇ- نېمەتلىرىنى كۆرگىنىدە، خۇددى بالىلىرىغا سايە بولۇپ، ئۇلارغا «يېتىم»لىكنى ھېس قىلدۇرماي، بالىلىرىنىڭ كۆڭلىنى تىندۇرۇۋاتقاندەك، بوۋاينىڭ روھىنىمۇ خۇش قىلىۋاتقاندەك، ئانىلىق مەسئۇلىيىتىنى تولۇق ئادا قىلىۋاتقاندەك تۇيغۇغا كېلەتتى ھەم ئالەمچە خۇشاللىققا چۆمەتتى...

   لېكىن بۇ يىلقى ھېيت ھەر يىلقىغا زادىلا ئوخشىماي قالدى. موماينىڭ يانچۇقى قۇپقۇرۇق ئىدى. بوۋاي قالدۇرۇپ كەتكەن تەئەللۇقاتنى ئۇ نەچچە يىللاردىن بېرى زادىلا بۇزۇپ-چېچىپ باقمىدى، بالىلىرىغا ئۆتنە دەپ ئىز تېزسىزلا يوقاپ، قۇرۇقدىلنىپ قېلىۋاتقان «تۈگكۈچ»تىن كۆڭلۈم تارتتى دەپ بىر يۈەنلىك سامسىمۇ ئېلىپ يىمىدى. لېكىن شۇنچە قىسىپ قاتلاپ، مىڭ پۈكسىمۇ  بۇ قېتىمقى ھېيتقا  كەلگەندە «تۈگكۈچ» پۈتۈنلەي قۇرۇقدىلىپ قالدى... بوۋاينىڭ بەرىكىتى شۇنچىلىككە پايلىدى. ئۇنىڭدىن ھېچنېمە قالمىدى... ھەتتا يەر ئاستى ئۆيىدىكى كونا سەرەمجانلارمۇ «يەر ئىگىلەپ» تۇرغاچقا،  ئالدىنقى ھەپتە ئوغلى تەرىپىدىن كونا «ئەسكى-تۇسكى» ئالدىغانلارغا نەچچە يۈز يۈەنگە سېتىلىپ كەتتى. پۇلىنى بولسا ئوغلى ئۆينىڭ بىر يىللىق تازلىق پۇلىغا ھېسابلاپ تاپشۇرۇۋەتتى... ئەپسۇسكى، نادان  بالىلار بۇ بەرىكەتنىڭ ئەمدى پۈتۈنلەي ئۆچكەنلىكىگە زادىلا ئىشەنمەيتتى. ئۇلارچە ئانىسى ئۇچىسىدىن سالمايدىغان كەنجەنىڭ يانچۇقىدا ياكى مومايلا بىلىدىغان، مەلۇم «پىنھان جايدا» دادىسى قالدۇرغان «تۈگىمەس بايلىق» يەنە خېلى كۈنلەرگە، خېلى چوڭ ئىشلارنى قىلىشقا يېتەتتى. شۇڭا ئۇلار ئانىسىدىن ھېچ ئىككىلىنىپ قالماي:«قالغانلارغا دېمەي تۇرغان بولسىڭىز»نى شەرت قىلىپ قويۇپ پۇل سورىيالايتتى. قايتۇرۇشنى، ئانىسى ئۈچۈن ھېيت-بايراملاردا بولسىمۇ ئاز-تولا چىقىم قىلىشنى ئەسلا ئويلاپمۇ قويمايتتى...

ھېيت نامىزى ئۆتەپ بولۇپلا ئوغۇللار ئوغۇل-نەۋرىلەرنى ئەگەشتۈرۈپ ئانىسىنى يوقلاپ چوڭ ئۆيگە يىغىلىشتى. ئىككىنچى ئوغۇل ئاسىم ھېيت نامىزى ئۆتەش ئۈچۈن چىقىپ كەتكەنچە ھازىرغىچە قايتىپ كىرمىگەن ئىدى. ئايالى قاپاقلىرىنى تۈرگىنىچە بالىلىرىنى يېتىلەپ رەسمىيەت ئۈچۈنلا مومايغا خوش دېدى-دە، ئانىسىنىڭكىگە ھېيتلاپ كەتتى. شۇنداق چىرايلىق ياسالغان ئۆينىڭ ھەممە يېرىدىن بوران ئۇچۇپ، ھېيتقا تەۋە بولغان ئازراقمۇ خۇشاللىق ياكى قىزغىنلىقنىڭ ئىپادىسىنى تاپقىلى بولمايتتى... موماي ئەتىگەنلىك بامداتقا تۇرغانچە جاينىمازدىن چۈشمىدى. ئوغۇللىرى كەلگەندىمۇ شۇ ھالدا تەسۋى سىرىپ ئولتۇراتتى. ئىچ-ئىچىدىن ئوخچۇپ چىقىۋاتقان دەردلىك  پىغاندىن بىراقلا تۈگىشىپ كەتكەندەك باشقىچىلا جۈدەڭگۇ، ئاجىز كۆرۈنەتتى.

ـــ ئانا، قۇربانلىقنى مەن ئۆلتۈرۈپ بىرەمدىم ياكى ئاسىم ئۆلتۈرۈپ بولدىمۇ؟ــ دېدى كىچىك ئوغلى ئادەتتىكىدەك. ئۇ شەھەردە قاسساپچىلىق قىلاتتى، سودىسىمۇ ياخشى ئىدى.

ـــ قۇربانلىق قىلالمىدىم، بالام....ـــ موماي شۇلارنى دەۋېتىپ پاڭڭىدە ئېتىلىپ يىغلىۋېتىشتىن ئۆزىنى تۇتۇپ ئولتۇراتتى. شۇ تاپتا يۈرەكلىرى پارە-پارە بولۇپ، ئاچچىق زەھەر بوغۇزىدا كەپلىشىپ تۇراتتى.

ئوغۇللار چۈشىنىكسىز بىر خىل ئىپادىدە بىر-بىرىگە قاراپ قويۇشتى. شۇندىلا ئۇلار بىر تال چەينەكتىن، تۆت تال ناندىن باشقا ھېچنېمە تىزىلمىغان قۇرۇق داستىخانغا، ھەممە يەردىن غېرىبلىق تۆكۈلۈۇپ تۇرغان بوش، سوغوق ئۆيلەرنى كۆرگەندەك بولدى.

ـــ نېمىشقا ئالالمىدىڭ، ئانا؟... ھېلىلا بالىلار ئانىلىرى بىلەن كىرىدۇ. تەييار گۆشلا ئەكىرەمدۇق يە؟ ھە ئاكا؟ــ كىچىك ئوغلى نادانلارچە سوئال بىلەن ئانىسىغا تىكىلدى. موماينىڭ ئۆپكىسى ئۆرۈلدى، كۆزلىرىدىن تۆكۈلگەن ياشلىرى ئىختىيارسىز لىچەك ئىچىدە پۈرمە-پۈرمە بولغان گۇنسىز تېرىلىرىنى بويلاپ سىيرىلىپ چۈشتى. شۇ تاپتا ئۇ ئۆزىدىن مىڭ ھەسسە باي، ساغلام، مەزمۇت، ئايالى ۋە بالىلىرىغا تاغدەك يىقىلماس يۆلەنچۈك بولۇپ يۈز تېپىۋاتقان ئوغۇللىرىنىڭ:«ئانا، مانا بۇ قۇربان ھېيتلىق قوي، مانا بۇ سىزنىڭ ھېيتلىق خەجىڭىز...» دېگىنىچە بوران ئۇچۇپ تۇرغان بۇ ئۆيلەرگە دادىسى بار چاغلاردىكىدەك چەكسىز ئايەم شادلىقى باشلاپ كېلىشىگە نەقەدەر تەشنا-ھە؟!.. لېكىن بالىلار چوڭى 60 ياشقا يېقىنلىغان قامەتلىك ئەرلەر بولسىمۇ، يەنىلا نادان ئىدى...

شۇ ئەسنادا كىچىك قىزى ئوغلىنى يېتىلىگىنىچە ئۆيگە كىرىپ كەلدى، ھەم ئانىسىغا، ئاكىلىرىغا ھېيت سالىمى قىلىپ، ئانىسىنى قۇچاقلىدى.

ـــ ئانا، بۇ يىل 80 ياشقا كىردىڭغۇ-ھە؟ تۇغۇلغان كۈنۈڭگە، ئايىمىڭگە مۇبارەك بولسۇن!ــ ئۇ شۇنداق دېگەچ سومكىسىدىن چىرايلىققىنە بىر ياغلىقنى ئالدى-دە، ئانىسىنىڭ بېشىدىكى ئاپپاق لىچەكنىڭ ئورنىغا چىگىپ قويدى. موماينىڭ كۆڭلى ئىللىققىنە بىر ئېقىمدىن دەقىقە ئارام تاپقاندەك بولدى.

ـــرەھمەت، بالام... ئۆزۈڭگە ئالساڭ بولماسمىدى، بالام... مەن قېرى يېڭىنى چىگمىسەممۇ بولىتتى ئەمەسمۇ... لېكىن مەن بۇ ھېيتتا سىلەرگە ھېچنېمە قىلىپ بىرەلمىدىم، بالام... قۇربانلىقمۇ قىلالمىدىم...ــ موماي مىچچىدە يىغلىۋەتتى.

ـــ يىغلىمىغىنە، ئانا... قۇربانلىق قىلىمەن دەپ ساڭا نېمە كەپتۇ... يىغلىمىغىن... بىز ھەممىمىز قۇربانلىق قىلدۇق. ئوخشاش ئەمەسمۇ؟ــ قىزى قۇپقۇرۇق ئۆيلەرگە، چۆلدەرەپ قالغان داستىخانلارغا، قاپاقلىرى تۈرۈلۈپ كەتكەن ئاكىلىرىغا نەپرەت بىلەن قاراپ قويۇپ، ئانىسىنى بەزلىمەك بولدى.

ـــ ئانا، پۇلۇڭ يوقمىتى يا؟ـــ بىردەملىك جىملىقتقن كېيىن كىچىك ئوغلى تەرەپباللا شۇنداق دېدى.

ـــ ئانامدا قانداقسىگە پۇل بولىدۇ، ئاكا؟ ئانامدىكى پۇل ھېلىمۇ تۈگىمەيدىكەن... شۇنىمۇ سوراش كېتەمدۇ؟ ئانام پۇل يوق ھېيتلىق قىلالماپتۇ، داستىخانغا نازۇ-نېمەت تىزالماپتۇ!..ـــ دېدى قىز ئۆڭۈپ-تاتىرىپ.

ـــ پۇللىرىڭ قېنى، ئاپا؟!ـــ بۇ سوئالنى قايسى ئوغلى سورىغىنىنى موماي ئۇقالمايلا قالدى. ئۇ ئىختىيارسىز بېشىنى كۆتۈرۈپ  ئوغۇللىرىغا قاراپ قالدى. ئۇلار  تېڭىرقاش، ھەيران قېلىشتىن بەكرەك  جىنايەتچىنى سوراق قىلىۋاتقان سوراقچىلارغا ئوخشايتتى. موماينىڭ يۈرىكى ۋاژىلداپ ئېچىشىپ كەتتى. ئۇ ئوغۇللىرىغا تىكىلىپ تۇرۇپ:«سەن-سەن، پالانى، مانچە پۇلۇمنى ئېلىۋالدىڭ، مۇنچىلىك پۇلۇمنى قايتۇرمۇدۇڭ... شۇ پۇلنى قايتۇرماي تۇرۇپ يەنە خىجىل بولماي مەندىن قايسى يۈزۈڭ بىلەن ھېساب ئېلىشىسەن؟ مەندە سەنلەر گۇمان قىلغۇدەك نەدىمۇ شۇنداق جىق پۇل بولسۇن؟» دەپ توۋلىۋەتكۈسى كەلدى. لېكىن ئۇ يەنىلا ئۆزىنى بېسىۋالدى، ھېچنېمە دېمىدى، يەنە نېمە دەپ جاۋاب بېرىشنىمۇ بىلمىدى...

ـــ ئانامنىڭ پۇللىرىنىڭ نەگە كەتكەنلىكىنى سىلەر بەكرەك بىلەرسىلەر؟!ــ دېدى قىزى ئاكىلىرغا تەكشى قاراپ مەسخىرە بىلەن.

ـــ بۇ نېمە دېگىنىڭ؟! سېنىڭچە ئانامنىڭ پۇلىنى بىز ئېلۋاپتۇق-دە؟!ــ چوڭ ئاكىسى ئورنىدىن تۇرۇپ كەتتى.

ـــ مېنى بىلمەيدۇ دېيىشەمسەن؟! سەن ئوغلۇڭغا ئېلىپ بەرگەن 5000 يۈەن پۇلغا قانچە يىل بولدى؟ قايتۇردۇڭمۇ؟! سېنىڭچۇ؟ قىزىمنى مەكتەپكە ماڭدۇرۇۋالاي دەپ ئالغان 3000 يۈەن پۇلچۇ؟ قىزىڭنىڭ ئوقۇشىمۇ تۈگىگىلى تۇردى، قېنى شۇ پۇل؟! سەن ماشىنا ئالىمەن دەپ ئاپامدىن ئالغان پۇلنىڭ سانىنى مېنى بىلمەيدۇ دېمە!....

   بالىلار موماينىڭ كۆزىچىلا ئۇرۇشۇپ، بىر-بىرگە ئىزا-ئاھانەت قىلىشىپ ئالەمنى مالەم قىلدى. موماينىڭ ئۇلارنى توسۇغۇدەكمۇ ھالى قالمىغان ئىدى. يۈرىكى لەختە-لەختە قان-زەرداپ ئىچىدە ئاجىز پۇلاڭلايتتى... ئۇ ئاستا ئورنىدىن تۇرۇپ:« خاس ھۇجرىسى»غا كىرىپ كەتتى-دە، جاينىمىزىغا يۈكۈندى...

ـــ ئاۋۇ ئاسىم  دېگەن لايغەزەل 150مىڭ كويلۇق ئۆينى ئوڭچە ئىگىلىۋالغاندىكىن بىر قېتىم ھېيت قىلىپ قويسا نېمىمۇ بولىدۇ-ھە؟ شۇمۇ ئوغۇل بالا بولدىمۇ؟ ھۇ خوتۇنىنىڭ ئىشتىنىنى كىيگەن!.. قاراپ تۇرۇپ ئۆزىنىڭ ئۆيىنى نەدىكى گۇيغا تارتقۇزۇپ قويغاندىكىن مۇشۇ ئانامغىمۇ ئاز. توۋا، توۋا، دادامنى ئۆلۈپ كەتتى دېسەم، ئەسلى ئاناممۇ ئۆلۈپ بوپتىكەن... ئۆزىگە شۇنداق پۇختا بولۇپ، بالىلىرىنى سانىڭ چۈجىسىدەك قانىتى ئاستىغا ئېلىپ، ئەتراپىدا يىغىپ يۈرىدىغان نى-نى ئانىلارمۇ باركەن... بۇ بىزنىڭ ئانىمىز قانداق ئانىدۇ؟ ئىسىت....

ئەڭ ئاخىرىدا ئوغۇللارنىڭ تاپا-تەنە، سوغوق ئورۇشلىرىنىڭ نەتىجىسى «ئۆزىگە پۇختا بولمىغان» مومايغا مەركەزلىشىپ،«توۋا»دەپ ياقا سىقىشقىنىچە ھەممىسى ئۆيلىرىگە مېڭىشتى.

ـــ بىزنىڭكىگە بېرىپ ھېيت قىل ئانا ئەمدى،ــ دېدى 3-ئوغلى ئىشىكتىن چىقىۋېتىپ.

ـــ شۇنداق قىلماي نېمە ئامال؟... چوڭ ئۆيدە ھېيت  پىشىپ بوپتۇ بۇندىن كېيىن،ـــ چوڭ ئوغلىنىڭ پەلەمپەيدىن چۈشۈپ كېتىۋېتىپ دېگەن مەسخىرىلىك گەپلىرى موماينىڭ قۇلىقىغا كىرىپ قالدى.

موماي ئۆيدە يالغۇز قالدى. شۇ تاپتا ئۇنىڭ غېرىبلىقىغا، پەرىشانلىقىغا ھېچنىمە توغرا كەلمەيتتى.

ـــ دۇنيادا سىزدىنمۇ نادان ئانا نەدە بار ھە، ئانا؟ نېمە دەپ بۇ نېمىلەرگە ھەممە دۇكاننى بېرىۋېتىسىز؟ نىمە دەپ پۇللىرڭىزنى ئۆتنە قىلىسىز؟ قايتۇردىمۇ ئەنە؟ گېپىنىڭ چوڭلىقىنى ئاڭلىدىڭىزمۇ؟ تېنىپلا ئالدىغۇ ھەممىسى؟! توۋا، بۇنى ئاز دەپ ئاۋۇ ئاسىمنى بۇ ئۆيگە تىقىپ قويۇپ، ئۆي-ماكانسىز، چوكا سۇنۇقسىز قالغىنىڭىزغا نېمە دەي ئەمدى؟ ئۆز ۋاقتىدا نېمە دېدىم سىزگە؟ ئۇنى يولاتماڭ دېسەم ئۇنمىدىڭىز!... مانا ئەمدى تويدىڭىزمۇ؟ ھەممە نەرسىڭىزنى يەپ بولدى. گەپ قىلىڭ دېسە ئالتە كىشىلىك گەپ قىلىپ «مانا بىز 5 ئوغۇل بار »دەپ كېتىپتىكەن. تا شۇ كەمگىچە 50 كوي پۇلنى قولىڭىزغا تۇتقۇزۇپ باققان بىرى بارمۇ؟! قاراڭە ئەنە، يوق دېسىڭىزمۇ ئىشەنمىگەندەك قىلىشىپ خىيالىدا يوق چىقىپ كېتىۋاتقىنىنى! سىزگە ئاز، كۆرىدىغىنىڭىز ئالدىڭىزدىكەن سىزنىڭ!... ئەزەلدىن ئوغۇللىرڭىزنى چوڭ بىلىپ كىتەتتىڭىز، مانا شۇ نوچىلار! تويۇڭە ئەمدى!...

   قىزى چاڭىلداپ سۆزلەيتتى،بۇغۇلاتتى، يىغلايتتى... ئۇنىڭ دېگىنى ھەق ئىدى، توغرا ئىدى، لېكىن موماي بۇنداق كۈنلەرنى ئالدىن بىلەلەيدىغان ئەۋلىيا ئەمەس ئىدى. ئۇ ئۆزى بىر قوللۇق تەربىيەلىگەن بالىلارنىڭ شۇ دەرىجىدە رەھىمسىز، قارا كۆڭۈل بولۇپ كېتىدىغىنىنى ئەسلا ئويلاپ باقمىغان ئىدى. ھېلىمۇ شۇنداق ئىدى، بالىلىرىنى نادانلىق قىلۋاتىدۇ، بۇلار تېخى كىچىك، ئەقلىنى قولىغا ئالالمايۋاتىدۇ... دەپلا ئۆزىگە تەسەللى قىلىپ تۇراتتى... شۇ تاپتا ئانا قىزىدىن ئايىغى چىقماس تاپا-تەنىلەرنى ئەمەس، چىرايلىققىنە ئىككى ئېغىز تەسەللىنى، يۈرەكنى سالقىندىتىدىغان، تىنچلاندۇرىدىغان چىرايلىق سۆزلەرنى كۈتەتتى... قىزى ئاخىرى تاپا-تەنىدىن، ئاچچىق ۋارقىراش-قاقشاشتىن توختىدى. قىزىرىپ كەتكەن كۆزلىرىنى يۇدى.

ـــ بىزنىڭكىگە كېتەيلى، ئانا... بىزنىڭكىدىلا ھېيت قىلايلى،ــ دېدى ئۇ ئانىسىنىڭ قورايدەك قاتقان ئورۇق قوللىرىدىن تۇتۇپ. ئۇ شۇ قاينىشىدا ئىچىدىكى ئاچچىقنى ئانىسىغا چىقىرىۋالدى. لېكىن نادان قىز ئانىسىنىڭ يۈرىكىدىكى 80 يىللىق ئازاب، ھەسرەت، نادامەتنىڭ يۈرەك باغرىغا تاشتەك چىڭدىلىپ كەتكەنلىكىنى، يەنە چىڭدىغۇدەك بوشلۇقنىڭ زادىلا قالمىغانلىقىنى، ئانا قەلبىنىڭ، ۋۇجۇدىنىڭ پۈتۈنلەي كاردىن چىققانلىقىنى نەدىنمۇ بىلسۇن؟...

ـــ ماقۇل، بالام... مەن ھېلىراقتا كەينىڭىزدىن باراي... ئاچىڭىز كېلىپ قالسا يوق بولۇپ قالماي،ــ دېدى موماي زورلاپ كۈلۈمسىرىمەك بولۇپ، لېكىن ئۇ زورلاي دەپمۇ كۈلەلمىدى.

ـــ ئەمىسە بايا دېگەندەك بولسۇن، ئانا، ئاسىم دېگەن جوھوتنى ئۆيدىن قوغلاپ چىقىرىڭ! بولمىسا ياقىسىغا ئېسىلىڭ! سىزنى بىر ئۇرۇپ باقسۇن قېنى! كۆرىدىغىنى بار ئۇنىڭ!...

ـــ ماقۇل، بالام...

   قىزى يەنە بىر مۇنچە گەپلەرنى تاپىلاپ ئۆيدىن چىقتى، بايىقىدىنمۇ بەتتەر سۆرۈنلىشىپ كەتكەن، خۇددى بوران ئۇچۇپ، ئەزرائىل ھۇۋلاپ تۇرغاندەكلا يېقىمسىز بولۇپ قالغان ئۆيدە موماي يالغۇز قالدى. خېلى ۋاقىتتىن كېيىن ئاسام ئۆيگە كىردى. ھېچنېمە تىزىلمىغان داستىخانغا، قۇپقۇرۇق تۇرغان ئاشخانا ئۆيلەرگە مۇنداقلا قاراپ قويۇپ، ئانىسىغا گەپمۇ قىلماي تېلېۋىزور كۆرۈپ ئولتۇردى. موماي قىزىغا بەرگەن ۋەدىسى بويىچە مىڭ يېرىدىن تۆكۈلۈپ تۇرۇپ، ئۆيدە يالغۇز ئولتۇرۇشنى ئاغزىغا ئەمدىلا ئېلىۋېدى، ئوغلىنىڭ جان پېنى چىقىپلا كەتتى.....

ـــ نەدە شۇنداق ئىش باركەن؟ نەچچە يىلدىن نېمە دەپ ئېغىز ئاچمايسىز؟ مەن ئانام يالغۇز قالدى، بېقىۋالاي، دەپ بار ئەسلى-ۋەسلىمنى مۇشۇ ئۆيگە سېلىپ بەردىم، كۆزىڭىز كۆردى! 50 مىڭ يۈەن دېگەن ئاز گەپمۇ؟! مەن تام تەشمەيمەن ياكى بانكا ئاچمايمەن! قېنى كىم مېنى بۇ ئۆيدىن چىق دېيەلەيدىكەن؟! نوچى بولسا پۇلۇمنى قايتۇرۇشسۇن سىزنى كۈشكۈرتكەن شۇ نوچىلار! مەن ھېچنەگە كۆچمەيمەن! ئاڭلاپ قېلىڭ!

مومايغا ئۆزىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى تىنىقىلا قالغاندەك تۇيۇلۇپ كەتتى... تولىمۇ ئاجىزلاپ كەتكەن قاقشال، مىسكىن، غېرىب تېنى، روھى، بۇ ئەڭ ئاخىرقى زەھەر-زۇقۇمنى يۇتالمىدى...

ـــ مەن سىڭلىڭنىڭ ئۆيىگە بېرىپ كېلەي،.ــ دېدى موماي كەچ كىرگەندە يەنىلا تېلېۋىزور كۆرۈپ، بارلىق ئاچچىقىنى ئانىسىدىن ئېلىپ بولۇپمۇ يەنىلا قاپاقلىرىدىن مۇز ياغدۇرۇپ ئولتۇرغان ئوغلىغا مەيۈس قاراپ.

ـــ ھە... ـــ ئوغلى بېشىنىمۇ كۆتۈرمەستىن تولىمۇ سوغوق جاۋاب بەردى.

موماي ئۆيدىن يېنىپ چىقتى، زەھەردەك ئاچچىق سوغوق ئۇنىڭ دۇراپ پەلتۇسىدىن ئۆتۈپ، ئاجىز يەلكىسىگە مۇزدەك ئۇرۇلاتتى...

   موماي چىگىش، ئاچچاق ئەسلىمىلەر باغرىدا خۇددى كىچىك بالىلاردەك تاراملاپ تۆكۈلۈۋاتقان ياشلىرىنى زادىلا توختىتىۋالالمىدى. ھېلىمۇ ياخشى كېچە، ھاۋا بەكلا سوغوق بولغاچقا، كىشىلەر دۈگدۈيۈشكىنىچە مومايغا دىققەت قىلغۇدەكمۇ ھەپسىلىسى يوق ئۆيلىرىگە ئالدىرشاتتى. يەنە كېلىپ موماينىڭ كىچىككىنە بالىلاردەكلا قالغان ئورۇق، كۈچسىز تېنى ھېچكىمنىڭ كۆزىگە ئالاھىدە چېلىقىپمۇ كەتمەيتى... موماي شۇ ھالدا خېلى ئۇزاق ئولتۇرۇپ كەتتى، باياتىندىن بېرى توڭۇپ كەتكەن قول-پۇتلىرى شۇ تاپتا ئىللىپ قالغاندەك ئىدى. ھاسىراپ تۇرغان نەپەسلىرىمۇ راۋانلىشىپ قالغاندەك، بەدەنلىرىمۇ يېنىكلەپ قالغاندەك تۇيغۇغا كېلىپ قالدى... شامال بارغانسېرى كۈچىيىپ كەتتى. موماي بېشىنى كۆتۈرۈپ قىلۋى تەرەپتىكى ئاشۇ 5 تال يورۇق يۇلتۇزنى ئىزلىدى. لېكىن ئاسماندا بىر تالمۇ يۇلتۇز كۆرۈنمەيتتى. ئۇ ياشاڭغۇراپ تۇرغان نۇرسىز كۆزلىرىنى ئۇۋۇلاپ، ياشلىرىنى سۈرتىۋەتمەكچى بولدى، لېكىن قوللىرى ھەرىكەتكە كەلمىدى... ئۇ كۆزلىرىنى تېخىمۇ  يوغان ئېچىپ، تېخى بايىلا كۆرگەن يۇلتۇزلارنى زورۇقۇپ ئىزلەشكە باشلىدى... بىراق ئوخشاشلا تاپالمىدى... ئۇ يۇلتۇزلارنى، ئانىسىنى، دادىسىنى، مومىسىنى، بوۋىيىنى... تاپالمىغانسىرى خىياللىرى، تەپەككۇرى چىگىشلىشىپ كەتتى. چۈشىنىكسىز دىلخەستىلىك، تىتتىتلىق يۈرىكىنى چىمداپ، ئاغرىتىپ تۇراتتى... توۋا؟! موماينىڭ كۆزلىرى نۇرلىنىپ كەتتى، ھاياجاندىن ئۆمچۈيۈشكە كۆنۈپ قالغان ئويماقتەك ئاغزى ئىختىيارسىز كۈلۈپ كەتتى. ئۇنىڭ يېنىدىلا چاراقلاپ يانغانبەش تال يۇلتۇز نۇر چېچىپ  تۇراتتى. تۇيۇقسىز ئۇلار سوزۇلۇپ نۇرغا پۈركەلگەن سۆيۈملۈك بىر سىماغا ئايلاندى... بۇ سىما موماينىڭ سوغۇقتىن پۈتۈنلەي ئۇيۇشۇپ، تۇيغۇسىنى يوقاتقان يىرىك  قوللىرىنى ئاستا تۇتىۋېدى، موماي قوللىرىنى يۇمشاق قۇش ئۇۋىسىغا كىرىپ قالغاندەك ھېس قىلدى... بۇ قوللار شۇنداق ھارارەتلىك، يۇمشاق ئىدى. بۇ قوللار بىردە مومىسىنىڭ مېھىرلىك قوللىرىغا ئوخشىسا، بىردە دادىسىنىڭ يىرىك ئالقانلىرىغا ئوخشايتتى. يەنە تۇرۇپلا بوۋىيىنىڭ كۈچلۈك، قىزىق ئالقانلىرىغىمۇ ئوخشايتتى... موماي ئىچ-ئىچىدىن ساددا قىزلاردەك كۈلۈپ كەتتى. قاياقتىندۇر شوخ ئۇرۇلغان ھېيتلىق ناغرىنىڭ ئاۋازى ئاڭلىنىپ تۇراتتى... «بۈگۈن راست قۇربان ھېيتنىڭ ناماز كۈنى... مەن 80 ياشقا كىرگەن كۈن... بۇ ھەممە يەردىن خۇشاللىق تۆكۈلۈپ، بەخت قۇچاق ئاچىدىغان خاسىيەتلىك كۈن... » موماي ۋىلىقلاپ كۈلگىنىچە ئالدىدا ئۆزىنى يېنىككىنە يېتىلەپ كېتىۋاتقان سۆيۈملۈك سىماغا  چەكسىز مۇھەببەت بىلەن ئەگىشىپ كەتتى... ئۇلار چەكسىز يۇلتۇزلار ئالىمىگە سىڭىپ كېتىۋاتاتتى....



2009-يىلى 6-ئاينىڭ 25-كۈنى، خېجىڭ.

  

母亲



原作者 努尔古丽艾白



译者 赛米.沙它尔 胡杨



（吐鲁番市胜金乡色格孜库勒村支部  13565591946）



原作品发表与<<塔里木>>杂志2010年第一期



{1}

老奶奶在街上走了很久却不知道要去哪里。太阳已经落山，黑夜笼罩了周围。天哪！差点错过做礼拜的时间。老奶奶这才想起自己该做礼拜了，着急的走着。可到了十字路口又停下了脚步，因为她现在不知道自己应该往哪个方向走，在一边愣了一会。十字路口对面是大女儿的房子，下面有大儿子的房子，左边的街头有老三的房子，那个楼上还有小女儿的房子摆在眼前。她刚才受委屈而跑了出来的是老二的房子，她不可能再次回到那个房子。

对老奶奶来说，她这半辈子已经没有让她自由进入和感到不拘束的地方。这些痛苦使老奶奶的身子不由得颤抖。深秋刺骨的风吹打着老奶奶那衰弱无力的身子。从围绕大街小巷的树木中落下的叶子在老奶奶的脚下发出格叽格叽的声音，随风不知飞去了何处。老奶奶把目光放在正滑雪般飞走的叶子、塑料袋上，看着失去叶子凄凉的裸着身站立在边上的树木。此时此刻，老奶奶想自己也像失去叶子的树木，像被别人丢掉的纸片一样失去了利用价值的感觉。她在无限的痛苦和绝望中把目光慢慢转移到无边无际的天空。天上在灰白色的云朵中忧愁的月亮正慢慢移动着。月亮的忧愁和她心里的痛苦好像成为一体。这些无聊的景色使老奶奶的痛处更加疼痛。她那许许多多的痛苦加上多年来的哮喘病已经将衰弱的身子折磨的站不稳，走不动了。

她试着压抑自己那痛苦、快嚎啕大哭的心情，慢慢的开始往后走。不知走了才几步到步行街边上安装的长椅子上沉重的坐了下来。风刮得越来越大，不知从哪里传来了让人毛骨悚然的声音。刺骨般的冷风袭击着老奶奶那单薄的身体。虽然老奶奶错过了做礼拜的最佳时间，冷得直发抖，但还是坐在那把长椅上完成了礼拜。礼拜结束后，老奶奶举起手想祈祷，可是看到那些冷的跑着回家的人们害羞的不念祈祷了。老奶奶不举手，但是在心里开始虔诚的祈祷了起来：“啊！万能的真主阿拉!求您给我的子女赋予虔诚的心，道德修养，在阳间和阴间都给予他们幸福，因为我很满意我的子女的一切……”老奶奶泪流满面。在她眼前总是清晰地出现老二那雷鸣般可怕的声音和马上就把她给砸了似的样子，将手中的遥控器咔嚓一声掰成两块并狠狠地踢向沙发边上的椅子的情景。有种恐惧，失望，对生活的绝望感压迫着她的心里，使她生不如死，这种感觉压着她的心让他无法呼吸。

“如果他对你大喊大叫，你就抓他的脖子，要是他敢打你看看！那才有他好看。你是一个母亲！做出母亲的样子！”

这是小女儿的话。可怜的女儿愤怒老二的行为，对妈妈吼了起来。可是老奶奶没有抓儿子的脖子，她没有发出任何声音，只是在一边眼睁睁的看着儿子愤怒地折断遥控器，狠狠地踢椅子一脚。她可怜巴巴的望着最近几年时间里变得自己也认不出来的不孝的儿子这么歹毒。望着儿子的这一刻，她想要“母亲，原谅我！原谅我的愚昧无知！母亲，我这是做了些什么……我彻底后悔了。”老奶奶不可能抓住自己心肝宝贝的脖子；此时此刻，更不愿意让儿子打自己的母亲在阴阳两界落千古骂名。。。

老奶奶想着这些坐了很长一会。在心里想：“我为什么活得这么长啊？”。她还想：“我这是做了什么孽落得如此日子？比我年纪还小的妇女都已经死的死了，走的就走了，在阴间也有了合适的位置……”可是她到了八十岁还在人世间碍眼碍脚的活着，在痛苦的烈火中折磨着，天天在惊慌中活着。要是老天赐予她死，她就能伴随着自己亲爱的老伴艾力木老人一起入土。可是神圣的信仰不允许她就这样结束生命。回顾过去，老人八十岁就去世了，随后过了十年，老奶奶也到了八十岁的高龄。所以好像有一种力量把自己的命定在了八十岁，没有以后似的恐吓着她的心。

{2}

很多年前

今天是古尔邦节做礼拜的第一天。

老奶奶的奶奶常常说：“你是古尔邦节时出生的，所以你的名字库尔班古丽。你母亲在生你的时候受了不少痛苦，那时你爸爸去做节日礼拜，你爸爸做完礼拜请回接生婆之间你妈妈流了不少血。当你健康的问世后，她才高兴地哭了起来。当你妈妈想抱你，想第一次喂你的时候，她的手已经像木头一样变硬了，她没有完成让你吃自己头一次的奶水的心愿，因此死的时候眼睛都没有合上……

老奶奶想起奶奶告诉她的有关自己母亲的许多故事。可是老奶奶没有见过自己的母亲，她是被奶奶养大的。她的奶奶说“不是亲生”怕继母欺负没有把她留在爸爸的身边。于是不管自己多么辛苦，还是把她养大成人。老奶奶到16岁那年她的奶奶把她嫁给邻村勤劳有名的小伙子艾力木。老奶奶开始伤心，好像在她眼前出现自己那目光温和仁慈的奶奶。而在自己的心里好像出现看着自己额头上的皱纹，头上的白发百看不厌的老伴。这时候不知从何处好像看到了自己慈爱的父亲，但是泪水让她的眼睛模糊了起来。她那没有光泽的眼睛向西边望去，目不转睛的望着天空，星星一眨一眨的闪烁的马上落在老奶奶的头上似的样子。

当年老奶奶生大女儿的时候，村里出现了瘟疫，在这场瘟疫中自己的奶奶和父亲村里染瘟疫的老老少少一样差不多都死去了。

在过去的很多时候老奶奶的老伴都用最亲切的语言安慰她的心：“看啊，那个最亮的星星是你的奶奶。你奶奶她老人家一辈子只知道行善，所以她幻化的星星是最亮的。她旁边的那颗闪烁的星星是你的母亲阿扎尔。旁边的是你的父亲。快看啊，他们保持距离，中间留下了容纳两颗星星的距离，那是给我们俩留下的位置。总有一天我们也会死去，我们的灵魂化作星星在空中看着后代。”听老奶奶的老伴儿说天上的每一颗星星是死去的人们的灵魂。在在世的时候信仰坚定的，最虔诚的，每时每刻思念真主阿拉者死了以后化作的星星最大最耀眼。对真主阿拉出言不逊者，信仰不坚定者死后化作的星星的光比较模糊、细小。因此，老奶奶牢牢记住西边最亮的那三颗星星。这就好像她的母亲、奶奶和父亲好像在看着自己，知道她的每件事情，以自己的快乐为乐，以自己的痛苦为痛苦。

老奶奶到了这把年纪受了不少苦，也受了不少委屈。她看到了不少管理天下的领导者，目睹了每一个起起落落的时代，看到了旱灾所留下的饥饿的年代，也看到了旧社会的不公 。对他而言，那些瘟疫、干旱、饥饿、荒凉只是暂时的，都会过去的。不可能没有过不去的事情，可是自己受的苦何时是个头啊，实在无法预料。

{3}

老伴临死前给老奶奶留下了一座院子，落在巴扎最繁华的一块地上有果园的美丽的院子；还有留下面对巴扎的装修都一样的10间店铺。这些店铺的1月租都不少于五千元。这是老爷爷和老奶奶这辈子辛辛苦苦挣得的财产。因此在以后的日子里老奶奶的储蓄也为这些店铺而掏空了。

“我们这把年纪了花这么多钱干嘛？”老奶奶看着已经被掏空的钱袋唠叨了起来。

“哎，愚昧的老婆子，我们受的苦还少吗？我们受的苦日子不要再让孩子们受了，不要让他们和我们一样辛苦一辈子，况且现在我们儿孙也不少，他们以后的命运如何，只有真主阿拉知道。有朝一日，孩子们的生活不景气的时候会想起“爸爸盖了这些店铺多好啊”就开始从事做小生意也好，租给别人也好啊，这样我们家的香火也不会断，他们的生活也会好起来的嘛。”

老爷爷说的很有道理。他们有五个儿子和两个女儿。儿子们的生活算是好一点，经常“叫爸叫妈”的团团转。老爷爷在世的时候就分好了留给两个女儿的遗产。有一天老爷爷带上两个女儿和女婿到了巴扎，老爷爷给女婿们各买了10只羊，给两个女儿各制作了一对金镯子。

“儿子们对你们我心里有数。”老爷爷对看自己的儿子们和媳妇们说。老爷爷没有对自己留下什么，也没有贪恋什么。可是老爷爷到底对儿子们有什么打算除了真主阿拉和自己知道以外，对别人来说成了永远的秘密。下一周，老爷爷做完主麻日礼拜回家的路上突然跌倒因脑血块在医院去世。当老爷爷盖上蓝色布的尸体庄重的从家门抬出来的那一刻老奶奶伤心的晕了过去。还没过完老爷爷死后四十天的祭祠仪式，儿子们和媳妇们压不住分遗产的心思。

“爸爸在世的时候跟我说把最大的店铺和下面的店铺交给我来开业的。”五十多岁的大儿子大声嚷嚷。

“爸爸好像没说这样啊？什么时候跟你说过？大店和下面的店的生意好得很，位置也很不错，难道爸爸把这两个店只给你不成？”看着大哥说谎，小儿子就不耐烦了。于是在这院子里老奶奶的儿子们争了起来。

“好了，还是用法律来解决吧！”就这样在政府上班的两个媳妇暂时停了之前的争吵。早就领好了自己那份遗产的两个女儿，带着白色的沙，伤心的和母亲一样安静的哭泣，在一边眼巴巴的看着兄弟们这样子争吵。财产、钱是个诱惑力很大得东西。老奶奶看着好像马上要打起来，为了遗产甚至翻脸的儿子们伤心的叹了一口气。从小就乖乖听母亲的话的，在母亲面前爱撒娇，彼此团结的儿子们，如今为了这些的遗产，利益面前忘记了母亲，忘记了母亲的愿望以及以后的生活。他们争的是果园、店铺及整个大院子。当爸爸一手建立这些的时候也有母亲的血汗和功劳。他们似乎忘记了自己的母亲也有父亲一样处理家里大小事情的决定权。就这样，在儿子们和媳妇们之间议论了起来。大家似乎都想着自己的利益。老奶奶本打算等老爷爷四十天的的祭祠仪式结束以后再考虑的事情，如今这么一闹整个村里传开了。

“尊敬的伊玛木阿訇，我想分给老头子留给儿子们的遗产。”傍晚老奶奶到了伊玛木的家里：

“老身恳请伊玛木阿訇明晚带几个人到我家吃饭。”老奶奶说。

这事就这么办了。第二天早晨，老奶奶召集儿子们和媳妇们，两个女儿准备了特好吃的抓饭。

“你们父亲的遗言是这样，那些店铺从右边到左边分的。第一第二号店铺是给卡斯木江的，第三第四号店铺给阿里木江，第五第六……”就这样老奶奶把10间店铺给五个儿子各分了两间。老奶奶这么一分有的儿子和媳妇在私下里叽咕了起来，有的在高兴地尽量的掩饰自己的心情。也许他们都在尊敬的伊玛木阿訇和那些老者面前害怕，没多说什么。

“母亲那您自己呢？您把店铺都分给了哥哥们，您自己以后靠什么？您以后吃谁的，花谁的钱？”小女儿好像明白了什么问母亲。

“阿丽亚说得对，母亲以后要怎么过日子？”大女儿心疼的赞成小女儿的建议，伤心的哭了起来。

大家都沉默了一会儿。此时此刻，伊玛木阿訇，跟伊玛木一起来的证人，两个女儿，老奶奶都以渴望的眼神望着眼前魁梧的儿子们。

“母亲留给自己的院子卖给傻子也能值十多万。况且我们每人都想要父亲留下的现金啊。”小儿子冲动的插了两句。

“哥，你在说什么呢？母亲手里哪有什么现金？我们不是都知道爸爸把所有店铺装修成一样花掉了吗？天哪？大哥你说句公道话吧！”小女儿忍不住，激动地说了起来。

“阿丽亚说的对，爸爸亲口说过家里的现金都用完了，那时阿斯木你自己也在啊。”老四这么一说现金的事情就算了结了。

“照你们这么说，母亲应该卖了这座房子过后半辈子？要是这样，母亲为了养老没有家了吗？”大女儿叹气地说。

“这么做不应该！这房子是我们的老家，有父亲的心血，要是卖了，父亲的灵魂不会安息。卖掉房子，这像话吗？”大儿子故意大声说话，吼住了他们的嘴巴。

“我们是五个男孩儿，有我们在难道母亲没的花没的住吗？是不是啊各位弟弟？”大儿子看了弟弟们一遍。

“大哥说的是。”其他弟弟们都点头表示赞成。

分遗产这件大事就这么定了，也成了文字合同，老奶、儿子们和女儿们都签字画押了。对老奶奶而言只有和老头子一起建立的有果园的院子才是真正的家了。如今老奶奶的心里也慢慢平静了下来，但是刚才儿子们提起的“爸爸留给妈妈的院子和现金”让老奶奶的心千刀万剐一样疼痛。母亲永远是母亲啊，老奶奶送走儿子和媳妇们以后努力试着忘记这些令她痛苦的话语。

{4}

老爷爷过世三年后，老奶奶的大院子和她儿子们的店铺被划为盖政府新楼的计划当中。经过政府部门多次协调和一系列的思想工作后，政府有关部门表示给老奶奶每一个儿子100平方米的楼房，给老奶奶80米平方的楼房还加上2万元的补偿费。

双方在协议书上签字以后，以前的房子被那些大车暴力的推压下还不到半个小时就拆完了。老奶奶和老爷爷曾半个世纪住的大院子和那些店铺。还不到一周就把这块地拆平了，很快为盖新楼打下了地基。同年八月盖好的八层的政府新楼，没有留下老爷爷和老奶奶的任何回忆。儿子们和媳妇们享受了新楼房的幸福快感，而老奶奶也无奈搬进了小小的楼房。本来就住惯了那宽阔舒适平房的老奶奶一开始没有适应这窄小的楼房。老奶奶在这窄小的房子中好像胸口发闷，像是有人捂住了她的鼻子似的没有办法自由呼吸。在这样的时候老奶奶非常思念那门和窗子中带进百花香味的宽阔、舒适的，能迎接许多客人的大院子。老奶奶在孩子们不知道的情况下，到壮观的政府新楼面前看着大院子的位置默默地哭泣。这还能有什么办法不习惯，只能试着习惯啊。

{5}

时间像赛马一样雷电般的又过了三年。老奶奶在这窄小的房子里跟孙女儿住习惯的时候，老二阿斯木在行人道上骑着摩托车狂飞的自以为是的时候撞倒了一位汉族妇女。自己的肩膀骨也被撞断了，进行了抢救。可是阿斯木撞到的人在医院抢救无效，一周后死亡了。由于错误都在阿斯木身上，因此法庭把所有责任都判给了他；并且仅仅为自己做手术就花了2万多，还要赔偿死者5万元。好像所有倒霉的事情都让自己遇到了。

“母亲啊，死的为何不是我啊，我宁愿替那个汉族妇女死。”儿子像小孩儿一样抱着母亲嚎啕大哭，让母亲心碎。因为法庭判阿斯木给死者的家属赔偿5万元。

“我什么时候才能还完啊？我已经把汽修店便宜的卖掉了，我手里有的仅仅是这些啊。还要很多钱才够啊，母亲！幸亏热孜亚有工作，否则这生活怎么办啊？”

母亲实在忍不住儿子像小孩一样嚎啕大哭的样子。儿子以前总是像有钱人家的少爷一样，如今抬不起头来了。骨折的疼痛，经济上的压力，害怕死亡的惶恐使老二那阳光般带有笑容的眼睛埋在了无限的忧愁和痛苦中。

“孩子，你们本来是怎么打算的？”老奶奶看着比儿子还要忧愁的媳妇说。可是儿子和媳妇都沉默了很长时间。

“母亲我打算把房子卖掉，已经联系好了。不这么做的话我无力还完那么多钱。等我找到合适的房子之前。想跟您挤一挤。”

老奶奶什么都没有想，对她来说最重要的，最要紧的还是把自己的儿子从忧愁中解救出来。

“好吧，孩子，就这样吧。既然你们有这样打算也好，反正我是一个人，你们来住我更高兴！”

就这样还不到几个月儿子带着老婆和孩子搬进了母亲的房子。把自己的房子卖掉，了结了那笔赔偿。儿子利用剩下的钱赎回了汽修店。对他来说虽然母亲的房子是新的，但是里面的家具是旧的。因此：“母亲，我家的家具与其放在地下室，还不如重新摆在这个家装修一番？”有一天媳妇开心的这样说了。

“随便吧孩子，你自己看着办吧。”老奶奶说。

老奶奶看着一辈子当宝一样看待，爱惜的家具好像用绳子从脖子上绑着的囚犯一样被搬出去了，心疼不已。对孩子们而言这些家具老了，不时髦了，一分钱也不值的样子，但对老奶奶而言这些家具的价值比黄金还要贵重。因为每一件家具身上都有着关于老爷爷和孩子们的故事。但是又不忍心拒绝在每一件事情上追求时髦的媳妇和儿子。在老奶奶的同意下，所有的旧家具搬回地下室，家里由新家具装饰的焕然一新。甚至把一些东西和装饰特地从巴扎里购买回来。同时，老奶奶的那间卧室也重新装饰一番，就成了气派的卧室。可是老奶奶不知为什么看到这些充满高贵而新鲜的家具的家里感到陌生。

看到突然就变得陌生的所谓“大房子”小女儿好像意识到了什么，就对母亲吼了起来：

“他们这样闹下去，最后还是想把您赶出这个家门啊！您应该跟他们说不要搬了，这些家具也挺好的嘛，不要浪费钱，你们也快点找房子吧。也好让我过舒适的生活吧！母亲！您老了糊涂了这是！”小女儿说。

听了女儿的这些话，本来就感到陌生的母亲，除了安慰女儿和自己忧愁的心以外还能做什么呀。

“孩子，你放心吧，他们不会那样做的，你哥哥不是你们想象的那样没良心。这些日子以来，你哥和你嫂子手头紧的也不好过。你不要那样说，孩子。你哥哥受的苦愿仁慈的真主阿拉不要让其他人去受。”老奶奶说。

“母亲，剩下的事情您自己看着办吧。可是这房子是您的，所以做出房主的样子，做出婆婆的样子，不要宠坏了他们，也不要太从容他们，否则媳妇要骑到您的脖子上呀。”小女儿说。

“愿真主阿拉赐给孩子们孝心。”老奶奶说。

就这样老奶奶和老二在这个家住了四年。他们刚搬进母亲的房子的时候，常常说那边有位置还不错的房子，这边有价格好几十万的房子为自己发愁。可是最近找房子的事情似乎烟消云外了。况且儿子住不习惯，重新装修了这个房子，还年年按时交水电暖费。老奶奶把这些都看在眼里，记在心里，所以也没有提出让他们找房子的事。但是随着时间的推移，老奶奶不是住在自己的房子，而是住在儿子的房子养老一样，有些问题开始明显的暴露出来。让老奶奶最发愁的不是这些，而是每当其他儿子和女儿们来看望母亲时，媳妇皱着眉头，把家里的东西敲得噼噼啪啪响，表现出很生气的样子。所以来看望母亲的孩子们，甚至孙子们都看这家媳妇的脸色行事，来的次数明显少了。

有一次，实在忍不住嫂子的这些行为的小女儿跟嫂子吵了起来：

“以后你不许踏进这家的门一步！”哥哥帮着自己的老婆说话。

“这是你们的房子吗？这是我们母亲的房子！应该滚蛋的是你们，哼，你们太不知羞耻了！”

从他们嘴里说出来的话变得很不文明，什么难听的话都出来了。老奶奶没有办法让吵架的双方平静，气的头晕目眩跌倒的时候大家才停下来。从此这个家冷清了很长时间。女儿们也像哥哥们一样只有两次节日时才来所谓的“大房子”看望母亲。或者有些时候做了什么好吃的饭菜，派孩子们去接母亲。还有些时候接母亲到自己的家里沐浴，给母亲洗衣服梳头，好好照顾母亲，一两天后才送把母亲送回去。

“您这是何苦啊？把他们赶出去吧！那房子是您的！自己的房子自己做不了主，您也配做母亲？您八十年的智慧跑哪里去了？您还活着，眼睁睁的让他们把“大房子”霸占了呀！连我们也没有权利进去看望您，嗨！”

这些日以来，老奶奶不管到了那个儿子或者女儿的家里都听到同样的埋怨。

老奶奶很多次对自己不好的阿斯木说：“现在你也该找房子了吧。”可是看到儿子可怕的表情终究还是没说出口。

“要不我自己租一个便宜的房子住吧，这楼房我实在不习惯。你哥哥替我交租费。”老奶奶把自己的心思说给女儿时，女儿就起的站起来了

“您疯了！瞧您，他们想把您赶出家门，您就眼睁睁地同意！那房子是您的，母亲！天哪？上次听到阿斯木那个混蛋说，我修了房子的这里那里，还为装修花了五万，把所有的问题赖在了您的身上。母亲您知道吗，他那句话的意思是“这个家我有五万元的贡献，这个房子是我的”。当初我和阿丽亚不管怎么劝您，您都听不进去。难道到了他们把您赶出这个家的时候？他们要是这样做我就跟他们拼命！没那么容易把您赶出来。”

老奶奶从女儿那里听到这些不满哥哥的话语，在床头边上像小孩子一样坐着，压抑着自己快要哭泣的心情。

“那天您说哥哥还了您的五千元，可实际上没这回事。您想要回那笔钱是做梦！”女儿移开了话题。

“你哥哥的儿子刚刚做起生意，以后会还给我的。”老奶奶吞吞吐吐的回答。这时老奶奶想起大儿子说的：“母亲啊，我儿子不是窝囊废！那笔小钱他会还给您的，可问题是首先让他把生意做起来，这笔钱跟阿斯木占得的十几万元的房子比能值一题吗？”刺着痛处的话语，可是她不敢把这些话说给女儿听。

“那阿迪力哥呢？他上次说没钱让女儿上大学，骗走了您的钱。可是也没还给您呀。那天在一个茶会上嫂子炫耀自己的财产说“阿迪力从事收皮生意挣了不少钱，还帮汉族商人联系木材，其中也得到了一千多块钱的利润。”她以为我不知道哥哥拿走您钱的事情，炫耀个不停。然后我说“那为何还不还母亲的三千块钱？”她听了愣了一会说“婆婆老了糊涂了，我们哪有借婆婆的钱？”把这事给赖在了您的身上！”

老奶奶左右为难，非常尴尬。实际上，老奶奶在这把年纪很想多看儿子们和女儿们，想和他们一起聊父亲在世的时候的事，想回忆住大院子时和睦相处的邻居们，想说自己心里所想的很多事情。可是从孩子们的嘴里听到的都是同样的埋怨和让她伤心的话。她老了，她的手脚都笨拙了，走路不方便了。眼睛也开始模糊了起来，连近处的东西都看不清了，眼睛里总是含着泪。还有老奶奶上次已经三次在床上撒尿拉屎了，这个自己也不知道怎么一回事。把屋子熏得很臭，不仅让媳妇厌倦，还让儿子也很生气，甚至孙子们都捂住鼻子往外走

“母亲，您怎么这么无赖啊？您多大了？撒娇给谁啊您？是不是想让我们走嘛这是？我真糊涂了。把自己挣来的钱都花在这个房子上！怎么这么臭啊！”

老奶奶无意中发生的这件事情本来就非常害羞的，但是听到儿子和媳妇一大堆狠毒的话很是惭愧和尴尬，甚至找不到地方放自己。于是好几天向真主阿拉祈求：

“啊！仁慈的、万能的真主阿拉！我这把年纪了，求您让我远离这些———“控制不住大小便”，让我远离老了不中用后的虐待吧，远离那些病魔吧！”她本来祈求“快点要了我的命吧！”，可是又怕在真主阿拉面前出言不逊而犯下罪没有说出口。也许真主阿拉接受了她的祈求，从此就没有再发生第四次控制不住大小便的事情。

老奶奶以前做完礼拜后，都是手里拿着链珠坐在家里。这些日子以来，她的心伤的都快受不了了。老是呆在家里，不仅成了媳妇的眼中钉，其他人开始都厌倦她了。一个说：“您怎么变得如此笨了？”，还有的说：“您怎么把饭洒了一地？您怎么这么臭了？……”。她为了不让那些不喜欢自己的孩子们看见自己，所以到楼下坐在石椅上安安静静的不知想些什么。

“玛依斯汗您啊，是一个笨女人！您应该把老公给您留下的财产好好握在手里享福，干嘛要找法律办事处私下里分给了孩子们？如今您的孩子们都不让您住这个房子，接下来您不是“母亲”，而是快成了他们使唤的“孩子”，您失去了尊严，落得一身虐待啊……”

去年她老伴儿的哥们儿赛里木老人愤怒的这样说过。可这位老人去年去世了，没有机会再看到老奶奶可怜的坐在一边伤心的样子。

{6}

今天是古尔邦节做礼拜的日子。但今年的节日对老奶奶来说不像个节日。自从几年前“让儿子抢了房子”以来，虽然自己什么都做不了主，但是在一年两次的节日时，想证明自己还活着，证明在自己的房子里随便让孩子和孙子们给她拜年，不顾媳妇冷言冷语，不顾儿子“您老了，不是您宽带他们，而是他们宽带您才对。”唠叨和埋怨，自己到巴扎买肉，买菜，买一些干果，回到家里还做馓子什么的把孩子们召集在身边。再看到摆在孩子们面前丰盛的节日餐时，好像大树一样呵护着孩子们，不让他们感到孤独；这样做好像安慰孩子们，让老爷爷的灵魂高兴，像是做一位母亲的责任和义务的感觉，又好像享受着天大的幸福……

可是今年的节日不像往年的节日，因为老奶奶的口袋是空着的。虽然老爷爷留给她的遗产没有乱花，但是孩子们不停地向母亲借钱，慢慢把钱袋掏空了，这些钱老奶奶舍不得花一块钱卖烤包子吃。不管老奶奶怎么节约，怎么存，到了今年的节日钱袋完全空了。老爷爷留下的只够这些日子而已，已经一分也没有了。甚至放在地下室的旧家具原因占了位置，上一周被儿子卖给了收破烂的人。儿子把卖旧家具的钱，计算家里一年的清洁费用交了出去。可惜的是，这些愚蠢的孩子们不相信遗产完全没有了的现实。他们认为，母亲总是不想脱掉的马夹里面口袋里或者只有母亲一个人知道的“一个秘密的地方”有父亲所留下的“所谓花不完的财产”，还可以够花很长时间或者可以够用做大生意。所以孩子们总是：“不要告诉其他兄弟姐妹”这样说着向母亲借钱。却不按时还给母亲，或者每逢节日时也不会为母亲做些什么。

做完节日礼拜老奶奶的儿子们带着男孙子们都聚集在母亲的家。老二阿斯木为了做礼拜出去到现在还没有回来。媳妇形式的向婆婆皱着眉头说了一声，带着孩子们到娘家拜年去了。装修的这么漂亮、豪华的家里却找不到属于节日的温暖和欢乐，家里的一切显得冷漠无比。老奶奶起来做早晨的礼拜，坐在毯子上还没下来，当儿子们来的时候，她拿着链珠念经。老奶奶那忧愁的面孔，伤感的心情，使她显得非常瘦弱，似乎对生活深痛绝望。

“母亲，为古尔邦节准备宰的羊我去宰，还是阿斯木自己弄好了？”小儿子用很平常的语气向母亲询问。这个儿子在巴扎从事肉买卖，是个屠夫，生意也红火。

“孩子啊，今年母亲没能准备节日宰的羊。”老奶奶试着压抑快要哭出来的心情还在那里坐着。此时此刻，母亲的痛苦和忧愁的情绪掐着脖子让她无法呼吸。

不知情的儿子们不解的看了彼此的脸。在这个时候他们看到的摆在桌子上的一壶茶和四个囊而已，别的什么都没有。现在他们也好像看到这个家每一个角落都显的忧愁和孤独，似乎也看到了冷漠笼罩的家是多么的凄凉。

“为什么没有准备啊，母亲？马上您的媳妇和孙女们要来拜年啊，要不我们现在到集市买现成的肉准备？大哥你说呢？”小儿子用那天真无邪的眼睛盯着母亲。老奶奶非常伤心，悲痛欲绝，她那忧愁的泪水慢慢吻着满是皱纹的皮肤，滑落在盖着脸和脖子的头巾上。此时此刻，她多么渴望比自己富裕千倍的，健康魁梧的，为自己的老婆和孩子们作为坚固的靠山的儿子们：“母亲，这是我给您节日的准备，还有给您的红包，请您接受。”说着这些话来到这个冰冷的家，像父亲活在世上一样给这个家带来节日的欢乐和温暖啊！虽然老大快六十了，但是还那么愚笨啊，真是心有余而力不足啊。

这个时候小女儿带着儿子进来了，并向母亲和哥哥们送了节日的问候，还抱着母亲亲切的问候。

“母亲今年八十岁了吧？祝您节日快乐，也祝您生日快乐！”她说着从包里拿出一个头巾，把母亲头上的白色的头巾取下来给母亲戴上了新的头巾。老奶奶的心好像在一股暖流的抚慰下得到了安慰和温暖。

“谢谢孩子。你太客气了。我都老了，还带着新头巾，带上那些旧的也过得去。母亲很惭愧啊，今年没能为节日做准备。我……”老奶奶哭了起来。

“母亲请不要哭。您不用为节日的准备操劳，不要哭。我们都准备了，就等于您准备了一样，不是吗？”小女儿看到空荡荡的桌子和站在一边的哥哥们，想安慰母亲破碎的心说了很多。

“母亲或许您没钱了？”沉默了一会后小儿子突然问。

“小哥啊，母亲哪有钱啊？难道以为母亲的储蓄是用不完的吗？这个还用问吗？母亲因为没有钱而没能为节日做准备，也没有在桌子上摆出干果等小吃。”小女儿生气地的说。

“母亲您的钱都去哪了！”老奶奶分不清这个问题是那个儿子问的。母亲不觉得看着站在一边的儿子们。他们就像无动于衷的，惊讶的，正在审判罪犯的警察。老奶奶的心惊惶了。她盯着儿子们很想大声说：“是你拿走了我的钱，还有你……还没还我，你还有什么脸问我的钱去那了，审问我？我哪有你们怀疑的财产？”可是她还是压着自己的情绪，什么也没说，也不知道怎么说。。。

“母亲的钱怎么完的你们比谁都清楚吧？”小女儿看着哥哥们带有讽刺的语气说话。

“你这是什么意思？母亲的钱难道我们骗走了不成？”大儿子气的站了起来。

“你们以为我不知道吗？你为你儿子向母亲借走的五千元，几年了?还了吗？还有你为供女儿上大学借走的三千元呢？你女儿快毕业了，那笔钱呢？你为了买辆车借母亲钱的事我不知道吗！。。。”

孩子们在母亲面前吵吵闹闹彼此为难彼此，真不知羞耻。可老奶奶没有力气阻止他们吵闹。她的心都碎了，非常虚弱的跳动着。她慢慢回到了自己的卧室，跪坐在做礼拜的毯子上。

“阿斯木那个混蛋，霸占了15万元的房子，哪怕一次为母亲做节日准备一下也好啊？他也算是男人吗？他是一个怕老婆的懦夫！没出息的母亲眼睁睁地把自己的房子给了别人。天哪，天哪！我以为只有父亲死了呢，没想到连母亲都死了呀！有些母亲为自己的事情非常的谨慎，管理家务非常有能力，也把孩子们管教的很严格，像母鸟一样将他们呵护在自己的翅膀下，我们这个母亲是什么样的母亲啊？可惜啊可惜！”

最后孩子们的埋怨和责怪都赖在了“不争气的母亲”身上，都口口声声叹气“天哪！”彼此翻脸回各自的家去了。

“母亲，到我家过年吧！”老三出去时对老奶奶说。

“不这么样还有什么办法！这所谓“大家”的节日都过完了，以后没得过了。”老奶奶听见了大儿子下楼时埋怨和责怪的声音。

老奶奶一个人留在了家里，此时此刻，她的忧愁和痛苦无处排泄。

“世界上还有您这样天真愚昧的母亲吗？为什么把所有的店铺都分给了这帮恶棍？为什么把您的钱借给他们？结果他们还了吗？您还听见他们那些瞧不起您的话语？还有您让阿斯木搬进这个家，而您自己成了无家可归的人，还落的连一双筷子都做不了主的下场，让我怎么说您？当初我多次劝您不要让他搬进来，可您不听劝告！如今您满意了吗？他吃光了您所有的积蓄。让他们说话，他们就说有我们“五个儿子在，不要担心”，瞧他们说的多么好听。到今天为止他们哪一个给您五十块钱让您花了？没有吧。瞧他们把话说的比真的还要真啊。这些还少吗？您这是自作自受！您从来就很疼爱儿子们，如今那些了不起的好儿子们怎么对您的？您活该…….”

女儿生气的说着，哭着。实际上她的话也不是没有道理。可是老奶奶也不是神仙，无法预料到今天这种局面啊。她万万没有想到，自己一手养大的儿子们变得如此狗心狼肺，不忠不孝。她如今也在想他们还小，不懂事，等他们懂事了会明白的，总是用这样的好言好语来安慰自己。此时此刻的母亲，渴望的不是从女儿的嘴里听到埋怨和责怪，也不是听到对儿子们的不满，而是想听到两句能让她的心得到安慰的话。女儿终于停了下来，到洗手间洗了哭红的眼睛和脸。

“母亲，到我们家去吧。在我们一起过年吧。”女儿摸着母亲像木头一样变硬的手说。不管怎么说，她就这么一生气，把心里装不下的痛苦都在母亲面前释放了出来。可是天真烂漫的女儿哪里知道，母亲这八十年来痛苦和破碎的心已经没有办法再容纳这些愤怒和忧愁，甚至还不知道母亲那破碎的心已经无法再愈合了呢？

“好吧，孩子，你先回吧，我随后就到。因为等你嫂子回来了我不在也不行啊。”老奶奶试着面带笑容，但始终笑不出来。

“那就照我们刚说的那样，您一定把阿斯木那个混蛋赶出这个家。要么抓他的脖子。有本事就打您看看，那时就有他好看！”女儿说。

“好吧孩子。     ”

女儿走前还吩咐了很多话。比刚才还要不堪的，冷风在房子里猖狂的乱吹，变得冷漠无情，显得难看的家里又是老奶奶一个人留了下来。过了很长一会以后阿斯木回来了。他看了什么好吃都没有摆出来的桌子和没做饭的厨房一眼，对母亲什么也没说只坐在沙发上开始看电视。老奶奶按照给自己女儿的承诺，把自己一个人住的事情刚一开口，阿斯木大声嚷嚷了起来。

“哪有这样的事情？您为何几年以来不这样说，怎么突然开口了呢？我不是因为您孤苦伶仃，害怕您一个人寂寞，想给您养老，否则我能把自己的积蓄都花在这个家吗？五万元，小数目吗？我不是开银行的！还有谁能把我赶出这个家啊！他们只知道在背后指使您，有本事的话先还我钱！您就听好了，否则我就不搬走！”老二气愤的说。

听了老二的话，老奶奶觉得自己活不了几天了。衰弱的像枯树一样，忧愁和痛苦占领的身体、灵魂，没有办法再吞下这一口毒水。

“我到你妹妹家拜年。”到了傍晚老奶奶冲着对自己发脾气还不够，正用电视机来出气的儿子说了一声。

“好。”儿子连头都没有抬起来说。

{7}

老奶奶走出了这个家，刺骨的冷风穿透了她那破旧的外套，袭击她软弱无力的身子。

老奶奶在复杂和痛苦的回忆中像个小孩一样流下泪来。幸好今天天气很冷，路上的人们正忙着回家，没人注意到老奶奶这伤心的样子。况且老奶奶那瘦的和小孩差不多的，软弱无力的身子不见得引起别人的注意。老奶奶就这么坐在那里很久，刚还觉得冷的站不稳的脚，现在还暖和了很多。喘不过气的呼吸也感觉一下子通畅了似的感觉。又好像身体也轻松了许多。风越来越大了。老奶奶望着西边，找那五颗明亮的星星。可是天空中连一颗星星都没有。她想擦掉眼睛里的泪水，可是手动不了了。她睁大眼睛开始找刚刚还看的到的那些星星。可结果还是找不到。她越看不到那些明亮的星星、奶奶、父亲、母亲、老伴儿，她的情绪和思维越复杂了起来。跳动的心脏千刀万剐似的疼痛。天哪?老奶奶的眼睛怎么闪烁了起来呢？激动地嘴唇怎么有了甜蜜的笑容。她身边那五颗星星开始为她发出光芒，突然那些光拉长变成人形。这刚形成的光里面的人影慢慢抓住老奶奶那冻得变硬的手时，她觉得身体一下子暖和了起来。而这双手是何等的温暖，何等的柔软。而这双手一会儿像奶奶温暖的手，一会又像父亲那硬邦邦的辛苦的手。又一会儿像她老伴儿那有力气和热腾腾的手。这时老奶奶像年轻漂亮的姑娘似地，笑得非常灿烂。跟随着笑容，不知从什么地方响起节日的那赫拉声（鼓的一种）。“对，今天是古尔邦节做礼拜的日子。也是我八十岁的生日。今天是每一个角落都被欢乐笼罩的一天，是每一个角落都沉入幸福敞开怀抱的吉祥的一天。”老奶奶像铃铛一样动听的笑了一下，望着那可爱的身影，并跟随着这个轻轻的，慈爱的身影而去。他们好像洒落在无边无际的星空……

مومايغا ئۆزىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى تىنىقىلا قالغاندەك تۇيۇلۇپ كەتتى... تولىمۇ ئاجىزلاپ كەتكەن قاقشال، مىسكىن، غېرىب تېنى، روھى، بۇ ئەڭ ئاخىرقى زەھەر-زۇقۇمنى يۇتالمىدى...

ـــ مەن سىڭلىڭنىڭ ئۆيىگە بېرىپ كېلەي،.ــ دېدى موماي كەچ كىرگەندە يەنىلا تېلېۋىزور كۆرۈپ، بارلىق ئاچچىقىنى ئانىسىدىن ئېلىپ بولۇپمۇ يەنىلا قاپاقلىرىدىن مۇز ياغدۇرۇپ ئولتۇرغان ئوغلىغا مەيۈس قاراپ.

ـــ ھە... ـــ ئوغلى بېشىنىمۇ كۆتۈرمەستىن تولىمۇ سوغوق جاۋاب بەردى.

موماي ئۆيدىن يېنىپ چىقتى، زەھەردەك ئاچچىق سوغوق ئۇنىڭ دۇراپ پەلتۇسىدىن ئۆتۈپ، ئاجىز يەلكىسىگە مۇزدەك ئۇرۇلاتتى...


بۇ قۇرلارنى ئوقۇۋېتىپ ئۆزەمنى پەقەت تۇتىۋالالمىدىم، ھەي ۋاپاسىز ئوغۇل ئانىنىڭ كۆڭلىنىڭ نەقەدەر نازۇك ئىكەنلىكىنى  بىلمەسمىدىڭ...

ئېسىل مەزمۇن ياخشى ئەسەرلەرنى مۇنبەرداشلار نەزىرىگە يوللاپ تۇرغۇنىڭىزدىن  جاپللىق ئەمگىكىڭىزدىن   ئالامچە خۇش بولدۇم،  ھەم شۇنداقلا  تەسىرلەندىم ،ھەم ياراتقۇچىمىزدىن  سىزگە پايدىلىق ئېلىم ،ئۇزۇن ئۆمۈر ،تەن ساقلىق ،خاتىرجەملىك  تىللىدىم،  ئاللاھ سىزدىن رازى بولسۇن! ھەربىر  باسقان قەدەملىرڭىز نەتىجىلىك بولغاي!!!

قەلەملىڭىزدىن داۋاملىق ئىسىل ئەسەرلەر بارلىققا كەلگەي! باسقان قەدەملىڭىزدىن قىزىل گۈل ئۈنگەي!