لۇتپۇللا مۇتەللىپ ھاياتىدىن ..... [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

مۇنەۋۋەر خانىمغا تەشەككۇر .

مۇنەۋۋەر ئابدۇقادىر ،خالىس ئەمگىكىكىڭىزدىن سۆيۈندۈم.

ئەينى ۋاقىتتا كىتابنى ئوقىغان ۋاقتىمدا تازا دىققەت قىلماپتىكەنمەن.
مانا بۈگۈن قارىسام بۇ رەسمىلەر تولىمۇ ئەھمىيەتلىك ئىكەن.

鲁特夫拉·木塔里甫（1922-1945）　中国现代的维吾尔族诗人。新疆尼勒克人。17岁时进迪化（今乌鲁木齐）省立师范学校读书，其后曾在新疆日报社和阿克苏报社做编辑工作。他自15岁起开始发表作品，创作体裁涉及诗歌、话剧、散文、文艺理论等多方面。黎·穆塔里甫的文学生涯，深受30年代革命文艺思潮和抗日时期进步文艺主张的影响，其作品带有强烈的现实主义战斗精神。黎·穆塔里甫是20世纪三四十年代登上中国文坛的一位杰出的维吾尔族诗人,由于生活的地域、特定的文化语境以及相似的文化心理,使得穆塔里甫对俄苏文学采取主动接受的姿态,在俄苏文学"为人生"的文学观念的影响下,在抗日战争这一特殊时代,穆塔里甫突出文学的宣传教化作用,把文学创作作为改造社会的有力武器,创作出大量激情的、战斗的诗篇.《中国》一诗，抒发了诗人对祖国对人民的深挚情感，表达了对帝国主义者和国内反动势力的无比愤恨，号召人民投身于反法西斯的伟大斗争。此外，他的代表性作品还有诗歌《致人民》、《直到红色的花朵铺满了宇宙》、《祖国至上，人民至上》、《爱与恨》、《冥想的追求》、《给岁月的答复》，剧本《战斗的姑娘》、《奇曼古丽》、《暴风雨后的太阳》，杂文《死前的慌乱》、《皇军的苦恼》等。1945年，黎·穆塔里甫因参加革命青年组织"星火同盟"活动而被国民党反动当局逮捕，并于同年4月18日英勇就义

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   مۇنەۋۋەر ئابدۇق تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-5-8 14:07  

  تىما ئىگىسىنىڭ بۇ ئەھمىيەتلىك ئەمگىكى بىزگە تارىخنىڭ ئاشۇ  بەتلىرىنى يادلىتىش بىلەن بىرگە كۆپ ئىشلار ھەققىدە ئىخلاسلىق ئويلۇنۇشقا تۈرتكە بولدى.

      كەچمىش، قىسمەت، ياشىماق، ئىجات قىلماق، ھۆرلۈك.......

           ھەممىمىزنىڭ 22ياش ۋاختىمىز بولغان. تېخى بۇ پەسىلگە قەدەم قويمىغانلارمۇ ئانچە ئۆتمەيلا يىتىشىۋالىدۇ.   

مۇنەۋۋەر خانىمغا تەشەككۈر.      

لۇتپۇللا مۇتەللىپنىڭ كۈرەش بىلەن تولغان ھاياتى ئۆزىنىڭ دۇنياغا نىمە ئۈچۈن كەلگەنلىگىنى ئويلاپ يېتەلەيدىغان ياشلارغا رەھنەما بولالايدۇ. ئۇ ئارانلا 22 ياش يەنە نەچچە ئايلا ئۆمۈر كۆرگەن. ئەمما ئاشۇنچىلىك قىسقا ئۆمرىدە ئادەمنى تاڭ قالدۇرغىدەك ئىشلارنى روياپقا چىقارغان. نۇرغۇن كىشىلەر پەقەت ئۇنىڭ شائىر ئىكەنلىگىنىلا بىلىدۇ. مەن ئۇنىڭ كۆپ قىرلىق تالانتىغا ھەيران قالىمەن. قاراڭ:

1. ئۇ ئالدى بىلەن يالقۇنلۇق شائىر، ئەينى دەۋردە شېئىرىيەتتە بايراق كۆتۈرۈپ ماڭغان يولباشچى.

شېئىرىيەتتە: چاغاتاي ئۇيغۇر ئەدەبىياتىدىن ھازىرقى زامان ئۇيغۇر ئەدەبىياتىغا ئۆتۈش باسقۇچىدا تۈرلۈك شەكىللەردە نۇرغۇن شېئىرلارنى يېزىپ، ئۇيغۇر شېئىرىيىتىنىڭ تەرەققىياتىغا ئۆچمەس تۆھپە قوشقان. داستان، غەزەل، مۇرەببە، مۇخەممەس، مۇۋەششەھ، مۇھتەمىلات، قەسىدە، پارچە... قاتارلىق تۈرلۈك شەكىللەردە يازغان ئېسىل شېئىرلىرى كىشىگە ھېلىمۇ ئىستېتىك زوق بېرىدۇ. زامانىمىزدا ئۆزىنى ھىچكىمگە تەڭ قىلمايدىغان، ئۆزىنىڭ يازمىلىرىغا زىيادە مەپتۇن بوپ كەتكەن بىر قىسىم ياش شائىرلىرىمىز لۇتپۇللا مۇتەللىپ يازغان ئاشۇ شېئىرى شەكىللەرنىڭ قانداق بولىدىغانلىغىنىمۇ بىلمەسلىگى مۇمكىن. ئەڭ مۇھىمى ئابدۇخالىق ئۇيغۇردىن «ئويغان»، «ئاچىل»، «باردۇر» قاتارلىق بىرمۇنچە شېئىر؛ ئۆتكۈر ئەپەندىدىن «ئىز»، «مەن ئاق بايراق ئەمەس» قاتارلىق بىر قاتار شېئىر؛ تىيىپچان ئىليۇپتىن «تۈگىمەس ناخشا» مىراس قالغاندەك، لۇتپۇللا مۇتەللىپتىنمۇ «يىللارغا جاۋاپ»، «خىيالچان تىلەك» قاتارلىق ئۆلمەس شېئىرلار مىراس قالدى. مۇشۇ 100 يىل ئىچىدە نەچچە يۈز، ھەتتا نەچچە مىڭ پارچە شېئىر يازغان، دەستە-دەستە شېئىرلار توپلىمى نەشىر قىلىنغان نۇرغۇن شائىرلىرىمىزنىڭ ھەم نامى ھەم شېئىرلىرى كىشىنىڭ قەلبىدىن ئورۇن ئالالمىغىنىنى ئويلىغىنىمىزدا، لۇتپۇللا مۇتەللەپكە ھەسسىلەپ قايىل بولىمىز.

2. لۇتپۇللا مۇتەللىپ قابىل تەشكىلاتچى. ئەينى چاغدا ئۇ مەيلى ئۈرۈمچىدە بولسۇن، ياكى ئاقسۇدا بولسۇن زور بىر تۈركۈم تالانت ئىگىلىرىنى ئۆز ئەتراپىغا ئۇيۇشتۇرۇپ «قاينام ئۆركىشى» پەيدا قىلالىغان. ئۇنىڭ تالانىت ئىگىلىرىنى تەشكىللەش، بايقاش، يىتەكلەش، ئۇيۇشتۇرۇش جەھەتتىكى تىللاردا داستان بولغىدەك ئىش-ئىزلىرى ھېلىمۇ بىزگە ئاجايىپ ياخشى ئۈلگە بولالايدۇ. «يالغۇز ئاتنىڭ چېڭى چىڭماس، چېڭى چىقسىمۇ دېڭى چىقماس» دىگەن ماقالنى ئۇ ياخشى چۈشەنگەن بولسا كېرەك. ئەگەر ئۇنىڭ مۇشۇ خارەكتىرى ۋە قابىليىتى يەنە نۇرغۇن تالانت ئىگىلىرىمىزدە ئۆز ئىپادىسىنى تاپقان بولسا، جەمئىيىتىمىزدىكى ئىلىم ئەھلى ئىچىدە بىر سىلكىنىش  پەيدا بولاتتى-دە، بىز تېخىمۇ گۈزەل بىر مەنزىرىنى كۆرەلىگەن بولاتتۇق.

3. ئۇ بىر يازغۇچى. ئۇ ئەينى چاغدا شۇنچىلىك ياشتا تۇرۇپ رومان يېزىشقا تۇتۇش قىلغان. ئەپسۇسكى تېخى بىز بىلمەيدىغان يەنە نۇرغۇن ئەسەرلىرى ۋە  «داۋانلار ئاشقاندا» رومانى بىزگىچە يېتىپ كېلەلمىگەن.

4. ئەگەر ھازىرقى نام بىلەن ئۇنىڭ تالانتىنى شاخ ئايرىپ ئاتاشقا توغرا كەلسە، ئۇ يەنە داڭلىق نەسىرچى. ئۇ ئەينى چاغدا «ئۇنىڭ كەلگۈسى زور ھەم پارلاق»، «پادىشا سامرويلىرى ئېغىر ھالسىرايدۇ»، «ئەجەل ھۇدۇقىشىدا» قاتارلىق چوڭقۇر مەزمۇندىكى نەسىر ۋە فىليەتونلارنى يېزىپ، كىتابخانلار ئارىسىدا كۈچلۈك غولغۇلا قوزغىغان.

5.ئۇ ئەدەبىيات تەتقىقاتچىسى ۋە ئوبزورچى. ئۇنىڭ «ئەدەبىيات نەزىريىسى»، «سەنئەتكە مۇھەببەت» قاتارلىق بىرمۇنچە ئەسەرلىرى ئەينى چاغدا كىتابخانلارنىڭ قىزغىن ئالقىشىغا ئېرىشكەن.

6. ئۇ بىر يىتۈك دىراماتورگ. ئەينى چاغدا «كۈرەش قىزى»، «چىن مودەن»، «سامساق ئاكاڭ قاينايدۇ» قاتارلىق نادىر دىرما-ئوپېرالارنى يېزىپ ئۇيغۇر سەھنە ئەدەبىياتىنىڭ گۈللىنىشىگە زور تۆھپە قوشقان.

7. ئۇ بىر رەسسام...

8. ئۇ بىر تىل ئۇستىسى.  ئۇ رۇس تىلىنى پىششىق بىلەتتى. خەنزۇتىلىنىمۇ بىلەتتى...

9. ئۇ بىر تەرجىمان. ئەينى چاغدا ئۇ رۇس تىلىدىن بىر قىسىم ئەسەر ۋە يېڭى خەۋەرلەرنى تەرجىمە قىلىپ، شىنجاڭ گېزىتىدە ئېلان قىلدۇرۇپ، كىتابخانلارنىڭ ئالقىشىغا ئىگە بولغان.

10. ئۇ ھەم رېژىسسور. ئۇ ئەينى چاغدا  بىرقىسىم دىراما-ئوپېرالارنى ئۆزى سەھنىلەشتۈرۈپ، ئۆزى رول ئېلىپ ئۇيغۇر مەدەنىي  تۇرمۇشىنىڭ يىپيېڭى تۈسكە كىرىشىگە بەلگىلىك تەسىر كۆرسەتكەن.

11. مەلۇم مەنىدىن ئۇنى يەنە كەشپىياتچى دىيىشمۇ مۇمكىن. ئۇ كەشىپ قىلغان  شىنجاڭ گېزىتىنىڭ «ئەدەبىيات گۈلزارى» ۋە ئاقسۇ گېزىتىنىڭ «جەنۇپ شامىلى» سەھىپىسى تا ھازىرغىچە شۇ نام بىلەن ئىشلىتىلىپ كەلمەكتە...

ئۇ ئەنە شۇنداق كەم تېپىلىدىغان ئاجايىپ تالانت ئىگىسى. بەلكىم ئۇنداق ئىنسان بىزدە يۈز يىلدا بىر كەلسە كېرەك.

ئۇ كەتتى. ئۇ خۇددى ناۋايى ھەققىدە يازغان «تەسىراتىم » ناملىق شېئىرىدا :

ئۇنىڭ مازارىنى ھەربىر ۋاراقتىن ئىزلە،

گۈمبەز-قەۋرىسىنى ھەربىر مىسرادىن ئىزلە.

ئۇ ئىجاد دەرياسىغا چۆمۈلگەن،

ئۇ ھەربىر مىسرا تۈۋىگە كۆمۈلگەن...

دەپ يازغىنىدەك، ئۇنى ئىزدىسەك ھەربىر ئەسىرى، ھەر مىسرا شېئىرىدىن تاپالايمىز. ئۇ بىزگە جىق-جىق نەرسىلەرنى سۆزلەپ بېرىدۇ...

مۇنەۋۋەر خانىمنىڭ بۇ خالىس ئەمگىكىگە كۆپتىن-كۆپ مىننەتدارلىغىمنى بىلدۈرىمەن. قولىڭىزغا دەرت كەلمىسۇن.

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   مۆلجەرى تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-4-8 20:28  

بۇ يىل لوتپۇللا مۇتەللىپ تۇغۇلغىنىغا 90 يىل بولدى . بۇ تالانتلىق شائىرنىڭ ھاياتىنى خاتىرلەش ئۈچۈن ،  بولسا ژورناللار ئۇنىڭ ھاياتىغا بېغىشلانغان مەخسۇس سەھىپىلەرنى ئاجراتسا قانداق ياخشى بولاتتى ھە !... بۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك ئورۇنلار ئالاھىدە كۆڭۈل بۆلۇپ بېرەر چوڭ تىپتىكى خاتىرلەش پائالىتىنى قىلغان بولسا ئۇ چاغدا بۇ ئوت يۈرەك ئوغلاننىڭ روھىمۇ نۇرلىنىپ ، خەلقنىڭ قەلبىدىكى نۇرلۇق ئوبرازى تېخىمۇ جۇلالىنىپ كېتەتتى  ھە ! ... شۇنداقلا زامانىۋى مەدەنىيەتنى راۋاجلاندۇرۇش شۇئارىمىزغىمۇ مۇناسىپ كېلەتتى ئەمەسمۇ ؟ بۇ تەكلىۋىم ماناسىۋەتلىك ئورۇنلارغا يېتىپ قالسا ئەجەپ ئەمەس . بۇ تېمىغا ئەجىر قىلغان قىرىندىشىمىزغا مىڭلاچە تەشەككۇر ...

يۇقىرىدىكى خەنزۇچە ماتىرىيالدا لۇتپۇللانىڭ تۇغۇلغان يۇرتى نىلقا دەپ يېزىلىپ قاپتۇ. لۇتپۇللا مۇتەللىپ 1922- يىلى 11- ئاينىڭ 16- كۈنى قازاقىستاننىڭ ئالمۇتا ئوبلاستى ئۇيغۇر رايونى چۆنجى يېزىسىنىڭ سايبويى مەھەللىسىدە تۇغۇلغان.

مۇنەۋەر  تېچلىقمۇ  سىڭلىم .  بۇ ئەجرىڭىزدىن بەكمۇ  سۈيۈندىم .  رېسىملەر  ھەقىقەتەن ئېنىق چىقىپتۇ .  رەھمەت سىزگە .

باھار گۈللىرى  ئېچىلىشقا باشلىغان بۇ دەملەردە ،گۈل باھار ئسمىڭىز بىلەن مۇنبەرگە باسقان  قەدەملىرىڭىزدىن  باھار چىچەكلىرىنىڭ ھىدى بۇرنۇمغا  ئۇرۇلغان بولسا ،سىڭلىم دىگەن سۆزىڭىز سىزدىكى مىھرىبانلىقنى  سەمىمىلىكنى  ماڭا  كۆرسىتىپ بەردى  ئاللاھ ئىگەم ئېككى ئالەمدە سىزنى ئەزىز مۇكەرەم قىلغاي ، بەلكىم ئېككىمىز تەڭتۇشتىمىز  مەنمۇ قىرىق ئېككى   باھارنى  كۈتۈۋالغان دوستىڭىزمەن ، ئامانلىق سىزگە يار بولسۇن!

مۇبارەك قەدەملىرىڭىزدىن ۋە  شايىرغا بولغان ساداقىتىڭىزدىن  ئوي پىكرىڭىزدىن ئالامچە  خۇش بولدۇم شاۋكەت ئەپەندىم ،ھەمىلال ئادەمدە سىز ئويلىغاندەك  توغرا پىكىر ئالى جاناپ قەلىپ بولغان بولسا  ،نىمىدىگەن ياخشى بولار ئېدى،   ئەپسۇس........